Tíminn - 11.03.1922, Blaðsíða 2

36
T' 1 M I N N
Ræða
Sigurðar Eggerz forsætisráðherra
þegaa- nýja stjórnin tók við
völdum.
Fimtudaginn 2. mars fól hans
hátign konungurinn mér, eftir að
forsætisráðherra Jón Magnússon
hafði beiðst lausnar fyrir ráðu-
neyti sitt, að taka að mér for-
stöðu í nýju ráðuneyti. Mánudag-
inn 6. mars gerði eg tillögur til
hans hátignar konungsins um
skipun ráðuneytisins og móttók
svohljóðandi símskeyti þriðjudag-
inn 7. mars:
„Föllumst á tillöguna og skip-
um yður forsætisráðherra og
dóms- og kirkjumálaráðherra, fyr-
verandi landritara Klemens Jóns-
son, stórriddara fálkaorðunnar,
kommandör . af dannebrog og
dannebrogsmann, atvinnu- og
samgöngumálaráðherra, og pro-
fessor við lagadeild háskólans
Magnús Jónsson fjármálaráð-
herra.
Christian R.
Amalíuborg 7. mars 1922.“
því verður ekki neitað, að hinir
dökku skuggar heimsstyrjaldar-
innar hafa aldrei teygt sig eins
langt inn yfir þjóðlíf vort eins og
á hinu liðna og hinu líðandi ári.
pessa verður vart í hinni miklu
kreppu, sem alt viðskiftalíf vort
er í, og í hinni miklu dýrtíð, sem
af henni stafar. Vörur þær, sem
vér sækjum og verðum að sækja
á heimsmarkaðinn, hafa að vísu
fallið allmikið í verði, en verð-
lækkun sú hefir ekki náð til vor
nema að örlitlu leyti. Jafnóðum
og vörurnar hafa lækkað í verði
hefir gengi krónu vorrar stöðugt
lækkað, svo að nú munu tæplega
fást 70 aurar fyrir hana erlendis.
Verðfallið á krónu vorri mætir
því verðiækkuninni á heimsmark-
aðinum, svo dýrtíðin heldur
áfram 1 landinu. þetta er ískyggi-
legt, og það hlýtur því að vera
eitt af alvarlegustu viðfangsefn-
um þings og stjórnar, að gera
alt, sem unt er, til þess að hækka
gengi krónu vorrar. Til þess að
geta gert sér Ijóst, hvernig hið
raunverulega verð krónunnar er,
þá er nauðsynlegt að þekkja ekki
aðeins hag fíkissjóðs í þrengri
skilningi, heldur einkum og sér í
lagi hag landsmanna, vita sér-
staklega um skuldir þeirra við út-
lönd. það liggur í hlutai'ins eðli,
að stjórnin telur það sjálfsagða
skyldu sína að afla sér upplýsinga
í þessu efni eins fljótt og verða
má.
Að öðru leyti er það ljóst, að
tvær aðalleiðir liggja að því, að
auka gengi krónunnar: að spara
og að framleiða. þau orð ætti
þjóð vor að rita fast á framtíðar-
stefnuskrá sína. Stjórnin vill
fylgja sparnaðarstefnunni af
fremsta megni og spara svo að
um muni. Stjórnin ætlar að taka
til yfirvegunar eins fljótt og þvi
verður við komið, hvort eigi megi
gera hið umfangsmikla embætta-
bákn voirar litlu þjóðar einfald-
ara og kostnaðarminna en nú á
sér stað, en að sjálfsögðu verður
að taka fram í því sambandi, að
ekki er gerlegt að kippa embætt-
um af þeim mönnu, sem þegar
eru skipaðir í þau, án þess að
veita þeim fullar bætur fyrir. En
þó að stjórninni tækist að spara
fyrir ríkissjóðs hönd, þá er það
engan veginn nóg; þjóðin verður
sjálf að iæra að spara. Og það er
auðvitað aðalatriðið. En á þessu
hefir verið hinn mesti misbrestur.
Miljónum hefir verið varpað
burtu í hreinan óþarfa á styrjald-
arárunum og síðan henni lauk, og
verst er þó að þeir, sem óþarf-
ann selja, hafa ráð á að kaupa
erlendan gjaldeyri háu verði og
hafa með því orðið orsök í því,
að verð nauðsynjavaranna hefir
hækkað. Og því er það, að stjórn-
in vill ítarlega rannsaka, í sam-
bandi við þingnefndir þær, sem
um þau mál fjalla, hvort ekki sé
ástæða til þess að neyða þjóðina
til að spara með því að banna að
minsta kosti innflutning á þeim
vörum, sem telja má algerlega
ónauðsynlegar. Og í þessu sam-
bandi er þá einnig rétt að taka
fram, að stjórnin mun taka til at-
hugunar hvort eigi megi takast
að hafa eftirlit með gjaldeyrin-
um, og á hvern hátt, svo að draga
mætti úr hinni miklu dýrtíð, sem
nú vofir yfir öllum almenningi.
Eg hefi nú minst með fáum orð-
um á sparnaðarleiðina, en þá er
ekki hin leiðin minna virði, sem.
eg mintist á, aukning framleiðsl-
unnar. Að vísu fer það að mestu
eftir dugnaði, hagsýni og fram-
sýni landsmanna, hvað langt verð-
ur komist á þeirri leið. En stjórn-
in vill gera það, sem í hennar
valdi stendur, til þess að greiða
fyrir framleiðslunni. Hún mun
sérstaklega leggja áherslu á, og
mun fara fram á fjárveitingu í
því skyni við Alþingi, að leitast
við að opna nýja markaði fyrir
afurðir þjóðarinnar, og hún mun
gera það, sem í hennar valdi
stendur, til þess að greiða fyrir
því, að vörur þær, sem hér eru
framleiddar, verði sem best vand-
aðar, með því að ganga strang-
lega eftir því, að þeir, sem af
hálfu hins opinbera hafa eftirlit
með vörugæðum og votta um þau,
geri í fylsta máta skyldu sína.
pá er stjórninni það ljóst, hvílíka
nauðsyn rekur til þess, að pen-
ingastofnanir landsins sýni víð-
sýni og skilning á fjárhagsmálum
þjóðarinnar, og mun hafa sem
nánasta samvinnu við þær til að
leita að leiðum til að greiða úr
fj árhagsvandræðum þ j óðarinnar
og mun beinlínis krefjast að þær
innbyrðis hafi sem besta sam-
vinnu í þessu efni.
það væri ástæða til þess að
minnast á járnbrautarmálið, sem
stjórnin er mjög hlynt, og ýms
fleiri mál, sem eru og hljóta að
verða á dagskrá þjóðarinnar hið
bráðasta, en þar sem vér höfum
ekki haft tíina til að bera oss
saman nægilega ítarlega um þau,
þá munum vér láta oss nægja að
taka afstöðu til þeirra jafnóðum
og þau koma fyrir.
Að því er snertir yfir höfuð
málefni vor út á við, mun stjórn-
in í þeim fara með festu og allri
gætni, og vináttu vora við sam-
bandsþjóð vora, Dani, viljum vér
tryggja á alla lund á hinum ör-
ugga grundvelli, sem lagður er í
sambandslögunum.
Oss er það ljóst, hvílíka ábyrgð
vér tökumst á hendur með því að
taka við stjórn landsins á þessum
örðugu og örlagaríku tímum, og
oss er það Ijóst, að það eru síður
loforð, sem þjóðin heimtar, held-
ur efndir á loforðunum. Reynsl-
an ein er fær um að skera úr því,
hvernig fer um efndirnar. Hitt er
víst, að vér munum gera alt, sem
í voru valdi stendur, til þess að
leysa sem best þau hin örðugu
viðfangsefni, sem nú eru lögð á
herðar vorar. Og í því sambandi
er rétt að taka fram, að vér mun-
um leitast við að nota þá sér-
þekkingu, sem vér vitum besta,
og þá krafta, sem vér eigum
besta, hvort sem þeir eru í tölu
stuðningsmanna vorra eða and-
stæðinga, til þess að aðstoða oss
við lausn þessara örðugu við-
fangsefna.
---o---
Ávarp.
Vér undirritaðir, í stjórn Björg-
unarfélags Vestmannaeyja“, leyf-
um oss hérmeð að mælast til, að
allir þér í öðrum héruðum lands-
ins, sem sjávarútveg stundið á
opnum bátum og vélbátum, svo
sem við Faxaflóa, á Austfjörðum,
fyrir Vestfjörðum og um síldar-
tímann nyrðra, sýnduð nú sam-
heldni við oss og fylktuð yður með
oss um björgunar- og eftirlitsskip-
ið „pór“.
Skipið hefir þegar gert oss og
öðrum (hér stunda á vertíð mörg
hundruð manns sjó hvaðanæva af
landinu) ómetanlegt gagn, með
mannbjörg, aðstoð bátum og skip-
um, verndun veiðarfæra og fiski-
miða.
pá hefir það iétt þungri kvöð
af sjómcnnum vorum, svo ekki
hefir þurft að senda þá þreytta
og hrakta út á hafið aftur, heim
komna úr volki, til þess að reyna
að bjarga öðrum nauðstöddum á
sjónum; en við það hafa menn
og bátar farist hér áður en „pórs“
naut við.
Vér Vestmannaeyingar þörfn-
umst skipsins einkum vetrarver-
tiðina, frá janúar fram í miðjan
maímánuð.
það er því auðsætt, að það
væri mjög hagfelt, að aðrir lands-
menn gætu notið gagns af skip-
inu hinn hluta ársins. Og vér
þykjumst hafa veitt því eftirtekt,
að dönsku eftirlitsskipin dvelji
skemur og sjaldnar á höfnum inni
þann tíma ársins, sem „þór“ hef-
ir starfað.
Skipið er í alla staði gott og
gilt til þess, sem því hefir verið
ætlað, og munar minstu á hraða
þess og hinna minni eftirlitsskipa,
sem Danir hafa notað hér við
land, og gætu tvær smáfallbyssur
á „þór“ gert þann mismun þýð-
ingarlítinn eða þýðingarlausan.
Skipið er mjög traust, sjóskip
í besta lagi, skipstjórn öll sömu-
leiðis í besta lagi, og ekki síst sú,
er snertir landhelgiseftirlitið, hin
fremsta, sem kostur er á hér við
land, af landsmönnum.
Viðhald og hirðing skipsins er,
eftir lýsingu hr. Hjalta skipstjóra
Jónssonar ágæt. En hann lítur
eftir skipum, sem veðsett eru Is-
landsbanka.
Útgerðarkostnaður hefir stór-
lega lækkað, t. d. kolakostnaður
o. fl., svo með samtökum við oss
Vestmannaeyinga og með hæfi-
legum styrlc úr ríkissjóði yrði út-
gerðin ekki tilfinnanleg. Svo má
benda á það, að svo miklu er sjáv-
Komandí ár.
Samgöngur (frh.)
Árið 1916 flutti tímaritið Réttur á Akureyri grein un>
samgöngur og póstferðir. þar var fyrst haldið fram þeirri
skoðun, að landið þyfti að eignast tvennskonar strand-
ferðaskip. Hraðskreytt skip, með miklu farþegarúmi, til
mann- og póstflutninga, og hægfara vöruskip, sem kæmi
svo að segja á livorja höfn. Gert var ráð fyrir að leggja
landpóstana niður, nema á Suðurlandi á hafnlausa svæð-
inu. þar yrði að taka upp vikulegar ferðir, alt árið. í
stað þess væri póstur fluttur um aðalbygðir landsins
frá viðkomustöðum strandferðaskipsins, eftir hverja við-
komu.
þessi umbót hlýtur að koma fyr eða siðar. Sjórinn
er og verður þjóðbraut meðfram þrem fjórðungum lands-
ins, þeim sem hafnir hafa.
Síöan Réttargreinin var skrifuð, hefir Eimskipafélag-
ið færst í aukana, að þvi er snertir millilandaferðir, en
aftur á móti enga löngun sýnt til að bæta úr. strand-
ferðaþörfinni á heppilegan hátt. Landssjóður hefir eign-
ast þrjú skip, sem Eimskipafélagið fer með fyrir lands-
ins hönd. Sumir vilja láta selja þau skip. En það væri
hið mesta glapræði, þvi að skipastóllinn er enn of lítill
til þess að landið þurfi ekki að nokkru leyti að vera
komið upp á náð erlendra skipahringa, sem reynst hafa
íslendingum miður vei, þegar mest lá á.
I stað þess að minka skipaflotann þyrfti að vinna
að algerðri sameiningu hans, eftir tillögum Páls Jónsson-
ar og Jónasar þorbergssonar. Yrði að sækja það mál
bæði á fundum Eimskipafélagsins og á þingi. Búast má
við að hinir stærri hluthafar Eimskipafélagsins myndu
ekki vilja að félagið tæki allar strandferðirnar í sínar
henduf, liætti að vera einkafyrirtæki, og stefna fyrst og
íremst að félagsgróða og háum ársarði. En með sam-
heldni myndu þó hinir mörgu smáhluthafar geta komið
vilja sínum fram, þegar alþjóð manna hefir skilið nauð-
syn breytingarinnar.
það sem landið þarf fyrst af öllu að gera er að
láta smíða sterkt og hentugt strandferðaskip, miðað við
íslenska staðhætti. það þyrfti að hafa þægilegt farrými
íyrir 200 farþega, en lítið farmrými. Skip þetta færi
hraðferðir kring um landið á viku, kæmi á 12—14 helstu
hafnir, og hefði mjög skamrna viðdvöl á hverri, eins og
strandferðaskip Norðmanna eða fljótaskip Svía. Skipið
vrði að íara aðra hvora ferð frá Reykjavik austur um
land. Hina vestan um. Aðalpóstferðir um Vestur-, Norður-
og Austurland yrðu út frá viðkomustöðum þessa skips.
Ávinningur við þessa umbót yrði margfaldur. Mann-
flutningur í lest, með öllum sínum illu afleiðingum, hyrfi
úr sögunni. Islendingar gætu ferðast meðfram ströndum
landsins á engu ómennilegri hátt en nábúaþjóðimar í
járnbrautarvögnum sínum. Mánaðar langar biðir eftir
skipurn til að kornast milli liafna kæmu ekki framar
fyrir, eins og nú er títt. Póstferðum myndi fjölga stór-
mikið, og nýtt líf færast i viðskifta- og atvinnulííið. Að
lokum mundi þessi breyting gera kleift að breyta bú-
skaparháttum víða á landinu, þannig, að framleiðslu-
vörur, egg, smjör, ostar og svínakjöt kæmist fljótt á
besta nmrkað innanlands, eða frá Reykjavik til útianda.
Um þýðingu þess máls verður siðar talað í öðru sam-
bandi.
Flóabátum yrði jafnframt að bæta inn í kerfi þetta,
eftir þvi sem reynslan sýndi að best ætti við.
Eins og nú horfir við, eru kraftar þjóðarinnar marg-
skiltir í siglingamálunum. Eimskipafélagið er orðið að
, gróðafyrirtælii, og stjóm þess er í raun og veru í hönd-
um leiðtoga verslunarstéttarinnar. Landssjóðsskipin eru
einskonar bráðabirgðar-fylgihnöttur Eimskipafélagsins, og
að því er sumir telja sett d hinn óæðri bekk i þeim fé-
lagsskap. Strandferðirnar eru i mesta ólagi. Dýr og léleg
skip, eins og Suðurland, gleypa stórfé í styrk úr lands-
sjóði. Síðan kemur upp fjórðungakritur og metnaður i
siglingamálum. Kaupmenn vestra og nyrðra hafa undir-
búið stofnun eins eða tveggja nýrra félaga til að keppa
við Eimskipafélagið. Skip til fisk- og saltflutninga milli
íslands og Suðurlanda, eru ekki til hér á landi. Og í
skjóli samgönguleysisins fleyta nokkrir erlendir fiski-
kaupmenn rjómann ofan af allri fiskframleiðslu iands-
ins. Viðbúið er að einstakir kaupmannahringir auki
skipastól sinn, og hefji innbyrðis samkepni. Samvinnu-
félögin neyddust þá sennilega til að eiga flutningaskip
vegna sinna þarfa. Hefir meir að segja verið lögð mikil
áhersla á skipakaup í sumum félögunum fyrir skömm-
uir( tíma, og varð stjórn Sambandsins að taka þar í
taumana, til að hindra of bráðar framkvæmdir.
íslenslca þjóðin iiefir að þvi er skipaeign snertir og
sjósamgöngur um tvo vegi að velja. Annar er að auka
sundrungina og samkepnina, láta alt reka á reiðanum
og eyða fjármunum þjóðarinnar í hófleysu og vonleysu,
og hafa þó liinar verstu samgöngur. Hin leiðin er að
sameina alla krafta: Eimskipafélagið, landssjóðsskipin,
þá flóabáta í eign einstakra manna, sem nýtilegir eru.
Bæta síðan við skipum eftir þörfum og getu og njóta
til þess stuðnings allra stétta og héraða. Með því móti
fengi þjóðin bestar samgöngur með minstri eyðslu og
gerði kleifa framþróun atvinnuveganna og félagslífsins.
þetta er stærsti liðurinn í samgöngumálum þjóðar-
inn. Mistakist umbótin á þessu sviði, vantar undirstöðu
samgönguendurbóta á landi. Verði sundrung, og héraðs-
eða stéttarígur yfirsterkari i þessu máli, þá mun víðar
verða lotið að litlu. En að óreyndu mun rétt að vonast
eftir hinu besta.
Samgöngur á landi eru tvennskonar: Vegir og járn-
brautir. Skal fyrst vikið að síðari liðnum.
Við fyrstu umræður járnbrautarmálsins var jöfnum
höndum haldið fram, að byggja skyldi járnbraut frá
Reykjavík til Akureyrar, og frá höfuðstaðnum austur að
Markarfljóti. Nú munu flestir, sem i alvöru hugsa um
málið, hættir að láta sig dreyma um norðurjárnbraut í
tið núlifandi kynslóðar. Leiðir það bæði af eðli landsins,
hinum erfiðu fjalllendum sem aðskilja Mýrar, Húna-
vatnssýslu, Skagafjörð og Eyjafjörð, og af fámenninu,
bæði í þessum héruðum og yfirleitt á íslandi. Norður-
járnbrautin er því miður ekki nema draumur. Slík fram-
kvæmd er gersamlega ofvaxin mætti íslensku þjóðarinnar.
Alt öðru máli er að gegna um braut frá Reykjavík
um Suðurláglendið. Hún liggur að vísu yfir nokkuð
ianga óbygð, en eina liina lægstu og snjóaminstu, sem til
er hér á landi. Slík járnbraut tengir saman stærsta og
frjósamasta sveitahérað landsins við stærsta bæinn. Verk-
ið yrði dýrt, en það ætti að vera kleift. Núlifandi kyn-
slóð ætti að geta bygt, austurbrautina, án þess að reisa
sér hurðarás um öxl. þá yrði eftir án verulegra sam-
gangnaendurbóta austurhluti Suðurlands, Skaftafellssýsl-
ur. Náttúran er þar ofjarl veikum mætti mannsins. Skaft-
fellingar myndu þó standa betur að vigi um ferðir og
póstgöngur, ef járnbraut lægi austur að þverá og tíðar
skipagöngur væru við Djúpavog.
það, að járnbrautarmálinu hefir miðað svo lítið
áfram hin síðustu ár, má aðallega ke'nna mönnum þeim,
sem einkum hafa beitt sér fyrir því. þeir hafa vanrækt
að leggja hinn rétta grundvöll. Meðan sjósamgöngurnar
eru i þvi ófremdarástandi, sem nú hefir verið lýst, er
von til að fólk i hinum dreifðu bygðum vestra, nyrðra
'og eystra, léti sér hægt að gera meira fyrir Rvik og Suður-
láglendið, en að leggja þar bestu og dýrustu vegina og
brýrnar. Forkólfar járnbrautarmálsins verða að skilja
þennan einfalda sannleika, að járnbaut er að vísu nauð-
synleg, en skipulag í siglingunum er samt undix-staðan.
það vandamál verður öll þjóðin að leysa með sameigin-
legu átaki. Og til allrar hamingju vill svo vel til, að þar
þarf ekki miklu fé að eyða. þar þarf aðeins vit og vilja.
Breyta óskapnaði i fast skipulag.
Svo undarlega hefir til tekist, að bændastétt lands-
ins hefir telcið mjög dauflega i járnbrautarmálið. Að
frátaldri þeirri skýringu, sem að ofan er greind, er þetta
því að kenna, að bændur hafa ekki skilið, að þessi fram-
för yrði fyrst og fremst þeim, þeirra stétt og þeirra niðj-
um, til gagns. Járnbraut myndi skapa skilyrði fyrir
miklu þéttbýli á Suðurláglendinu. það fólk, sem þar er
nú, mundi alls ekki komast yfir að nota landið. Inn-
flutningur byrjaði annarsstaðar af landinu. í stað þess
að synir og dætur bænda í öðrum héruðum landsins,
sem skortir þar landrými, leita nú af landi burt, eða í
sjóþorpin, myndi austurbrautin skapa skilyrði fyrir nýju
landnámi slíkra manna. það væri mikil handvömm, ef
áveitumálum og járnbrautarlagningu á Suðurláglendinu
yiði hagað svo, að lítið yrði úr slíku landnámi. Reynir
þar á framsýni allra, sem málið snertir, að gætt sé
framsýni og hygginda þegar í upphafi. því að svo illa
mætti með málið fara, að bændur austanfjalls mistu
lönd sín fyrir lítið verð í hendur braskara, og að þeir
héldu síðan bestu ræktarlöndunum í of liáu verði fyrir
aðkomnu landnemana. En það væri fyrir hraparleg mis-
tök hjá bændastétt landsins í meðferð þessara mála, ef
slíkt ólán kæmi fyrir. En ekki veldur sá er varir.