Tíminn - 06.05.1922, Blaðsíða 2

66
T í M I N N
Sádhafra, tilbúinn ábnrð,
grasfræ, gnlrófnafræ
og' fóðni'næpnfræ
útvegar
Búnaðaríéla^ íslands.
Meö e.s. Villemoes eru nýkomnar þessar olíutegundir:
Hvífasunna, besta ljósaolía,
Mjölnír, besta mótoroh'a,
Hráolinr:
Gasolía. — Díeselolía.
Bensín, B. P. nr. 1.
Allar þessar teg’undir seldar með rnjög* lágu verði.
Xaa.ndsvei^isluxi.ixi.
JJegar talað var um breytingu
Mentaskólans, vildi háttv. þm. Dala.
að vísu láta fœra hann í forna far-
ið, en það var ekki frá 18. öld, heldur
aðeins nokkru fyrir síðustu aldamót.
Háttv. þm. Dalamanna (B. J). sagði
i ræðu sinni, að gjald ríkissjóðs til
barnafræðslunnar mundi fara hækk-
andi. Eg sé enga ástæðu til þess að
svo verði. Eina ástæðan til þessa gæti
verið sú, að fólkinu fjölgaði i land-
inu, þannig að setja yrði fleiri kenn-
ara. En þess ber að gæta, að það er
ákvarðað með lögum hve mikið skuli
gjalda til barnafræðslunnar, en hins-
vegar greiða sveitarfélögin vissan
hluta af launum kennara. Aftur á
móti eru allar líkur til þess, að dýr-
tíðin minki og i samræmi við það
kaup kennaranna. þingmaður Dala-
manna virtist hafa áhuga á því að
auka almenna þekkingu unglinganna.
það er nú ekki auðvelt að sjá það af
frv., en látum svo vera að það hafi
vakað fyrir háttv. fjárveitinganefnd.
Skólaskylda unglinganna er þar að
sjálfsögðu ekki heldur tekin fram,
en þm. Dala. tók það fram, að hann
vildi láta unglingana ganga á skóla
í 2 ár og gerir ráð fyrir því, að á
þeim tíma nái þeir sæmilegri þekk-
inku; en mín skoðun er sú, að með
þessu móti mundu unglingaskólarn-
ir verða að barnaskólum eða kæmu
í stað þeirra, þvi ef bamaskólana
vantaði, mundu unglingaskólarnir
aldrei ná tilgangi sínum. Ef þeir eiga
að vera góðir, verða þeir að byggj-
ast á góðri barnafræðslu.
þm. Dala. (B. J.) reyndi að snúa
út úr tilgangi fræðslulaganna frá
1907 og því, hve mikil þekking væri
heimtuð af 14 ára bornum. J>ar er
auðvitað átt við hina minstu þekk-
ingu, sem hægt er að heimta, og ann-
að ekki. Eftir því sem eg veit best,
er í reglugerðum barnaskóla ákveðin
miklu meiri kenslu og víðtækari sem
lágmai'k, en fræðslulögin heimta.
Eitt þykir mér furðulegt, um jafn-
gáfaðan mann og háttv. þm. Dala.
(B. J.), að hann virðist eigi líta á
annan tilgang skólanna en þann að
auka kunnáttu en ekki þann tiigang
þeirra, að hafa bætandi áhrif á skap,
hugsun og framferði barnanna eða
þá mentun, sem þau hljóta af áhrif-
um góðs kennara. Eg tel það aðal-
tilgang skólanna, að hafa óhrif til
bóta á sólarlíf og lund barnsins og
liðka þau til náms, yfirleitt að gera
þau að betri og þroskaðri mönnuin
en ella. i
Eg veit, að liáttv. þm. Dala. (B.
J.) muni vera mér sammála um það
að tvent sé lærdómur og mentun.
Hið fyrra er viss forði til að muna,
en hið síðara er þroskun, er gerir
menn betri, gáfaðri, víðsýnni og hæf-
ari til að lifa lífinu. Hvorttveggja er
nauðsynlegt. Ef unglingur, sem er
illa að sér i þeim undirstöðugrein-
um, sem heimtaðar eru til ferming-
ar, er illa læs, illa skrifandi o. s. frv.,
kemur í unglingaskóla, fer ekki hjá
því, að annaðhvort verður honum
námið til litilla nota, eða að þessi
unglingaskóli verður að starfa að
miklu leyti eins og barnaskóli. Um
hitt vil eg ekki deila, að unglingar
séu hæfari til að læra og leggja á
minnið en börnin.
Háttv. þm. Dalamanna tók það
skýrt fram, að það væri ekki mein-
ing sín eða fjárveitinganefndar að
slá nokkurn mann af. J>að hefir nú
víst enginn skilið svo, en hitt liggur
í hlutarins eðli, að rnenn, sem ekki
þarf lengur við i þjónustu rikisins,
verður annaðhvort að setja af með
launum eða án launa. Nefndin ætl-
ast nú ekki til þess, að ver verði
farið með kennarana en aðra embætt-
ismenn ríkisins, en hitt er aðalatrið-
ið, að hún vill skylda aðra aðilja til
að gjalda þeim, en sem lögum sam-
kvæmt eiga að gera það.
----o---- v
Fréttir.
Landskjörið. Styttist nú óðum
framboðsfrestur til landskj örsins.
Framsóknarflokkurinn ber fram
lista af hálfu samvinnumanna og
bænda og verður hann birtur hér
1 blaðinu væntanlega í næsta
blaði. Eins og að líkindum ræður
mun sá listi fá langmest fylgi
allra listanna. pá hefir frést að
í ráði sé að annar listi verði bor-
inn fram af hálfu útgerðarmanna
og muni sjálfstæðisflokkurinn og
standa að þeim lista. Er talið
sennilegt að síra Magnús Bl. Jóns-
son á Vallanesi verði efstur á
þeim lista, en þórarinn Kristjáns-
son hafnarstjóri næstefstur. Full-
ráðið er að jafnaðarmenn bera
fram lista. Er Jiorvarður þorvarð-
arson prentsmiðjustjóri efstur á
þeim lista, en Erlingur Friðjóns-
son á Akureyri næstefstur. Enn
hefir frést að konur muni hafa í
ráði að bera fram lista. Verði
skólastjóri Kvennaskólans í
Reykjavík, Ingibjörg H. Bjarna-
son efst á listanum, en Inga Lára
Lárusdóttir ritstjóri næstefst. En
ekki verður neitt um þetta full-
yrt. Loks mun það fullvíst að
heildsalamir og kaupmenn í
Reykjavík, með Morgunblaðið og
Lögréttu í fararbroddi, gera frek
ustu tilraun til að koma fram
með lista, og þar mun Jón Magm
ússon forsætisráðherra fyrverandi
eiga að vera efstur. Er það heit-
asta ósk sumra úr þeirri stétt að
koma Jóni aftur inn á þing og í
sinn forna valdasess. J>að munu
eiga að vera verðlaun fyrir fram-
komuna í Spánarmálinu og fyrir
krossana, enska lánið, íslands-
bankaafskiftin og yfirleitt alla
framkomuna í valdasessinum. Er
þessara manna söm fyrirætlunin,
þótt svo kunni að fara að ekki
takist að koma lista þessum á
framfæri. það er sem sé á allra
vitorði, að það hefir gengið með
afbrigðum treglega að fá menn til
að vera með Jóni á listanum.
Sterling strandaði um síðustu
helgi á Brimnesi norðan við Seyð-
isfjörð. Varðskipið „Fylla“ kom
á vettvang og veitti drengilega
hjálp til að bjarga farþegum og
vöi-um. Veður var gott þegar
skipið strandaði, en niðdimm
þoka. Skipið hefir þegar skemst
mikið, þótt veður hafi síðan ver-
ið gott. Björgunarskipið Geir hef-
ir verið að gera tilraunir til að
bjarga skipinu, og er óvíst um
árangur. Vátryggingarupphæðin
er rúmlega 1 milj. kr.
Dómur er fallinn í hæstarétti í
máli Ólafs Friðrikssonar ritstjóra
um mótspyrnu hans gegn lögregl-
unni. Dómurinn er að mestu stað-
festur um alla þá sem kærðir voru
aðrir en Ólafur. Á honum er dóm-
urinn stórum harðari. Var hann
dæmdur í eins mánaðar einfalt
fangelsi af undirdómara, en
hæstiréttur dæmdi hann í 8 mán-
aða betrunarhúsvinnu.
Landlæknir. Guðmundur Björn-
son tók aftur við landlæknisem-
bættinu af Guðmundi Hannes-
syni 1. þ. m.
Heiðursgjafir. porsteinn M.
Jónsson alþm. var sæmdur heið-
ursgjöf af barnakennurum, áður
en hann fór úr bænum. Var það
gullúr og gullfesti, hvorttveggja
ágætir gripir. — Snorri Sigfússon
kennari á Flateyri við Önundar-
Tófuyrðlínga
kaupi eg eins og undanfarið.
Umboðsmaður minn í Reykjavík
er hr. Tómas Tómasson hjá Slátur-
félagi Suðurlands.
r
Olafur Jónsson,
Elliðaey.
fjörð hefir í vor gegnt þar skóla
stjóraembætti í 10 ár. þessa til-
efnis færðu nemendur hans hon-
um vandaða gjöf.
Strand. Vélskipið „Óðinn“
strandaði nýlega skamt frá Homa
firði. Hefir rækt strandferðir við
Austurland.
Látinn er á Blönduósi Pétur
Pétursson kaupmaður,faðir Magn-
úsar alþingismarins og Hafsteins
bónda á Gunnsteinsstöðum.
Látinn er á Heggstöðum í Mið-
firði Páll Leví Jónsson hrepp-
stjóri Var hann í fremstu röð
bænda.
Trúmálavikan. Steindór Gunn-
arsson prentsmiðjustjóri hefir gef
ið út alla fyrirlestrana sem flutt-
ir voru á trúmálaviku Stúdenta-
félagsins og sömuleiðis ræðumar
sem fluttar voru á síðasta um-
ræðufundinum. Er þetta snotur
bók, rúmar 11 arkir. Hefir orðið
svo mikið umtal um fundi þessa,
að bókin mun verða mörgum kær-
kominn gestur og leiðir ekki ann-
að af sér en gott.
Álafosshlaupið. Hlaupagarpar
utan af landi ættu að taka þátt
í Álfosshlaupinu. Hlaupið reynir
fyrst og fremst á þol og seiglu.
Hefir það reynst að sveitamenn
hlaupa betur en Reykjavíkur-
sveinar.
Jónas porbergsson ritstjóri
„Dags“ á Akureyri, er staddur í
bænum.
Orðabálkur.
hræra (-ði, -t): hræra í graut-
arpotti, vingsa efri hluta líkam-
ans á ýmsa vegu, þegar gengið er.
Vestf.
hræra (-u, vantar flt.), kvk., =
hræringur. Eyf.
Ritstjóri:
Tryggvi pórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.
Komandí ár.
Fjórði kafli.
Ræktun landsins.
i.
Er landið að blása upp?
Fyrir aldamótin síðustu var tiltölulega mikill út-
flutningur hóðan af Jandi til Ameríku. Stjórn Kanada
liafði þá í þjónustu sinni nokkra Islendinga, sem töldu
landa sína á að flytja vestur. Eitt af því, sem þá var
talið íslandi til foráttu, var það, að það væri að blása
upp. Gróðurinn væri að eyöileggjast, og þar með hyrfu
lífsskilyrði þjóðarinnar. Nú er þetta lieróp þagnað og
burtflutningur að mestu hættur. Óttinn við að gróður-
inn sé að minka er ekki lengur talin nægileg afsökuu
til að flýja landið.
Að vísu er enginn vafi á því, að vera íslendinga
í landinu hefir elvki áukið gróðurinn. Birkiskógarnir hafa
minkað stórkostlega fyrir tilkomu mannanna. I þúsund
ár hafa bjarkarskógamir verið eyddir tii eldiviðar, með
fjárbeit. Engin nýrækt á skógi eða verndun frá hálfu
ibúa landsins hefir liomið til greina. Arfinum hefir verið
eytt, umtölulaust og fyrirhyggjulaust. Samhliða því að
skógarnir eyddust á hæðum og í grunnum, þurrum jarð-
vegi, hefir gróðurmoldin skolast burtp' með vatni, og
folíið með vindum. Melar og berar brekkur í fjallahlíðun-
um liafa komið í stað skóganna. Við þetta hefir gróður-
lendið stórum minkað. Að vísu reynir náttúran sjálf
að græða sárin. Nokkuð grær jafnan aftur af blásna
landinu. En sólarhitinn er ekki jafn máttugur á íslandi
og í löndum, sem sunnar liggja. Austanfjalls í Noregi
festir greniskógurinn rætur svo að segja í berum hliðum,
klettasprungum og stöllum fjallanna. Náttúran bindur þar
um sín eigin sár. Á íslandi gróa sár landsins treglega,
nema annaðhvort að menn og fénaður komi hvergi
nærri, eða að mannshöndin og mannvitið hjálpi til að
bæta skaðann. Hvorugt skilyrðið hefir verið uppf.ylt síð-
an á landnámstið, nema að litlu leyti. þessvegna hefir
arfur náttúrugæðanna minkað, og landið orðið fátækara
að gi'óðri eftir því sem aldirnar líða. Eyðing skóganna
hefir átt ótrúlega mikinn þátt í þessari hnignun.
Önnur hætta, að nokkru sérstaklegs eðlis, stafar af
sandfokinu. Miðja landsins er tómt hálendi, jöklar með
víðáttumiklum, gróðurlitlum sandbeltum alt í kring.
í livassviðrum þyrlast sandurinn upp og fýkur lang-
ar leiðir, eins og snjór í frosthríð á vetrardag. þar sem
sandflæmin liggja að gróðurmiklu landi, eins og í Rang-
árvallasýslu vestanverðri, og viða í Skaftafellssýslu er
bygðin í stöðugri hættu. Má sjá ægileg merki þess,
hversu sandtungurnar teygja sig ofan af öræfunum, báð-
um megin Heklu, og éyða gróðurlendinu í sumum frjó-
sömustu héruðum Suðurláglendisins. Verði ekki hafin
skipulagsbundin landvörn móti eyðingu þeirri, er stafar
af sandfokinu, eru heil héruð í veði.
Umsögn þeirra manna, sem hvöttu til landflótta vest-
ur um haf, af því að landið væri að blása upp, var að
nokkru leyti sönn. Skógi og öðrum gróðri hefir hnignað
á íslaridi síðan á landnámstíð. En hitt var bæði rangt og
villandi, að telja þessa hnignun sérstaklega vaxandi á
síðasta áratug 19. aldarinnar. Afturförin hafði einmitt
verið mest fyr á öldum. Og sú kynslóð, sem sá sonu og
dætur, bræður og systur hverfa vestur á sléttur Norður-
Ameríku, af því að Islandi væri að hnigna, var einmitt
framvörðui' viðreisnarinnar. Einmitt um sama leyti og
útflutningurinn var mestur vestur um haf, byrjaði ís-
lenska þjóðin að hamla á móti eyðileggingu náttúrunn-
ar. þá kom Torfi í Ólafsdal með ljái, sem ekki þurfti
að hvetja við eld. þá byrjuðu túnasléttur og vatnsveit-
ingar. þá vaknaði sú trú hjá þjóðinni, sem síðan hefir
Jifað að vísu eins og blaktandi Ijós, að aftur mætti klæða
landið með skógi, að því leyti sem það þætti æskilegt.
það er þessvegna óneitanleg staðreynd, að gróður
landsins hefir minkað síðan íslendingar tóku sér ból-
festu hér á landi. í stað þess að gera landið fegurra og
auðugra, hefir því hnignað. þjóðin hefir lifað á rán-
yrkju, meir en ræktun. Tekið við meiri arfi en hún
getur nú skilað, ef bera ætti saman landið eins og það
er nú, við það sem var fyrir hálfri elleftu öld. Litlu,
mestmegnis þýfðu, túnblettirnir, eru því nær eina við-
bótin, sem liggur eftir þjóðina í þessu efni. það eru sára-
bæturnar til landsins fyrir missi skóganna, sandfok og
landbrot, sem leitt hefir af skógarhöggi og annari rán-
yrkju í atvinnulifinu.
Sú breyting, sem nú er að gerast hér á landi, er í
þvi fólgin, að láta gróður landsins og náttúrugæði vaxa
fyrir tilverknað mannanna, i stað þess að undangengin
þúsund ár hefir starf þjóðarinnar gengið í öfuga átt, að
eyða og rifa niður. Munurinn er mikill. En samt má ekki
dæma undanfarandi kynslóðir of hart. þeim hefir verið
nauðugur einn kostur að lifa af rányrkju. þó að komandi
kynslóðum takist betur er það ekki að þakka meiri
dugnaði eða yfirburðum af meðfæddum gáfum. Breyting-
in kemur utan að. íslenska þjóðin nýtur nú ávaxtanna
af undangenginni þekkingarleit menningarlandanna. Nú-
tímakynslóðin lánar reynslu, þekkingu og skipulag frá
öðrum þjóðum. Mennirnir eru ekki breyttir, heldur að-
staðan. Aukin þekking og máttugar vélar koma til að-
stoðar meðfæddri greind og venjulegri líkamsorku. þess-
vegna geta nú orðið, og eru nú að verða kapítulaskifti
i ræktunarsögu landsins. Nú getur þjóðin farið að bæta
fyrir sin gömlu brot, aukið skógana og graslendið í stað
þess að eyða þeim. Gerá landið ríkara i stað þess að
það hefir hingað til verið rænt gæðum sínum. Svo mik-
ill er máttur þekkingar og skipulags. Svo mikið böl
er að fáfræði og skipulagsleysi. Beru fjallalilíðarnar og
sandflákarnir, þar sem fyr voru gróðurlönd, segja sorg-
lega sögu um voðamátt vanþekkingarinnar. Og það
bætir ekki mikið úr skaðanum, sem fáfræðin veldur, þótt
hægt sé að leiða rök að því, hversvegna þekkingin náði
ekki til að verja mennina þessum áföllum.
Ilinar breyttu aðgerðir þjóðarinnar við íslenska nátt-
úru hljóta að koma fram á tvennan hátt. í fyrsta lagi að
verja gróðurlendið frekari áföllum, þar sem þess er nokk-
ur kostur. í öðru lagi að auka nýræktun, túnin, áveitu-
svæðin, skóglendið.