Tíminn - 29.04.1922, Blaðsíða 1

©jaíbfetx
03 afgrei&sluma&ur QTimaus er
5 i g u r q, e i r ^riðrifsfon,
Sambanösbúsiitu, Seyfjariif.
^.fgretbsía
íímans er i Sambanbsíjúsinu.
(Dpin 6a^le$a 8—\2 f. I)
Sími 496.
VI. ár.
Reykjayík 29. apríl 1922
17. blað
Sáðhafra, tilbúiim ábnrd,
grasfræ, g'mlréfmafræ
og fóðtmiæpiifræ
útveg’ar
Búnaðarfélag íslands.
Þínglokin.
þingi var slitið síðastliðinn mið-
vikudag og síðari hluta dagsins
lögðu sumir þingmenn af stað
heim með Sterling.
pað er nauðalítið sem eftir
þingið liggur. Og munu það marg
ir mæla, að þingið hafi skilist illa
við um mörg mál.
Nálega aldrei munu þingmenn
hafa fengið jafneindregnar áskor-
anir, eins og fyrir þetta þing,
um að stofna til alvarlegra ráð-
stafana í verslunarmálunum til
þess að bæta aðstöðu landsins.
Framsóknarflokkurinn einn stóð
heill og óskiftur með þeirri
stefnu. Nálega öll hin sundur-
leitu öfl í þinginu sameinuðust
á móti. þeim tókst það, að koma
í veg fyrir þessa framkvæmd.
Annað stórmálið sem kjósendur
fálu þingmönnum alveg sérstak-
lega, var það að draga úr em-
bættabákninu, leggja niður óþarf-
ar stofnanir o. s. frv. þetta hefir
líka orðið að engu í höndum þings
ins. Sparnaðarnefnd var að vísu
kosin í þingbyrjun. En það var
óhugsandi að þeir menn sem voru
marghlaðnir öðrum störfum, gætu
unnið mikið á í þessu efni, eink-
anlega vegna þess, að í þinginu
var ekki til nógu stór hópur sam-
stæðra manna til að fylgja með
skynsamlegum sparnaðartillögum.
pað kemur nú á herðar lands-
stjórnarinnar að bæta úr þessum
mistökum þingsins. Allmikill hóp-
ur þingmanna og gríðarmikill
hópur kjósenda um land alt, vænt-
ir þess eindregið að landsstjórn-
in láti leysa af hendi mikla vinnu
í þessu efni. Mun Tíminn telja
það skyldu sína að veita hið
fylsta aðhald í þessu efni af
hálfu almennings. Á næsta þingi
verður landsstjórnin að bera
fram róttækar tillögur um sparn-
að á öllum sviðum í húshaldi rík-
isins.
Ný lagasmíð hefir verið miklu
minni á þessu þingi, en áður.
Verður ekki um það fengist, því
að nýi lagafjöldinn var orðinn að
plágu.
Að einu leyti er verk þessa
þings stórum betur unnið en áð-
ur. Fjárlögin eru nú afgreidd ná-
lega tekjuhallalaus. þó eru nálega
sömu menn á þingi nú og voru í
fyrra. þessi stórkostlegi munur
stafar áðallega af tvennu. Annars-
vegar hafa kjósendur um alt land
veitt þingmönnum afarsterkt að-
hald um sparnað. Kjósendur hefðu
alls ekki þolað það, að fá aftur
samskonar fjárlög og í fyrra.
Hinsvegar var ástandið nú gjör-
breytt að því leyti að ný stjórn
var tekin við völdum, sem fullan
vilja hafði á að krefjast ráðdeild-
arfullrar meðferðar á fjárlögun-
um, sem og hefði haft bolmagn
til, ef á hefði þurft að halda, að
krefjast skynsamlegra fjárlaga.
þannig hefir það reynst í þetta
sinn, að það er ekki nema að
sumu leyti, sem skynsamleg úr-
lausn mála hefir fengist á þing-
inu. þannig verður það eftirleið-
is þangað til til er í þinginu á-
kveðinn meiri hluti samstæðra
manna, sem ber fulla ábyrgð á
stjórn landsins og úrslitum stór-
málanna.
það er auðsætt að slíkur meiri-
hluti getur ekki skapast, fyrst
um sinn a. m. k., nema með því
að Framsóknaiflokkurinn nái hon-
um.
Kjósendur landsius fengu vilja
sínum framgengt um skynsamleg
fjárlög. þeir geta og fengið vilja
sínum framgengt um skynsamlega
meðferð málanna yfirleitt með því
að fylkja sér undir merki Fram-
sóknarflokksins og senda fuiltrúa
hans nægilega liðsterka á þingið.
Málalok
— í Mi.
pingið réði Spánarmálinu til
lykta, á þeim grundvelli sem ráð
var fyrir gert í síðasta blaði. Mál-
ið var afgreitt með margföldum
afbrigðum. Einn þingmaður, Jón
Baldvinsson, greiddi atkvæði á
móti frumvarpinu. Tveir þing-
menn greiddu ekki atkvæði.
Urgur mikill var í herbúðum
gömlu stjórnarinnar yfir því að
horfið var frá fullkominni upp-
gjöf á sjálfsákvörðunarrétti okkar
íslendinga. Síra Sigurður Stefáns-
son og Jón þorláksson gerðust
talsmenn þess málsstaðar. þeir
hönnuðu það að fá ekki fremur
að samþykkja frumvarp Jóns
Magnússonar. Slíkir menn eru æ
til hjá öllum þjóðum. Morgunblað-
ið hefir góðfúslega birt ræður
þeirra félaga. Á öðrum stað hér
í blaðinu geta menn lesið ræðu
Sveins Ólafssonar. Hefir hann
fyrri. talað fyrir munn margra,
þótt virst hafi standa nokkuð ein-
mana.
Eins og lamaðir menn stöndunl
við íslendingar eftir þessi mála-
lok, þótt ekki sé enn nema í bili.
Við höfum mist í mikils. Við höf-
um látið erlent vald kúga okkur
í alinnlendu máli, sem viðkemur
baráttu okkar fyrir bættum efna-
hag, meiri mannúð og siðferði.
Alnauðugir verðum við að horfa
upp á það að fulltrúar okkar sam-
þykkja það að vín verði flutt til
landsins; þvert ofan í yfirlýstan
vilja alþjóðar. Stórt skarð er orð-
ið fyrir skyldi um sóma hinnar
íslensku þjóðar, og það að mörgu
leyti — þó að ekki sé enn um
endanlega uppgjöf að ræða.
Tvent er nú fyrir hendi að
gera:
að krefja til reikningsskapar
þá sem valda þessum háðungar
bráðabirgðaúrslitum með hinum
óhæfa flutningi málsins, nálega
að öllu leyti, og
a ð nota ársf restinn vel til hinn-
ar endanlegu úrslitaglímu, sem
háð verður á næsta alþingi.
Tíminn mun telja það skyldu
sína að rækja þetta verk að sínu
leyti, eftir fremstu getu.
pað verður að vekja þjóðina
enn miklu betur en orðið er til
meðvitundar um, hversu óendan-
lega mikið hún á undir um end-
anleg úrslit málsins. það verður
að skýra málið enn á ný frá öll-
um hliðum. það verður að gera
þann flokk ósigrandi, sem neitar
að selja frumburðarrétt þjóðar-
innar, sem neitar að glata heiðri
þjóðarinnar, sem neitar því að er-
lent vald hafi leyfi til að banna
íslensku þjóðinni að keppa eftir
meiri mannúð og siðferði eftir
þeim leiðum, sem hún telur réttar.
Bannmennirnir og bindindis-
mennirnir mupu að vísu telja sér
sérstaklega skylt að hefjast handa
í þessu máli. En í raun og veru er
ekki um þeirra mál að ræða frem-
ur en annara. það er um það mál
að ræða sem sérhverjum á að
vera hjartfólgið, sem með fuilum
skilningi vill heita góður Islend-
ingur.
En allra þyngsta skyldan ligg-
ur á herðum landsstjórnarinnor.
Á hennar herður hvílir það fyrst
og fremst að reyna að bæta fyrir
hin mörgu og óhæfu afbrot gömlu
stjórnarinnar í málinu. Ársfrest-
inn ber henni að nota til þess að
bægja frá hættunni sem voíir yf-
ir sjávarútveginum. En í þetta
sinn skal ekki vikið að þeim leið-
um sem að því mark liggja. —
Gamall sjómaður á Akureyri,
sem á uppkomna syni sem og
stunda sjó, lét þau orð íalla sem
hér segir: „Heldur vil eg að syn-
il' mínir hafi þriðjungi lægra
kaup, en að alt kaupið þeirra fari
fyrir vín“.
Á hinu leytinu blasir við sú al-
viðurkenda staðreynd, að frelsi og
heiður, hvort heldur er einstakl-
inga eða þjóða, verður ekki met-
ið til fjár.
Heilir íslendingar, tií þeirrar
baráttu að sjá borgið því rnikla
mannúðar og siðferðismáli, sem
við höfum barist fyrir í fylkingar-
broddi þjóðanna! Heilir íslending-
ar til þeirrar barátíu að sjá borg-
ið frelsi lands okkar, sjálfum
okkur til handa og afkomendum
okkar í þúsund ár!
-----o----
Úr bréfi frá landa vestra:
„Sjaldgæfur heiður hefir hlotnast
landa okkar sem heitir Skúli Hrut-
fiord. Hefir hann verið kosinn
„allsenior president“ stúdenta í
Minneotafylki í Bandaríkjunum.
Segir svo í þarlendu blaði, að það
sé mesti heiður sem hlotnast geti
stúdentum þar í landi. Faðir
Skúla gekk undir nafninu Leifur
Hrútfjörð, en þorleifur er rétta
nafnið, og er úr Hrútafirði, bók-
gefinn sérvitringur, en aldrei auð-
ugur. það er annars segin saga,
að íslensku unglingarnir, sem ól-
ust upp í Duluth, hafa í saman-
burði við fólksfjölda skarað fram
úr öðrum. Leifur sonur Sigfúsar
Magnússonar var lengi við stjórn-
arstörf í Washington þangið til í
fyrra að hann var sendur til
Genf og vinnur þar eitthvað við
skrifstofu Alþjóðabandalagsins.
Kona Sigfúsar og móðir Leifs
var Guðrún dóttir síra Benedikts
Kristjánssonar frá Múla, dáin
fyrir nokkrum árum, en Sigfús
bjó áfram í Duluth þar til í haust
sem leið að hann flutti til dóttur
sinnar í Yakima, Wash. þar bjó
Jóhann Einarsson bróðir Indriða
Einarssonar lengst af verutíma
sínum vestanhafs, og sonur hans
er Dr. Sturla Einarsson kennari
í stjörnufræði við California ríkis-
háskólann í Berkely. Hanna syst-
ir Sturlu var skólakennari í Du-
luth til margra ára, en er nú flutt
til Seattle og er þar við sömu
stöðu.“

Eg kom nokkrum sinnum á syn-
ingu Jóhannesar Kjarvals, sem
ritað hefir verið um í ýmsum
blöðum þessa dagana, en eg verð
að játa, að sú mynd, sem mér
varð starSýnast á þar, var Kjar-
val sjálfur, eins og hann er nú
heimkominn, að líkindum fyrir
fult og alt, með óþrjótandi starfs-
þrek og kapp til þess að ryðja
hér braut í föðurlandinu, fyrir
nýrri, sterkri stefnu.
Eg hefi altaf fylgst með fram-
sókn Kjarvals frá því fyrsta, er
eg sá örlitla sýningu hans hér í
Reykjavík, og hefi stöðuglega bú-
ist við því, að hann myndi einmitt
um þetta leyti snúa heim, full-
numa frá skólum annara. Ilann
hefir byrjað yngri og unnið leng-
ur í þeim skólum, en flestir aðr-
ir íslenskir listabræður hans, enda
er hann nú orðinn þeirrá svip-
mestur og vænlegastur til frægð-
arverka, sem geti borið nafn Is-
lands uppi ytra fyrir sjálfstæða
innlenda snild hér á meðal vor.
Eins og hann hefir tekið fram
sjálfur nýlega, í viðtali við blaða-
mann hér, hefir Hafnarskólinn
víst ráðið miklu um þann svip og
einkenni, sem myndir hans hafa
borið alt til þessa. En honum hef-
ir tekist að leysa sig úr þeim læð-
ingi. Ferðin til Ítalíu hefir aflað
honum miklu meiri framfara, held
ur en gerst hefir um aðra lista-
menn vora, vegna þess, að hann
mun hafa unnið langbest að þvi
að ná sjálfstæði gegn um alla
erfiðleika, áður en hann fór suð-
ur og einmitt þegar hann dvaldi
þar, vildi svo til, að hann var á
þeim aldri, er breytingar verða
einatt miklar í hugum og lífs-
skoðunum manna.
Ein af myndum hans, „Móðir
og börn“, er óbrotleg varða á
þeim vegamótum, þar sem urðu
stefnuhvörf hans. þessi meistara-
lega mynd, sem hann hefir kast-
að fram og hefir hvorki viljað né
getað gert neina breyting né bót
á, bendir öllum þeim, sem fylgja
list þessa stórfenglega og gáfaða
málara með athygli á það tak-
mai’k, sem hann nú hefir sett sér.
það er fagnaðarefni að sjá hann
leggja inn á þá bi-aut, þar sem
listin er jafnlangt frá því að lim-
lesta eða skrípa guðsmyndina í
andlitum eða annari sköpun, sem
hún er langt frá því að bjóða
fram mai’kaðsvöi’u hversdagslegra
og andlausra líkinga. Málaralistin
hefir rík áhrif á menningu þjóð-
anna. Yfirgangur í’aups* og aug-
lýsinga um einskisverðar rnyndir
er fult svo skaðlegur, þegar ræða
er um liti og línui’, eins og þegar
átt er við bundið eða óbundið
mál. því miðui' hefir alt of mikið
náð hingað út til íslands af
danski’i ómenning í list og það er
ómælt enn, hve hrapai’legt tjón
þau áhrif hafa unnið vorum fá-
tæka sjóði og fámennu þjóð. Auð-
vitað hefir margt af því lakasta,
sem sést hefir hér af því tæi, ver-
ið unnið af mönnum, sem hafa
flúið frá hinu erfiðai-a viðfangs-
efni náttúrlegrar og heilbi'igðrai’
listar inn í útúrkróka og afvegu
fegui'ðarsnauðrar og löglausrar
séi’visku, þar sem svo auðgert er,
hve skammt sem komið er námi
og þekkingu, að halda uppi sjálfs-
áliti og pi’édika um fullkomnun
eigin afreksvei’ka. Grundvallai’lög-
mál allrar listar, að segja og sýna
það almenna á sérstakan hátt,
nær ekki til stjói-nleysingjanna,
sem byggja sér upp sinn eigin
heim, þar sem þeir ráða einir lög-
um og lofum í ímynduðu ágæti
og sjálfshóli. En Kjai’val vei’ður
upp frá þessu aldrei talinn í þeim
hóp. Hann hefir gengið þyrna-
braut listai’innar með kai'lmensku,
dygð og óbifanlegri trú, og nú
liggur fyrir framan hann ævalang-
ur vegur upp í hæðirnar. Hann
er nú genginn í skóla til sín sjálfs
og ísland er auðugt af verkefn-
um fyrir hann.
Andlitsmyndir hafa sjaldan sést
málaðar af hi’einni list hér á landi,
efalaust vegna þess, að myndalist
vor hefir aðeins náð nokkurri
fullkomnun hjá svo fáum. Sögur
vorar eru fullar af yi’kisefnum,
sem myndu geta unnið íslensk-
um málurum heimsfrægð. En þar
er viðfangsefnið svo erfitt, að
sneitt hefir alloftast verið hjá því,
og hafi verið ráðist í slíkt, hefir
það jafnaðarlegast borið vott um
hörmulega lágt stig, sameinað
við ofti’ú á lítt þroskaða og skamt
komna list. Enginn efi virðist
vera á því, að meðal núlifandi ís-
lenskra málara er Kjarval sá,
sem vænlegastur myndi geta ver-
ið til að ausa af þeim fjársjóð-
um, sem sögur vorar geyma.
Eg vil geta þess, að mér fund-
ust tvær aðrar myndir á sýning-
unni standa næst þeirri, sem eg
hefi nefnt hér að framan, en það
voru hvorttveggja andlitsmyndir,
önnur af konu málarans og hin af
honum sjálfum. Konumyndin ber
vott um frábærlega íþrótt og
djúpa sýn á sál og manneðli, en
sjálfsmyndin er mjög öfguð, enda
þótt hún einnig sé gildur vitnis-
burður um ríkan þrótt og snild í
teikningu og litum. petta finst
mér benda á, hvert Kjarval ætl-
ar sér. Og taki hann það fyrir
með öllu sínu þreki og vilja, þá
þarf ekki að efast um, að ein-
rnitt honum muni takast að sýna
heiminum fagrar og svipmiklar
myndir frá vorum gamla, fræga
söguheimi.
Reykjavík 28. apríl 1922.
Einar Benediktsson.
Embætti. Dr. Páll E. Ólason
hefír nú fengið veitingu fyrir pró-
fessorsembættinu í íslenskri sögu
við háskólann.
Jakob Möller var kosinn í
bankaráð íslandsbanka í stað síra
Eggerts Pálssonar.
*