Tíminn - 28.01.1922, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
15
Yfirlýsíng.
í tilefni af grein í Morgunbl.
22. þ. m. eftir hr. Lárus Jóhann-
esson, sem sumpart er alröng og
að öðru leyti villandi, um launa-
kjör eins starfsmanns Samb. ísl.
samvinnufélaga, skólastjóra Jónas
ar Jónssonar, skulu tekin fram
eftirfarandi atriði:
1. Hr. L. J. virðir Sambands-
húsið 75 þús. kr. hærra heldur en
Sambandið sjálft reiknar sér það
og leggur til grundvallar við mat
húsaleigu. Ennfremur blandar
hann í áætlun sína um leigamála
hússins andvirði hinnar stóru ó-
bygðu lóðar Sambandsins. Slíkt
lætur hvorki stjórn Samb. né aðr-
ir húseigendur sér til hugar
koma.
2. Laun hr. Jónasar Jónssonar
síðastl. ár við samvinnuskólann
voru 9000 ki\, sem er 500 kr.
lægra heldur en laun annara for-
stöðumanna við sambærilegar
stofnanir í Reykjavík, t. d. skóla-
stjóranna við kennara- og stýri-
mannaskólann, þar sem frí íbúð
fylgir. Og hin fyrri ár við sam-
vinnuskólann hafði hr. Jónas
Jónsson miklum mun lægni 'laun
en þessir starfsbræður hans í
landsins þjónustu.
3. Skólastjóri samvinnuskólans
hefir ekkert, sérstakt kaup fyrir
ritstjórn Tímarits samvinnufélag-
anna og engin ritlaun. Hann hefir
ritstjórnina í ofanálag á vinnu
sína við skólann.
4. Ferðakostnaður hr. J. J. hefir
verið miklum mun lægri en sams-
Stjórnmálaspillingin.
Fjárhagsvoðinn stendur í beinu
sambandi við stjórnmálaspilling-
una.
Æðsta markmið landsstjórnar á
að vera það að sjá landi og lýð
farsællega borgið. En á síðasta
þingi var æðsta markmið lands-
stjórnarinnar hitt: að fá að
hanga við völdin. þessvegna
studdi stjórnin beinlínis eyðslu-
semi þingsins. þessvegna lét hún
sér það vel líka að afgreidd væru
hin minnisstæðu fjárlög og fjár-
aukalög.
Síðan hefir spillingin enn auk-
ist.
Til þess að tryggja sig í sessi
hefir stjórnin gengið enn lengra.
Hún hefir launað fylgifiskum
sínum með hverskonar hlunnind-
um. Stofnað enn ný embætti
handa þeim. Sett þá í embætti
konar kostnaður starfsmanna
landsins, samkvæmt reikningum
þeim, sem almenningur á aðgang
að til samanburðar.
5. Félagsmenn Sambandsins
hafa enga óánægju látið í ljós
yfir starfi hr. J. J. fyrir Sam-
bfindið, hvorki á aðalfundum þess
né við Sambandsstjórnina, að því
sem mér er frekast kunnugt. Hef-
ir það verið einróma álit Sam-
bandsfunda, bæði að stofna skól-
ann og halda honum áfram. Og
þar sem herra L. J. sveigir að
samvinnulögunuih, skal bent á,
að þau munu aldrei af deildum
Sambandsins verða talin skóla-
stjói-a samvinnuskólans til mink-
unar. Hitt er aftur á móti kunn-
ugt, bæði samvinnumönnum og
andstæðingum þeirra, að þessi
sjálfsagða réttarbót, sem kaupfé-
lögin sér til stórtjóns hafa beðið
eftir í meira en 30 ár, mundi ekki
hafa verið fengin enn, nema fyrir
hjáverkavinnu þá, sem hr. J. J.
hefir lagt í að rannsaka og und-
irbúa málið.
þótt ráðning hr. J. J. hjá Sam-
bandinu og launakjör hans séu
mér sem forstjóra þess að öllu
leyti óviðkomandi, þá taldi eg þó
rétt, þar sem formaður Sam-
bandsins er látinn, en allir aðrir
úr stjórn þess búsettir langt frá
Reykjavík, að birta framanritaða
yfirlýsingu.
Rvík 26. jan. 1922.
H. Kristinsson
forstj. Samb. ísl. samv.félaga.
þar sem engin þörf var að sækja
nýja menn o. s. frv.
Hin stórhættulega eyðslusemi
stjórnarinnar er því bein afleið-
ing stj ómmálaspillingarinnar.
Heilbrigð sparnaðarstefna verð-
ui' því ekki hafin nema því að-
eins að ráðist sé á stjórnmála-
spillinguna.
þessvegna er Tíminn jafn-
framt málgagn þeirra sem veit-
ast að stjórnmálaspillingu lands-
stjórnarinnar.
Einstök dæmi varð að nefna.
það' er ekki hægt að reka slíka
baráttu á þann hátt eingöngu að
fara almennum orðum um fjár-
austurinn og stjórnmálaspilling-
una.
það varð að nefna einstök áber-
andi dæmi.
Slík dæmi hafa verið nefnd
mörg hér í blaðinu.
Nauðsynlegust eru þau dæmin,
>ar sem það er bersýnilegt að
fjáreyðslan stafar beinlínis af
st j órnmálaspillingunni.
Eitt þeirra dæma er tilefni
þessarar greinar.
í haust var Sigurður yngri frá
Vigur skipaður fulltrúi í fjár-
máladeild stjórnarráðsins.
Tíminn hefir haldið því fram:
að þétta hafi verið óþarfa
eyðsla og
að þetta hafi stjórnin gert til
þess að þóknast einum öflugasta
fylgismanni sínum, Sigurði Stef-
ánssyni frá Vigur, föður Sig-
urðar yngra.
þessvegna var þetta átalið. Og
nú hefir gefist tilefni til að rök-
styðja þetta frekar.
í fjármáladeildinni.
í haust, þegar Sigurði yngra
frá Vigur var veitt fulltrúastað-
an, voru starfsmenn fjármála-
deildai’innar, auk fjármálaráð-
heixans, þessir:
Gísli ísleifsson skrifstofustjóri,
Sigurjón Markússon fyrverandi
sýslumaður,
Sigurður Lýðsson lögfræðingur,
Ólafur Briem fyrrum alþingis-
maður,
Skúli Skúlason fyrrum pró-
f astur,
Einar Markússon spítalaráðs-
maður, og
Pétur Hjaltested cand. phil.
þetta eru sjö starfsmenn auk
ráðherrans. það eru fjórir lög-
lærðir menn, þegar ráðherrann er
talinn með, og alls átta starfs-
menn í deildinni, þegar Sigurði
er bætt við í fulltrúaembættið —
níunda starfsmanninum og fimta
lögfræðingnum.
En fyrir 10—12 árum hafði
skrifstofustjóri fjármáladeildar-
innar ekki nema 2—3 starfsmenn
við hlið sér. Yfirmenn hans voru
einn ráðherra og landritari, sem
voru yfir öllum þrem deildunum.
Og þá voru afgreidd í fjármála-
deildinni öll þau mál sem nú eru
afgreidd í Hagstofunni með
milílu mannahaldi. Og enn mun
starfi létt af fjármáladeildinni
með stofnun hins nýja skatt-
stjóraembætti með stórri skrif-
stofu.
Hér þarf ekki frekar vitnanna
við. Mannahaldið var langtum of
mikið í fjármáladeildinni áður en
Sigurði yngra frá Vigur var bætt-
við.
Enginn maður á öllu Islandi
trúir því, að ekki hefði mátt láta
einhvern starfsmannanna sem fyr
ir voru takast á hendur fulltrúa-
embættið. þó gengið væri
kent hafa sig við samvinnu, en
í raun og veru hafa verið jafn-
mikil gróðabrallsfyrirtæki eins og
kaupmannaverslanir. En ef slík
félög vildu fara í Sambandið, þá
mættu þeim áhrif frá þroskuðustu
félögunum, á Húsavík og Akur-
eyri, sem fóru í gagnstæða átt.
Pétur Jónsson á sinn góða þátt í
því, með öðrum mönnum í stjórn
Sambandsins, að það fyrirtæki
hefir verið reist bæði að formi og
anda á réttum samvinnugrund-
velli. Ef til vill hafa bestu eigin-
leilcar hans hvergi notið sín bet-
ur en einmitt í þessu starfi.
Önnur störf Péturs Jónssonar
að opinberum málum voru bæði
mörg og þýðingarmikil. Einn
allra þeirra þingmanna sem sátu
síðasta þing hafði hann óslitið
setið á þingi alla tíð síðan 1894
og altaf fyrir sama kjördæmið,
oft kosinn gagnsóknarlaust, en
annars altaf við hið mesta fylgi.
Flest árin setið í fjárlaganefnd
og oft formaður hennar eða fram-
sögumaður. Auk fjármálanna
voru það einkum landbúnaðar-
málin og skattamálin sem hann
vann að á þingi. Umboðsmaður
þjóðjarða var hann frá aldamót-
um og þangað til hann flutti al-
farið úr héraðinu. þá átti hann
sæti í milliþinganefndinni í land-
búnaðarmálum 1904, og, eftir það
að hann fluttist suður, í útflutn-
ingsnefndinni og jarðamatsnefnd-
inni og var formaður þeirrar
nefndar. Liggur mikið starf eftir
hann á þessum sviðum, enda mun
hafa verið leit að ósérhlífnari
manni um að starfa að opinber-
um málum.
Á þingi árið 1920 varð hann
atvinnumálaráðherra. Varð ekki
til þess starfa íenginn maður
sem reyndari væri í atvinnumál-
um og fjármálum, með þá löngu
þingreynslu að baki. En aldur
var orðinn allhár og heilsa ekki
traust.
Um það starf verður ekki feld-
ur dómur hér og ber hvorttveggja
til: að þeir viðburðir eru svo ný-
lega um garð gengnir að erfitt er
um að dæma og síðara árið varð
rás viðburðanna sú, að sumir sam-
vinnumanna, og þar á meðal þeir
sem standa að þessu blaði, urðu
á öndverðum meið við hann um
sum mál.
En einum rómi munu þeir all-
ir segja, eins um þau mál sem
önnur: áð það eitt réði jafnan
tillögum Péturs Jónssonar, sem
hann var sannfærður um að var
rétt. þegar hann hafði myndað
sér skoðun var hann reiðubúinn
að fórna öllu. Samviskusemi, ó-
tiausts eins og allur þorri sæmilegra
manna. þeim var treyst til að gefa
sanna og sanngjarna reikninga. það
var gert ráð fyrir, að ekki þyrfti sér-
stakt „lífstykki" til að vernda þeirra
innri mann frá lirösun.
En eftir „ferðamenskulögin" frá
1912 var þetta alt á annan veg. Með
þeim höfðu þingmenn sett hinn
harða múl löggjafarinnar á veikan
Adam þjóðfulltrúans. þingið tre.ysti
nú yekki lengur sjálfu sér á þessu
sviði. Löggjafar landsins höfðu með
ráðnum hug og miklum meiri hluta
svift sjálfa sig fullveldi óháðra reikn-
ingsskila. Og Jóh. Jóh., núverandi
dómari Reykvíkinga, hafði leitt asn-
ann i herbúðirnar.
Árin liðu. Striðsgróðinn kom og
breytti þjóðinni. Margir fleiri en Jóh.
Jóh. höfðu tekið að iðka „ferða-
mensku“. En þjóðin hafði ekki rumsk
að verulega síðan þingmenn 1912
þvoðu hendur sínar, þangað til vorið
1921. þá kom fyrir annað atvik, sem
líklegt er til að vekja miklu meiri
hreyfingu heldur en framangreindur
atburður.
Mátæki segja, að sagan endurtaki
sig, og að sjaldan falli eplið langt
frá eikinni. Svo varð hér. Sá sem í
annað skifti gerði þjóðina skelkaða
við „ferðamenskuna" var „litli Lárus“
sonur Jóhannesar. þegar nú að var-
færnir og athugulir menn eins og
Guðmundur lælmir Guðfinnsson
eigingirni og fórnfýsi voru frum-
eiginleikarnir í fari hans.
Konu sína rnsti hann 1894 og
kvæntist ekki af nýju. Lifa fjög-
ur börn hans: Jón Gauti bóndi á
Gautlöndum, Hólmfríður kona
Sigurðar bónda að Arnarvatni við
Mývatn, þorlaug kona Jóns lækn-
is Norlands í Noregi, og Krist-
jana, sem var hjá föður sínum
hér syðra.
Ráðið er það, að lík hans verð-
ur flutt norður til greftrunar
heima í „Sveitinni“. En af hálfu
samvinnumannanna íslensku mun
Samband íslenskra samvinnufé-
laga sjá um útför formanns síns.
---o----
„Pinkilliitn á
giimlu Slcjánu“.
Svar til Sigurðar yngra frá Vigur.
Fjárhagsvoðinn.
Öxin er reidd að h'öfði hins ís-
lenska þjóðfélags vegna fjár-
eyðslu þings og stjórnar á und-
anförnum árum.
Árum saman hefir svo lítil ráð-
deild verið um fjárhagsstjórnina,
að miklu meiru hefir verið eytt
en aflað hefir verið.
Ógurlegri skuldabyrði hefir ver-
ið varpað á herðar komandi kyn-
slóðar, með lántökum — einni
miljóninni á fætur annari og með
þeim ókjörum sem hæfa hinum
verst stæðu ríkjum.
þjóðin rís ekki undir þeim út-
gjöldum sem orðin eru lögfest ár-
leg útgjöld og er því með öllu
loku skotið fyrir nokkrar fram-
farir fyrst um sinn.
Starfsmannahaldið og stofn-
ana, nýrra og meir og minna. ó-
þarfra, er þjóðinni langsamlega
yfir höfuð vaxin.
Nú hefir verið hafin sókn á
móti þessu fargani.
þess er krafist:
að þjóðin hætti að lifa um efni
fram,
a ð horfið verði frá þeirri
stefnu að varpa nýjum skulda-
byrjum yfir á herðar komandi
kynslóðum, með nýjum lántökum,
a ð hafin verði hin eindregn-
asta sparnaðarstefna um alt hús-
hald hins íslenska ríkis, og
a ð þá verði að byrja á því að
skera niður tildurhús stríðsár-
anna, allan starfsmanna- og stofn-
anahópinn, sem er meir og minna
óþarfur.
það er T í m i n n sem er mál-
gagn þessarar nýju stefnu.
heimta sérstaka rannsókn undir eins
í vetur, til að þingið geti þegar í
stað skorið niður sem allra flest af
liinum óþörfu embættum og bitling-
um, sem stjórn Jóns Magnússonar
hefir ungað út, þá er „utanríkisráð-
herrann" frá í vor sem leið aðaltil-
efnið,- og stærsta hneikslunarhellan.
Menn muna þá sögu. í algerðu
li.eimildarleysi stofnar Jón nýtt em-
bætti handa óþroskuðum og þá ó-
reyndum pilti. Dómsmáladeildin
komst nú ekki lengur yfir utanríkis-
málin, sem með samningi er búið að
afhenda annari þjóð. Fullveldið heimt
aði nýja „deild“,jafnvel þó ekkert væri
að gera, nema sinna fáeinum skeyt-
um á viku frá verndaranum við Eyr-
arsund. Starfið var þá heldur ekki
meira en svo, að samhliða varð utan-
ríkisráðherrann háttlaunaður aðstoð-
armaður föður síns, og síðan ráðu-
nautur kaupmanna. Maður undrast
þaðþrek,s.emLárus sýnir,er hann getur
nú fórnað „samvinnunni" svo miklu
af kröftum sínum. í sumar þóttist
liann eiga fult í fangi með 2 fyrstu
embættin. Virtist mundi vinna fram
á nætur. þriðja skrifstofan, millilið-
irnir, geta þá varla fengið annað en
lágnættið og samvinnuskrifin morg-
unstundina.
Ef starf Lárusar í stjómarráðinu
hefði ekki frá fyrstu borið með sér
aðalstign „ícrðamenskunnar“, myndi
auðv.elt að átta sig á eðli þessa em-
bættis, með þvi að kynna sér undir-
búning piltsins, fyrir embættið, og
framkomu lians síðan hann tók við
því.
Lárus hefir tekið stúdentspróf og
próf í lögum frá háskólanum hér.
Bætt síðan við sig einum vetri á
Noi'ðurlöndum, þar af, eftir því sem
skilja mátti á Mbl. í vor, eitthvað
þrjá mánuði við að kynna sér
„diplomatisk" störf.
Englendingar, sú stóra þjóð, með
mál s.em skilið er í hverri borg um
allan heim, láta sína „diplomata" oft
nema árum saman í Frakklandi, eða
hjá frönskum kennurum, svo að þeir
kunni mál milliríkjaskiftanna til
fullnustu. Jafnvel danskar undirtyll-
ur í utanríkismálunum, sem hingað
koma nokkrar vikur sem varamenn,
kunna frönsku mjög vel. En vesa-
lings „utanrí kisráðherrann* er senni-
lega varla bænabólcarfær á þessu
máli. það er ekki sá'gt lionum til
lasts. Hann geldur fámennis og að-
stöðunnar eins og gerist um íslend-
inga. En því þá að hreykja sér? því
þá að þykjast vera „diplomat" fyrir
unglingspilt, s.em ekki getur bjargað
sér skaimnlaust með mál (eins og
lcröfur eru gerðar á því sviði) nema
á Norðurlöndum?
Önnur sjálfsögð krafa til manns í
þeirri stöðu er fyrst og fremst að
kunna mannasiði um orðbragð og
látæði. „Diplomat" sem hefði komið
fram i innanlandsmálum eins og Lár-
us í skrifum sínum í Mbl., myndi í
hvaða landi, nema íslandi, hafa ver-
ið vísað á dyr. Væntanlega verður
það gert hér lika. Hvað á ísland að
gera með „diplomat" sem skortir
bæði kunnáttu og kurteisi til að
koma fram fyrir landsins hönd!
Feðgarnir Jóhannes og Lárus hafa
með yfirgangi sínum í kjötpotti
landsins vakið almenna öldu móti
„ferðamensku" i meðferð þjóðarbús-
ins. í fyrra skifti krossfesti þingið
sjálft sig. í síðara skiftið sýnist lík-
legt að ekki verði unt að hætta fyrri
en búið er að reka af landssjóðnum
nokkra tugi af ónytjungum, sem
híma undir veggjum stjórnarinnar.
það mætti þá ef til vill halda þvi
fram að „utanríkisráðherrann" hefði
gert sinni vesælu þjóð eitthvert
gagn. Faðir LárusarogB. Kr. ættu því
að hengja stórkross fálkans á mjöðm
þess manns, sem virðist hafa erft
marga þá eiginleika, sem sá maður
þarf að hafa, sem verður tilefni
slíkrar landhreinsunar.
Lárusi ' er fullljóst að þeir feðgar
ha/a með „ferðamensku" sinni vakið
sterka öldu móti því að starfsmenn
landsins skamti sér margföld laun
fyrir eins manns vinnu. Hann mun
gruna að samvinnumenn og blöð
þeirra verði honum og hans félögum
þung í skauti. Til að reyna að bægja
frá þeirri hættu, vill Lárus sanna
„ferðamensku" á einhvern samvinnu-
manna, og gerir mér þann heiður að
velja mig. Hann leitast við að sanna,
að eg fái margföld laun frá Samband-
inu, eins og hann hefir frá landinu
og kaupmönnum. Yfirlýsing forstjóra
Sambandsins fellir skýja- og skálda-
borgir Lárusar um minn hag. þar
sést að eg hefi stranglega fylgt sjálf-
ur þeirri reglu sem verið ,er að reyna
að leggja starfsmenn landsins undir.
Ein laun fyrir einn mann, jafnvel
þótt hann vinni mörg verk. í næsta
blaði verður grein Lárusar athuguð
lið fyrir lið, og hinir frægu „ferða-
mannafeðgar” jafnan teknir til sam-
anburðar, m. a. sýnt hvert kaup Lár-
us fær, ef reiknað er skrifstofuhald,
hús og lóðir, sem koma við öllum em-
bættum lians, og fylgt fordæmi því
um kaupreikninga, sem hann hefir
gefið. Að síðustu verður rakið sam-
band samvinnulaganna við þá feðga,
„löggjafann" og „lögráðunaut" kaup-
manna. J. J.
-----Q----
pingkosning á að fara fram í
Suður-þingeyjarsýslu 18. n. m.
Framboðsfrestur er til 7. n. m.
Óráðið mun enn um frambjóð-
endur.
Sögur Rannveigar. Með vorinu
mun Einar H. Kvaran ætla að
gefa út framhald af þeim.