Tíminn - 31.01.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sextíu blöð á ári
kostar tíu krónur ár-
gangurinn.
AFGREWSLA
i Regkjauik Laugaveg
17, simi 286, út um
land i Laujási, simi 91.
IV. ár.
Reybjavík, 31. janóar 1920.
4. blað.
Dm saffiviDnumeDtun Breta.
Eins og kunnugt er, á samvinnu-
slefnan upptök sín í Englandi.
Hreyílngin er elst þar í landi og
þroskamesf. Ber ekki einungis það
,til, að félögin séu mannmörg, og
veiti mikil og hagield viðskifti, því
að svo er og í íleiii löndum. En
hilt hefir frá upphafi einkent fram-
þróun enskrar sainvinnu, að hún
hefir lagt engu minni stund á
andlega en efnalega framför. þella
einkenni hefir lialdist frá byrjun.
RóbertOwen.semmá með réttu kalla
Jóhannes skírara samvinnunnar,
var einn hinn glæsilegasti, óeigin-
gjarnasti og drenglyndasti hug-
sjónamaður, sein sögur fara af.
Og hinir fátæku vefarar i Rock-
dale, sem efndu til hins fyrsta.ný-
lísku kaupfélags, laust eftir 1840,
höfðu það ákvæði á stefnuskrá
sinni, að leggja fram fé til sam-
vinnumentunar, jafnskjólt og félag-
ið hefði yfir nokkru fé að ráða.
Og nú um nokkra áratugi hafa
sambönd ensku og skosku féiag-
anna lálíð vissan hlut af spari-
gróða hvers árs, renna í sérsíakan
sjóð til að efla samvinnumentnn í
landinu. Fyrir það fé hefir ínenta-
málanefnd félaganna efnt lil fjöl-
margra bókasafna, látið halda fyr-
irlestra og námsskeið, víðsvegar
um landið, bæði fyrir slarfsmenn
félaganna og aðra áhugasama sam-
vinnumenn.
Ekki alls fyrir löngu ákvað
sambandsfundur félaganna í Car-
lisle, að reisa dýran samvinnu-
skóla fyrir alt landið í viðbót við
þau úrræði, sem fyrir voru. Gerl
er ráð fyrir, að skólinn standi í
sveit, helst á einhverri af land-
eignum sambandsins, og að fyrsta
byggingin kosti á aðra milj. króna.
Til að gefa hugtnynd um hve mik-
inn áhuga enskir samvinnumenn
hafa á þessum hlutum, skulu tilfærð
nokkur atriði úr síðustu umræðum
frá fuudum og úr blöðum félag-
anna. Á fundi í Manchester nokkru
fyrir jólin sagði Mr. Mercer (einn
af fyrirlestramöunum enska Sam-
bandsins), að hver ný mentastofn-
un fyrir félögin væri sama og ný
aflstöð, til að dreifa þekkingu,
reynslu og áhuga meðal féiags-
manna. Hann benli á, að keppi-
nautar félaganna, kaupmennirnir,
væru eklci aðgerðalausir við að út-
breiða pekkingu, sem vœri þcim til
hagnaðar. í Manchester, svo að
eigi væri lengra farið, eyddu kaup-
menn slórfé á hverjum mánuði til
að menta starfsfólk sitt, svo að
það gæti sem best dregið gróðann
í þeirra hendur. Á hinn bóginu
hefði Sambandið heldur ekki verið
iðjulausl. Nú síðasla ár hefðu um
700 menn sótt sumarnámskeið þess,
5000 hefðu sólt kvöldskólana, og
um 40 ungir inenn væru nú að
búa sig undir að geta kent fyrir
Sambandið með fyrirlestrum og á
annan hátt. Á höfuðslöðvum Sam-
bandsins i Manchester liefir lengi
verið liöfð kensla i sambandi við
hið mikla bókasafn, sem félögin
eiga þar. f’augað koma menn frá
öllum löndum hnattarins til að
nema samvinnufræði, og kynnasl
hinum margháttuðu framkvacmd-
um ensku félaganna. Af 200 full-
trúum, sem staddir voru á þessum
fundi voru að eins 10 hikandi um
að koma upp stórum heimavistar-
skóla, eins og Mr. Mercer hafði
gerl ráð fyrir.
Um sama leiti var] annar full-
trúafundur ij Leeds. Framsögu-
maður þar Mr. -Rae sýndi fyrsl
fram á, að engin^'mannmörg og
áhrifamikil] hreyfing gæti haldið
sinum hlut i samkepni hins dag-
lega lífs, nema mikil áhersla væri
lögð á hina andlegu lilið. Þrátl
fyrir alt sein búið væri að gera
vantaði England samt fjöldamarga
kennara í samvinnufræðum. Til þess
að mentun þeirra og undirbúning-
ur yrði sem bestur, þyrftiaðkoma
upp ágætri nýrri slofnun, þar sem
unt væri að leggja sérstaka stund
á samvinnufræði og skyldar fræði-
greinar.
Þriðju ræðuna héll einn af lielstu
skörungum ensku samvinnunnar,
prófessor Hall. Hann benli á, að
smáskólar og námsskeið sambands-
ins hefðu komið þjóðinni í skiln-
ing um nauðsyn samvinnument-
unar. Samvinnuslefnan væri bygð
á sérstakri, sjálfstæðri lífsskoðun,
samhjálp, gagnstæll samkcpni. —-
Ress vegna gæti hún ekki lil lengd-
ar hlítt eingöngu forsjá eldri menta-
stofnana, sem bygðu starf og slefnu
á gersamlega ’ andslæðum grund-
velli. Kostnaðinn við uppeldisinálin
bæri samvinnumönnum' að lita
fremur á sein innstæðuframlög í
sparisjóð,lieldur en eyðslueyri. Fátt
gæfi félögunum tryggari arð i fram-
tíðinni en það, að eiga völ rnargra
góðra leiðtoga og liðsmanna, sem
skildu hvert slefna ber, og styðja
af alhuga málstað, sem þeir vita,
að er verður stuðnings. Á ótal
sviðum æltu samvinnumenn nú í
liarðri baráltu við þaulæfða, vel
undirbúna andslæðinga, sem hefðu
ærna peninga sér til sluðnings.
T. d. eyddi eilt firma í Manchester
einni miljón króna árlega til að
menta þjóna sína, og svo væri
viðar. Ef samvinnan léti undir
höfuð leggjast, að mæta þessum
viðbúnaði andstæðinganna, svo sem
rök lægju til, myndi vanrækslan
hefna sín siðar.
Eins og geta má nærri, deltur
enskum kaupmönnum ekkisúfjar-
stæða í hug, að blanda sér í það
hvernig samvinnumenn haga sín-
um mentamála-aðgerðum. Enn
siður talar nokkur maður þar í
landi svo fávislega um þessi mál,
að honum detti í hug að sameina
andstæður, sem eru jafn ólfkar,
eins og dagur og nótt.
’Voíis" yjSr.
Fyrir nokkru komu símskeyli
um það, að spánskaveikin væri far-
in að ganga á ný í París. Og alveg
nýlega komu skeyti um það að
hún væri farinn að ganga i Kaup-
mannahöfn og færi þar löluverl
geist. Jafnframl er hún allskæð i
Amerilcu.
f*arf ekki fleiri vitnanna við.
Rað er bersýnilegt að við getum
áll von á því á hverri stundu að
verða fyrir reiðarslagi drepsóltar-
innar, ef ekki er þegar hafist handa
og komið á öruggum varnarráð-
stöfunum.
Reynslan í fyrra sýndi það tvent
svart á hvítu:
að drepsóttin var ógurloga mann-
skæð og
að unt var aðhefta útbreiðslu
hennar.
Hvorttveggja er kunnugt hverju
einasta mannsbarni á íslandi, Og
það mun óhælt að fullyrða, að
Garðyrkjukensla
í gróðrarslöðinni í Reykjavík stendur yfir 6 vikna tíma,
frá 15. maí íil júníloka. Nemendur fá 50 kr. námsstyrk
og auk þess nokkurn ferðaslyrk, þeir sem langl eru að.
Auk þessa venjulega námsskeiðs gela tvær stúlkur
komist að við garðyrkjunám allan sumartímann, frá 1. maí
til septemberloka; fá þær 600 kr. námsstyrk.
Umsóknir sendisl Búnaðaríelagi íslands fyrir lok
mars-mánaðar; fvdgi þeirn vottorð um aldur og hæfileika.
Reykjávík 29. janúar 1920.
rd^SOl 1.
Búnaðarfélag íslands
veitir leiðbeiningar i öllu sem að búnaði lýtur. Peir sem
ætla að njóta aðstoðar félagsins á þessu ári sendi um-
sóknir til skrifstofu félagsins í Reykjavík fyrir lok mars-
mánaðar. Sérstaklega er nauðsynlegt að allar umsóknir
viðvíkjandi mælingum, vatnsveitingum, sandgræðslu, stofnun
nautgriparæktarfélaga o. 11. komi til félagsins sem fyrst, ef
þær eiga að fá áheyrn á þessu ári.
S. Sig’urðsson.
þeir eru í langsamlega yfirgnæf-
andi meiri hlutá, sem krefjast þess,
að nú verði sá lærdómur numinn
af þeirri reynslu, að gera alt setn
unt er að gera til þess að verjast
fárinu. »Nær er skinnið en skirt-
an«, og hugsa allir á þá leið, að
vilja freniur á sig Ieggja óþægindi
og fjárhagsbyrðar, en að stofna í
voða eigin lífi og nánuslu ástvina.
Heilbrigðisstjórnin liefir nú linig-
ið að því ráði. Heilbrigðisráðherra
(J. M.) hefir fyrirskipað samskon-
ar sóttvarnir og setlar voru þá er
liann kom heim úr utanför sinni
i fyrravetur. Sóllvainalæknir cr
hinn sami og áður hér í bænum,
Davið Thorsleinsson, og sóltvarna-
nefndina skipa: Guðm. prófessor
Hannesson, Garðar stórkaupmaðtir
Gislason og Jón Ilj. Sigurðsson
héraðslæknir, í stað Sleíáns dosents
.Tónssonar sem áður var í nefnd-
inni.
Skip sem koma frá úllöndum
fá ekki undir neinum kringum-
stæðum að hafa samgöngur við
land fyr en 5 dögum eftir að þau
fóru úr útlendri höfn, enda fari
fram læknisskoðun og álílisl rélt að
enginn hafi veikst á þeiin tíma.
Fer ekki lijá því að þetta kosli
landið allmikið fé, og að sjálf-
sögðu segir þingið álit sitt uin
málið. En allur almenningur mun
þakklátur, að í þetla sinn hetir
verið tekið með feslu i strenginn.
Mun þá auðna ráða hversu fer uin
árangur. En sá sem gerir það sem
unt er að gera lil þess að forðast
vandræði, gclur með góðri sarn-
visku horft fram í framlíðina.
SamyiiummáL
m.
Landburðnv af fiski i Vestm,-
eyjum.
Strand. Rreskur botnvörpungur
strandaði nýlega við Isafjarðardjúp
og fór björgunarskipið Geir vestur
lil björgunartilrauna.
í undanförnum greinarköfium
hetir verið ’sýnt fram á: 1. Að það
er mjög hætlulegt fyrir þá inenn
að reyna að slofna kaupfélag, sem
ekki hafa dáð í sér lil að skifta
við það, þó að keppinautarnir
slofni lil óheilbrigðrar samkepni.
En það er sama og að segja, að
samvinnu geti eliki stundað aðrir
menn, svo að gagn sé að, lieldur
en þeir sem ekki er hægl að ginna
eins og hungraðan fisk, sem bítur
á beittan öngul, þó að það sé
bráður bani. 2. Að kaupfélag gelur
ekki þrifist, og vérður að kaup-
mannafélagi, ef það reyriir að skapa
óeðlilega liátt verð, þ. e. liærra cn
markaðsverð erlendis, fyrir innlend-
ar vörur, sem seldar eru innan-
lands.
Báðar þessar einföldu kröfur
snerta lífsskoðanir manna. í þeim
felst ekki annað en það, að kaup-
menn og sannir samvinnumenn
fara sína götú hvor í viðskiftalif-
inu. Annar málsaðilinn byggir á
samkeppni, þar sem sá veiki er
miskunarlaust troðinn niður undir
vagn hins stcrka. Hinn bvggir á
samhjálp. Þess vegna ber sam-
áhgrgðin, sem kaupmannaliðið
áfellir mesl, i raun og veru vott
um mikla siðiérðilega yfirburði.
Sá ríki og fátæki slyðja hver ann-
an, og láta ekki fjáraflamuninn
verða að landamerkjagarði.
Þriðja vandasamt atriði fyrir
samvinnufélag, er að , velja sér
starfsmenn. Sumir lialda að öllum
skilyrðum sé fullnægt, ef einhver
lítilsháttar sérþekking er fyrir hendi.
En þetta hefir stundum gcfist illa
Félög sem lekið hafa gamla eða
nýja^ kaupmenn i þjónuslu sína
hafa ílesl farið á höfuðið. Þeir
hafa fylgt orðum samkeppninnar,
og bjargað sjálfum sér, en gleymt
félagsmönnum, sem álli að vinua
fyrir. Áftur á móti eru það »bænd-
urnir frá orfinu« (sem B. J. frá Vogi
gerði gys að á þingi í sumar fyrir
vankunnáttu í verslunarmálum),
sem hafa stýrt hérumbil öllum þeim
jélögum í landinu, sem borið hafa
nokkurn gagnlegan árangur.
Hversvegna hafa þessir menn,
þrátt fyrir litla skólagöngu, reynst
hinum fremri? Aj því þeir unnu
trúlega. Af því samvinnan var
þeim hugsjón, sem þeir trúðu á,
og vildu fórna miklu fyrir. Trúin
fljdur fjöll, líka í peningamálum.
Vandinn Um starfsmannavalið
er þá í því fólginn fyrir félögin,
að finna þá menn, og trúa þeim
fyrir framkvæmdum, sem liugsa
fyrst um hag félagsins og þar næst
um sinn eigin. En það er gagn-
ólík stefna þeirri sem milliliðirnir
fjdgja. »Kaupa sem ódj'rast, selja
sem dýrast« er þeirra boðorð, til
þess að græða sem mest sjálfir. Ekki
spurt um hvernig áhrif slílc versl-
un hefir á hag almennings.
Samvinnumaður.
Mjög mikill áhugi er vaknaður
í Borgarfirðinum um að efla slcól-
ann á Hvítárbakka. Hefir Sigurður
Þórólfsson skólastjóri, eins og sagt
hefir verið frá hér í blaðinu, sell
jörðina og skólann og lætur af
skólastjórn. Hugmjmdin er nú að
héraðið taki hann að sér, með
væntanlegum styrk úr landssjóði.
Er búist við að safna lilulum i
héraðinu, 50 þús. kr., en taka lán
að öðru leyti. Ágóði búsins borgi
fyrst lánið og innleysi síðan hluta-
féð og stofnunin verði sjálfseign.
Búist er við að þnrfa að gera tals-
verðar breytingar -og umbætur á
húsunum.
Eru undirtektir manna í liérað-
inu yfirleitt afbragðs góðar og lílill
vafi talinn að féð fáist, enda ætti
þá ekki að standa á framlögum
frá liinu opinbera.
Gert er ráð fyrir að tveir menn,
einn kosinn af hvorri sýslunefnd,
og tveir skipaðir af stjórnarráði,
stjórni skólanum með skólastjóra.
Það væri óskandi að þetta mál
yrði Borgfirðingum til fullkomins
sóma, eins vel og hafið er og úl
lítur og gefa þeir öðrum héruðum
hina meslu hvöt um svipaðar
framkvæmdir.
Hugmyndin er ný í þessu formi
og mikið undir því komið hvernig
hún reynisl í framkvæmdinni. En
í því höfuðatriði er hún tvimæla-
laust rétt, að best muni fara á,
að héruðin standi beinlínis að
héraðaskólunum, og eiga þau hér-
uð mesta kröfu til styrks af al-
mannafé, sem mestan áhuga og
fórnfýsi sýna sjálf til þess, að
skipa þeim málum myndarlega.
Hvítárbakki er og ágætlega kjörin
jörð til skólaseturs. Liggur í miðju
héraði.aðflutningarliltölulegahægir,
mótak ágælt, læknir á næsta bæ
og jörðin er vafalaust ágætlega
fallin til áveitu og annara búnað-
arframkvæmda i nýjum og stórum
stýl — og auk þess eru þar þegar
mikil hús til skólahalds, þótt þau
þurfi umbóta við.
Timinn væntir þess, að gcla
siðar sagl nánar frá þessu fyrir-
læki og árnar Borgfirðingum allra
heilla með það.