Tíminn - 22.10.1921, Síða 1

V. ár.
Reykjavík, 22. október 1921
43. blað
Fróðárhirðin.
Hin nýja kvæðabók Einars Benediktssonar, „Vogaru, mun vera
veigamesta kvæðabókin sem enn heflr komið frá horíum. Meðal ann-
ars er í henni kvæði sem nefnist: Fróðárhirðin. Það er geysilega þrótt-
mikið kvæði. Hefir það lengi verið háttur skáldanna að tala til þjóð-
anna á líkingamáli, hvetja þær til dáða og opna augu þeirra fyrir
misfellum. Er það margra álit að þetta kvæði sé áminning til íslend-
inga og gagnrýni á núverandi ástandi íslands. Af því að kvæðið hefir
vakið svo mikið umtal, þótti Tímanum rétt að birta úr því megin-
kaflana. Para þeir hér á eftir:
. . . Þótt eldingum rigndi leit enginn við.
Aldrei var haggað rónni.
— Og fólkið tók drauganna dám og sið;
dauðýflið mjakaðist varla á hlið
þótt sviðaþef legði af lónni.
En kringum trogin var óþrotleg ös,
þar átu þeir, supu og drógu i nös;
uns loksins með birtu var lagst í kös
og lognast í svefn undir stónni.
Að halda í dögun sitt hvíldarkveld
var hirðvenja þeirra og gleði.
Að verma sitt hræ við annara eld
og eigna sér bráð, sem af hinum var felld,
var grikkur að raumanna geði.
Hið blóðlausa, hljóðlausa hyggjumorð
var hofmannadáðin á Fróðárstorð.
— Að forðast allt ljós og livert lifandi orð
var lögmál þar draugurinn réði.
Af hnífi sást aldrei eitt blikandi blað
þótt berðust þeir fast um æti.
Þeir vógu með tannanna nagandi nað.
Náríkið hafði ei aftökustað —
því fólkið var jetið á fæti.
Svo héldu þar vofurnar helgar og jól.
Heimurinn lifði í skínandi sól; —
en djöflarnir hrundust uns hani gól
um horbein og mötunauts sæti.
I blindandi fálmi týndist hvert tak,
í tómt greip hver einasti kraptur.
Með hnakkana frammi, en hökur á bak,
með hausa við gólf, og tær upp í þak
var öfugriðinn hver raptur. . . .
... — Fróðárpaura varð felmt og meint —
hann fór í gegnum sig sjálfan,
ef orðuð var hugsun einlægt og lireint.
Hann engdist í keng væri spor stigið beint,
sem ormur, er hlykkjar sig hálfan. —
Við játun og neitun hann lirökk á Iilið;
ef heimtað var svar, brá hann skolti á snið
og hvolfdi skjánum að hálfu við,
en hnéskelin vattst á kálfann. . . .
. . . Með eldinn á tungu og kutann í kverk
hann kenndi ei bruna né undar.
Vaflð í dauðadoðans serlc
var dauðýflið ímynd og sýningarverk
af langþoli íslenskrar lundar.
Stjörnurnar liðu starandi hjá.
Stjórnari þeirra skildi og sá.
Hver bölvun og vömm sína ætlun á
— en aðeins til skapastundar.
— — Svo Ijómaði dagur. Með lúðurhljóm
var lostið á hurðir og glugga.
Fróðá, hún skalf undir réttarins róm.
Ranglæti tímans var stefnt fyrir dóm
og lýst burtu lífi hvers skugga.
Við langelda Fróðár hvert nafn var níð.
. Náhirðin á sína frægðartíð.
— Þá ósóminn hröklaðist heim um síð
varð Hel sjálfri volgt undir ugga.
Hanu lafði á meðan lafandi var —
svo lengi sem biti fanst ætur.
Glyrnan varð dimm eins og dvínandi skar.
Þá drógst úr skoltinum loks eitt svar:
„Sessinn hann er ekki sæturu.
Og Fróðá hið gamla frægðarból
með forsmán og endemi á tignarstól
var hrópuð til lífs og signd af sól.
— Svefnfólkið reis á fætur.
-----o----
Utan úr heimi.
Nýlendupólitik stórþjóðanna.
Eftir stríðið eru Frakkar og Bret-
ar voldugustu þjóðir álfunnar.
Bretar drotna á hafinu, og ný-
lendueign þeirra óx drjúgum við
friðarsamningana. Frakkar hafa
mestan og bestan- landher, þaul-
æfðan, vel búinn og mikinn fjölda
yfirburða hershöfðingja. Má svo
segja, að þjóðir þessar hafi skift
svo verkum með sér, að Frakkar
haldi í hemilinn á þjóðunum á
meginlandi Evrópu, en Bretar gæti
hafsins, og annara heimsálfa, að
því leyti sem Bandaríkin og Japan
ekki skifta sér af málunum.
Á stríðsárunum hafði myndast
sterk samúðartilfinning milli
Breta og Frakka, og við friðar-
samningana var gert ráð fyrir að
vinátta þessara þjóða myndi hald-
ast. En þar hefir orðið nokkuð ann-
að uppi á teningnum. Að vísu er
ekki opinber óvinátta milli vestur-
þjóðanna, og margt sem tengir
þær saman. En sífelt koma upp ný
og ný misklíðarefni, venjulega í
fjárhagsmálunum, og á þeim fáu
missirum, sem liðin eru síðan frið-
ur var saminn, hefir oft legið við
sjálft að upp úr slitnaði hinu forna
bandalagi. Verður smátt og smátt
vikið að þessum deilumálum, því
að réttur skilningur á sambúð
Breta og Frakka er óhjákvæmileg-
ur hverjum þeim, sem vill átta sig
á rás viðburðanna í heimspólitik-
inni.
Konungsríkið Irak. Bretar lögðu
mikla stund á að vinna Mesópóta-
míu. Höfðu þeir þar mikinn her öll
stríðsárin, og gekk misjafnt með
styrjaldargæfuna. Að lokum höfðu
þeir þó landið á valdi sínu, og var
það falið vernd Breta með Versala-
samningunum. Landslýður í Mesó-
pótamíu er múhameðs-trúar og
mest Arabar. Frá friðarfundinum
heyrðu þeir mikið um sjálfsákvörð-
unarrétt þjóðanna, og þótti líka til
sín talað. Vildu þeir gera fullvalda
ríki úr landinu. Bretar vildu með
engu móti sleppa Mesópótamíu.
þeir vita að veita má vatni yfir
því nær allan dalinn og gera hann
einn hinn frjósamasta blett í
heimi. þar í landi eru og miklar
steinolíunámur, og trygðu Bretar
sér yfirráð á mestum hluta þeirra.
Frakkar fengu þó 25%, og er það
eitt misklíðarefnið, að Bretinn hafi
þar leikið á Clemenceau í samn-
ingunum. Arabamir vildu í fyrstu
ekki beygja sig, og urðu Bretar að
halda mikinn her og dýran í Mesó-
pótamíu árið sem leið. Var óá-
nægja mikil í enska þinginu út af
því máli í fyrra. Sáu enskir auð-
valdsmenn, að þeir myndu aldrei
geta haldið Mesópótamíu með her-
valdi, bæði sökum mótstöðu Araba,
og frjálslyndra manna á Englandi.
pá var annað ráð tekið. Maður er
nefndur Lawrence. Hann er sér-
fræðingur í Austurlandamálum frá
háskólanum í Cambridge. Breta-
stjórn fól honum að reyna að
vinna Mesópótamíu með kænsku
og ráðsnild. Gáfu þeir Mr. Law-
rence ofurstanafnbót, því að her-
frægð þótti betur við eiga austur
þar heldur en lærdómsmetorð.
Ofurstinn átti auðvelt með að
kynna sér hug og óskir íbúanna.
Hann skildi mál þeirra, sögu, trú-
arbrögð og venjur. Hann sá að
fólkið yrði aldrei ánægt, nema ef
það væri frjálst á pappírnum, þó
að Englendingar hefðu í raun og
veru öll völdin, og auðinn af versl-
un landsins. Hann ákvað að gefa
þeim konung. Bretar höfðu að
skjólstæðingi austur þar arabisk-
an smákonungsson, Feycil að
nafni. Átti hann 1919 að verða
undirkonungur Frakka í Sýrlandi,
erí sveik þá skemmilega og var
hrakinn í útlegð. Leggja Frakkar
mikla fæð á hann síðan. þennan
höfðingja lét Lawrence ofursti
kjósa til konungs yfir Irak, því að
þannig er Mesópótamía nú kölluð.
Var Feycil krýndur með rnikilli
viðhöfn í Bagdað. Krýningardag-
inn sendi hann Georg Bretakon-
ungi þakkarskeyti fyrir alla lið-
veislu Englendinga við að ná fullu
sjálfstæði til handa Irakbúum. Var
skeytið þannig orðað, að skilja
mátti svo, að Frökkum væri líka
þakkað. þótti þeim framkoma
Breta hin versta í þessu máli, en
játa samt, að Englendingar eigi
engan sinn líka í því að ná og
halda völdum yfir nýlendum og
illa mentum þjóðum.
Hungursneyðin í Rússlandi.
Miklir hitar gengu yfir alla Ev-
rópu, nema ísland, síðastliðið
sumar. Jafnvel í Englandi var svo
þurviðrasamt, að skemtigarðar
Lundúnaborgar voru 6krælnaðir
og graslausir um mitt sumarið.
Én hvergi varð hitinn jafn skað-
vænn og í Rússlandi. Kemur það
fyrir, venjulega ekki sjaldnar en
einu sinni á mannsaldri, að þurkar
gereyðileggja alla uppskeru í suð-
urhéruðum landsins, og það eru
bestu kornlöndin. I stað þess, að
Rússland er í venjulegum árum
komforðabúr Norðurálfu, fer svo
í þessum hörmungarárum, að
miljónir manna lenda á vonarvöl
og þurfa bjargar við frá öðrum
landshlutum eða útlöndum. Á
miðju sumri var talið fullvíst, að
um 30 miljónir manna á þurka-
svæðinu hlytu að farast úr hungri
í vetur, ef ekki yrði tekið til sér-
stakra úrræða. Jafnvel þá var
hungrið farið að sverfa að. Stjórn-
in gerði það sem í hennar valdi
stóð, en þar er ekki hægt um vik.
Vesturþjóðimar haf lagt hafn-
bann á Rússland síðan stríðinu
lauk. Rússar hafa engan vaming
getað fengið frá útlöndum öll
þessi missiri, jafnvel ekki læknis-
lyf eða sáraumbúðir. Rússa vant-
ar þessvegna ótal hluti, sem auð-
fengnir eru í öðrum löndum.
Einna verst kemur þeim að vanta
varahluta í jámbrautarvagna og
eimreiðar. þessvegna geta þeir
ekki fullnotað samgöngutæki sín,
jafnvel ekki flutt matvæli milli
landshluta, þótt til væru. pegar
vitnaðist um hungursneyðina, var
leitast fyrir um hjálp frá öllum
löndum. Alþjóðabandalgið eða
stjórn þess í Genf tók málið að
sér og fól Friðþjófi Nansen að fara
til Rússlands, rannsaka málið og
gera tillögur. Um sama leyti tóku
stjórnir Vesturríkjanna, Frakka
og Breta, að sinna málinu. Skip-
uðu þeir nefnd til undirbúnings.
Var hér kominn klofningur milli
þeirra, sem hjálpa vildu, og spáði
engu góðu. Nansen brá skjótt við,
fór til Moskva, kynti sér ástandið
og gerði uppkast í samráði við
stjórn landsins um skipulag hjálp-
arstarfseminnar. Taldi Nansen
nauðsynlegt að Rússar fengju stór-
lán í Vesturlöndum og Ameríku ti'
að kaupa fyrir matvæli. Skyldu
þeir gefa tryggingar, og var
stjórn Lenins fús til þess. Taldi
Nansen lífsnauðsyn, að handtök
væm skjót, því að í nóvember tæki
ár að leggja í Rússlandi og væri
þá næstum ókleyft að koma björg
um landið. Nansen hélt síðan til
Englands og var tekið þunglega
máli hans. Náði hann ekki fundi
Lloyd Georges. Flest hin íhalds-
samari blöð Vesturþjóðanna töldu
Nansen hafa gengið framar en
umboðið náði, og að tryggingar
væru ekki nógu sterkar, að hjálp-
in lenti til þeirra, sem gefið var.
Stjórn þjóðabandalagsins tók og
heldur fálega í málið. Stórvelda-
nefndin sendi Rússastjóm langt
skeyti og krafðist þess, ef hjálpar
ætti að vænta úr þeirri átt, að
tekið yrði móti nefnd frá Vestur-
löndum, sem færi um Rússland og
gerði tillögur, og réði síðan yfir
skiftingu matvælanna. Um sama
leyti bauð nefnd þessi flestum
þjóðum Evrópu að vera með í
hjálparstarfsemi þessari. Rússa-
stjórn tók þessari rannsóknar-
beiðni fálega. Kvað enga rannsókn
þurfa um hungursneyðina. Og
formaður hinnar fyrirhuguðu
hjálparnefndar, fyrverandi sendi-
herra Frakka í Petrograd, væri
einn hinn mesti andstæðingur
sameignarlýðveldisins, og honum
væri að miklu leyti um að kenna
herkvíun Vesturlanda og fjand-.
skapur við Rússa. Töldu og fleiri
fullkomna andstæðinga sína vera
í þessari sendinefnd. Væri einsýnt
um tilgang slíkra manna. þeir
vildu hafa pólitisk áhrif, og nota
líknarstarfsemina sem yfirskyn.
Kváðust Rússar gjarnan þiggja
hjálp góðra manna, svo sem Nan-
sens og Hoovers, fyrverandi ríkis-
bryta í Bandaríkjunum, en ekki
kaupa líkn og brauð fyrir svikráð
óvina sinna. Hjálparnefnd Vestur-
ríkjanna lét samt málið ekki niður
falla, en tæplega er hugsanlegt, að
nokkuð verði þar úr framkvæmd-
um, eins og nú er komið. Hinsveg-
ar hafa Norðmenn, þjóðverjar og
fleiri þjóðir sent Rússum nokkra
hjálp. En mest munar þó um styrk \
frá góðgerðafélagi í Englandi og
Ameríku, er safnað hefir stórfé til
að bjarga bömum í Austur- og
Mið-Evrópu frá hungri og hungur-
dauða. Standa þeir Hoover og
Nansen fyrir líknarstarfsemi þess-
ari. Mikið gott leiðir af starfi
þeirra, en því miður er fullvíst,
fé það, er þeir ráða yfir, er eins og
dropi í hafinu til að bæta úr allri
hungursneyð í Austur- og Mið-
Evrópu.
-----o----
Úr Borgarfirði. Grasvöxtur varð
sæmilegur á túnum í sumar en út-
jörð snögg með afbrigðum til
fjalla. Nýting ágæt. Garðar víða
stórskemdir eftir norðanbálviðri.
Kranksamt hefir verið undanfar-
ið. Nýlátin er á Fitjum í Skorra-
dal Guðrún Guðmundsdóttir, syst-
ir Stefáns bónda á Fitjum. Hún
var 52 ára gömul. Einkar hógvær
til orða og verka. — þökk sé Tím-
anum fyrir ádrepuna um húsbygg-
ingarlánið til sýslumanns okkar o.
fl. Verst er að alþingi er ekki hóti
betra en stjómin. þessi botnlausa
fjármálavitleysa getur ekki haft
góðan enda. Bændur hafa getað
borgað skatta sína til þessa, af því
sem sparaðist þegar best lét á
stríðsárunum, en árferðið undan-
farið hefir étið það upp og meira
til, og svo kaupgjaldið í fyrra. pað
er hófleysa á öllum sviðum.
-----o----