Tíminn - 11.02.1922, Síða 1

(SjaíMeci
Ctmans er 5 i g u r g, e i r § r i f> =
r i f 5 f o n, bambanbsíiústnu,
HeyfjaDÍf.
,S,fc\t£ií>sía
Ctmans er [?jd (S u 6 g e i r i
3 ó n s f y n x, £juerfisa,ötu 34.
Síttti 286.
VI. ár.
Reykjavik, 11. febrúar 1922
6. blað
Yerslunarbaráíta
Þjóðverja.
Svo sem kunnugt er hefir orð-
ið mikil breyting á skoðunum
margra helstu Englendinga, þar
á meðal Lloyd George, á því,
hversu Bandamenn ættu að búa
að þjóðverjum.
Eftir að þjóðverjar höfðu gef-
ist upp, fóru fram nýjar kosning-
ar á Englandi. Gamli frjálslyndi
flokkurinn og verkamenn vildu
fara mannúðlega með hina sigr-
uðu, eftir að þeir voru íallnir i
valinn. Afturhaldsmenn og Lloyd
George vildu beita hörðu, „leita í
vösum þjóðverja að þeirra síð-
asta skilding“, „kreista þjóðverja
eins og appelsínu", hengja keisar-
ann o. s. frv. þetta líkaði þjóð-
inni. Hún var enn í vígahug og
hugði ekki á miskunn. t þessum
anda sömdu Bretar friðinn, fyrir
sitt leyti. En brátt breyttist
þetta. Englendingar fóru að
mildast. Margskonar kynni og
skifti tókust með þeim og þjóð-
verjum. Frakkar skildu ekkert í
þessari breytingu, og undu hið
versta við. Kom hver snuðran af
s(nnari á vinfengi Frakka og
Breta. Áttu þær flestar rót sína
að rekja til mismunandi skoðana
á því, hversu búið yrði að þjóð-
ver j um.
Enginn vafi er á, að Bretar
ætluðu sér í fyrstu að láta þjóð-
verja borga svo sem frekast væri
unt. En brátt komust þeir að
þeirri niðurstöðu, að þótt þjóð-
verjar væru sigraðir með vopn-
um, þá væru þeir einmitt vegna
ósigursins hálfu hættulegri í
verslunarstríðinu. Og þessvegna
yrði að vægja, einmitt vegna Eng-
lendinga sjálfra.
þýska markið féll mjög er á
leið stríðið, og síðan enn meir eft-
ir að friður komst á. Fullvíst þyk-
ir, að þjóðverjar vilji einmitt að
svo sé. þeir vilja vinna aftur
heimsmarkaðinn með iðnaðarvarn-
ing sinn. það tekst, ef markið er
lágt og varan ódýr fyrir erlenda
kaupendur. Með ýmsum ráðum
tekst stjórninni að gera ódýrt að
lifa í landinu. Kaup verkámanna
er mikið lægra en í öðrum lönd-
um, og kjörin verri. Aftur á móti
er lítið um atvinnuleysi í þýska-
landi. Pantanir streyma þangað
hvaðanæva að. En verksmiðjur og
kaupmenn Breta, þar sem fram-
leiðslán er miklu dýrari og gengið
hátt, missa mai-kaði, sem falla í
hendur þjóðverja.
Bretum er þannig lífsnauðsyn
til að geta framleitt og lifað, að
þjóðVerjar fari að lifa aftur eins
og aðrar þjóðir. Að gengi þeirra
hækki, kaup og kröfur verka-
fólks hækki. þá hækka líka afurð-
ir landsins og England getur stað-
ast hina daglegu iðnaðar- og
verslunar-samkepni. Af þessum á-
stæðum hefir Englendingum snú-
ist hugur. Lága markið og ódýri
þýski iðnaðurinn hefir sprengt
Breta frá Frökkum, og dregið þá
nauðuga viljuga nær sínum gömlu
óvinum. Fátt sýnir betur hversu
fjárhagsmálin ráða skoðunum
manna og þjóða.
Tvent er enn ósagt um lága
gengið þýska. Engri annari þjóð
hefir tekist að snúa lágu gengi sér
til hagsbóta. Og í öðru lagi er
óséð fyrir endann. Til að geta
selt ódýrar en aðrir, verða þjóð-
verjar að safna meiri og meiri
skuldum, og erfitt að sjá hvar
lendir. En eins og aðstaða þjóð-
verja var, mun þeim engin fórn
hafa þótt of mikil til að koma á
alvarlegum klofningi milli sigur-
vegaranna.
----o——
FjáMmálim,
og’ ekkert anuad en
Qármálin.
_______
\
Um miðja næstu viku verður al-
þingi sett. Vita það allir hvert er
fyrsta verkið sem bíður þess. Vita
það allir kunnugir, að fylgi lands-
stjórnarinnar er gjörsamlega þoir
ið hjá þinginu, eins og hjá þjóð-
inni.
Fyrsta verk þingsins er það að
skipa nýja landsstjórn.
Hefir svo hagað skipaferðum
að allflestir þingmenn eru þegar
komnir í bæinn. Er það sjálfsagt
að tíminn verði notaður til þing-
setningar, til þess að undirbúa
stjórnarskiftin. Hefir það starf
löngum tafið fyrir þinginu —
stundum alveg óhæfilega lengi.
í þetta sinn ætti svo ekki að
vera, enda eru nú hvorttveggja
jafnvíst: að landsstjórnin sem nú
er verður að fara og hitt, á hvaða
grundvelli verður að stofna til
nýrrar stjórnar.
Fjármálin og ekkert annað en
fjármálin, á að ráða vali hinna
nýju ráðherra.
það er í rauninni ekki nema eitt
verkefni sem fyrir þinginu ligg-
ur og hinni væntanlegu stjórn:
að hefja hina fjármunalegu sjálf-
stæðisbaráttu íslands upp úr þeim
vandræðum sem komið er í á síð-
ustu árunum.
það er skylda þinginannanna
að skipa sér nú í flokka (til bráða-
birgða a. m. k.) með tilliti til þess
hvaða leiðir á að fara í þessu efni.
Séu þeir menn í meiri hluta
innan þingsins, sem beinlínis eða
óbeinlínis vilja halda áfram sömu
brautina og farin hefir verið síð-
an þingi sleit í fyrra, þá eiga þeir
menn að mynda stjórn, og taka
á sig þá ábyrgð gagnvart þjóð-
inni.
Séu hinir í meiri hluta — og
því vill sá trúa sem þetta ritar —
sem nú vilja algerlega snúa við
blaðinu, vilja hefja vægðarlausa
sparnaðarstefnu um allar fjár-
reiður ríkisins, vilja hlífðarlaust
fækka embættum, vilja hefta
eyðsluna í landinu með hörðum
innflutningsbönnum, vilja láta
skipa nefnd sem ráði yfir öllum
útflutningsvörum, koma í veg
fyrir gj aldeyrisbraskið, láta féð
fyrir afurðirnar ganga til þess að
fullnægja þörfum landsins, vilja
binda þann enda á íslandsbanka-
málin að hagur landsins sé full-
trygður gagnvart hinum erlendú
hluthöfum — séu þessir menn í
meiri hluta á þingi, þá eiga þessir
menn að skipa landsstjórn með
því verkefni, að framkvæma þessi
mál.
Og það á ekkert annað að ráða
mannavalinu en það, að þeir séu
liklegir til að ráða með skynsemd
fram úr fjármálunum.
Ef hefja á eindregna sparnað-
arstefnu, er það alveg tilgangs-
laust að skipa þá menn í stjórn
sem eru margflæktir sjálfir í
eyðslufargan undanfarinna ára.
Ef hefja á slíka verslunar-
pólitík sem að framan er nefnd,
er það alveg tilgangslaust að féla
þá framkvæmd þeim mönnum,
sem standa með hálfan fót, eða
allan, hjá Morgunblaðinu, þeim
mönnum sem lifa á eyðslu þjóð-
arinnar.
Ef þannig á að ganga frá Is-
landsbankamálunum, að réttur og
hagur Islands sé að fullu trygð-
ur, er alveg tilgangslaust að fela
þeim mönnum framkvæmdina,
sem æ hafa glúpnað fyrir dönsku
hluthöfunum.
Og eigi yfirleitt að stofna til al-
varlegra og róttækra ráðstafana,
er alveg tilgangslaust að setja þá
menn við stýrið, sem létu bifast
af þeim stormi, sem rísa kynni
hér í höfuðstaðnum — eins og
fyrirsjáanlegt er. —
pað skiftir engu máli hvort
maðurinn heitir Pétur eða Páll,
eða hvort hann er þingmaður eða
ekki.
það skiftir engu um pólitislca
fortíð að öðru leyti en þessu.
Fjármálin og ekkert annað en
fjármálin á að ráða mannavalinu,
Hæfileikar og heilbrigðar skoðan-
ir um að framkvæma málin á rétt-
um grundvelli.
——o------
Avarp
til herra Lárusar Jóhaimessonar.
í 4. tölublaði Tímans þ. á. birti
eg yfirlýsingu um launakjör
skólastjóra Jónasar Jónssonar hjá
Samb. ísl. samvinnufélaga, til
þess að leiðrétta villur í orðsend-
ingu hr. Lárusar Jóhannessonar
til skólastjórans í Mbl. 22. f. m.
Út af þessu ávarpar hr. Lárus
Jóhannesson mig í Mbl. 4. þ. m„
og virðist Honum bregða þar dá-
lítið kynlega við af því, að eg
skuli hafa leiðrétt þessar villur,
þar sem mér séu launakjör og
ráðning skólastjórans óviðkom-
andi. Skal því upplýst, að eg- gat
ekki litið annan veg á, en nefnd
orðsending til skólastjórans væri
að sumu leyti árás á stjórn Sam-
bandsins, því væru laun hans slík
sem þar er greint frá, hlaut
stjórnin að eiga ámæli skilið fyrir
bruðl með fé samvinnumanna. I
fjarveru stjórnar Sambandsins,
og ekki síst vegna þess, að for-
/Tnaðurinn lá á líkbörunum, taldi
eg mér skylt að leiðrétta ummæli
hr. L. J.
þótt eg hafi ekki í huga að
hefja ritdeilur við hr. L. J„ vil
eg þó í þetta sinn athuga ofan-
nefnt -ávarp hans lítið eitt, og
svara fyrirspurnum þeim, er
hann beinir til mín. —
það er ekki rétt að reikna íbúð
skólastj óra samvinnuskólans með
ljósi og hita helminginn af upp-
hæð þeirri, sem tilfærð er í reikn-
ingi Sambandsins til stjórnarráðs-
ins fyrir húsaleigu, ljós, hita og
ræstingu skólans. Munar þar
miklu, því skólinn hefir til afnota
mikið rúm á öðrum hæðum húss-
ins en þeirri, sem skólastofurnar
eru á.
Laun skólastjórans 1920 voru
samtals hin sömu og síðastl. ár,
en sé tekið meðaltal af árslaun-
um hans þau 4 ár, síðan skólinn
byrjaði, verða þau rúml. 6600
kr. Skólastjórinn hefir aldrei feng
ið frá Sambandinu aukatekjur,
hverju nafni sem nefnast, eða á-
góðaþóknun, nema eitt skifti 500
kr. fyrir aukavinnu.
Hann hefir enga borgun feng-
ið fyrir að skrifa í Thnann, og
ekkert af launum sínum í er-
lendri mynt.
„Ókeypis „prufur" frá Sam-
bandinu af helstu verslunarvörum
þess, t. d. kjöttunnu o. s. frv.“,
hefir skólastjórinn ekki fengið,
því hvorki hann né eg eða aðrir
starfsmenn Sambandsins höfum
löngun til að stela frá því handa
sjálfuip okkur eða öðrum, enda í
fyrsta sinn, sem slíku er að okk-
ur dróttað.
Óþarfar virðast skympingar hr.
L. J. um „gulllóð“ Sambandsins
og byggingu húss þess, „sem rétt
muni hafa þótt að reisa í mestu
dýrtíðinni“. Virðist miður viðeig-
andi af lögfræðisráðunaut Versl-
unarráðsins að reka þannig horn-
in í prívatfirma, sem honum er
að öllu leyti óviðkomandi.
Eg hefi svarað fyrirspurnum
hr. L. J. vegna þess, að eg býst
við að þær séu af ungæðishætti
frambornar. Ella mætti ætla, að
þær væru einn liðurinn í látlausri
ofsókn vissra manna gegn Sam-
bandinu, fram réttar með mein-
leysissvip, en ágætt efni ' handa
lagvirkum gróusagnasmiðum. —
Er svo úttalað um þetta mál frá
minni hálfu.
H. Kristinsson.
---o-----
Mðiri i liíum.
eftir
G. Bjöinson landlækni.
Eg verð að gera ráð fyrir því,
að lesendur blaðsins hafi nú fyrir
sér alt það, sem eg hingað til hefi
ritað um berklavárnir og berkla-
lögin nýju.
þeim öllum, sem kynna sér
þessi merku, nýju lög, hlýtur þá
að vera orðið Ijóst, að markmið-
in eru tvö: Annars vegar að
hjálpa þeim sem berklaveikir
verða, hins vegar að verja heil-
brigða fyrir veikinni — og þá
fyrst og fremst börnin, af því að
á barnsái'unum er berklasmithætt-
an áreiðanlega mest og verst.
því er það, að berklalögin
skifta berklaveikum manneskjum
í tvo höfuðflokka, eftir því hvort
veikin er — 1) smitandi, — 2)
ekki smitandi.
Nú er von að margur spyrji:
Er berklaveikin þá ekki altaf
smitandi ?
Og þeirri spurning-u er auðsvar-
að: það er veikin ekki; þvert á
móti.
Börnin sem deyja úr heila-
berklum — þau eru hræðilega
mörg, en þau smita ekki, sótt-
kveikjurnar koma hvergi út úr
þeirra litla dauðsjúka líkama; þar
er engin útferð.
En lungnaberklarnir ? það er
þó höfuðsökin. Og brjóstveiki
maðurinn hóstar, hefir uppgang,
það er oftast útferð (hrákarnir)
úr hans berklaveiku lungum.
Eru þá ekki ávalt berklagerlar
í hrákum brjóstveikra manna?
Nei! Síður en svo. Mjög marg-
ir brjóstveikir menn hósta og
hafa uppgang árum saman án
þess nokkurn tíma finnist berkla-
gerlar í hrákum þeirra.
þessi aðgreining á þeim smit-
andi og þeim ekki smitandi sjúkl-
ingum er afskaplega mikilsverð
og nauðsynleg, hún er hyrningar-
steinninn undir berklasóttvörnum
nútíðarinnar. Tökum dæmi: Barna
kennari reynist brjóstveikur, en
hann er í fullu fjöri og vel vinnu-
fær. Ef hann nú ekki er smitandi,
ef alls engar berklasóttkveikjur
eru í útferðinni (uppganginum)
úr lungum hans, þá er ekkert vit
í því, að svifta manninn atvinnu
sinni. En séu berklasóttkveikjur
í uppgangi hans, þá stendur smit-
hætta af honum, þá hefir hann
„smitandi berkla“, og þá er ekk-
ert vit í því að láta hann kenna
börnum. þetta er harla umhugs-
unarvert. Og í berklalögunum er
fjallað um margt þessu líkt, alt
það, sem mestu varðar.
En þá er eftir að vita: Getur
læknir séð það berum augum á
berklaveikum manni, hvort hann
er smithættulegur ?
Svarið er ýmist já eða nei. Ef
alls engin útferð er úr því sjúka
líffæri bei'klaveiks manns, þá er
það bersýnilegt, að þar er engin
smithætta. En sé einhver útferð,
t. d. uppgangur úr berklaveiku
lunga (sem mestu varðar), þá er
það óséð, þá getur læknir alls ekki
með berum augum séð hvort sjúk-
lingurinn er smitandi, því sótt-
kveikjurnar eru, eins og einn
frægur (franskur) læknir kvað:
„duldar vorum döpru sjónum“.
Erum við þá ráðalausir? Nei,
nei. það er kannske það mesta
og besta, sem manneskjan hefir
fram yfir aðrar skepnur — að
kunna einlægt einhver úrræði, og
leita þeirra í líf og blóð ef þau
eru ekki kunn.
Úrræðið er fundið, það er sjón-
aukinn, smásjáin (mikroskop),
sem nú leiðir í ljós undraheima,
er einskis manns auga hafði séð
frá alda öðli.
Með smásjá getur læknir nú
fundið, hvort berklagerlar eru í
útferð berklaveiks manns, hvort
hann er smitandi.
Af þessu stafa þær mikilsverðu
tillögur berklanefndarinnar, sem
sér fara á eftir.
1. Að hrákarannsóknarstöðvar
verði settar á stofn á. 4—5 stöð-
um á landinu, eða með öðrum orð-
um, að heilbrigðisstjórnin semji
við lækna á 4—5 stöðum, um að
taka rannsóknirnar að sér gegn
ákveðnu gjaldi fyrir hverja hráka-
rannsókn.
2. Ríkissjóður greiði allan
kostnað við rannsóknir þessar,
svo sem borgun fyrir sjálfar
rannsóknirnar, kostnað við um-
búðir, eyðublöð, burðargjöld og
símskeyti.
3. Heilbrigðisstjórnin annist hið
fyrsta um framkvæmdir á þessu
og sjái þá jafnframt um, að út-
vega umbúðir og eyðublöð, er síð-
an skulu ætíð vera fyrirliggj andi
í lyfjabúðum og hjá héraðslækn-
um, þar sem lyfjabúðir eru ekki.
4. Að veittur verði á fjárlögum
1000 krónur til hrákarannsókna-
stöðva.
Um þessar tillögur nefndarinn-
ar má nú margt segja, og alt ann-
að en auðvelt sé að koma þeim í
framkvæmd.
Eg felst á það, að kostnaðurinn
muni að líkum ekki fara langt
fram úr 1000 krónum á ári, því
eg hefi útvegað ágætt tilboð frá
útlöndum um hentugar umbúðir
um hráka (og aðra útferð) ; það
eru eins konar smáglös, og þau í
pjáturbauk, svo að senda má í
póstbréfi. Má fá slíkar umbúðir
fyrir 30 kr. hundraðið.
En að einu leyti held eg að
nefndin hafi farið of skamt. Eg
skil ekki að það reynist nóg, að