Tíminn - 04.03.1922, Blaðsíða 2

32
T 1 M I N N
idin jitondiig.
Sá atburður varð aðfangadag
jóla síðastl., að ritstjóri Bjarrna
steig út fyrir virkisvegginn til að
„leiðbeina" og senda mér nokkur
skeyti. Er hann bísna borgin-
mannlegur, þegar hann ræðst
fram á völlinn og talsverður drýg-
indakeimur í rómnum. Til allrar
ólukku fer þó öll borginmenskan
út um þúfur, þegar á líður pistil-
inn, og drýgindin snúast upp í
umkvartanir út af grein minni.
það hefir dregist fyrir mér, að
endurgjalda þenna jólaglaðning
ritstjórans. Annað varð að sitja
fyrir. 0g satt að segja var eg í
nokkrum • efa um, hvort eg ætti
að senda honum kvittun eða eigi.
Fátt var í grein hans, sem svara
þurfti. Og búast mátti við að svar
frá mér yrði honum til nýrrar
hrellingar. En eg hefi enga löng-
un til að angra ritstjóra Bjarma.
Vegna vissra atriða í grein hr.
Sigurbjörns Á. Gíslasonar, þykir
mér þó réttara að svara nokkrum
orðum. Ef þau verða honum til
ama, má hann sjálfum sér um
kenna, því að h a n n hefir gefið
efni til viðskifta okkar, bæði í
fyrra og nú.
Nafnlausar greinar.
þess var getið í grein minni
fyrir jólin, að það væri furðulegt
hve liðsmenn Bjarma væri hug-
deigir. Flestar hnúturnar til and-
stæðinga þeirra kæmu í nafnlaus-
um pistlum og bréfum.
Hr. S. Á. G. reynir nú að fegra
þetta framferði manna sinna, eins
og vænta mátti. Hyggur hann að
eg hefði hikað við að tala jafn-
óvirðulega um þá, ef eg hefði
þekt hvílíkir menn þeir eru. Og
hann lætur í ljós að ýmislegt ann-
að en hugleysi geti valdið að
menn skrifi nafnlaust.
Ef skrif manna eru laus við
skammir um menn eða málefni,
þá dettur mér ekki í hug að fetta
fingur út í þótt menn setji ekki
nöfn sín undir. En í grein minni
var aðeins talað um á r á s a- og
skammagreinar. 0g þær á
aldrei að skrifa með dulnefni eða
nafnlaust. 0g þegar um slíkar
greinar er að ræða, verður varla
séð nema ein ástæða til þess, að
menn kjósa heldur að fara í felur
með nöfn sín: þeir reyna að
smeygja sér undan afleiðingunum
af því, sem þeir hafa gert, enda
þótt þeir viti vel, að líkindi eru
til að þær afleiðingar lendi á ein-
hverjum saklausum. Slíkt atferli
nefnist hugleysi eða vesalmenska,
— hvað sem liðsmenn ritstjórans
vilja nú láta kalla það. Og þótt
sumir þeirra kunni að vera ein-
hverjir „magtarmenn", t. d. prest-
ar eða prófastar eða annað enn
meir, þá bætir það síst úr skák.
Hugdeigjan fer öllum illa, en
langverst þeim, sem eiga að hafa
forystu að einhverju leyti. Eg
held að flestir guðspekinemar líti
svo á. Hitt má vel vera, að það
sé talið kristilegt í herbúðum
Bjarma, að skjóta að andstæðing-
unum úr óhultum felustað.
Ritstjórinn virðist hafa tekið
sér nærri, að nokkur skyldi ætla
að „borgarbúi í pilsum“ hafi skrif-
að í blað hans undir nafninu sókn-
arprestur. Að vísu er það leiðin-
legt að hafa ætlað saklausum
manni það, sem hann átti ekki.
En hitt er þó öllu lakara að vera
o r s ö k í þessu — eins og þeir
sóknarpresturinn og ritstjóri
Bjarma. Meðan blað hr. S. Á. G.
flytur dulnefndar eða nafnlausar
skammaklausur, má hann alt af
búast við, að verða með því móti
valdur að því, að einhverjum sak-
lausum verði um þær kent. Allir,
sem gefa út nafnlausar skamma-
greinar, eiga slíkt á hættu. Og
það er ekki minsta ástæða fyrir
því, að mönnum, sem vandir eru
að virðingu sinni, þykir minkun
að slíkri bardagaaðferð.
En hr. S. Á. G. ætti að vera í
lófa lagið að komast hjá öllum
getgátum um höfunda Bjarma-
greinanna eftirleiðis. Vandinn er
ekki annar en sá, að fá þá menn
til að skrifa í blaðið, sem hafa
liug til að setja nöfn sín undir 9-
notin. þó má vera að þetta sé tor-
veldara verk en mig varir.
Ritstjórinn segir mig finna
mjög að dulnefnum. Samt er nú
sannleikurinn sá, að dulnefni er
hvergi nefnt á nafn í grein minni.
En á nafnlausu pistlana og
bréfin er minst. Og af þeim hefir
verið æði mikið í Bjarma. Mér
skilst nú samt, að ritstj. vilja láta
líta svo út, að þar sé ekki feit-
an gölt að flá. En til þess að
benda á, að sá góði mann á meira
í pokahorninu, en hann vill vera
láta, leyfi eg mér að gefa eftir-
farandi skýrslu yfir nafnlausa
skammapistla í Bjarma. Skýrsl-
an nær aðeins yfir rúmt ár, frá
því í fyrrahaust til síðustu árs-
loka, og hljóðar þannig:
20.—-21. tbl. 1920: Nafnlaust
bréf með ónotum til þeirra, sem
höf. segir að telji „sér fullnægja
andatrúarrugl og guðspekishúm-
bug“.
1.—2. tbl. 1921: Nafnlaus
skammapistill um mig, sagður
vera eftir einn af drottins þjón-
um þessa lands.
9.—10. tbl.: Nafnlaust bréf
með sleggjudómum og skætingi
til „andatrúar" og guðspeki.
12. tbl.: Grein, undirrituð sókn-
arprestur, með áfellisdómi og
hnútum til „nýguðfræði, andatrú-
ar og guðspeki“.
14.—15. tbl.: Nafnlaust bréf
með níði um Einar skáld Kvaran.
Sama blað: Nafnlausar klausur
með hnútum til andatrúar.
25. tbl.: Nafnlaust bréf með ó-
notum til hinna „nýju kenninga“.
þetta virðist allgóð eftirtekja
yfir ekki lengri tíma, og má þó
vera, að mér hafi yfirsést eitt-
hvað af þessu nafnlausa dóti.
Hr. S. Á. G. hefir nú opinberað
nafn eins af höfundum þessara
pistla, sóknarprestsins, sem ritaði
greinina í 12. tbl. En allir hinir
fela sig enn að baki Bjarma. Rit-.
stjórinn telur þó sennilegt að
hann muni geta fengið leyfi til
að birta nöfn einhverra þeirra
síðar. En ekki vil eg að hann sé
að ganga hart að þeim mín vegna.
Eins og um var getið í fyrri grein
minni, eru þessir aumingja nafn-
leysingjar bagalegastir fyrir rit-
stjórann sjálfan.
Ræða síra Skat-Hoffmeyers.
í 5.—6. tbl. Bjarma f. á. birt-
ist ræða, sem síra Hoffmeyer,
danskur prestur, flutti hér í dóm-
kirkjunni í fyrrahaust. Meðal ann-
ars leitast ræðumaður við að inn-
ræta mönnum, að ekki sé unt að
finna guð nokkursstaðar í náttúr-
unni. I-Iann verði ekki fremur
fundinn í norðurljósunum en í
þjáningu dýranna. Eftir nokkrar
íhuganir um þetta efni segir svo
presturinn þessi • hneykslanlegu
orð: „Nei, ef vér hefðum ekkert
annað en náttúruna til að styðj-
ast, gætum vér alveg eins trúað
að djöfullinn hefði skapað heim-
inn, eins og að guð hafi gert það“.
Skraf ritstjórans um, að þessi orð
séu slitin úr öllu samhengi, er
fyrirslátlur einn og annað ekki.
Getur hver sem vill lesa ræðurn-
ar gengið úr skugga um það.
Til þessara orða var vitnað í
fyrri grein minni. þau voru sett
þar með öðru fleiru sem sýnis-
horn af skoðunum rétttrúnaðar-
manna. Og full ástæða ei; til að
ætla að þau séu í besta samræmi
við skoðanir rétttrúnaðarstefn-
unnar hér í Reykjavík. Bjarmi
flutti þau alveg athugasemda-
laust. Hann segir að ræðan, sem
þau eru í, muni „væntanlega kær-
komin“ mönnum. Og sóknarnefnd
dómkirkjusafnaðarins sæmdi prest
inn gjöfum fyrir kenninguna og
komuna. Alt bendir á að rétttrún-
aðarstefnan hér hafi tekið fagn-
andi móti fræðslu hans og verið
harðánægð með hana. Og liðs-
menn Bjanna ekki síður en aðrir.
En nú virðist ekki örgrant um
að komið sé annað hljóð í strokk-
inn. Að vísu er ekki ymprað á
því í gi’ein hr. S. Á. G. að hann
sé ósammála áminstum orðum
danska prestsins. En auðfundið er
að ritstjórinn er hálfgramur yfir
því, að eg skyldi ekki geta þess
að síra Skat Hoffmeyer hefði
sagt þau. Hversvegna átti endi-
lega að geta þess? Er það af því,
að hr. S. Á. G. þyki nú minkunn
að þessum orðum og vilji þvo
hendur sínar af þeim? Gott ef
svo er. Öllum getur yfirsést. Rit-
stjóranum hefir orðið það á
þarna, að hugsa meira um h v e r
sagði orðin, en h v a ð í þeim
fólst. En nú virðist hann sjá hve
óviðurkvæmileg þau ei’u og þykir
mér vænt um það. því að í ein-
lægni sagt finst mér þau eitthvert
ljótasta og gálauslegasta guðlast,
sem eg hefi nokkurn tíma lesið.
Og mér finst þúi’fa rneira en með-
alsljóa trúai’tilfinningu til þess
að hneykslast ekki á þeim. Hið
eina sem unt er að segja til af-
sökunar manninum sem sagði þau
er þetta gamla: að hann vissi
ekki hvað hann var að gera.
það væri vert að taka þessi orð
til rækilegrar íhugunar og annað
fleii’a í sambandi við þau. þó læt
eg hér við lenda, nema frekara
tilefni gefist. En þess vænti eg, að
vinir síra Skat Hoffmeyers hér
þýði fyrir hann það, sem honum
viðkemur í greininni. Hann getur
þá sent mér kvittun, ef honum
sýnist og má vera að einhvei’jar
umræður spinnist út af því.
Trú og breytni.
pá kemur að því, sem hr. S.
Á. G. þykir einna grálegast mælt
í grein minni.
þess var getið þai’, að rétttrún-
aðarstefnunni þyki mestu varða
að menn trúi því, að Kristur hafi
fiáðþægt fyrir syndir þeirra með
blóðfórn sinni á krossinum. Hitt
skifti minna máli hvei’nig þeir
bi’eyti.
Hr. S. Á. G. lætur í ljós að
þessi orð mín séu hinar verstu
„rangfærslur“. Hann lítur á þau
„sem fjai’stæður af slæmri rót
runnar, svo ekki sé kveðið fast-
ar að orði“.
Ekki skal eg misvirða það, þótt
ritstjórinn taki munninn nokkuð
fullan, einstöku sinnum. En við-
kunnanlegi’a hefði nú samt verið
að reyna að láta einhver rök
fylgja þessum áfellisdómi. En þau
hafa orð.ið eftir á hillunni heima
— eða þá að þau eru engin til.
Ritstjórinn má því ekki kippa
sér upp við það, þótt dómur hans
hafi ekki sannfæx-t marga. Eg
hélt, satt að segja, að það væri
alkunna og öllum rétttrúnaðar-
mönnum ljóst, að stefna þeirra
setur ti’úna ofar vei’kum manna
og breytni. það hefir ekki verið
neitt launungarmál hingað til.
Ræður í’étttrúnaðai’manna, bæði
hér heima og ei’lendis, hafa oft
staðfest þetta í heyi’anda hljóði.
þar með er ekki sagt að rétt-
trúnaðarstefnan láti sig litlu
skifta hvei’nig menn bi’eyta. Vit-
anlega lætur hún það líka til sín
taka. Og til eru menn undir mei’kj
um hennax1, sem gagnteknir eru
af kærleika til meistarans og lifa
fyrirmýndarlífi. Samt er það eng-
um efa undiroi’pið, að rétttrúnað-
ai’stefnan hefir talið mest ríða á
því að menn hefðu „rétta trú“.
Auðvelt væri að tilgreina dæmi
héðan úr Reykjavík þessu til
sönnunar. En til þess að binda
sem allra fyrst endal á málið og
til handhægðar fyrir okkur hi*. S.
Á. G. leyfi eg mér að leggja fyrir
hann eina eða tvær spurningar:
Hugsum okkur tvo menn, sem
heita A og B. A er ágætisdrengur
og fyrirmyndarmaður um fram-
ferði og breytni. En hann er „trú-
laus“, sækir ekki kirkju, skoðar
Jesú Krist aðeins sem afburða-
mann og afneitar alveg fi’iðþæg-
ingu hans. Með þessar skoðanir
sínar deyr A. — B er aftur á
móti hálfgerður misindismaður,
sem matar krókinn hvenær sem
fæi-i gefst. En hann er trúmað-
ur. Hann er kirkjui’ækinn, trúir
því að hvert orð í’itningarinnar sé
guðinnblásið, játar guðdóm
Krists og friðþægingu og trúir að
liann hafi afplánað syndir þeirra,
sem á hann trúa. Og í þessai’i trú
deyr B.
Hvort kom nú að betra haldi
annars heims, breytni A eða trú
B. Hvor þeirra átti betri kjörum
að fagna þegar þangað kom?
þessum spui’ningum bið eg hr.
S. Á. G. að svara skýrt og glögt,
fi’á sjónai’miði trúbi’æðra sinna,
sem teljast munu rétttrúnaðar-
menn. Sömuleiðis bið eg hann að
svai’a þeim frá sjónarmiði sjálfs
sín, ef það kynni að vera eitthvað
frábrugðið.
Ef hann hyggur að A hafi ver-
ið betur staddur eftir andlátið, þá
er auðséð að Bjarmamenn setja
breytnina ofar trúnni á friðþæg-
ingu Krists. En þá eiga Bjarma-
menn líka miklu fi’emur heima í
guðspekifélaginu, en innan vé-
banda í’étttrúnaðai’ins. En ef hr.
S. Á. G. heldur hinu fram, að B
hafi átt beti’a í vændum — ja,
þá kannast hann við það að hafi
verið hárrétt, sem eg sagði um út-
sýni rétttrúnaðai’ins: að mest
þyki ríða á vissri trú, en minna
rnáli skifti hvernig menn 'breyti.
Við bíðum nú og sjáum hvað
setur.
„Beina andstaðan“.
Ritstjóri Bjarma hefir haldið
fram í blaði sínu, að guðspeki-
stefnan sé í „beinni andstöðu11 við
lifandi ki’istindóm. f gi’ein minni
Komandí ár.
VI.
Samyöngur.
Engin þjóð í Evrópu hefir jafn illar og ómöguleg-
ar samgöngur eins og íslendingar. Veldur því stœrð
landsins, lega þess, ár og fjalllendi, en þó einkum mann-
íæðin. Fólkið i lapdinu er svo fótt, að því er algerlega
um megn að koma samgöngunum í það horf, sem gott
þykir i nábúalöndunum.
petta er ókaflega þýðingarmikið atriði. Góðar sam-
göngur eru frumskilyrði framfara og menningar. Ónóg-
ar samgöngur skapa kyrstöðu, almenna fótækt og ein-
angrun i féiagsmálum.
Til að skilja betur aðstöðuna, skal hér tekið til sam-
anhurðar það land i Evrópu, sem er einna næst, og að
mörgu leyti áþekt að náttúruskilyrðum. það er Noreg-
ur. þar eru líka mikil og illfær fjöll milli bygða, stór-
ir jöklar, miklar ár, löng og mjög vogskorin strand-
Jengja. Fyrir einni öld stóðu Norðmenn hér um bil á
sama stigi og íslendingar nú. þeir voru nýlega orðnir
frjálsir, eftir margra alda undirokun og áníðslu i sam-
bandi við Dani. þó skorti vegi, brýr og lientugan skipa-
stól. þeir voru fótækir og lamaðir eftir langvinna
styrjöld og liafnarbann. En á einni öld hefir þetta ger-
breyst. Nú eru norsk skip svo að segja á hverri höfn
um allan lieim. Meðfram landi, innan skerja, og eftir
hinum löngu fjörðum ganga strandferðaskip, sumstaðar
daglega yfir sumartímann, en aldrei sjaldnar en viku-
lega, þar sem minst er um að vera. Ágætir vegir eru
lagðir svo að- segja um alt landið, sumir geysidýrir,
þar sem orðið hefir að sprengja úr hömrum og hlíðum,
og jafnvel grafa jarðgöng. Frá Kristianíu liggja járn-
brautir í margar áttir: til Svíþjóðar og Danmerkur, suð-
ur með Kristjánsfirði að vestan, til Björgvinar á vest-
urströndinni, og norður að þrándheimsfirði. Fró Stav-
angri liggur járnbraut suður eftir Jaðrinum. Að sama
skapi er séð fyrir símum og póstgöngum. Símar víðast
hvar um allar bygðir, og póstferðir vikulega, þar sem
aðstaðan er erfiðust, en víðast livar tíðari, og i þéttbýli
mörgum sinnum á dag.
Noregur hefir nú þær samgöngur, sem kalla má
viðunandi, þegar tekið er tillit til landshátta. En sé
borin saman landsstærð og fólksfjöldi í Noregi og á ís-
landi, þá kemur í ljós, að ef íslendingar eiga að fá
jafngóðar samgöngur eins og Noregur, þá verður hver
maður hér á landi að bera 8 sinnunl þyngri byrði vegna
samgangna, heldur en liver borgari í Noregi. þetta er
vitanlega óhugsandi. Engin þjóð getur risið undir slik-
um byrðum. Afleiðingin er auðsæ. Samgöngur á íslandi
hljóta enn um langt skeið að verða mun ófullkomnari
en hjá grannþjóðunum, þeim mun ófullkomnari, sem
íslenska þjóðin er minni í hlutfalli við stærð landsins
og erfiða staðhætti.
Viðfangsefni íslendinga hlýtur í þessu efni að verða
það, að koma samgöngum landsins í svo gott horf, sem
efni og fólksfjöldi leyfa. En jaínframt verður þjóðin
að vera viðbúin þeirri staðreynd, að samgöngur okkar
hljóta að verða miklum mun ófullkomnari en hjá Norð-
mönnum, sem þó má segja um að hafa næst erfiðasta
aðstöðu i þessum málum allra Norðurálfuþjóða. Að öll-
um líkindum geta íslendingar ekki liugsað hærra en að
fá vikulegar strand- og póstferðir, þar sem Norðmenn
hafa daglegar skipagöngur og póstflutninga.
Nú er að líta á íslensku samgöngurnar. þar hefir
talsvert verið aðhafst síðustu 40 árin. F’ram að þeim
tíma hafði þjóðin ekkert gert sameiginlega til að bæta
samgöngur. þá voru engir vegir til, engar brýr, sem
teljandi voru, enginn innlendur skipastóll. Arfurinn var
enginn. Eldri kvnslóðir höfðu átt nógu erfitt að verjast
hungurdauða, meðan útlend þjóð réði hér lögum og lof-
um, og stjórnaði landinu eftir sínum hagsmunum.
Síðan um 1880 hafa verið lagðir þolanlegir vegir
um Suðurláglendið, Reykjanes, Mýrasýslu, Fagradal
eystra, og stúfar frá aðalhöfnum norðanlands upp eftir
lielstu dölunum. Allmörg af stærstu straumvötnunum
hafa verið brúuð, þau sem nokkur mannshönd ræður
við. En þetta vegakerfi er alt í brotum enn þó. Suðurlág-
lendið og Reykjanes eru einu héruðin, sem tengd eru
saman með sæmilegum bílvegi. Öll hin undirlendin
eru aðskilin með fjallvegum, sem ófærir eru hverskon-
ar vögnum.
Póstferðirnai- eru á borð við vegina. Landpóstai1 ganga
um landið einu sinni á mánuði, að kalla má. Pósturinn
fluttur á hestbaki sumar og vetur, í þungum kofortum,
sem að sögn póstmanna eyða þriðjungi af burðarmagni
liestanna. Alt þetta ferðalag gengur svo seint, að ef
maður í Reykjavík skrifar norður á Langanes og biður
um svar undir eins, getur svarið ekki komið fyr en
Jiðið er töluvert á þriðja mánuð. Allir sjá, að slíkar
samgöngur hljóta að gera þjóðlífið að innibyrgðum stöðu-
polli. Verulega fjörugt og þróttmikið félagslíf er óhugs-
andi í landi, sem á að búa við samgönguleysi á svo
háu stigi. Um jórnbraut hefir verið talað milli Reykja-
víkur og Akureyrar, og þó einkum frá Reykjavik og
austur á Suðurláglendið. En þar hefir setið við orðin
tóm. í sjósamgöngum landsmanna markar stofnun Eim-
skipafélagsins og skipakaup landssjóðs nýtt tímabil.
Landið á nú nokkur skip til mannflutninga og vöruferða.
Skipshafnirnar eru íslenskar og að því er snertir hörku
og þol í sjóferðum, standa íslenskir sjómenn engum
að baki. En skipulagi útgeðarinnar er að mörgu leyti
áfátt, eins og leidd munu verða rök að.
Höfuðókostur sjósamgangnanna eru þrír: