Tíminn - 04.03.1922, Side 1

VI. ár.
íteykjavík, 4. mars 1922
©jaíbfet!
íimarts cr Sigurgeir ^ r i 5 *
r i f s f o n, Sambattösíjúsinu,
Heyfjauíf.
J^fgte&ðía
íiímans er íjjá © u t> g e i r i
3 ó tt s f y it i, Imerfisgötu 54.
Sítlti 286.
9. blað
Stjórnarskifíi.
Undir lok síðustu viku bárust
forsætisráðherra skriflegar til-
kynninggr frá rúmum helmingi
þingmanna um það, að hann
myndi ekki hafa nægilegt fylgi,
og bæri honum því að segja af
sér. Jafnframt bentu 16 þing-
menn á að Sigurður Eggerz ætti
að reyna að mynda nýtt ráðu-
neyti.
þegar svona var komið lét Jón
Magnússon loks undan og sím-
aði þessar fregnir og lausnar-
beiðni sína til konungs.
Rétt eftir helgina barst svo
Sigurði Eggerz, forseta sameinaðs
þings, fyrirspurn frá konungi um
flokkaskipunina. Mun hann hafa
svarað þeiiri fyrirspurn um hæl.
Og um hádegi á fimtudag komu
enn símskeyti frá konungi. Er Jón
Magnússon leystur frá embætti,
en þjónar því áfram til bráða-
birgða. En Sigurði Eggerz er fal-
ið að mynda, hið nýja ráðuneyti.
Er svo málum komið þá er
þetta er skrifað.
Verður ekki annað sagt en að
það sem af er, er framkoma
stjórnarandstæðinga til hins
fylsta sóma.
þeir hafa brotið þá reglu sem
hingað til hefir tíðkast um stjórn-
arskifti.
þeir hafa sparað margra daga
umræður og þingtafir um van-
traustsyfirlýsingu.
þeir hafa komið í veg fyrir
miklar deilur og vonsku innan
þingsins.
peir þingmenn, sem fastast
studdu stjórnina í fyn'a, hafa
þjappað sér fastar saman. Af
þingmönnum mun mega telja
Jón þorláksson foringja þess
flokks. Björn Kristjánsson má
telja í þeim flokki. Morgunblað-
ið er málgagn þess flokks. Vant-
ar þó /mikið á, að þar sé samlit
hjörð. Heldur það eitt henni sam-
an að vilja styðja gömlu stjórn-
ina. Einstöku menn þess flokks
munu vera fylgjandi þeirri versl
unarstefnu sem flutt hefir vei’ið
hér í blaðinu. En í hópnum ei'u
og hinir höi’ðustu andstæðingar
hennar. Sama má segja um af-
stöðu flokksins til Spánarmálsins.
Shkur flokkur getur engri fi-am-
tíð átt að fagna.
Framsóknai-flokkurinn er sterk-
ari nú og samstæðai’i en nokkru
sinni áðui’. Að vísu hefir Jón Sig-
ui’ðsson frá Reynistað gengið úr
flokknum og yfir í lið gömlu
stjórnarinnar. En Sigurjón Frið-
jónsson er genginn í flokkinn og
með honurn og Ingólfi Bjarnasyni
frá Fjósatungu hefir flokkurinn
fengið ágæta liðsbót. Eins og
nánar verður að vikið er Fram-
sóknarflokkurinn nú eini þing-
flokkurinn sem borið hefir fram
ákveðna stjórnmálastefnu, eini
flokkurinn sem er sér þess fylli-
lega meðvitandi hvað hann vill.
I stjói’n Framsóknai-flokksins
eiga nú sæti þessir menn: Einar
Arnason fi’á Eyrarlandi, porleifur
Jónsson fi’á Hólurn og þorsteinn
M. Jónsson 1. þingmaður Norð-
Mýlinga.
Sjálfstæðismenn (,,þversum“-
menn) eru þi’iðji aðalflokkurinn í
þinginu, en er fámennari en hinir.
Hefir sá flokkur verið í andstöðu
við gömlu stjórnina. Pétur Otte-
sen er genginn úr flokknum yfir
í lið gömlu stjórnarinnar. Aftur
á móti hafa sumir „tímenning-
anna“ görnlu kosið með þeim
flokki: Jakob Möller, ’Magnús
Jónsson og Magnús Pétursson.
Urn nokkra þingmenn er það
að segja, að þeir verða ekki tald-
ir til neins þessara þriggja flokka.
Enginn flokkanna hefir bol-
magn til að mynda stjórn á eigin
spýtur. En Framsóknarflokkur-
inn er fjölmennastur og sterk-
astur.
Framsóknarflokkurinn á að geta
ráðið miklu um hina nýju stjórn-
armyndun.
Undanfarandi reynsla um
stjórnarmyndanir hefir því mið-
ur ekki orðið glæsileg.
Venjulega hefir mestu ráðið til-
litið til einstakra manna, en ekki
þau málefni sem fyrir hafa legið.
Afskifti Framsóknarflokksins
af stjórnarmyndun nú eru þau, að
bi’jóta þessa venju og reyna í
þess stað að mynda landsstjórn
með alveg ákveðnu verkefni, að
mynda stjórn sem komi í fi-am-
kvæmd ákveðnum stefnumálum.
Verður ekki um það deilt að
þetta er þinn rétti grundvöllur.
Eins og áður hefir vei’ið að vik-
iðhér í blaðinu, er í rauninni ekki
nema um ein mál að ræða sem úr
eiga að skei’a urn stjórnai’mynd-
un: fjármálin — eða með öðrum
orðum, hvaða ráðum á að beita
til þess að koma landinu út úr
þeim fjái'hagsvandi’æðum, sem nú
þjá þjóðina.
Um þessi mál snýst því að sjálf
sögðu sú stefnuskrá, sem Fram-
sóknarflokkurinn hefir borið
fram nú við stjórnaimyndunina.
Hefir flokkurinn komið sér sam-
an um hana í fimm liðum. Eru
þeir birtir hér með leyfi flokk-
stjórnarinnar og eru í stuttu
rnáli þessir.
að leitast sé við að færa niður
gjöld ríkissjóðs eins og mögulegt
er og einkum með því að færa op-
inbera starfrækslu í einfaldara og
ódýrax-a horf, þ. e. leggja niður
ónauðsynleg embætti og bitlinga,
sameina skyld embætti og starfa,
færa niður verðstuðulsuppbót þar
sem því verður við komið o. s. frv.
2. Innflutningshöft:
að banna stranglega innflutning
óþarfa varnings og takmarka inn-
fiutning á öði’um vörum, svo sem
frekast er unt. Jafnframt sé sett
hámai’ksverð á þann varning sem
bannaður er innflutningur á, en
til sölu er hafður.
3. Sala innlendra afurða:
að landsstjórnin taki í sínar
hendur (með útflutningsnefnd eða
nefndum) sölu allra þeirra afurða
landsins, sem út eru fluttai’, með
það fyrir augum, að fyrirbyggja
misnotkun gjaldeyrisins til geng-
isrýrnunar, þjóðinni í óhag á einn
eða annan hátt.
4. Bankamál:
að trygðir séu sem best hags-
munir ríkisins gagnvart íslands-
banka og ríkissjóður ekki dreg-
inn inn í ónauðsynlega hættu af
rekstri bankans.
5. Landsverslun:
að rekstur hennar miðist fyrst
og fremst við þær einkasöluvör-
ur sem henni hafa þegar verið
fengnar og að einkasala á stein-
olíu komist að fullu í fi’amkvæmd
á þessu eða næsta ári. Um versl-
un með aðrar vörutegundir, svo
sem kol, kornvöru, kaffi og syk-
ur, fari eftir fjái-magni því sem
vei’slunin getur auðveldlega til
þess vai’ið og þörf hinna einstöku
landshluta.
Jafnframt þessum fimm liðum
sem beinast snerta fjármálin bar
flokkurinn enn fram tvo liðu.
6. Jámbrautarmái:
að byrjað sé á mælingum fyi'ir
járnbrautai’lagningu austur á suð-
úrlandsundirlendið svo fljótt sem
fjárhagsástæður leyfa og járn-
brautarmálið að öðru leyti stutt
eftir megni.
7. Elli- og líftryggingar.
að haldið sé áfram undh’búningi
innlendra elli- og líftrygginga og
sem fyrst lagt fyxir alþingi frum-
varp til laga um það efni.
. Framsögirsia
þorsteins M. Jónssonar alþingis-
manns um þingsályktunartillögu
Framsóknai’flokksins um skipun
viðskiftaneíndar.
það mun þykja betur við eiga
að láta nokkur orð fylgja till. þess
ari úr garði.
Eins og öllum er ljóst, þá hefir
fjárhag þjóðarinnar stórhnignað
ár f.rá ári, nú í hin síðustu ár,
enda svo komið, að voði sýnist
búinn öllu þjóðfélaginu.
þeir menn, sem fyrir fáum ár-
um voi’u orðnii’ stórefnamenn, og
ráku stórfyrii’tæki, eru nú marg-
ir svo snauðir orðnir, að eignir
þein-a, þó að íniklar séu, hrökkva
hvergi nærri fyrir skuldum. Bænd-
ur, sem fyrir stríð voru alment
efnalega sjálfstæðii', og mai’gir
sém græddu di-júga fúlgu á
stríðsárunum, eru nú alment orðn-
ir mun fátækari en nokkru sinni
hefir átt sér stað í tíð þessarar
kynslóðar. Bú þeirra hafa að vá
ekki minkað svo nxjög, en skuld-
irnar hafa di’júgum vaxið bæði
við bankana og verslanirnar.
þá er vitanlegt, að ástæður
þurrabúðarmanna og verkafólks í
kauptúnum eru ekki glæsilegar.
Og undrar mig síst, þó að í ljós
komi áður en stundir líða, að
fjöldi slíkra manna komist á von-
arvöl og hætti að geta greitt hin
allra nauðsynlegustu útgjöld sín,
svo sem hina rándýru húsaleigu,
er flestir þeirra eiga við að búa.
Með sanni nxá og segja, að efna-
hag þjóðarinnar vii’ðist þann veg
kornið, að hún sé ekki fær um
að kaupa annað en það, senx brýn
nauðsyn hennar krefur.
Vitanlega liggja ýmsar orsakir
til þess, að svo er komið. Ein er
sú að stríðsgróðinn gerði íxienn
hálfruglaða. Sífelt vei’ðfall pen-
inganna konx nxönnuixx til að líta
snxáum augum á verðnxæti þeirra.
Allar eignir stigu í vei’ði og sá
sem tefldi djai’fast og hætti
mestu, virtist bera mest úr být-
um. Menn stofnuðu til nýrra stói’-
íyrii’tækja.
En Adam var ekki lengi í Para-
dís.
Stríðsgróðinn hvarf á einu ári,
og þeir, senx djarfast tefldu, urðu
nxát. þeir, sepx sigldu fullum segl-
unx og þóttust öi’uggir um leiðina
til hins fyrirheitna lands vel-
gengnis og auðlegðai’, þeir koll-
sigldu sig.
Og þó hélt kappsiglingin áfram.
Menn héldu áfram að stofna ný
og nö útgerðarfélög og keyptu
marga togara þegar þeir stóðu í
allra hæstu vei’ði. Ei’lendur vai’n-
ingur af öllu tæi sti'eymdi inn í
landið. Lánstraust þjóðai’innar
virtist ótakmarkað. Útlendingarn-
ir fúsir á að lána og vildu unx-
fram alt losna við varning sinn.
Árið 1920 konxst erlendur varn-
ingur 1 hærra verð en nokki’u
sinni áður, og var þó innflutning-
urinn með nxesta móti. Menn
keyptu hann þrátt fyrir vei’ðlag-
ið, enda vonuðu menn, að innlend-
ar framleiðsluvöi’ui’ myndu hækka
að sama skapi.
Eix sú von bi’ást algerlega. þeg-
ar okkar framleiðsla kom á mark-
aðinn, var verðfallið byrjað og
lxinn háspenti bogi'vei’ðhækkunar-
innar farinn að bresta.
Síðan hefir okkar fi’amleiðslu-
vara, eiixs og kunnugt er, sífelt
farið lækkandi. Og þó að erlendur
vanxingur hafi einnig lækkað til
muna, þá hefir sá lækkun tiltölu-
lega minnu nunxið, en verðlækk-
unin á okkar fi’amleiðsluvöi’um.
Til þess liggja þær ástæður, að
bæði ei’u innkaup okkar erlendis
gerð löngu áður en vörunnar er
neytt í landinu og afui’ðir okkar
— gjaldeyrir erlendu vörunnar —
koma ekki á markaðinn fyr en
löixgu seinna. Og svo er emx eitt,
er á þessu síðastliðna ári hefir
ekki haft hvað minst að segja í
þessu máli, og það er vei’ðfall það,
senx orðið hefir á okkar pening-
um. En vitanlega er verðfall pen-
inga okkar afleiðing af því, hvei’n-
ig efnahag þjóðarinnar er komið,
svo og því, að einstakir íxxenn
hafa átt kost á því að ná undir
sig nokkru af gjaldeyri þjóðar-
innar til þess að braska með hann.
Nú er svo komið, að engunx
heilskygnum manxxi blandast hug-
ur um það lengur, að eitthvað
verði að gex*a til þess að rétta við
efnaltag þjóðarinnar og konxa hon-
um á réttan kjöl. Og það er þetta
íxxál, seixx hlýtur að verða höfuð-
mál þessa þings. því um það þarf
ekki að deila, að á meðferð þessa
máis veltui’ alt okkar sjálfstæði.
Tilgangur okkar, flutnings-
manna þessarar tillögu, er því sá,
að reyna að fá þingið til þess að
ganga inn á þá bi’aut, er við telj-
um einu færu leiðina til bjargar
efnalegu sjálfstæði þjóðarinnar.
Eg veit, að öll höft láta illa í
eyruixx margra manna, og við
flutningsnxenn viðurkennum líka
fyllilega að höft séu úrræði, sem
íxota verði aðeins þegar brýn
íxauðsyn kr.efst þess. Undanfar-
andi ár hafa að nafninu til verið
smávegis höft á innfluþningi til
landsins, enda virðist sem svo, að
þessum höftum hafi verið þann
veg fi’amíylgt, að þau hafi ekki
komið að gagni. Óþarfa varn-
ingur hefir, þrátt fyrir höftin,
streynxt inn í landið og þar með
hefir verið eytt gjaldeyri okkai’,
sem full þörf lxefði þó verið að
nota til greiðslu á nauðsynjavör-
um.
Vitanlega hefði þing og stjórn
átt að vera svo víðsýn, að sjá og
fiixna hvert stefni og hver voði
var fyrir dyrunx. En svo varð þó
ekki. Að vísu vildu sunxir af okk-
ur, flutningsmönnum þessarar til-
lögu, þegar á síðasta þiixgi fara
þá leið, er tillaga þessi fjallar
uixx, en við sáum jafnframt, að
við höfðum ekki nægan byr til
þess að okkar stefna mætti sigra
í fraixxkvæmdinni.
Nú væntunx við, að stefnubreyt-
ing sé á orðin í þessu máli hjá
hinu háa Alþingi, enda nauðsyn-
in öllum auðsæi’ri en áðui’. Og af
þingmálafundagei’ðunx þeim, sem
þinginu hafa borist, nxá draga þá
ályktun, að vilji þjóðarinnar
stefnir ótvírætt í sönxu átt.
Við þykjumst þess fullvissir, að
ef heftur verði innflutningur allra
þeirra vara, er þjóðin má án vera
þá muni það stórfé, sem sparast.
Við höfum ekki haft tækifæix til
þess að gera rannsókn í þá átt,
hvað hefta nxegi eða takmai’ka
skuli, og ekki heldur hvað miklu
það muni nema í ki’ónutali. það
ætlumst við til að hin fyrirhug-
aða nefnd gei’i. En við viljum að
svo verði um hnútana búið, að
þessi innflutningshöft vei’ði ekki
að engu gei’ð, með sífeldum und-
anþágum og ívilnunum til ein-
stakra manna, eins og áður hefir
viljað við brenna.
Eg veit, að ýmsir eru þeir, er
telja þá leið heppilegi’i að fá þjóð-
ina með almennum samtökum til
þess að spara sem mest við sig.
Sú leið er að vísu ágæt og gott
til þess að hyggja, að hún sé far-
in samhliða innflutixingshöftun-
um, en hún er ekki einhlýt. Eg
treysti sveitunum miklu betur að
sjá sér borgið með sparnaðaiTáð-
stöfunum, heldur en sjávarþorp-
um og kauptúnum. Einatt eru ein-
hverjir ráðleysingjar, sem kaupa
varning, ei’ þeir geta án verið, ef
hann er á boðstólum. En þjóðin
nxá ekki við því, eins og nú er
koixxið, að einstaklingarnir noti fé
sitt til greiðslu á erlendunx varn-
ingi, seixx þeir geta vei’ið án.
Vitanlega má búast við, að mót-
bárunx verði hreyft gegn höftum
þessum, t. d. að slíkar í’áðstafan-
ir, sem þær, er tillagan fer fram
á, verði til þess, að rýra atvinnu
sumra þeirra manna, er nú versla
með ei’lendan varning. En hjá því
verður ekki konxist. Og ekki má
einblína á atvinnunxissi fárra
manna, þegar um hag þjóðarinn-
ar og velmegun heildariixnar er
að ræða.
Af því sem eg hefi nú sagt,
vona eg að háttv. þdm. sé það
Ijóst, að við flutningsmenn tillög-
unnar teljum það höfuð bjargráð-
in fram úr því fjármálaöngþveiti,
senx þjóðin er sokkin í, að hún
verji gjaldeyri sínum aðeins til
kaupa á bráðnauðsynlegasta varn-
ingi. En við álítum jafnframt að
það muni aldrei gert með inn-
flutningshhöftum einum, heldur
þui’fi ríkisstjórnin að hafa eftir-
lit nxeð afurðasölu landsins eða
umráð yfir andvirði þeixra. Ætl-
umst við því til, að hin væntan-
lega viðskiftanefnd rannsaki mál
þetta og geri tillögur um, á hvei’n
hátt hún álíti þessu eftirliti —
eða umi’áðum — best komið fyrir.
það virðist liggja öllum í aug-
unx uppi, að þjóðin megi alls ekki
við misnotkun á sínum litlu gjald-
eyi’isvörum, ef hún á að sjá sér
farborða og ná aftur sínu efna-
lega sjálfstæði, og er ilt til þess
að vita, að ekki skuli hafa vei’ið
neitt til þess gei’t af hálfu þess
opinbera, að hefta misnotkun á
gjaldeyi’i vorum og það á þessum
síðustu og verstu tímum.
Vitanlega réttir þjóðin ekki aft-
ur við efnalega, fyr en hún flytur
nxeira út en inn. Efnalegu sjálf-
stæði hennar er þá boi’gið, er hún
leggur meii’a inn í ei’lenda við-
skiftareikninginn heldur en hún
tekur út úr honunx. pá fyrst stíga
okkar peningar í verði, þegar and-
virði þjóðarafurðanria verður
hærra en greiða þarf fyrir er-
leixda varninginn.
Eg vil taka það fram, að verði
viðskiftanefnd skipuð, þá ætkxmst
vér til að hún rannsaki á hverix
hátt beri að fara að í gengisixxál-
inu.
----o-----