Tíminn - 25.03.1922, Side 1

Tíminn - 25.03.1922, Side 1
 í / ©jafbfert Cimaris er Sigurgeir ^ r i & * r i f s f o iv Samban6sl)úsinu, XeY?jai>íf. ^fgteibsía Címans cr fjjú (5 u 5 3 c i r i 3 ó n s f v n i, fwerfisgöíu 34. Sími 286. VI. ár. Reykjavík 25. mars 1922 I 12. blað jÍÉIÉlÍÍ I. MorgunblaSið birtir í 88.—90. tbl. þessa árs fyrirlestur um járn- brautarmálið, sem Eggert prófast- ur Pálsson á Breiðabólsstað flutti á búnaðarnámsskeiðinu í Fljóts- hlíð í des. síðastl. Margt er þar rétt athugað og vel sagt um það mál, en galli virð- ist mér þó vera á þessum fyrir- lestri, að engar upplýsingar eru í honum um það, hvernig máli þessu er nú komið, eða réttara sagt, hvernig málinu var komið í þinglok 1921. það hefði þó fyrir- lesari átt að vita, og allur fyrir- lesturinn þá bygst á fastari grund velli, en hann virðist vera nú. í Búnaðarritinu frá síðastl. ári er getið um lög um rannsóknir á Sogsfossunum frá síðasta þingi, en ekki minst á síðasta málslið 1. gr. þeirra laga, þar sem lands- stjórninni er heimilað fé til rann- sókna á járnbraut austur um Suð- urlandsundirlendið, og þar með iagður sá rétti hyrningarsteinn undir framkvæmdir þess máls. — það lítur því út fyrir, eftir þessu að dæma, að mönnum sé alveg ókunnugt um, hvað þessu máli líður, og því virðist mér rétt a,ð almenningur fái að vita, hvað alþingi hefir þegar gert í málinu og hvaða ráðstafanir landsstjórn- in hefir þegar gert til að fram- kvæma vilja þingsins í þessu mik- ilvæga máli. Eins og áður er sagt, samþykti síðasta þing „Lög um heimild handa landsstjórninni til fram- kvæmda á rannsóknum til undir- búnings virkjunar Sogsfossanna“, og hljóðar 1. gr. þeirra þannig: „Landsstjórninni er heimilað að gera eða láta gera mælingar, upp- drætti, útreikninga, lýsingar, kostnaðaráætlanir og aðrar rann- sóknir, er þarf til fullnaðardrátta að virkjun Sogsfossanna til orku- nýtingar og veitu orkunnar til notkunarstaðanna, þar á meðal orkuveitur til almenningsþarfa. í sambandi við þær er henni og heimilað að láta gera samskonar rannsóknir um lagningu járn- brautar frá Reykjavík til Sogs- fossanna og um Suðurlandsundir- lendið, svo langt austur eftir sem henni þykir ástæða til. Ennfremur segja lögin fyrir um, að kostnaður greiðist úr rík- issjóði til bráðabirgða, en verði síðan talinn með virkjunar- og byggingarkostnaði. Á þinginu mætti þetta mál engri verulegri mótstöðu. þeir sem andmælum hreyfðú, bygðu þau á því, að til væri þingsálykt- unartillaga frá þinginu 1919, sem heimilaði stjórninni að ná yfirráð- um yfir Sogsfossunum og rann- sókn á þessu, og fyrst bæri land- inu að eignast allan vatnskraft í Soginu, áður en rannsókn væri hafin; en enginn mælti beinlínis á móti járnbrautarrannsókninni, og var hún þó nýtt atriði í þessu máli, þar sem þingsályktunartil- lagan frá 1919 mintist ekki á hana einu orði; síðasta málsgrein 1. gr. virtist því, eftir umræðun- um um málið að dæma, hafa ein- dregið fylgi þingmanna, enda mun engum víðsýnum þingmanni blandast hugur um nauðsyn þess- arar járnbrautar, sem er undir- staða velferðar og framtíðar 6 lögsagnarumdæma landsins og þau framfleyta nú fjórða hluta landsmanna. Samkvæmt lögunum sjálfum og ummælum 3. þm. Reykjavíkur, J. þorlákssonar verkfræðings, í •framsöguræðu sinni um þetta mál, er tilætlunin, að rannsóknin verði svo nákvæm, að hún gefi ljósa hugmynd um stofn- og reksturs- kostnað þessara fyrirtækja. það er einnig tilætlunin að rannsaka fleiri leiðir austur, þar sem komið gæti til álita að leggja járnbrautina, auk þing- Valialeiðarinnar, sem lauslega hef- ir verið rannsökuð áður. Skal eg tilfæra orðrétt það, er áðurnefndur verkfræðingur og þingmaður segir um þetta í um- ræðunum um málið: „það hefir verið samin bráða- birgðarannsókn, sem mjög er ó- fullkomin vegna ónógrar fjárveit- ingar. það reyndist aðeins kleift að rannsaka eina leið, þingvalla- leiðina, en til þess að alt sé örugt og áreiðanlega verði valið það, sem heppilegast er, þarf að rann- saka fleiri leiðir, t. d. Reykjanes- leiðina, og ef til vill fleiri. Og þegar austur er komið, þarf að rannsáka, hvernig heppilegast sé að brautin liggi um undirlendið, og þá með hliðsjón af hliðarbraut- um og akvegum til fjarlægari sveita“. þannig var þá þessu máli kom- ið er síðasta þingi sleit, og verð eg að álíta, að í raun og veru hafi þetta mál verið eitt af allra stærstu og þýðingarmestu málum, sem það afgreiddi, og verður þó ekki annað sagt, en fleiri stór- mál hafi þá verið til lykta leidd, og mörg þeirra höfðu legið fyrir fleiri undanförnum þingum,árang- urslaust. Eg get ennfremur upplýst um þetta járnbrautarmál, að byrjað mun verða á rannsókn járnbraut- arstæðisins á næsta vori; hefir stjórnin þegar ráðið einn mann til þess verks, og á nú í samning- um við norsku stjórnina um að fá hæfan verkfræðing til þess að standa fyrir mælingunum. Stjórnin hefir einmitt tekið upp þá réttu leið í þessu máli, að byrja á rannsókn járnbrautarinn- ar fyrst, því að á henni liggur mest. þegar sú rannsókn, sem lögin gera ráð fyrir, er fengin, þá fyrst er hægt að taka málið föstum tök- um, þá fyrst getum vér gert oss ljóst, hver tök við höfum á því að koma eða láta koma verkinu í framkvæmd, og þá fyrst getur komið til mála að gera sér hug- mynd um, hvort brautin muni bera sig beinlínis, sem sérstakt fyrirtæki, eða nauðsynlegt verð- ur vegna stofn- og reksturkostn- aðar, að koma henni á í sambandi við fossaiðnað í þessum lands- hluta. Sá rétti hyrningarsteinn undir þetta stórmál er þegar lagður af síðasta þingi, og fráfarandi stjórn, og vér megum treysta því, að hin nýja landsstjórn muni halda und- irbúningi þessa máls áfram kapp- samlega, vitandi, að hér er um að ræða lífsskilyrði fjórða hluta landsbúa og þar á meðal höfuð- staðar landsinsv og ennfremur vitandi, að eitt stærsta jarðrækt- arfyrirtæki hér á landi, sem á- kveðið er að býrja á næsta sum- ar, hlýtur að verða fjárhagslegur dauðadómur fyrir viðkomandi sveitir, ef járnbrautin ketpur ekki þegar á eftir eins og E. prófastur réttilega tekur fram í áðurnefnd- um fyrirlestri. þar sem E. Pálsson prófastur lætur það álit sitt í ljósi, að ó- heppilegt muni vera að blanda þessu máli saman við fossamál, og heppilegast væri að stofna póli- tiskan flokk um þetta mál á þingi, þá virðist mér, að því er fyrra at- riðið snertir, ógerlegt að kveða nokkurn dóm upp um það á þessu stigi málsins, eins og eg hefi áð- ur tekið fram; slíkt verður að bíða rannsóknar og áætlana. Ilið sama er einnig að segja um hið síðara atriði. Undirstöðu málsins er vel borgið, og þegar til fram- kvæmda kemur, getur komið til tals að gera máhð pólitiskt flokks- mál, ef því virðist nokkuð betur borgið á .þann hátt. II. Eg vil því heldur snúa mér að öðru atriði í þessu járnbrautar- máli, sem meiri þýðingu hefir nú sem sé hve langt austur á undir- lendið skuli rannsaka járnbrautai- síæðið. í 1. gr. áðurnefndr laga er á- kveðið að landsstjórnin láti rann- saka járnbrautarstæðið um Suð- urlandsundirlendið „svo langt austur eftir, sem henni þykir á- s'tæða til“. í fyrirlestri sínum ger- ir E. P. prófastur ráð fyrir að brautin verði, til að byrja með, lögð inn á mitt áveitusvæðið í Flóanum, en í umræðum og skrif- um um það mál frá fyrri tímum, mun alla jafna hafa verið gert ráð fyrir, að brautin yrði ekki lögð skemr'a en að þjórsártúni; það tel eg einnig sjálfsagt, vegna þess, að austan þjórsár eru engu minni skilyrði til jarðræktar í stórum stíl heldur en í Flóanum, jafnvel miklu meiri og ódýrari, eins og síðar skal vikið að. Frá náttúrunnar hendi er eng- in hindmn fyrir járnbrautarlagn- ingu austur að þverá eða inn í Fljótshlíð, og er þá komið inn í miðja Rangárvallasýslu; þar fyr- ir austan eru sandvötnin þverá, Affall, Álar og Markarfljót, sem engin leið er að brúa, nema vötn- um þessum sé veitt í einn farveg, eins og þegar liefir verið áform- áð. En væri járnbraut lögð aust- ur í Fljótshlíð, eiga þessar sveit- ir, sem liggja innan þverár og Markarfljóts, hægan og stuttan veg að brautinni. þó að járn- brautin yrði í fyrstu aðeins lögð að þjórsá, þá væri mjög æskilegt, ef ekki sjálfsagt, að mælt yrði fyrir henni alla leið austur í Hvolhrepp eða í Fljótshlíð, vegna þess að mjög margt bendir til, að þess yrði ekki langt að bíða, að brautin yrði lengd þangað, og sú rannsókn mundi að mjög litlu leyti auka allan rannsóknarkostn- aðinn, þar sem leiðin fx*á þjórs- ái’túni í Hvolhrepp éða Fljótshlíð er líklega besta j árnbrautarstæð- ið, sem til er, einkum vegna þess iive jafnlent það er. Eg skal þá telja þær ástæður, sem eg byggi á þá staðhæfingu, að brautin yrði lögð bráðlega alla leið austur. 1. Hér um bil 20 krn fyrir aust- an þjórsártún liggur hin alkuxxna Safanxýri, sem líklega er hið stærsta og frjósamasta áveitu- svæði á landinu, þó að það sé ekki áveita fyrir mannanna tilstilli; landið liggur svo lágt, að Ytri- Rangá, og stunduixx þvei'á, flæða yfir landið á hvei’jum vetri og veita því fi’jósemi. Megnið af heyinu þar er kú- gæft og mætti framleiða þar mjólkurafurðir í stórúm stíl og mjög’ ódýi’t, ef aðeins væri hægt að ná í góðan markað alt ái’ið. Austur að Ytri-Rangá að Ægi- síðu eða sumxar yi’ði því bi’autiix að ná, til þess að full not íxæðust af þessum frjósama bletti. 2. Nokkru austar, austan við Ytri-Rangá sunnanvei'ða, eru Vestur-Landeyjar; vestast í þeinx eru mýraflákar með afar stór- vaxinni stör, svo að eg hefi hvei’gi slíka séð, og yrði noklturn tíifta hafinn lxér iðnaður úr stargresi, hkt og þjóðverjar nú gera, þá nxyixdi eg álíta það líklegast hér. 3. I Ilvolhreppi og Fljótshlíð er jarðvegur mjög nxyldinn og vel fallinn til grasx-æktar, og eiixkum til garðræktar, ef hægt væri að ná sér tilbúixum áburði og reka garðrækt í stórum stíl. þar er veðursæld afai’mikil og sveitirnar í skjóli fyrir nox’ðanátt, sem oftast eyðileggur uppskeruna annarsstaðar. 4. Næði brautin þangað austur, teldi eg enga frágangssök fyrir Eyfellinga að auka garðx'ækt sína, en þar munu vera best skilyi'ði frá náttiírunnar hendi til slíkrar framleiðslu, vegna fi'jósenxi og’ sérstaklega veðursældar. Tel eg alveg áreiðanlegt, að þessar sveit- ir, senx eg hefi nefixt, Fljótshlíð, Hvolhreppur og Eyjafjöll, myndu alveg geta uppfylt þai'fir lands- ins með jarðepli, svo ekki þyrfti að flytja þær inn fi’amar. Ýmislegt fleira gæti eg talið nxáli xxxíixu til stuðnings, en ef með þarf mun gefast tækifæri til þess síðar. Guðnx. Guðfinnsson. Sparnaðurinn á AEþingi. v því verður ekki neitað, að nxik- ið er um sparnað talað á alþingi. Hafa og komið fram ýmsar bein- ar tillögur í þá átt að fækka em- bættuixx 0. fl. þá hefir fjárveit- ingaixefnd sýixt mikla viðleitni í þá átt að draga úr tekjuhalla fjár- laganna, eixda er það víst að nú- verndi landsstjórn tæki alls ekki við slíkuxxx fjáx'lögum sem þeim, sem hin fi’áfai'na laixdsstjórn lét sér sænxa að taka við á síðasta þingi. Langflestar þær sparnaðaxtil- lögur, senx fram hafa koixxið, hafa verið á rökunx bygðar, og munu eiga að fagna fylgi mikils meiri hluta þjóðariixnar. En þó er það sjáanlegt, að til þess að skynsam- legur gi’undvöllur vei'ði lagður að víðtækunx sparnaði, verður stai'f sparnaðai’ixefndar þingsins alls ekki eixxhlítt. Menn þeir, sem sæti eiga í nefndinni, eru svo störfum hlaðnir, að þeir geta ekki tekið málið fi'á rótum. þessvegna hefir og mótstaðan gegn sumuixx sparn- aðartillöguixunx oi'ðið erfiðari við- fangs, en þurft hefði að vera. Dæmi þess er t. d. tillaga nefnd- arinnar um sameining Árnes- og Rangárvallasýslna . uixdir einn sýslumann. Vafalaust er þetta gjörlegt og er vonandi að nái franx að ganga. En þessi samein- iixg og sanxeining Dala- og Strandasýslna, seixx og liggur fyr- ir og er sjálfsögð, eru þó ékki annað en einstakir liðir í stónx kerfi. það er vafalaust að fækka mætti sýslumönnum exxn meir. Og á meðan einungis er tekið á ein- stökunx liðum kerfisins, er miklu hættai-a við ínótspyi'nu af hálfu hlutaðeigaxxdi héraða, en ef fyrir lægju saxxxstæðar tillögur unx fækkun embættanna um land alt. Annað dæmi eru tillögur sparn- aðarnefndai’innar um að leggja xiiður tvö embætti við Háskólann. þær tillögur eru öldungis réttmæt- ar. það leikur ekki á tveiixx tung- uxxx að hvorugt þeirra embætta er nauðsynlegt. þau eiga bæði að leggjast niður. En mótstaðan hef- ir oröið harðsnúnaxi vegna þess að í þessu tilfelli er og einungis um einstaka liði að ræða í stóru kerfi. það á sumpart að nota starfskrafta háskólakennaranna betur en áður, sumpart að fækka kennurunum. Hefir áður vei’ið drepið á suixxt af því hér í blað- inu. Og nýlega hefir Halldór pró- fessor Iiermannsson mjög rétti- lega beixt á, að sameina megi störf háskólakeixnara og starfs- nxanna við söfnin. Og emx er þess að geta, jafnhliða og lögð eru niður embætti við háskólann, að i’étt er að Ieggja fyrir stjórnina að setja þá menn til annai’a starfa, sem þeir eru hæfir til og ríkið þarf menn í, frekar en að láta þá vei’a á biðlaunum. Sparnaðai’viðleitni þingsins er í molum. Hún hlýtur að verða í molum, nema fyrir þing séu lagð- ar rökstuddar tillögur, í’eistar á mikilli vinnu og rannsókn. ■ Hinsvegar nxun landsstjórnin hafa fullan hug á að reyna að draga úr dýrleikanum í húshaldi ríkisins, með fækkun embætta og stofnana. þessvegna kemur að því, sem Tínxinn hefir áður bent á, að nauðsyn ber til að skipuð verði, stjórninni til aðstoðar, sparnaðar- nefnd, senx starfi milli þinga og bei’i fram rökstuddar tillögur fýr- ir næsta þing. En undirstöðuatriði er það, eins og áður hefir verið bent á, að sú nefna gangi á undan með góðu fordæmi og vinni kauplaust. Allur þorri nxanna mun gjör- samlega hafa mist trúna á hin- unx háttlaunuðu milliþinganefnd- um. Trúmálafundir hafa verið háð- ir í fyrri viku í Nýja Bíó, að forgöngu Stúdentafélagsins. Hafa vei’ið flutt fimm erindi um trúmálastefnuijnar. Fyrsta kvöld- ið talaði Sigurður P. Sívertsen prófessor, þá síra Friðrik Frið- riksson, þá síra Jakob Kristins- son, þá Haraldur prófessor Níels- son og loks síðast síra Bjarni Jónsson. Loks var háður um- ræðufundur. Mjög mikil aðsókn hefir orðið að fundunx þessum. Látin. Nýlega er látin á heinx- ili sínu Stóra-Núpi, frú Katrín Brienx, kona síra Ólafs Briem á Stóra-Núpi. Var hún dóttir Helga bónda Magnússonar í Birtinga- holti og yngst þeirra mörgu og nxerku systkina. Var síra Guð- mundur, sem var elstur systkin- anna, orðinn prestur þegar fi'ú Katrín fæddist. Eins og hún átti kyn til, var frú Kati’ín hin mesta atorku . og dugnaðai'kona, sem í hvívetna var heimili og stétt til hins mesta sónxa. ----o-----

x

Tíminn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.