Tíminn - 04.02.1922, Blaðsíða 2

18
T 1 M I N N
II Mlnir l sueitui
og berklalögin nýju
eftir
G. Bjömson landlækni.
pað er tími til kominn að eg
lúki við þetta lauslega umtal mitt
um berklalögin nýju, því eg á svo
margt órætt enn við almenning
um ýms einstök atriði, sem bæði
snerta þetta mál og líka heil-
brigðishagi þjóðarinnar yfirleitt
og alla velferð hennar.
Hér fara þá á eftir 6 síðustu
greinar laganna:
15. gr. Nú er sjúklingur félagi í
sjúkrasamlagi, er nýtur styrks úr ,
ríkissjóði samkvæmt lögum nr. 39,
11. júlí 1911, um sjúkrasamlög, og
skal þá samlagið greiða þann hluta
meðlagskostnaðarins i sjúkrahúsi eða
hæli, er annars ætti að greiðast úr
sýslu- eða bæjarsjóði samkvæmt 14.
gr., þó ekki lengur en sjúklingur hef-
ir rétt til styrks samkvæmt lögum
samlagsins, enda láti samlagið
berklaveika sjúklinga njóta sömu
réttinda og aðra sjúklinga. þegar
greiðslutíma samlagsins er lokið, þá
skal dvalarhéraðið taka við af sam-
laginu og greiða sama iduta með-
lagsins þangað til sjúklingurinn fer
burt úr hælinu eða sjúkrahúsinu,
enda hefir þá dvalarhéraðið sama
rétt til endurgreiðslu og sagt er í
14. gr.
Um •greiðslu úr ríkissjóði fer eftir
ákvæðum 14. gr.
16. gr. Engan þann styrk, sem
berklayeikur sjúklingur nýtur af op-
inheru fé, ef hann hefir orðið styrk-
þurfi vegna sjúkdómsins, má telja
fátækrastyrk, enda sé hann ekki aft-
urkræfur, nema sjúklingurinn sjálfur
eða aðstandendur hans séu þess
megnugir að greiða hann að ein-
hverju eða öllu leyti.
Undanteknir þessum hlunnindum
skulu þeir sjúklingar, sem þrjóskast
við að verða við áskorun héraðslækn-
is um dvöl í hæli eða sjúkrahúsi.
Einnig þeir, sem sýna megnt kæru-
leysi um smitun annara manna, þrátt
fyrir aðvaranir læknis.
17. gr. Stjórnarráðið setur, í sam-
ráði við landlækni, reglur um hráka-
ílát og ræstingu i vinnustofum, verk-
smiðjum, skrifstofum, búðum, gisti-
húsurn, samkomuhúsum, svo sem
kirkjum, skólum, leikhúsum, kvik-
myndahúsum, danssölum og þvi um
Iiku, opinberum byggingum og far-
þegaskipum. Ennfremur reglur um
flutning berklaveikra á farþegaskip-
um.
Heilbrigðisnefndir skulu, undir yfir-
umsjón héraðslæknis, hafa gát á þvi,
að þessum reglum sé fylgt. A þeim
stöðum, þar seirv heilbrigðisnefndir
eru ekki til, skulu hreppsnefndir
gora það.
Eftirlit með farþegaskipum hefir
þó landlæknir sjálfur, eða annar er
heilbrigðisstjórnin setur til þess.
18. gr. Nú þarf héraðslæknir að
taka sár ferð á hendur vegna fyrir-
mæla laga þessara, og greiðir þá
sýslusjóður' ferðakostnaðinn, en rikis-
sjóður endurgreiðir helminginn.
Kostnaður við sótthreinsanir, svo og
við að útvega bækur þær og eyðu-
blöð, er getur um í 2. gr., greiðist
úr ríkissjóði.
19. gr. Brot gegn lögum þessum
varða sektum, frá 10 til 500 krónum,
og skal farið með þau sem almenn
lögreglumál.
20. gr. Með lögum þessum eru úr
gikli numin lög nr. 31, 23. okt. 1903,
um varnir gegn berklaveiki, og önn-
ur ákvæði, er fara í bága við lög
þessi.
Um 15. gr.: Sjúkrasamlög eru
hvergi komin á fót í sveitum. Eg
veit líka vel, að til sveita eru þau
þjóðþrif miklum erfiðleikum bund
in, en nauðsynin -er þar engu
minni en í kaupstöðunum. Mun
eg því síðar gera mér það mál
að sérstöku greinarefni.
Unt 16. gr.: það er eitt mann-
úðlegasta ákvæðið í þessum lög-
ujn, að veikindastyrk til berkla-
veikra sjúklinga má ekki telja fá-
tækrastyrk. Bara eitt að: þetta
ætti svo að vera um alla sjúk-
dóma. Veikindastyrk til þurfandi
sjúklinga ætti aldrei að telja fá-
tækrastyrk.
I þessari grein gerði þingið
breytingu á tillögum berklanefnd-
arinnar — og síst til bóta. 1
frumvarpi nefndarinnar stóð:
„enda sé hann (þ. e. styrkurinn)
ekki afturkræfur, nema sjúkling-
urinn sjálfur eða aðstandendur
hans óski að greiða hann að ein-
hverju eða öllu leyti“. þegar við
lítum á lagagreinina, þá vakna
þessar spumingar: Hver á að
dæma um það, hvort sjúklingur-
inn sjálfur eða aðstandendur
hans eru þess megnugir að endur-
greiða þeginn styrk? Og hversu
lengi á þessi krafa að vofa yfir
höfði þeim?
Eg hefi átt tal um þetta við
dómsmálaráðherrann (og vitan-
lega um lögin öll) ; er ekki afráð-
ið enn hvernig þessu ákvæði verð-
ur framfylgt.
Um 17. gr.: Reglur um hráka-
íiát o. s. frv. eru til, hafa lengi
verið til (Reglur um hrákaílát og
gólfræstingu 21. júní 1904 og við-
auki við þær reglur 22. sept.
1904). Verða þær látnar halda
sínu gildi óbreyttar fyrst um
sinn.
En reglur um flutning berkla-
veikra á farþegaskipum hafa ekki
verið til. það málefni er harla
vandasamt og eg veit ekki enn
hvort eg fæ því framgengt, sem
eg helst myndi kjósa.
Um 18. gr.: Hér er þess eins
að gæta, að sé um valdboð að
ræða samkvæmt 13. gr., þá greið-
ir ríkissj óðpr allan ferðakostnað
héraðslæknis, sbr. síðustu máls-
grein 13. greinar. Framh.
-----o----
,Ferðamenska‘
og
iii.
Sókn Lárusar á hendur samvinnu-
mönnum fyrir „ferðamensku" var
hættuspil fyrir hann sjálfan. „Ferða-
menska" af leiðinlegasta tægi var
margsönnuð á hann sjálfan og náinn
vandamann hans. Að áfella aðra fyrir
það, sem sannað var á þá feðga, var
að játa „synd og sekt“ á þá sjálfa.
það besta sem Lárus gat vonast e.ftir
var það, að fá einn samvinnumann,
og í þessu tilfelli mig, inn á þann
„söfnuð", sem faðir hans stofnaði
1912, og sonurinn hefir styrkt í verki
1921. En það allra versta, sem komið
gat fyrir piltinn, var það, að sá mað-
ur, er hann vildi draga i samfélag
hinna útvöldu gæðinga Jóns Magnús-
sonar, réyndist að v.era „anti-ferða-
maður“, þ. e. á hinni hversdagslegu
braut þeirra manna, sem ekki marg-
selja vinnuafl sitt. til að klófesta
meiri peninga en þeim er ætlað að
fá. þó að yfirlýsing forstjóra Sam-
bandsins hafi reyndar gert árás Lár-
usar á mig að engu, mun eg taka
fyrir hin einstöku atriði. Eklri mín
vegna, því að það er óþarft, lieldur
til að samanburður við þá feðga geti
sannað lesendum þess blaðs hættu
þá, sem landinu stendur af „ferða-
ménsku", ef sýkin skyldi mjög út-
breiðast.
Til að fá kaup mitt hjá sámvinnu-
félögunum gert að „ferðamensku",
skáldar Lárus sem hér segir:
1. Sérstakt lcaup reiknað fyrir rit-
stjórn Tímaritsins, svo skiftir þúsúnd-
um, sérstök ritlaun við það, hæstu
embættismannslaun sem ritlaun við
annað samvinnublaðið. þetta eru
alt tóm staðtaus ósannindi.
2. Reiknar mér íbúð þá, sem fylgir
starfi mínu við skólann, reiknar hús-
ið alt með fölsku verði, tugum þús-
unda of hátt. Reiknar að síðustu ó-
bygða lóð, sem rúmar hús fyrir 800—
1000 manns, og sem geymd er fyrir
framtíðarfyrirtæki ísl. samvinnu, i
verði Sambandshússins og leikur sér
þar að veita mér þannig mörg þús-
und króna „tekjubót", sem varla mun
eiga sinn líka áður í sögunni.
3. Reiknar inér ýmsa smápósta, en
færir ekki til tölur. þó að þar sé lika
hvert orð ósatt hjá Lárusi, mun samt
minst á þá liði síðar, af því sá hluti
af grein hans sýnir skrítna þætti i
sálarlífi hans sjálfs, eins og í skugg-
sjá.
Niðurstaðan er því sú, að í stað
þeirra mörgu og stóru upphæða, sem
pilturinn vill gefa mér, hefi eg árið
1921 fengið sömu kjör og aðrir skóla-
stjórar í þjónustu landsins, með sam-
bærilegar stöður hér í bænum, með
tveim undantekningum þó:
1. Fimm hundruð króna lægri laun-
um, heldur en forstöðumenn kenn-
ara- og stýrimannaskólans.
2. Ritstjórn Tímaritsins og alla
vinnu við það, fyrir ekki neitt. Enn-
fremur unnið að tveim bókum við-
komandi samvinnustefnunni, sem
báöar koma út þetta ár, án þess að
fá eins eyris sérborgun frá Samband-
inu eða nokkrum öðrum.
'Utreikningur Lárusar verður þess-
vegna, eins og máltækið segir,
„verstur fyrir piltinn sjálfan11.
Ilöfuðrökvillur eða blekkingar Lár-
usar í þessu máli eru tvær, fyrir
utan hin mörgu minniháttar ósann-
indi.
1. Að blanda óbygðri lóð Sambands-
ins inn i leigumála á nefndu húsi.
2. Að reikna íbúð skólastjóra til
verðs, sem sérstaka kauphækkun.
Fyrri falsröksemdin gerði grein
Lárusar þegar í upphafi að vind-
höggi. Allir sáu að taumlaus ofsi og
gremja stýrði penna piltsins. Ti! að
geta eina viku, þ. e. þangað til Tím-
inn kom næst út, staðið sigri hrós-
andi frammi fyrir allra lægstu vits-
munum höfuðstaðarins, vinnur hann
að vera varanlega hlægilegur frammi
fyrir öllum landslýð. þessi vitleysa
ei svo fáheyrð, að leitað hefir verið
sennilegra skýringa í sálarlífi höf.
Hefir því verið haldið fram að af
sérstökum ástæðum kunni orðið „lóð“
að hafa bergmálað fyrir eyrum hans.
Svo sem kunnugt er gat Lárus auð-
veldlega, árið sem leið, hafa heyrt
talað um lóðakaup landsins á Siylu-
firði, i dómsmáladeildinni, sem mun
liggja mjög nærri „utanríkisherbúð-
um“ stjórnarráðsins, þar sem yfir-
jmaður réttvísinnar í landinu, ,1. M.,
hefir skeggrætt hina siðferðislegu
hlið málsins við aðra spaka menn.
Ennfremur gat Lárus hafa heyrt tal-
að um þessi siglfirsku lóðakaup
heima í Iiúsi dómarans, föður síns.
Svo sem kunnugt er vantaði fyrir
skömmu eitthvert lítilræði, líklega
minna en 100 þús. krónur í eitt. horn-
ið á kassa póstmeistarans í þessu
jiorpi. Eftir rsékilega yfirvegun
keypti fósturjörðih síðan hús og lóð
þessa starfsmanns, og mun hafa lát-
ið andvirðið renna í póstsjóð. Getur
iiú Siglufjörður státað af því, að hafa
eitt hið dýrasta pósthús, sem til er
hér á landi utan Reykjavíkur, en ef
til vill ekki hið besta. Gárungarnir
meta hús og lóð á 20 þús., en landið
lieli/' að 'sögn gefið alt að ferfalt
hærra verð fyrir það. Af ástæðum,
sem 'ekki verða greindar hér, gátu
Lárusi hafa verið lóðakaup þessi 1
fersku minni, og það ef til vill rugl-
að dómgreind hans. í öðru sambandi
mun minst á síðar, hvort Lárus
kynni i þessu máli að geta æft eitt-
livað vísindagrein þá, sem hann telur
sér mjög kæra. En um það síðar.
Um að reikna íbúð skölastjóra í
skólum sem viðbótarkaup, er fyrst
að segja, að það er alger nýjung.
íslenska þjóðfélagið hefir sjaldan
getað, og ekki altaf viljað gera mikið
fyrir uppeldismálin. En eitt er stöð-
ug regla við fasta skóla fyrir ung-
linga og börn, alstaðar þar sem því
verður við komið, að einn af starfs-
mönnum skólans, og þá venjulega
skólastjórinn, búi í skólanum. Við
kennara- og stýrimannaskólann fylg-
ir ibúð fyrir skólastjóra. Sömuleiðis
við gagnfræðaskólana,' búnaðarskól-
ana, og við flesta hina helstu barna-
skóla i kauptúnum og sjóþorpum.
þessi regla, að skólastjóri eigi að
hafa íbúð í skóla þeim, sem hann
vinnur við, er svo föst, að þar sem
skólinn er á bónbjörgum með liús-
næði, eins og t. d. Vélstjóraskólinn,
þar borgar landið skólastjóranum svo
sérstaklega vegna húsaleigu, ljóss
og hita, eftir því sem gjaldkeri
landssjóðs hefir tjáð mér. Að ókeypis
íliúð fylgi skólastjóra, er alviður-
kend regla íslenska þjóðfélagsins. Og
að þessi hlunnindi eru ekki reiknuð
sem kaupuppbót, eða hækkun, sést á
því, að ibúðir skólastjóra hafa ekki
verið dregnar frá við útreikning dýr-
tiðaruppbótar á undanförnum ári,im.
Af því má sjá, að landið og löggjaf-
arnii' líta á íbúð skólastjóra eins og
óaðskiljanlegan hluta af kostnaði við
skólalialdið, þ. e. alveg liliðstætt við
kenslustofur. jiessvegna er álveg fjar-
stætt að reikna íbúð kennara sem
kauphækkun, af því að þessi viðbót
er lögð fram vegna þeirra, sem nema
í skólanum, en ekki fyrir þá sem
kenna. Á saina liátt má reikna skrif-
stofumanni húsáleigu af skrifstofu
til lcáupuppbótar, og verður það síð-
ai' gert, þogar settur verður upp
reikningur Lárusar sjálfs, eftir þeim
forsendum, sem liann hefir gefið í
grein sinni.
Til athugunar má geta þess, að
landið reiknar ekki ibúð sem sér-
staka kaupuppbót hjá öðrum starfs-
mönnum. Læknirinn á Vífilsstöðum,
l.ióðir .1. M. ráðlierra, hefir t. d. feng-
ið nýja íbúð á stríðsárunum, sem
kostar um 175 þúsund krónur að
sögn. Sá læknir myndi dýr, ef reikn-
uð væru yfir tuttugu þús. kr. í ofan-
álag á laun hans, fyrir íbúð, ljós og
liita. þar sem nú að J. M.
og Jóh. Jóh. hafa verið fremstir í
flokki um alla stjórn hér á landi,
undanfarin missiri, og bera þar með
ábyrgð á Vífilsstaðahúsinu, má_ gera
ráð fyrir að þeim súrni elcki í aug-
um langtum minni upphæðir vegna
samvinnustefnunnar.
Tvö atriði geta enn komið til greina
í þessum húsamálum. Fyrst hvort
landið hefir miklar tekjur af íbúð
hins núverandi póstmeistara á
Komandí ár.
IV.
Fjármál.
Við fjármál landsins hafa verið tveir annmarkar,
ef litið er á starf þingsins. Annarsvegar eru skattamál- ‘
in í hinni mestu óreiðu, gersamlega skipulagslaus. það
er sú liliðin, sem snertir öflun fjárins. Hin er eyðslan.
þar er Hka alt á ringuíreið. Síðasta þing skildi við
fjárlögin með 2 miijóna tekjuhalla, fyrir utan miklar
ábyrgðir fyrir togaraeigendur o. fl. atvirmurekendur, sem
tæpt voru staddir. Takist ekki að laga báðar þessar
hliðar mjög fljótlega, er ekki annað sýnilegt en að
landið verði fyr en varir 1'uHkomlega ósjálfbjarga í
fjármálaefnum.
Tekjur landsins eru fengnar með tvennu móti aðal-
lega: Tollum og tekjuskatti. Tollarnir eru ranglátir að
því leyti, að þeir koma svo að segja jafnþungt niður á
menn, sem eru öreigar, og þá, sem eru ríkir. þeir eru
þar að auki dýrir í innheimtu. En samt eru þeir minst
óvinsælir allra skatta, af þvi þeir eru greiddir smátt
og smátt, svo að segja um leið og hverrar máltíðar er
neytt. Tollarnir eru teknir úr vösum manna, án þess
þeir verði varir við. þetta er þeirra aðalkostur. Og- i
skjóli þess svefnþorns, sem almenningi er stungið við
greiðslu tollanna, liafa íslensku löggjafarnir haldið
áfram ár frá ári að auka tekjur landssjóðs með nýjum
hækkunum. Að siðustu hafa tolltekjurnar svo verið veð-
settar Bretanum.
Eigna- og tekjuskatturinn er nú að fæðast i nýrri
mynd, fyrir forgöngu Magnúsar Guðmundssonar. Er alt.
það verk tómt hrófatildur, og mun varla standa lengi.
Er þess varla von, þegar gætt er að undirbúningnum.
þessi ráðherra hafði með sér um stund til aðstoðar tvo
hagfróða menn, þá Héðnm Valdimarsson og þorstein þor-
steinsson. þeir viðuðu að sér einliverju af erlendum
stuðningsritum, en hvorugur þeirra kynti sér málið
erlendis. Alt í einu lét ráðherrann þessa aðstoðarmenn
hætta, en bræddi síðan sjálfur hálfunnið verk, úr byrj-
unarstarfi þeirra. Að lokum var frumvarpi stjórnarinn-
'ar flaustrað gegn um þingið. Nú er verið að byrja
að framkvæma lögin og list flestum illa á. Kerfið alt
ákaflega flókið og óljóst, óg gætir hvarvetna reynsluleys-
is og þröngsýni. Skatturinn byrjar á mjög lágum tekj-
um, kcmur þungt niður á lágt launuðu starfsfólki með
föstum launum. En á háum tekjum er skatturinn mjög
vægur, og er auðséð, að þar á að hlífa. ’Er það gagn-
stætt heilhrigðri skynsemi, og reynslu nábúaþjóðanna.
I-Ijá sumum nábúunum hefir tekjuskattur af stórtekj-
um farið upp i 80% hin síðustu ár, og sist verið slakað
á klónni, þar seni af miklu var að taka. Meðan nef-
skattar eru notaðir sem grundvöllur í skattamálum, þ.
e. lagt jafnt á alla fátæka sem ríka, þá verður fyrst að
gæta hófs, að byrði sú, sem lögð er á öreigana, verði
þeim ekki um mogn. þessvegna ætti fjármálastjórnin
á hverju ári að láta reikna út og birta, hve þungir
nefskattarnir væru á hvern mann að meðaltali. Má gera
ráð fýrir, að með þeim félagsmálaþroska, sem er liéy á
landi, og sem ekki breytist til batnaðar nema á alllöng-
um tíma, verði tollarnir varanlegt höl á íslandi enn um
langt skeið. Munu þeir þá að öllum jafnaði verða riógu
þungbærir öllum, sem ekki hafa nema liinar svoköll-
uðu þurftartekjur. Tekjuskatturinn getur þessvegna að-
eins komið til greina þar sem um meiri tekjur eða auð-
legð er að ræða.
Núverandi eigna- og tekjuskatti verður vafalaust
breytt mjög bráðlega, og er þess síst vanþörf, þar sem
um slíka vansmíð er að ræða. Tekjuskatturinn má ekki
lenda á þurftarlaunum almennings, meðan tollamir hvíla
þar á með fullum þunga. I-Iann verður að vera auka-
hyrði þeirra efnuðu og riku. þá þarf vel að gæta þess,
að slikum mönnum verði erfitt um undanbrögð. Hér er
engin reynsla í því efni, og illa séð fyrir í tekjuskatts-
lögunum. Ilvenær sem nokkurt vit á að verða í þeirri
tegund skattheimtai, þurfa einn eða fleiri víðsýnir og vel
mentir menri að rannsaka ítarlega framkvæmd tekju-
skattslaganna i 4—5 löndum, sem lengst eru kornin í
því efni.
Næsta verkefni í skattamálum landsins er að rann-
saka gjaldþol landsmanna. I-Ivað mikið þjóðfélaginu er
fært að leggja á herðar almennings af nefsköttum, og
hvenær hægt er að láta þá minka, og síðar hverfa. Og i
öðru lagi að koma skipulagi á beinu skattana, og sjá
um, að ekki verði farið i kring um skattþieimtumenn-
ina, af því að formið sé óhentugt og þeir fákunnandi
um starf sitt.
Ef þetta tækist livorttveggja, væri mjög auðvelt að
láta skattana hækka og lækka frá ári til árs, eftir á-
stæðum þjóðarinnar,. Mætti þar að nokkru leyti byggja
á sama grundvelli, eins og nú er gert um dýrtíðaruppbót
starfsmanna i þjónustu landsins. Eftir vond ár lækkuðu
skattarnir, en hækkuðu að sama skapi við góðæri. Allir
sjá nú, að þjóðin liefði getað borið hærri skattabyrðar,
beinar og óbeinar, á stríðsárunum, þegar allii' græddu
riemá landið, heldur en nú í kreppunni, þegar hinn ný-
fséddi beini skattur byrjar að hafa áhrif.
Umbót skattamálanna er sama eðlis og aðrar urii-
bætur sem gera þarf hér á landi á öðrum sviðum. í
stað samhengis-, yfirlitslausurar og ranglátrar löggjafar,
þarf að koma fast og heilbrigt skipulag, bygt á sann-
gimi og hinni víðtækustu reynslu.
þá er að víkja nokkrum orðum að meðferð fjárins
á Alþingi. þar kennir sama skipulagsleysisins. Stjórnin
leggur til einhver bráðabii'gðafjárlög. En hún hefir enga