Tíminn - 18.02.1922, Blaðsíða 3

♦
T 1 M I N N V
Rokhar.
Þar eð eg undanfarið heíi smíðað rokka fyrir menn viðsvegar um
land, og mun halda því áfram, þá eru það vinsamleg í ilmæli mín til
Kaupfélaga, að þau veiti pöntunum viðtöku frá einstaklingunum, svo
að eg geti afgreitt þá til þeirra. Gerir þetta viðskiftin öruggari, og
sendingarkostnað minni aila jafna. Pantanir séu komnar fyrir maí-
mánaðarlok.
Verð á rokk méð 3 „uppstöndurumu og 3 snseldum er 40 krónur,
auk fiutningskostnaðar.
Kirkjulækjarkoti, Pljótshlíð, 3. febr. 1921.
Chiðni Markússon.
„Vorboði“.
Jóh. Jóhannesson, sem verið hefir
forseti alþingis um nokkur ár, féll
nú við lítinn orðstír. það virðist vera
fyrsta tilraun þingsins til að hrista
af sér yfirdrotnun bitlingasnáðanna,
og marglaunuðu starfsmannanna.
Vigurklerkur féll sem varaforseti
neðri deildar. Góð byrjun, og stefnt
í rétta átt með þinghreinsun.
Spánarvín.
Stjórnin kemur ráðvilt fram íyrir
þing og þjóð i því máli. Hefir ekkert
gert til að verja rétt landsins, nema
hafa höfuðsmann íslenskra andbann-
inga árlangt við hirð Spánarkonungs,
og láta blað sitt prédika hér heima
undanhald gegn kúgun Spánverja.
Dugandi stjómarformaður hefði
fremur farið til Spánar til að tala
þar máli lands síns, og reynt að afla
málstað landsins stuðnings hjá al-
þjóðasambandinu, Bandaríkjunum og
bannmannafélögum í öðrum löndum.
Ef bannið er nú i hættu, má fyrst
og síðast kenna það aðgerðum og að-
gerðaleysi stjórnarinnar. Hvað marg-
ir af bannmönnum þingsins vilja
lengur fylgja hættulegasta andstæð-
ingi þess máls?
Reykjavíkurmjólkin.
þórður læknir á Kleppi kom nýlega
á bæjarstjórnarfund með fulla pott-
flösku af óhreinindum, sem skil-
vinda gerilsneiðingarstöðvarinnar
hafði hreinsað úr nokkru af þeirri
mjólk, sem daglega er seld í bæn-
um. Sló þá óhug á marga bæjarfull-
trúa, sem áður höfðu staðið móti
því að mjólkin yrði hreinsuð og ger-
ilsneidd. Fullyrt að nú verði fyrir-
skipað að hreinsa alla aðflutta mjólk.
Fyrst um sinn ætlar bæjarstjórn þó
að halda vernd sinni yfir óhreinind-
um og aóttkveikjum í bæjarmjólk-
inni.
-1 •
Baðhús Rvíkur frestaS.
Missögn var nýlega í Tímanum að
Jón þorl. hefði greitt atkv. í fyrra
móti fjárveitingu til baðhúss. En i
sumar eyddi hann málinu. Litla bað-
húsið, með 5 bunum handa 1500—2000
börnum, átti að kosta 40—50 þúsund.
Kjallarann undir leikfimishúsinu
sögðu hinir „skriftlærðu" að ekki
mætti nota. Væri of lágur. þyrfti að
sprengja 3 feta hellu úr botninum.
Einn kennari við skólann fór og at-
hugaði þetta, með húsasmið úr bæn-
um. Reyndist þá að möl og sandur
en ekki klöpp var i kjallaragólfinu.
Samt áætlaði aðstoðarmaður borgar-
stjóra baðhús í kjallaranum á 95 þús-
und. Skólanefnd trúði þessu ekki en
lét gera tilboð í húsið, miðað við 30
bunur og tvö herbergi, fyrir 60 börn
alls, til fataskifta. Húsasmiður bauðst
að gera verkið þannig fyrir 45 þús.
þá var komið fram á sumar. Sig.
Guðmundsson fomiaður skólanefndar
flutti norður. Jón þorláksson lcom
sjálfum sér í skólanefnd, og tókst á
fámennum fundi í sumar að fá bæj-
arstjórn til að fresta byggingu bað-
liússins. Af meðferð Mbl.manna i
bæjarstjórn á mjólkur- og baðhús-
málinu, má draga þá ályktun, að þeir
hafi litlar mætur á hreinlæti. **
----0-----
Frá útlöndum.
Seðlaútgáfa þýska ríkisins hef-
ir yaxið gríðarlega árið sem leið.
í ársbyrjun voru í umferð um
85 miljarðar marka, en í árslok-
in um 126 miljarðar.
— Um nýársleytið sátu 35 jafn-
aðarmenn í fangelsunum í
Moskva. Hafði ráðstjórnin ákveð-
ið að flytja þá til Turkestan, en
jafnaðarmennirnir mótmæltu með
því að svelta sig í fangelsunum.
þýsku jafnaðarmannablöðin hafa
komist á snoðir um þetta og mót-
mæla kröftuglega þessari aðferð
rússnesku stjómarinnar. — Auk
þessara jafnaðarmanna er talið
að rúmlega 200 pólitiskir fangar
svelti sig í fangelsunum í Moskva.
— það er nú mjög rætt í Nor-
egi að fara að nota rafmagn til
að knýja'áfram allar járnbrautir
ríkisins.
— Norðmenn herða enn á eftir-
liti með bannlögunum. Hafa ein-
kum þýskir menn og danskir leik-
ið það að gera út skip til að
smygla víni til Noregs. Nú hafa
Norðmenn gefið út þá tilkynn-
ingu, að ef grunsöm skip nema
eigi staðar þegar í stað og lög-
reglubátarnir gefa merki, verði
þau vægðarlaust skotin.
— Um áramótin voru 50 þús.
menn atvinnulausir í Noregi. Er
það hærri tala en nokkru sinni
áður.
— Tillaga liggur fyrir sænsku
þinginu að veita 85 milj. kr. til
þess að draga úr atvnnuleysinu.
Voru um 140 þús. menn atvinnu-
lausir í Svíþjóð um áramótin.
— Spánverjar eiga í vök að
verjast um þessar mundir. Fyrst
og fremst hafa þeir fengið mik-
inn hluta hins mentaða heims á
móti sér út af kúgunartilrauninni
á hendur okkur og Norðmönnum.
I annan stað eiga þeir í svo hörðu
tollstríði við Frakka, að svo má
kalla að engar vörur flytjist milli
landanna. í þriðja lagi hafa þeir
farið hinar verstu hrakfarir gegn
uppreistarmönnum í Marokkó og
hefir sú herferð kostað þá of fjár.
Og loks eru Englendingar þeim
stórreiðir, því að Spánverjar
reyndu að nota sér atvinnuleysið
á Englandi til þess að útvega sér
þar leiguhermenn í Marokkó-
stríðið.
---O-7—
,Ferðamenska‘
og
samvinnulögin.
v.
Lögráðunautur kaupmanna heíir að
því er sjálfan sig snertir játað á sig
„ferðamensku", þar sem hann hefir
um 2000 kr. fram yfir liámark em-
bættislauna i beinar tekjur frá land-
inu. þar ótaldar óbeinar tekjur hans
af bæjarfógetaembættinu, og kaup
hans frá kaupmönnum. það er þvi
engu við að bæta. Dómur Tímans i
sumar um „drenginn í utanrikismál-
unum“ hefir reynst ait of vægur, að
þvi er snertir ráðningarskilmálana.
Aftur hefir erfiði Lárusar til að
sanna ferðamensku á mig farið út
um þúfur. Fyrir mörg störf í þágu
minna liúsbænda liefi eg, þegar mið-
að er við 4 siðustu árin, haft um 2/s
ai launum þeim, sem landið hefir
goidið stéttarbræðrum minum i Hvík
fyrir eitt starf, árið 1921, eins og sjá
má af svargrein hr. H. Kr. í síðasía
blaði Tímans. Að því leyti sem launa-
kjör okkar Lárusar kunna að þykja
einhverju máli skifta, þá hafa les-
endur Tímans nú fcngið full gögn í
því máli.
í fyrri grein sinni víkur Lárus að
tv. eim ferðum, sem eg hefi farið til
Útlanda í erindum Sambandsins.
Hafði aðalfundur Sambandsins i bæði
skiftin mælt fyrir uin verk þau, er
vinna skyldi. Lárus virðist álíta að
eg hafi verið óþarfiega dýr Samband-
inu. Annars hefði hann varla tekið
þennan lið inn i grein sína. Önnur
upphæðin er að vísu alveg röng hjá
l.arusi, alt of há. En því er slept hér.
Vil eg þessvegna gera dálítinn sam-
anburð, út af kostnaði við ferð ,mína
1920, er eg rannsakaði deiluna um
tvöfalda skattinn á kaupfélögin. Eg
var þrjá mjánuði á ferðum í Khöfn,
Stokkhólmi, Kristjaniu, London og
Manchester. Ferðakostnaður var 3000
kr. eða 1000 kr. á mánuði. Árangur
af ferðinni var sá, að sannað varð að
engin Norðurlandaþjóð eða Bretar
beita samvinnufélög slíkum ójöfnuði,
eins og tiðkast hefir hér á landi. Fór
svo, að jafnvel Jóhannes faðir Sárus-
ar og aðrir af helstu fulltrúum kaup-
manna urðu að rétta upp „putann"
með því að kaupfélögin hér á landi
fcngju svipaða réttarvernd eins og
tíðkast i öðrum löndum. Félögin
spara nú tugi þúsunda á ári, sem
áður var ranglega af þeim tekið. Og
Sambandið þarf ekki að flýja land
með aðalskrifstofu sína, eins og bú-
ist hafði verið við, ef kaupmenn í
Rvik gætu lagt á það opinber gjöld
eftir geðþótta. Vitaskuld var fleira
gert til að vinna málið, heldur en
að safna gögnum hjá frændþjóðun-
um. En svo mikið er víst óhætt að
fullyrða, Nað kaupmannaliðið hefði
varist lengur og fræknlegar, ef þeir
hefðu þorað að etja kappi við vitn-
eskjuna um reynslu stærri þjóða, sem.
25
vani er að taka til fyrirmyndar í
flestum efnum.
Fólagsmenn i Sambandinu hafa
ekki kvartað undan þessum kostn-
aði. þvert á móti álitið sparnað
þann, sem leiðir af samvinnulögun-
um, óendanlega miiið meira virði.
Nú gæti samt verið, aö ferð min heföi
verið of dýr. Vil eg því gripa tæki-
færið og bera saman kostnað við áð-
urnefnda ferð mína 1920 við sigling-
arkostnað Jóh. Jóh. til Kaupmanna-
liafnar 1919, og Jóns Magnússonar
1920. Vænti eg að Lárus viðurkenni
að ef eg skyldi hafa reynst sparsam-
ari, þá sé það allmikil dygð, þar sem
samanburður er gerður við slíka yfir-
burða-föðurlandsvini, sem ólíklegii'
munu þykja tii að fara gálauslega
með landsfé.
Af LR. 1919 má sjá að sambands-
laganefndin hefir haft i utanferðar-
kostnað (því um annan kostnað er
ekki að ræða) rúmar 13 þúsund. í
nefndinni eru þrír menn, og Jóh.
Jóh. einn. Sennilega er kostnaður
þeirra þvínær eða alveg jafnmikill.
Vil eg þá ætla Jóh. tæpan þriðjung
eðb 4300 kr.
Ferðin er til Khafnar og beint
heim. Ferðakostnaður á skipi til og
frá er hátt reiknaður 600 kr. Hefir
þá JS6h. eftir 3700 kr. til að eyða á
viku til hálfum mánuði í Khöfn.
Lengur en mánuð getur ferðin ekki
hafa staðið yfir. Hefir þá mánuður-
inn hjá Jóh. kostað rúmar 4000 kr.
Eftir því hefði mln ferð, ef jafn-
ríkmannlega hefði verið áhaldið, átt
að kosta 12 þúsund a. m. k., þar
sem -eg gat ekki lokið erindi mínu
af á miima en 3 mánuðum. þar að
auki reyndist mér Danmörk langtum
ódýrari en Svíþjóð, Noregur og Eng-
land, svo að munaöi alt að helmingi
kostnaðar. Ber þar m. a. til mjög ó-
hagstæður gengismunur á enskum og
sænskum penmgum. Auk þess jafn-
an dýrara fyrir útlendinga að dvelja
í þeim löndum, en Danmörku. Er það
mín skoðun, að maður sem eyðir 4000
kr. á mánuði í Khöfn, komist ekki
af með minna en 6 þúsund á mán-
uði í Stokkhólmi, Kristjaníu, London
og Manchestcr. þar se'm eg var ein-
mitt einn mánuð á leið til Danmerk-
ur og um kyrt í Khöfn, en tv» mán-
uði ív hinura fyrnefndu borgum, hefði
ferð mín öll orðið 16 þúsund krónur,
ef eg hefði þurft að eyða jafnmiklu
og Jóh.
í LR. fyrir 1920 eru forsætisráöh.
ætlaðar samkvæmt fjárlögum 6000 kr.
til utanferða. En J. M. hefir gefið
reikninga fyrir meir en lielmingi
hærri upphæð, eða nokkuð á 13. þús.
reynsla annara þjóða á þessu sviði. Er óhjákvæmilegt
að hrinda veðbankanum af stað, sem allra fyrst. Löng
lán til fasteignakaupa, jarðabóta og bygginga eru svo
sérstaklegs eðlis, að venjulegir bankar, sem starfa að
miklu leyti með hverfulu sparisjóðsfé, geta aldrei bætt
til muna úr þeirri lánsþörf. Enda sýnir reynslan nú, að
þaðan er engrar hjálpar að vænta.' Fasteignabanki á
íslandi hlýtur að visu enn um langt skeið að eiga
afarerfitt uppdráttar, af þvi að verkefnin eru nær ótæm-
andi, en máttur lítill heima fyrir, og traustið lítið sem
þjóðin nýtur erlendis. En það sem vel rekinn fasteigna-
banki getur gert, er að safna undir vængi sína sem
allra mestu af þvi fé hér á landi, sem lengi á að standa
á vöxtum, og selja erlendis það af íslenskum verðbréf-
um, vegna fasteigna, sem framast er unt.
Síðan öllum var ljóst, að íslandsbanki myndi tæp-
lega verða starffær aftur, nema landið' hjálpaði honum
á ýmsan hátt, þ. e. með að leyfa honum enn um stund
að hafa nokkuð af seðlunum, hafa sparisjóð, og þar að
auki helming eða meira af enska láninu, hefir sú spurn-
ing komið fram, hvort ekki væri réttara að sameina
báða bankana. Vegna stærðarinnar væri þetta mjög auð-
velt. Báðir eru bankarnir litlir. Og að ýmsu leyti mætti
að þessu verða verk- og fjársparnaður. Fækka mætti
bankastjórum, og ef til vill öðrum starfsmönnum. Minka
húsakost, og koma betra skipulagi á útibúin, þ. e. ekki
hafa tvö í sama bæ, eins og nú er á ísafirði og Akureyri.
En þrátt fyrir þessa kosti, er þó varla líklegt, að þessar
tvær lánsstofnanir verði sameinaðar, jafnvel þótt enska
lánið, ef það veröur lagt i forgangsliluti í fslandsbanka,
gefi rétt til þess, ef þingið vildi fara þá leið. Mótstað-
an gegn sameiningu bankanna kemur úr tveim áttum.
þvi er haldið fram, að sökum fámennis og návigis í
öllum félagsmálum sé ófært að veita nokkurri einni
bankastjórn alveldi í peningamálunum, því að erfitt sé
að hugsa sér bankastjórn svo skipaða, að fyllilega rétt-
látlega væri séð fyrir allra þörfum. í öðru lagi er álit-
ið að Landsbankinn megi ekki sinna öllum þeim skift-
um, sem íslandsbanki hefir haft með höndum, þ. e.
megi ekki vera „spekulations“-banki. Landsbankinn hefði
samkvæmt skoðunum þeirra manna ekki mátt hleypa
fiskhringnum, eða hinum djörfu togara- og síldarútgerðar-
fyrirtækjum af stað. Með öðrum orðum. Meðan sam-
kepnisflokkurinn sé sterkur og fjölmennur hér á landi,
verði hann að liafa sinn banka, sem innan skynsamlegra
talunarka lagar sig eftir þörfum hans. Samkvæmt þeirri
skoðun yrði að myndast liér „braskb.anki", ef íslands-
banki liætti störfum, eða rynni inn í þjóðbankann. Svip-
uð skoðun mun hafa vakað fyrir þeim félögum, Á. Flygen-
ring, E. Claessen og Jóni Laxdal, er þeir vildu veturinn
1920 fá sérleyfi til að stofna verslunarbanka, og reyndu
siðan að afla sér fjár í Svíþjóð og viðar, þótt það mis-
tækist í það sinn.
þó að gert sé ráð fyrir, að útgerðarmenn og kaup-
menn þurfi sér til stuðnings banka, sem að sumu leyti
starfaði líkt og íslandsbanki hingað til, þá liefir reynsl-
an sýnt alveg ótvírætt, að slíkur banki má, ekki vera
eítirlitslaus af hálfu íslenskra stjórnarvalda, og ekki
undir beinum eða óbeinum yfirráðarétti erlendra gróða-
brallsmanna, eins og átt hefir sér stað um íslandsbanka,
og leitt hina mestu ógæfu yfir þjóðina.
Kaupmannabankinn verður að mega tefla djarfara en
þjóðbanlcinn. En hann verður hinsvegar að vera íslensk
eign og undir sterku eftirliti, að ekki sé stofnað til
kreppu og hörmunga í landinu, sökum gáleysis og ófram-
sýni þeirra, sem stýra og nota slikan banka. Að mörgu
^pyti virðist heppilegt, að íslandsbanki rétti við undir
þessum skilyrðum. Ef .landið leggur honum til forgangs-
liluti, eða lánar honum mikið fé, verður landið að hafa
íhlutunarrétt um daglega stjórn bankans, enda gerði síð-
asta þing ráð fyrir að svo yrði. 1 öðru lagi ætti að ná til
bankans yfirstjórn sú, frá atvinnuvegunum, sem síðar
verður vikið að.
Varla er hugsanlegt að líði nema fá missiri, þar til
efnt verður til samvinnubanka hér á landi. Bankastörf
og fjárvarðveisla er eitt af þeim mörgu félagslegu störf-
um, sem vel hefir tekist að vinna að með samvinnu.
í sumum næstu löndum, t. d. Danmörku og Englandi,
eru stórir samvinnubankar. Andelsbanken hefir t. d. um
80 útibú víðsvegar um Danmörku, og hefir reist sér hið
veglegasta stórhýsi í Kaupmannahöfn, sem nokkur dansk-
ur banki hefir til umráða. Samvinnumenn vilja að von-
um, ekki síður en kaupmenn, liafa sjálfir ráð yfir spari-
fé sínu, og styðja verslun sina, iðnað, og önnur fyrir-
tæki, með sjálfstæðum samvinnubanka.
Samkvæmt samvinnulögunum mega kaupfélögin nú
hafa innlánsdeild, og ávaxta í einskonar sparisjóði fram-
lög frá félagsmönnum. Mörg af félögunum hafa nú slíkar
deildir. Og á aðalfundum Sambandsins hefir oftar en
einu sinni verið til umræðu, að sameina þessar deildir
undir einni yfirstjórn. það væri samvinnubanki, sem
liefði þá væntanlega einskonar útibú eða umboðsskrif-
stofu við hvert einasta kaupfélag á landinu, sem þátt
tekur í samstarfi félaganna.
þegar léttir af kreppunni, mun varla líða á löngu
áður en framþróun atvinnu- og félagslífsins hefir knúð
þjóðina til að fullgera skipulag það, sem hér hefir
verið lýst. þá yrðu hér fjórir höfuðbankar. Landsbankinn
sem væri þjóðbanki, hefði seðlaútgáfuna, og forustuna
í fjármálum landsins. Hann hefði útibú og umboðs-
skrifstofur í öllum helstu kauptúnum landsins. Fast-
eignabankinn væri lika alþjóðareign. Hann hefði sitt
sérstaka verksvið að safna innan lands og utan fjár-
magni, er standa mætti lengi á vöxtum, og verja til
fasteignakaupa, liúsabygginga og jarðabóta. Kaupmanna-
og útgerðarbanki, sniðinn eftir þörfum þessara stétta, og
að nokkru leyti eign þeirra. Verksvið hans væri að ann-
ast hin áhættumeiri fyrirtæki. Utibú hans ættu einkum
að vera í helstu útgerðarstöðunum, t. d. Reykjavík, Vest-
mannaeyjum, ísafirði, Siglufirði og Norðfiröi. Aö lolc-
um kæmi samvinnubankinn, er styddist aðallega við
sparifé samvinnumanna, og bætti úr þörfum þeirra.
Hann hefir umboðsskrifstofu við hverja deild Sambands-
ins, en aðalaðsetur í lleykjavík.
þessir fjórir bankar væru sýnilegt tákn verkskifting-
arinnar í landinu. Tveir hinir fyrstu væru sameign
allra landsmanna. Kaupmannabankinn væri studdur af
samkepnismönnunum, og til þeirra vegna, en samvinnu-
bankinn vegna þeirra, sem leysa vilja sem flest félags-
mál með frjálsum samtökum.
En hvernig yrði trygt samstarf og réttlát verkskift-
ing milli þessara lánsstofnana? Sennilega yrði það ekki
betur gert, en með einskonar almennu bankaráði, sem
hefði eftirlit með og samræmdi störf allra þessara pen-
ingabúða. En það bankaráð gæti ekki tekið sér til fyrir-
myndar hið núverandi bankaráð íslandsbanka, sem hefir
mikil laun, en hvorki vilja eða mátt til að ráða um
störf bankans. Vonandi tekst þó að læra af þungbærri
reynslu undanfarandi ára.