Tíminn - 15.04.1922, Blaðsíða 1

©jaíbtei
oa, afyreiöslumaöui' Cimans er
Sigurgeir ^ri&rifsfon,
Sambanösljúsirtu, SeYfjauíf.
^fgreibsía
C í m a rt s er í Sambartösfyúsinu.
©pin baglega 8—\2 f. I)
Sími 496-
VI. ár.
Reykjavík 15. apríl 1922
15. blað
Minni hluti viðskiftamálanefnd-
ar (Ingólfur Bjarnason, Pétur
pórðarson, Sigurður Jónsson, Sig-
urjón Friðjónsson og Sveinn
Ólafsson) flytur frumvarp um
heimild til innflutningsbanns og
gjaldeyrisráðstafana.
Aðalatriði frumvarpsins koma
fram í fyrstu grein þess sem
hljóðar svo:
„Ríkisstjórninni veitist heimild
til með reglugerðum að banna
innflutning til landsins á hverj-
um þeim vörutegundum, er hún
telur ónauðsynlegar eða nægar
birgðir af í landinu. Sömuleiðis
veitist ríkisstjóminni heimild til
að hafa umsjón með erlendum
gjaldeyri í eigu landsmanna og
með gjaldeyri fyrir útfluttar af-
urðir og ef nauðsyn krefur að ráð-
stafa slíkum gjaldeyri.“
í síðari greinum frumvarpsins
er svo fyrir mælt, að nefnd skuli
skipuð til þess að koma þessu í
framkvæmd og hafa jafnframt
eftirlit með vöruverðinu.
þetta frumvarp kemur engum
á óvart. það er í beinu framhaldi
af þeirri stefnuskrá sem Fram-
sóknarflokkurinn birti í upphafi
þings. Og samkvæmt þeim fjöl-
mörgu fundargerðum sem borist
hafa til alþingis er það deginum
ljósara að slíkai’ ráðstafanir eiga
áð fagna mjög eindregnu fylgi
almennings, a. m. k. um allar
sveitir landsins.
það mun því koma mönnum
mjög á óvart er þeir fá þær fregn-
ir, að í þinginu er sterk andstaða
á móti þessum ráðstöfunum og
lítur helst út fyrir að takast muni
að kveða þær niður. Eru þeir við-
skiftanefndarmennimir, Einar
þorgilsson og Ólafur Proppé,
kaupmennirnir og gáfnaljósin al-
kunnu forkólfar mótspyrnunnar,
en aðrir smærri spámenn feta í
þeirra fótspor.
Lítur svo út, sem nálega allir
hinir andstæðu og sundurleitu
þingmenn hafi sameinast á móti
Framsóknarflokknum, til þess að
kóma í veg fyrir að þessar bjarg-
ráðaráðstafanir verði framkvæmd-
ar.
Af hálfu landsstjórnar hefir at-
vinnumálaráðherra aftur. á móti
lýst yfir fullu fylgi við frum-
varpið og frá bankastjórnum
beggja bankanna liggja skjallega
fyrir ummæli um að innflutnings-
höftin séu alveg nauðsynleg ráð-
stöfun.
Hið stórfurðulegasta í málinu
er þó enn ótalið. Munu menn al-
ment minnast ræðu hins fyrver-
andi fjármálaráðherra, er hann
lagði fram fjárlögin. Lagði hann
þar megináherslu á ströng inn-
flutningshöft og vék að gjaldeyr-
isráðstöfununum um leið. Nú
bregður svo við að nánustu fylg-
ismenn hans bera fram breyting-
artillögur við frumvarp Fram-
sóknarflokksins, sem nálega gera
það að engu. Gjaldeyrisráðstafan-
irnar eru þá alveg feldar niður
og mjögidregið úr höftunum.
Rekstur þessa máls er hin þarf-
asta áminning til þjóðarinnar.
Kjóséndunum sjálfum er um að
kenna er það fæst ekki fram-
I kvæmt á alþingi, sem þeir óska.
Ástæðan er sú, að þeir hafa ekki
kosið nógu marga samstæða
menn inn í þingið. Hinir sundur-
leitu þingmenn utan Framsóknar-
flokksins eru að vísu óhæfir til
þess að koma nokkru nýtu máli í
framkvæmd. En hinu geta þeir
ráðið, ef þeir sameinast, að hindra
framgang þess máls sem Fram-
sóknarflokkurinn beitist fyrir, því
að enn skortir á nokkuð að flokk-
urinn hafi meiri hluta.
þessa eiga kjósendur að minn-
ast við næstu kosningar.
\
-----o----
í fullri einlægni.
Persónuleg inngangsorð.
Mér þótti vænt um, að eg kannað-
ist við málróm yðar, sira Jakob
Kristinsson, á trúmálafundinum í
fyrra mánuði, kannaðist við liann
eins og hann var, er við hittumst
vestan liafs hér um sumarið. í grein-
um yðar 1 Tímanum hafði eg ekki
kannast við liann, einkum man eg
að mér kom í liug, er eg las fyi'stu
grein yðar til mín i fyrra: Hvernig
getur þetta vei’ið sami maðui’inn, sem
mér fanst svo sanngjam í viðræðum
vestra? Líklega hefir sú hugsun haft
einhver áhrif á svar mitt. Nú finst
mér miklu meiri líkindi tii að við
getum talað saman um trúmál áfram
án þess að við „verðum verri menn
eftir en áður“, eins og einn pi-estur-
inn hélt í Bjarma. Einkum mundi
það takast, ef við t ö 1 u ð u m saman,
svo að við gætum heyrt málróm
hvors annars, a. m. k. treysti eg mér
til að láta yður þá skilja, að jafnvel
þau atx’iðin, sem ólíkust væru yðar
skoðunum, væru ekki flutt eða sögð
til að særa yður eða gex-a yðar gramt
í geði.
í skrifuðu máli er þetta erfiðara
viðfangs, þar getur saklaust spaugs-
yrði i „deilugrein" verið skoðað nap-
urt háð, innileg trúarjátning talin
ímyndunai’veiki eða lxroki, og ein-
lægni toi’trygð, snúið sem væi’i hún
hræsni eða hrekkjabragð. — Andstæð-
ingnum hættir til að ímynda sér að
alt sé sagt með „lakasta málrómn-
um“, og lesendunum mörgum þykja
„deihigreinar" bragðdaufar, ef ekki
ei’u hnútur með, og reki þeir eklti
tæi’nar í þær, þá í’ekst ímyndunarafl-
ið á þær. —
þennan fonnála varð eg að hafa,
þvi að eg held ekki áfram að skrif-
ast á við yður um trúmál, nema
„tóninn" breytist frá því sem verið
hefir.
Vegna lesendanna verð eg liklega
að breyta tii og skrifa úr þessu í 3.
persónu.
Um „nafnlausu greinamar“
sagði eg í grein minni 24. des. f. á.
alt, sem eg þurfti, og seinni grein
síra J. K. gefur ekki tilefni til ann-
arar viðbótar en þessarar. I-Iann virð-
ist, sem betur fer, vera alveg fallinn
frá þeirri óviðfeldu ágiskun, að í’it-
stjóri Bjgrma skrifi sjálfur eitthvað
al' þeim greinum eða bréfum í blað-
inu, sem ekki eru með fullu nafni,
en þó talin aðkomin. — Eg bauð
honum að íxefna einhverja sérstaka
grein sem dæmi þess, og hefir hann
ekki sint því, eins og liyggilegast var
fyrir hann; ágiskun hans um höf-
undinn að grein síra Jóns á Staða-
stað fór ekki svo vel úr hendi. — Til
hægðarauka fyrir okkur báða fram-
vegis, hefi eg gefið kunningja okkar
beggja, sem vegna stai’fs sins sér öll
handrit í Bjarma, fulla heimild til
að gefa sr. J. K. vísbendingu, ef hand-
ritin bei'a það ekki með sér, að rétt
sé sagt frá, hvað sé aðkonrið af efni
blaðsins. Hitt, hvort nöfnin fylgja eða
ekki, geri eg auðvitað, sem mér og
höfundum kemur saman um, fram-
vegis eins og hingað til, án tlilits til
þess, hvort óviðkomandi mönnum lík-
ar betur eða ver.
Hæða síra Skat-Hoffmeyers
var umræðuefni annai-s kaflans. Eg
veit ekki, satt að segja, hvort eg á
að svara því í spaugi eða alvöi’u. Mér
heyrist cinhver uppgerðarhreimur
vera í þessari vandlætingu bæði hjá
síra J. Ií. og þórði Sveinssyni lækxxi
út af einni setningu í ársgamalli
í’æðu ei-lends prests. þeir fyrirgefa,
ef það er misheyrn nxíix, — vona eg.
Sé þeim full alvara, og þessi setn-
ing valdi þeinx andvökunx, þá sé eg
ekkert annað betra ráð en að annar-
livor þeiri’a, eða helst báðir, skrifi
sr. Skat-Hoffmeyer í’ækilegt bréf,
spyrji liann, þvi i ósköpunum liann
hafi sagt svona ljótt í blessaðri kirkj-
umxi okkar, sem þeinx sé svo hjart-
fólgin, og þar á ofan fengið Bjanxxa
til að bii-ta amxað eins athugasemda-
laust; það geti stórspilt fyrir blað-
inu, og valdið því, að meðmælin, sem
axxnar þeirra hafx gefið Bjamia við
bændur og hinn við stúdenta, komi
ekki að tilætluðunx notum, og þetta
komi sér því ver, þar sem aixnar
þeii’ra liafi tekið að sér óbeðið nokk-
urskonar yfirunxsjón með öllum að-
komxxum greinum í Bjarma, exx hin-
um þyki svo væixt um ritstjórann,
að hann megi ekki af því vita, að á
haixix sé liallað, allra síst þegar hann
sé fjarverandi og geti ekki borið hönd
fyrir höfuð sér.
Haldið ekki, góðir menn, að þetta
yrði áhrifameira og gæti fremur kom-
ið prestinum danska til að .setjast í
sekk og ösku, en þótt liamx sé átal-
inn i blaði, sem liann hvorki sér né
skilur? —
Satt er það, að sr. J. K. mintist
á, að ummæli síix yrðu væntaixlega
þýdd. En hver skyldi leggja út ,í
það, ef hamx treystir sér ekki til þess
sjálfur? — Maður veit íxú, hvernig
gengur með þessar þýðingar. Ekki
fékk biskupinn að þýða i friði á móð-
umxál sitt það, senx hann hafði þó
sjálfur skrifað í Evangelisten norska
um andatrúna. Haraldur prófessor
og- pórður læknir Sveinsson hafa báð-
ir ráðist á þýðingu lxans, og þó ekki
verið sammála, ef eg man rétt, —
og þá má nærri geta, að það yrði
ekki vandalaust fyrir ‘óviðkonxandi
menn að gera óaðfinnanlega þýðingu
á fyrgreindum aðfinningum. — Mér
þykir ólíklegt að nokkur ráðist í
það.
það halda margir, að þessi vandlæt-
ing sé einkunx af því sprottin, að
þessi margnefndi Skat-Hoffmeyer var
andstæðingur aixdatrúar og guðspeki,
og eins af því, að ritstjóri Bjarma er
svo sorglega þveröfugur í þeim mál-
um, verður undireins myrkfælinn og
minst er á andatrú, heldur líklega
að þar séu si og æ á sveimi, þessir
drísildjöflar, senx fóru í öfuga endann
á honum Eiixari Nielsen, sællar
nxinningar, og ætti hann þó að vita
að hér hefir andatrúin þeim mönn-
ununx á að skipa, sem ekki eru lengi
að þekkja slíka kauða og reka þá til
neðri bygða.-------
En þetta hlýtur að vera misskiln-
ingur að því er Bjarnxa snertir. Vafa-
laust geta fundvísir menn hitt eitt-
livað í ritstjórnargreinunx hans, sem
hægt væri að hneyxlast á og hræða
einlxvern nxeð.
Ef þið eruð ekki búnir að þvi, þá
blessaðir skrifið Skat-Hoffmeyer sem
allra fyrst; þið hafið þá frelsað yklc-
ar sanxvisku og gætuð vonandi koixxið
vitinu fyi’ir liann að segja aldrei aft-
ur svona „ljótt“.
En á nxeðan á svarinu stendur frá
Sk.-H., er líklega best að hugnast sr.
J. K. með því að segja honum eitt-
hvað af mínum skoðunum á þessu
alvörumáli
Sr. Sk.-IJ. er í ræðu sinni1) að lýsa
þjáningum skorkvikindis, sem lirfa
hefir stungið, og segir svo: „Mér
finst sem eg sjái hér niður í hyldýpi
óskiljanlegra þjáninga. Ekkert hefir
vesalingurinn unnið til saka. Hvar
getur þú séð Guð í slíku? Finnir þú
Guð i norðurljósununx, ættir þú að
geta fundið Guð einnig í þessu. Nei,
ef vér liefðum ekkert annað en nátt-
úruna við að styðjast, gætum vér
alveg eins vel trúað að djöfulinn
hefði skapað heiminn, eins og að
Guð hefði gert það“.
Eg býst við að eg hefði ekki sagt
þetta, nxeðfram vegna þess, að eg er
hvorki náttúrufræðingur, eins og sr.
Sk.-H., né sjónarvottur að ófriðar-
hömxungum, eins og hann. — En
svo þröngsýnn ritstjóri er eg ekki, að
mér komi í liug að strika út orð úr
ræðu góðkunns prests, þótt lxann
hugsi eða tali að einhverju leyti öðru-
vísi en eg. Enda voktu þau ekki
undrun mína. Eg vissi að sr. Sk.-H. j
var kunnugri ófriðarhörmungum og
ófriðarbókmentum en eg, og hafði
rekið mig á, að miklu oftar og á-
kveðnar var talað um djöfulinn og
verk hans í þeim bókum mörgum, en
áður var alment. „Jxað er eins og við
séum í helvíti". „Hér hefir djöfullinn
orðið", og fleira svipað var alloft
skrifað úr skotgröfunum. Grimdin og
harmkvælin voru víða svo afskapleg,
að þau höfðu jafnvel áhrif í þessa
átt á tal og skrif bjartsýnna manna,
senx fjarri bjuggu, ef þeir lásu blöð
ófriðarþjóða.
Eg skal nefna dæmi um kunnan
íslending, sem,oss kemur öllum sam-
anum að sé ekki á hverjum degi að
„prédika unx djöfulinn", og ófriður-
inn virðist því liafa haft áhrif í þessa
átt.
Einar H. Kvaran rithöfundur segir
i Jólabl. Morgunblaðsins 1915:
„Nú lxatrið fer gandreið frá manni
til manns,
og nxannanna börn stíga trölladans
við myrkraforingjans fætur.“
Árið eftir segir hann í sama blaði:
„Ófriðurinn gerir ekki annað í því
efni en leiða í ljós, svo að ekki verði
á móti nxælt, að djöfull vonskunnar
er magnaður með mannkyninu.'*
Dr. Helgi Péturss heimspekingur er
heldur ekki frá því að „Vítisstefnan"
sé öflug á jörðu hér, og er stundum
nokkuð beiskorður um það. „Ef satt
skal segja, hefir aldrei lielvítugar
horft á jörðu liér en nú, ef mest skal
marka það, sem nxest ber á.“ „það
er erfitt í helvíti að finna sannleik-
ann og þó ennþá erfiðara að hafa
fundið hann“, segir hann í Nýall
(bls. 196 og 521). Mörg svipuð um-
mæli bans mætti nefna, og veit eg
ekki til að neinn hafi andmælt þeim
nenxa Bjarmi. Hann telur það öfgar
að segja, að þessi jörð sé rétt nefnd
lielviti, enda þótt hitt sé rétt hjá dr.
H. P., að víða beri á „vitisstefnu" á
jörðu hér.
Jesús Kristur krossfestur og upp-
risinn er mér trygging þess að góð-
ur Guð stjórni þessu jarðlifi, væri
Kristur mér ókunnur, er ekki ólik-
legt að eg hefði stundum efast um
það, þegar hörmungar ýmsra með-
bræðra minna hafa blasað við mér.
Eg býst við að svipuð liafi hugs-
x) Ræðan er í 5.-6. tbl. Bjarma f.
á., og þótt töluverð eftirspurn hafi
verið eftir því blaði siðan sr. J. K.
auglýsti það, þá geta nokkrir fengið
það enn á afgreiðslu Bjarma.
S. Á. Gíslason.
un sr. Sk.-H. verið, þótt hann orðaði
hana öðruvísi, og tæki þjáninga-
dæmið frá þeirri tegund dýranna,
sem hann er kunnugastur.
Má vera að sr. J. IC. telji þessi orð
nxín einnig „ganga guðlasti næst“, en
þá leyfi eg mér að minna hann á,
að þá verða fleiri „samsekir“, og þeir
ekki tómir „heimatrúboðsmenri'.
Sr. Haraldur Níelsson prófessor
segir í „Árin og eilífðin", bls. 300:
„Ekkert meira efa-efni er til meðal
mannanna en þetta, hvort það megin-
afl, sem ræður tilverunni, stjórnist af
siðferðilegum góðleik. Víða í náttúr-
uixni sýnist ráða tóm tilviljun, og
nxikils má sín þar grimd og afl hins
máttarmeira. En fyrir opinberun
guðseðlisins i Kristi fæ eg skilið, að
gæska og vísdómur hlýtur að stjórna
tilverunni." — —
Mér virðist aðalhugsun þessara
orða sú sama og hjá mér, enda þótt
orðin séu önnur.
Er svo útrætt um þetta atriði frá
nxinni hálfu, og langeðlilegast að þeir
J. K. og þ. Sv. snúi sér beina lejð
til þess, sem orðin talaði, um frekari
fræðslu, eins og þegar er sagt. En
ef annarhvor þeirra vildi „disputera
fyrir doktorsnafnbót" út af þeim eða
fullyrðingum Helga Péturss um að
vér mennirnir séum allir í helviti,
þá þætti mér vænt um að mega vera
viðstaddur þá hátíðlegu athöfn.
þar sem eg hefi orðið nokkuð fjöl-
orður um þetta mál, verð eg að fara
fljótt yfir sögu í þetta sinn um hin
atriðin i grein J. K.
„Rétttrúnaðarstefn.an“.
þriðji kaflinn hjá sr. J. K. hét trú
og breytni, og er þar eðlilega ekkert
hrakið af orðum minum um þau efni.
En svo virðist sem hann hafi ekki
tekið eftir því, að eg taldi það „al-
gert rangnefni" að kalla Bjarma
„rétttrúnaðar“blað í þeim skilningi,
sem sr. J. K. notar orðið rétttrúnaður,,
og er því best að taka þar af öll
tvímæli.
Kaldlyndur „rétttrúnaðar“maður,
sem leggur einhliða áherslu á sam-'
sinningu einhverra ákveðinna trúar-
kenninga, og gleymir því, að krist-
indómur á að vera fyrst og fremst líf
í samfélagi Guðs, er í mínum aug-
um engu nær, ef ekki fjær, guðsriki
en margur einlægur efasemdamaður.
Og væri slik rétttrúnaðarstefna jafn-
fyrirferðarmikil og áleitin vor á
meðal sem „nýju“ stefnurnar, skyldi
Bjarmi vara við henni engu síður en
þeim. En eg þekki engan fulltrúa
þeirrar stefnu hérlendis, sem nokkuð
kveður að; geti sr. J. K. bent mér á
hann, er velkomið að eg hjálpi hon-
um til að hnekkja áhrifum hans.
Annars œtti sr. J. K. að vera svo
kunnugur trúnxálum samtíma vors,
að hann vissi, að heittrúarstefnu
heimatrúboðsins er víðast hvar borið
annað fremur á brýn af andstæðing-
um en fastheldni við dauðan rétt-
trúnað. Enda þótt hún alstaðar and-
mæli þeinx, sem hafna guðdómi
Krists og friðþægingu hans, þá gerir
húii það ekki af því, að hún haldi
að samsinningin ein geri menn
hólpna, heldur af hinu, að hún telur
þetta tvent sem hyrningarsteina þess
að syndugur maður geti komist í og
lifað i samfélagi við heilagan Guð.
Sr. J. K. spyr um skoðun mína á
þvi, hvor muni eiga betri kjörum að
fagna annars heims, liann A, sem
er „trúlaus" fyrirmyndarmaður, eða
B, sem er „hálfgjörður misindismað-
ur“, en er kirkjurækinn og játar með
vörunum öllum aðallcenningum krist-
innar kirkju. — þvi er fljótsvarað:
Eg vildi ekki vera í sporum þeirra
hvorki hér né annars lxeims, en þó