Tíminn - 22.04.1922, Blaðsíða 3

T I M I N N
59
Til kaupfélaga!
H.f. Smjöplíkisgerðin í Reykjavík er stofnuð í
þeira tilgangi, að koma hér á smjörlíkisframleiðslu, sem geti fyllilega
jafnast á við samskonar iðn erlendis, bæði hvað gæði og verð snertir.
Eílið íslenskan iðnað.
Biðjið um íslenska smjörlíkið.
Hjá Búnaðarfélaginu
fást hafrar til útsæðis, grasfræ, fóðurrófnafræ og'
gulrófnafræ.
•er beðið hafa um tilbúinn áburð til tilrauna, geta vitjað hans hjá
Bnnaðarféiagiim, sem einnig útvegar þeim er þess óska til-
búin áburðarefni.
bændur hafa góð tök á að framleiða
til eigin þarfa — búa að sínu, — en
það tel eg hinn besta og viturlegasta
sparnað. Bændum er opin leið til
ýmsra bjargráða í þessu efni. þeir
geta í mörgum sveitum aukið garð-
rækt, þeir geta tekið upp fráfærur,
sem eg tel hyggilegt í flestum sveit-
um, sérstaklega þó, ef kjöt heldur
áfram að lækka. Og í sambandi við
fráfærurnar gæti og ástæða verið til,
að endurreisa rjómabúin. þá má held-
ur ekki gleyma hinum íslenska gráða-
osti, sem líkindi eru til að verði ein
af lyftistöngum landbúnaðarins í
framtíðinni.
Og svo að endingu:
Leiðin út úr fjárkröggunum er að
spara, búa að sínu, og framleiða, en
umfram alt að framleiða.
----o---
Geitnasjúkdómurinn
á íslandi.
Læknastéttin hefir bundist sam-
tökum um að hefja baráttu gegn
geitnasjúkdómnum hér á landi. Á
síðastliðnu sumri áttu læknar
hvaðanæfa af landinu fund með
sér, til þess að ræða stéttarmál
og heilbrigðismál. þeir urðu m. a.
ásáttir um að hefja samrannsókn-
ir á ýmsum efnum, er auka mættu
vísindalega þekkingu á heilbrigði
og sjúkdómum, eða greitt gætu
fyrir praktiskum framkvæmdum
við lækningar.
Nefnd sú, sem Læknafélag fs-
lands kaus til þess að hafa for-
göngu í þessum efnum (G. Hann-
esson, G. Thoroddsen og G. Claes-
sen) hefir ákveðið, að meðal ann-
ara verkefna skyldu læknar lands-
ins reyna að safna í vetur og vor
skýrslum um alla geitnasjúka á
landinu, til þess að fá glögga hug-
mynd um útbreiðslu veikinnar og
gera síðan ráðstafanir til þess að
lækna alla sjúklingana, væntan-
lega með fjárstyrk af almannafé,
þar sem þess þarf.
Geitur (favus) eru smitandi
sveppsjúkdómur í höfðinu; þær
kvikna aldrei af sjálfu sér, þrátt
fyrir óþrifnað og vanhirðu, og
enginn fær geitur án þess að smit-
ast af öðrum geitnasjúkum.
Sveppurinn veldur sárum og gul-
leitu hrúðri, eyðir með tímanum
hárvextinum og gerir sjúklingana
á endanum að méstu leyti sköll-
ótta, ef þeir fá ekki lækningu.
Sársauki eða líkamleg óþægindi
eru ekki mikil samfara þessari
veiki, en þó má telja geitnasjúka
mjög ógæfusama sjúklinga; út-
slátturinn í höfðinu veldur því, að
þeir geta ekki haft óþvingaðan
umgang við annað fólk og jafn-
aðarlega mæta þeir lítilsvirðingu
nágranna sinna. Flestir fullorðnir
menn með geitur eru því mjög
beygðir af sjúkdómi sínum og
verða alt aðrir menn, þegar lokið
er við að lækna þá. f raun réttri
er mjög ósanngjarnt og heimsku-
legt að líta niður á nokkum mann
fyrir það, að sú ógæfa steðjaði
að honum, oftast nær á barns-
aldri, að hann smitaðist af geit-
um; slíkt getur fyrir alla komið.
En á hinn bóginn er óafsakandi
af geitnasjúkum að leita sér ekki
lækninga, svo framarlega sem
þess er kostur, enda þróast geitur
einna helst hjá þjóðflokkum á
lágu menningarstigi.
Er sjúkdómurinn læknandi?
því má óhikað svara á þá leið,
að alla geitnasjúka má lækna und-
antekningarlaust. Á síðari árum
hefir geislalækning verið notuð
öðru fremur, og þótt gefast vel.
Lækningatíminn 2—3 mánuðir,
stundum skemmri tími. Geisla-
lækningin er algerlega sársauka-
laus. Góðan hárvöxt fá sjúkling-
arnir jafnaðarlega eftir á, þar
sem ekki eru sköllóttir blettir
fyrir.
Er mikið um geitnasjúka á ís-
landi ?
Gera má ráð fyrir að ekki svo
fáir sjúklingar muni vera á öllu
landinu, ef vel er leitað, því á síð-
ari árum hafa að jafnaði 5—6
sjúklingar með geitur leitað sér
lækninga í Reykjavík, og hafa
þeir verið úr öllum landsfjórðung-
um. Eins og um var getið, hafa
læknar nú með höndum skýrslu-
gerð um alla þá sjúklinga, sem
þeir vita af. En það er ekki ein-
hlítt, því óefað má gera ráð fyrir,
að læknum sé ekki kunnugt um
alla sjúklingana, sérstaklega ef
læknir hefir dvalið stuttan tíma
í héraðinu. þessvegna er hérmeð
f. h. þeirra lækna, sem forgöngu
hafa í þessu máli, skorað á alla
geitnasjúka að gei-a lækni sínum
aðvart sem aJlra fyrst, og ekki
síðai; en í júnímánuði þ. á. At-
hygli skal vakin á því, að flestir
smitast á barnsaldri og ættu for-
eldrar því að láta nú þegar at-
huga börn sín, ef þau hafa grun-
samlegt, þrálátt hrúður eða sár í
höfðinu. Takmarkið er að hafa
upp á öllum geitnasjúkum, veita
þeim lækningu og útrýma þar
með veikinni á fslandi.
Önnur blöð eru vinsamlegast
beðin að geta þessarar greinar.
Gunnlaugur Claessen
læknir.

Ágrip ai ársreikningum 1921.
A. Borgað inn og út.
I n n:
1 í sjóði frá f. á.....kr. 2583,67
2. Borgað af lánum .. — 10645,03
3. Innleystir víxlar .. .. — 10629,28
4. Sparisjóðsinnlög .. .. — 57675,73
5. Vextir af lán-
um ............ 24064,61
Aðrir vextir .. 564,85
------------- 24629,46
6. Frá bönkum...............— 63421,74
7. Bráðabirgðalán tekið — 9000,00
8. Ýmislegt.................— 24,00
Samtals kr. 178608,91
Ú t:
1. Lánað ..................kr. 11377,15
2. Víxlar keyptir .. .. — 6005,00
3. Útborgað af innstæðu-
fé með dagv...............— 72512,75
4. Kostnaður við sjóðinn — 2409,92
5. Borgað af skuldum
sjóðsins:
afborgun .. .. 15000,00
vextir .. .. 323,15
------------ 15323,15
6. Til banka ...............— 67644,39
7. Ýmislegt.................— 41,16
8. í sjóði 31. des........— 3235,39
Samtals kr. 1^608,91
B. Ágóðareikningur.
Xekjur:
1. Vextir af lánum .. .. kr. 24220,67
2. Forvextir af víxlum .. — 347,50
3. Ýmsar aðrar tekjur .. — 379,25
Samtals kr. 24947,42
Gjöld:
1. Reksturskostnaður:
laun starfsm. 1780,82
annar kostn. 689,10
-------— kr. 2469,92
2. Vextir af bráðab.láni — 323,15
3. Vextir af innst.fé(6%) — 17444,49
4. Ýmislegt.............— 41,16
5. Arður á árinu .. .. — 4668,70
Samtals kr. 24947,42
C. Jaínaðarreikn. 31. des. 1921.
Edgnir:
1. Skludabréf fyrir lánum:
gegn faste.veði 159518,88
— sjálfsk.áb. 152487,81
. — sveit.fél.áb. 2649,64
— ann. trygg. 1394,61
-------------- kr. 316050,94
2 Ginnleystir vixlar .. — 2077,72
3. Verðbréf...........— 100,00
4. Innstæða í bönkum — 12260,68
5. Aðrar eignir.......— 222,00
0. í sjóði............— 3235,39
Samtals kr. 333946,73
S k u 1 d i r:
1. Innstæða 560 viðskifta
manna ................
2. Varasjóður...........
Samtals kr. 333946,73
Hruna 28. febr. 1922.
Haraldur Sigurðsson.
Kjartan Helgason.
---o---
Orðabálkur.
hroði (-a, vantar flt.), kk., hey
og ull, sem sauðfénaður fellir á
fjárhúsgólf. Geiradal.
hryggjartindur: naga um
hryggjartindinn af e-m, tala illa
um e-n. Rangárvallas.
hrynja (-di, -ið) : báran hryn-
ur, báran fellur. Arnf.
hrynja: klukkan hrynur, klukk-
an gefur ofurlítið skark frá sér
rétt áður en hún slær. Suðurnes.
kr., 306164,40
— 27782,33
er að vísu góður, og sjálfsagður, en
því ber ekki að gleyma, að hann er
aðeins önnur hlið þessa máls, og sú
neikvæða. Framleiðslan er jákvæða
hliðin, og á hana hefir mér ávalt
virst lögð of lítil áhersla. Sparnaður-
inn er tvíeggjað sverð, sem má mis-
beita, og enda einatt misbeitt, t. d.
með því að skera við neglur sér það,
sem verða til eflingar framleiðslunni.
Allir eru sammála um það, að em-
bættabákn landsins sé þjóðinni of
þungur baggi. Okkar fámenna þjóð-
félag rís ekki undir slíkri yfirbygg-
ingu, enda mun slíkt vera eins dæmi
í öllum heiminum, um jafn fámenna
þjóð. En stofnun nýrra embætta og
bitlinga, að meira eða minna leyti ó-
nauðsynlegra, veldur gáleysi þings-
ins á undanfarandi árum. það er
hægra að stofna embætti en að leggja
þau niður. það er hægra að hækka
laun en lækka. í þessu sambandi má
benda á það, að dýrtíðaruppbót til
embættismanna er lögbundin til árs-
ins 1925, og verður ekki haggað. Svo
gekk alþingi árið 1919 frá því.
þó að sjálfsagt sé að sýna spam-
að í útgjöldum til starfsmanna lands-
ins, ekki síður en á öðrum sviðum,
þá er það oftast ókleift nema að
brjóta gildandi lög eða með því að
ganga nærri sóma þings og þjóðar.
það mun yfirleitt reynast erfitt að
breyta um þá embættaskipun, sem
nú er í landinu, nema með miklum
undirbúningi og nákvæmri rannsókn
á öllu heildarkerfinu. Til bráðabirgða
neyðumst við til að halda framleiðslu
iandsins í horfinu. Takist það ekki,
ásamt skynsamlegum sparnaðarráð-
stöfunum, þar sem því verður við
komið, er ekki önnur leið en að losna
við útgjaldabáknið með byltingu.
III.
Alvarlegasta afleiðing fjárkrepp-
unnar er lömun framleiðslunnar,
sem aftur á rót sína að rekja til
kjarkleysi manna og ótrú á öllum
framleiðslufyrirtækjum, enda hefir
stöðvun lána og getuleysi bankanna
ráðið þar miklu um. Menn hafa talið
sér og öðrum trú um, að framleiðsl-
an borgaði sig ekki. En þetta er ekki
í'étt. Áð vísu getur verið, að ein-
staklingar tapi í svipinn, en það er
gróði fyrir þjóðina í heild sinni, að
framleiðslan gangi sem greiðast.
Á slíkum timum sem nú, er hættu-
legast að leggja árar í bát, gefast
upp, hætta að framleiða. Nú reynir
mest á dug og áræði. Nú er að draga
seglið við hún og láta skeika að
sköpuðu. Öllu er borgið, land er fyrir
stafni. Fullvíst er, að sjávarfram-
leiðslan’, -sem er langstærsti útflutn-
ingsliðurinn, beri sig á þessu ári, ef
engar breytingar verða á markaðs-
horfum, sem vonandi ekki verður.
En það hefir aftur, að minsta kosti
víðast hvar á landinu, þau áhrif, að
landbúnaðarafurðirnar hækka innan-
lands.
En, því miður, er útlitið ekki eins
gott, sem stendur, um sölu landbún-
aðarafurðanna. þó er bót í máli, að
Selja smjörið til Englands. Hafa ostagerð samhliða smjör-
gerðinni, þar sem það á við. Svisslendingar gera sína
frægu osta, sem seldir eru um allhn heim, að langmestu
leyti úr kúamjólk. Búsmalinn er hafður í seli langt
upp í fjallahlíðunum, þar sem kjarngresi er mikið, eins
og í íslonsku beitilöndunum, og þar eru hinir ágætu
ostar gerðir, 1 seljunum, með mjög einföldum áhöldum. í
þeim sveitum hér á landi, þar sem betur hentar að hafa
sauðfé en kýr, sýnist einsætt að framleiða gráðaost. það
er dýr vara, og allur heimurinn opinn markaður. þar
verða fráfærur, hagalömb, og sauðir til útflutnings. Til
að gera þann hlutann af framleiðslunni auðseljanlegan
á hinum besta markaði, þarf að útrýma fjárkláðanum,
og njóta að bróðurlegrar hjálpar enskra samvinnumanna,
að brjóta niður innflutningshöft enskra stóreignamanna.
Hvorugt er áhlaupaverk, en vinst því betur, sem fyr er
hafist handa.
Annað atriði bættrar framleiðslu er niðarsuða. Nú er
sum árin flutt inn niðursoðin mjólk fyrir mörg hundruð
þúsund krónur. En í sveitunum verður mjólkin oft að
litlu, af því markað vantar, og áhöld til að gera hana
seljanlega á fjarlægum stöðum. það er alveg sjálfsögð
skylda íslenskra bænda að sjóða niður svo mikla mjólk,
að ekkert hylki þurfi inn að flytja frá útlöndum, og
þar næst að hefja sölu á niðursoðinni mjólk til annara
landa. þar að auki er mjólk nauðsynleg til niðursuðu
sumra annara matvæla. Fiskiveiðar og landbúnaður hafa
þar sameiginlegra hagsmuna að gæta. Hér á landi þarf
að hefjast stórkostleg fiskniðursuða. En sá iðnaður getnr
ekki þrifist, nema þar sem hægt er að styðjast við sam-
svarandi mikla og örugga mjólkurframleiðslu.
Ein af umbótum þeim í atvinnulífinu, sem leiða mun
af járnbraut frá Reykjavík um Suðurláglendið, er að
slik samvinna ætti að geta tekist milli fiskiframleiðenda
í Reykjavík og bænda á Suðurláglendinu. Verksmiðja,
sem starfaði að þvi áð sjóða niður fisk og síld, gæti þá
unnið alt árið og unnið markað erlendis fyrir bæði
sjávar- og landafurðir.
í'Danmörku varð reyndin sú, að svína- og héensna-
rækt óx að sama skapi og smjörbúin stækkuðu. Úrgangur
óx á heimilunum, sem best varð hagnýttur handa svín-
um og alifuglum. Afurðir þessara húsdýra auðseldar, og
dýrar. í veðurmildari héruðum hér á landi, þar sem
kartöflur þrífast vel hvert sumar, er fullvist, að svína-
og hænsnarækt yrðu arðsamar atvinnugreinar, um leið
og samgöngur batna og ræktunin vex. Nú er flutt inn
til íslands mikið af eggjum og svínakjöti árlega, og
myndi samt vera markaður fyrir meira. Auk þess ætti
að sjálfsögðu að vera útflutningur á þessum vörum héð-
an, og bæta“ þannig verslunarjöfnuðinn.
það sem liér er gert ráð fyrir, er algerð bylting í
búnaðinum íslenska, áþelck þeirri, sem danskir sam-
vinnumenn komu til leiðar í sínu landi fyrir 40 ár-
um, þegar kornyrkja hætti að vera lífvænlegur atvinnu-
vegur þar i landi, eftir að járnbrautir og stór úthafs-
skip fluttu á markaðinn í Evrópu ódýrara korn frá hin-
um frjóu sléttum í mildari löndum annara heimshluta,
heldur en unt var að framleiða í Danmörku. Hér er
gert ráð fyrir að hestar, saltkjöt, ull og gærur rými sæti
sem útflutningsvörur, fyrir smjöri, ostum, lifandi fé,
niðursoðinni mjólk og fiski, svínakjöti og eggjum. Varan
verði auðseld og andvirðið meir í samræmi við fram-
leiðslukostnaðinn en nú gerist. Við þetta myndi efna-
hagur manna batna. Andvirði íslenskra afurða streyma
inn i landið á öllum tímum árs, veltufjárþörfin minka
við atvinnureksturinn, og verslunarskuldir hverfa víðast
hvar. í stað þess að landsmenn hrekjast nú um á út-
jöðrum markaðanna, myndi íslandi opnast hinn eðlilegi
og ákjósanlegi markaður í Bretlandi, þar sem úrvals-
matvara er betur borguð og meiri þörf fyrir, en i nokkru
öðru landi í álfunni.
Stórbreyting þessi á atvinnulíftnu hér á landi verður
að koma og það fyr en síðar, ef sveitunum á að vera
nokkur viðreisnarvon. Frá þrem aðilum þarf að vera
skynsamlegt samstarf í þessu efni. Búnaðarfélagið þarf
að gerbreyta ræktuninni með aukinni vélavinnu. Sam-
bandið þarf að annast um verslunar- og iðnaðarhliðina,
þvi að lítillar hjálpar mun smáframleiðendum að vænta
frá kaupmannastéttinni. í þriðja lagi þarf þingið að
bæta samgöngurnar, þannig, að greiðar- samgöngur fáist
milli allra aðalhéraða á Islandi við höfuðstaðinn, og það-
an alt árið um kring til Englands. Er framför þeirri,
sem gera þarf í samgöngumálunum áður lýst: Stækkun
Eimskipafélagsins, vikulegar strandferðir mestan hluta
árs, járnbraut um Suðurláglendið, akvegir gerðir að
miklu leyti með vélum um öll hin helstu undirlendi, og
milli helstu kauptúnanna.
Breyting framleiðslunnar og afurðasölunnar, sem hér
er lýst, leysir að mestu leyti skuldafjöturinn af íslensku
þjóðinni. En að því leyti, sem það verður að gera með
sérstökum veltufjársjóðum, verður vikið að þeirri hlið
í næstu köflum, þar sem talað verður um verslun kaup-
manna, samvinnufélaga, og landsins sjálfs.