Tíminn - 13.05.1922, Blaðsíða 4
70
T I M I N N
r
Samband Islenskra
hefir fyrirlygg’jandi og útvegar kaupfélögum alls konar
landbúnaðarverkfæri
Sláttuvélar, Milwaukee
Rakstrarvélar, Milwaukee
Snúning’svélar, Milwaukee
Brýnsluvélar fyrir sláttuvélaljái.
Plóga frá Kyllingstad Plogfabrik, er hlutu fyrstu viður-
kenningu á landbúnaðarsýningunni í Reykjavík 1921.
Garðplóga, Pinneberger.
Rótherfi, Pinnebergér.
Tindaherfi, Pinneberger.
Arfaplóga, Pinneberger, með tilheyrandi hlújárnum, Hlutu
sérstaka viðurkenningu á fyrnefndri sýningu.
Rófna sáðvólar.
Forardælur.
Vagnhjól frá Moelvens Bruk.
Skilvindur, Alfa Laval.
Strokka, Alfa Laval. o. fl. o. fl.
Ennfremur verkfæraskápa með öllum algengum smíðatölum.
Tilbúinn áburð, gaddavír o. m. fl.
Flest verkfærin hlutu viðurkénningu á landbúnaðarsýning-
unni í Reykjavík 1921 og eru valin í samráði við Búnaðar-
félag Islands, sem einnig gefur upplýsingar um þau.
Samvinnufé
Brot úr þingsögunni
1922.
I.
Síðasta þing var venju fremur stutt.
Eítir það liggja fá eða engin stærri
nýmæli til bóta, en ýmislegt var rif-
ið niður, eða reynt að rífa niður, sem
betur hefði verið að óhreyft hefði
staðið.
þegar þingið kom saman, var flest-
öllum þingmönnum ljóst, að stjórn-
arskifti hlutu að verða. Stjóm J. M.
var alment viðurkend óhæf af öllum
þorra hugsandi manna. Aðgerðaleysi
hans, hringlandaskapur, eyðsla,
krossadýrkun, dekur við kaupmenn
og brennivínsliðið, alt þetta var í
fersku minni. Enslca lánið hafði
stjórnin tekið og bundið þjóðina ok-
urvöxtum í mörg ár. Einn af hjálp-
armönnum Standard Oil var gerður
að bankastjóra i íslandsbanka með
40 þús. kr. lágmarkslaunum. Alt var
á sömu bók lært. Jón var orðinn mest
krossaður af öllum íslendingum, en
landið sokkið i botnlausar skuldir og
niðurlægingu. Framsóknarflokkurinn,
eða partur af lionum, hafði fram að
þessu látið stjórn Jóns hlutlausa og
bar því nokkra ábyrgð á framferði
hans. Áður en til þings kom, voru
allir þeir Framsóknarmenn, sem fyr
höfðu bjargað Jóni, orðnir sárir og
leiðir á að hann skyldi vera gersam-
lega háður Mbl.flokknum í öllu sínu
framferði. Einn þessar manna skrif-
aði ritstjóra Tímans fyrir þing og
sagði: „Burt með Jón, hvað sem í
staðinn kemur, jafnvel Bjarni frá
Vogi“. Vituskuld var það spaug, en
sagt til að sýna á hástigi það óbif-
anlega vantraust sem þessi fyrver-
andi stuðningsmaður hafði fengið á
Jóni.
Framsóknarflokkurinn var í þing-
byrjun aðeins þriðjungur þings. Um
þingtimann bættust honum tveir á-
gætir menn, Ingólfur Bjarnason og
Lárus Helgason. Einn gat flokkurinn
livorki velt stjórninni eða komið
nýrri stjórn á laggirnar. Til að byrja
með var leitast fyrir, hvað margir
vildu ryðja Jóni burtu. Var það all-
álitlegur meirihluti. Til að sýna hvar
stjórnin var stödd, kusu andstæðing-
ar Jóns Sig. Eggerz forseta Samein-
aðs þings. Jóh. Jóh., einn af þæg-
ustu vikapiltum J. M., féll, og naut
þar bæði sinna eigin verðleika, son-
ar síns, og þó einkum J. M., sem var
þegar í stað vígður ósigri með þess-
ari kosningu. Til að leggja álierslu
á að J. M. ætti þegar í stað að hverfa,
liöfðu stjórnarandstæðingar samtök
nm að láta fylgdarlið hans alstaðar
verða undir í nefndum. Með Jóni
stóðu kaupmenn allir og þeirra nán-
asta lið, svo sem Jón Auðunn, Vigur-
klerkur, Steinsen. Ennfremur nokkr-
ir bændur, Ottesen, Jón á Reynastað,
þórarinn og Björn á Rangá, eftir að
hann kom til þings. þessir síðast-
nefndu voru í daglegu tali kallaðir
„bændadeild MorgunblaSsins". Standa
þeir í sama hlutfalli við kaupmenn
á þingi, eins og vikuútgáfa Mbl. við
sjálft kaupmannamálgagnið.
Eftir endalaust þauf og þjark bað
Jón um lausn, er hann sá sér engr-
ar bjargar von. En mjög var hann
nauðugur, eins og aílir kunnugir
höfðu búist við. Ný stjórn varð að
koma, og hún gat orðið tvennskonar.
Annaðhvort flokksstjórn, sem reyndi
að leysa ákveðin stefnumál einstaks
flokks, og það hefði verið best, eða
þá millibilsstjórn, það sem á dönsku
er kallað „forretnings-ministerium",
sem margar þjóðir grípa til, þegar
ekki fæst samfeldur meiri hluti á
þingi.
Ef Framsóknarflokkurinn hefði ver-
ið í meiri hluta, myndi hann hafa
myndað flokksstjórn um verslunar-
málin. Flokkurinn vildi, að fráskihl-
um 1—2 mönnum, rétta við fjárhag
þjóðarinnar með djarftækum versl-
unarráðstöfunum, þannig að banna
um 3—4 missiri innflutning á öllu
sem ekki gat talist nauðsynjavara,
og að stjórnin annaðhvort léti út-
flutningsnefnd selja allar útfluttar
vörur, eða hefði a. m. k. nefnd sem
réði algerlega yfir öllum gjaldeyri
sem inn kæmi fyrir íslenskar vörur.
Með þessum hætti gat þjóðin fyrst
komist úr skuldum, og rétt við hið
lága gengi. þetta var öllum í hag,
nema kaupmönnum og þeim útgerð-
armönnum, sem braska vildu með
gjaldeyri sinn, og auka dýrtíð í land-
inu.
Stefnu Framsóknarflokksins mátti
koma i framkvæmd, ef leyfar Sjálf-
stæðisflokksins, sem að nafni til
fylgdu Sig. Eggerz, og „bændadeild
Mbl.“ vildu styðja málið. Létu báðir
liklega í fyrstu. í ræðu snemma á
þinginu hafði Magnús Guðmundsson
forstöðumaður „bændadeildarinnar",
talað mjög í þessum anda. En er til
kom, snerist hann og hans lið alger-
lega móti málinu. Afneituðu sérstak-
lega þýðingarmesta liðnum, eftirlit-
inu með gjaldeyrinum, og sýndu með
því, að þeir settu hærra hag gjald-
eyrisbraskaranna, heldur en nauðsyn
almennings.
Sömu leið fór meginhlutinn af
fylgdarliði S. Eggerz. Sjálfur fylgdi
hann allfast hinni sjálfsögðu versl-
unarstefnu, eins og sjá má af ræðu
eftir hann, sem birt var í Tímanum
um þingtímann. í framkvæmdinni
reyndist þó svo, að kaupmenn höfðu
meiri hluta þings á sínu bandi í
verslunarmálinu. Fyrst kaupmenn
þingsins, sem von er. Ennfremur
„bændadeild Mbl.“. í þriðja lagi leyf-
ar langsumflokksins, Vísismennina
tvo og M. Pétursson, og i fjórða lagi
flesta af fylgismönnum S. Eggerz, og
þó einkum Bjarna frá Vogi.
Framsóknarflokkurinn var þess-
vegna ekki fær um að mynda flokks-
stjórn á þeim eina grundvelli, sem
unt var þá, nefnilega með því að
minka óhófsinnflutning, og verja
gjaldeyri fyrir ísl. vörur til að verj-
ast vaxandi skuldakreppu. Að það
mistókst, mátti kenna „bændadeild-
inni" og nokkrum af Sjálfstæðismönn-
um. Kaupmennina sjálfa, B. Kr., J.
þorl., Einar þorgilsson, Proppé, og
þeiiTa föstu fylgdarmenn, var varla
hægt að áfella, þó að þeír virtu meira
hag stéttar sinnar, en almennings-
heill. þeir koma því ekki til greina
í þessu sambandi.
Framsóknarflokkurinn hafði þess-
vegna um tvent að velja. Að halda á-
fram að lofa flokksstjórn Mbl., J. M.
og M. G., að hanga við völd, eða að
fella þá, og láta ópólitiska millibils-
stjórn fara með stjómarvöldin, þar.
til kosningar breyta aðstöðu þingsins.
Slík millibilsstjórn er i raun og veru
landshöfðingjadæmið gamla endur-
fætt um stundarsakir. þjóðin á rétt
á að slík stjórn verji þjóðarskútuna
stóráföllum, taki ekki stórlán, sem
bindi þjóðina til langframa, setji ekki
fulltrúa erlendra gróðahringá til
æðstu mannvirðinga, stofni ekki ný
tildursembætti, láti ekki þá, sem
sukka tugum þúsunda af landsfé, á
heiðurslaun, veiti ekki flóði af kross-
um yfir landið, o. s. frv.
Framsóknarflokkurinn lét sér
lynda að Sig. Eggerz myndaði þetta
„forretnings-ministerium". Með sér
tók hann tvo mjög reynda opinbera
starfsmenn, annan úr íslenskri, hinn
úr erlendri embættisþjónustu. Var
það fyllilega rétt, eins og á stóð. Mbl.
skildi vel, að hér var ekki flokks-
stjóm Framsóknarmanna. í stað þess
að það ofsótti Sig. Jónsson alla hans
stjórnartíð, eins og flokk þann, er
studdi hann, hefir Mbl. látið hina
nýju stjórn afskiftalausa.
Framsóknarflokkurinn er orðinn
það stór, að því nær ómögulegt er
að nokkur stjórn haldist við völd
hér, nema hafa annaðhvort stuðning
eða hlutleysi þess flokks. Meðan svo
er, verður flokkurinn að þreifa sig á-
fram með erfðafé úr hinni gömlu
stjórnmálabaráttu. Jón Magnússon
hefir verið reyndur og léttvægur
fundinn. Sig. Eggerz fær næst tæki-
færi að reyna sig á hlutleysi lands-
höfðingjastjórnarinnar. Að baki hon-
um geta komið nýir menn úr hinni
öldruðu sveit, ef langt verður núver-
andi millibilsástand í íslenskum
stjórnmálum. J. J.
-----0----
Látinn er nýlega í Vínarborg
íslandsvinurinn Poestion hirðráð.
-----------------o-----
Fréttír.
Gamalt og nýtt. Morgunblaðið
margtönnlast á því að það sé
Tímanum að kenna að Bjarni frá
Vogi og Magnús Pétursson kom-
ust í fjárveitinganefnd. Tilefni
þessara ummæla eru þau að í
upphafi þings gerðu andstæðing-
ar gömlu stjórnarinnar bandalag
um nefndakosningarnar, til þess
að hafa völdin í nefndunum. Vissi
þá enginn hversu ráðast myndi í
þinginu, en augljóst er það
hverjum manni að þingmeirihluti
á og að hafa meirihluta í nefnd-
unum. Voru það aðallega Fram-
sóknar- og Sjálfstæðisflokkurinn
sem gerðu þetta kosningabanda-
lag. Af hálfu Sjálfstæðisflokks-
ins voru þeir bornir fram Bjarni
og Magnús og undir engum kring-
umstæðum gat Framsóknarflokk-
urinn þá komið nema tveim
mönnum frá sér í nefndina. þann-
ig er málið vaxið. Tíminn kom
þar hvergi nærri og gerir hvorki
að verja né ásaka þetta kosninga-
samband. — En þá er að kafa
dýpra eftir því, hverjir valda því
að Bjarni og Magnús urðu í fjár-
veitinganefnd. Og þá er gott að
minnast gamalla væringa. Tím-
inn gerði alt sem í hans valdi
stóð til þess að hindra það að
menn þessir ættu sæti á þingi.
En Morgunblaðið barðist með
þeim af kappi. Hvernig samræm-
ist það þessu yfirskyni sparsem-
innar sem blaðið bregður nú yfir
ásjónu sína? Og reynum hitt, þeg-
ar nýjar kosningár verða háðar,
hver verða muni afstaða Tímans
og Morgunblaðsins til þessara
þingmanna.
Mishermi. P»,angt var sagt frá
dómi Ólafs Friðrikssonar í síðasta
blaði. Undirdómari dæmdi hanh í
6X5 daga vatn og brauð, sem er
hæsti dómur þeirrar tegundar og
jafngildir 6 mánaða betrunarhúsi.
Hæstiréttur dæmdi hann í 8 mán-
aða betrunarhús, sem er næsta
stig dóms fyrir ofan, og er því of-
mælt að telja þann dóm „stór-
um harðari“. — þessi ranga
fregn var tekin eftir Morgunblað-
inu. Er ekki einu sinni hægt að
reiða sig á neitt af því sem stend-
ur í fréttadálkum þess blaðs —
hvað þá annað. Mega lesendur
Tímans reiða sig á það eftirleið-
is, að ekki verða teknar fréttir
eftir svo óáreiðanlegri heimild.
Múlaþingi 19. apríl: „Veturinn
má heita að hafi verið afbrigða-
góður, þó að þrjár snjóahrotur
hafi gert, og staðið yfir í hvert
skifti um þriggja vikna tíma. I
síðustu hrotuna gekk hann með
einmánaðarkomu, en með pásk-
um venti hann blaðinu, og í gær
og í dag er ágætis hláka. Má því
vænta dágóðra skepnuhalda í vor,
þótt horfumar væru miður góðar
í haust, þar eð hey voru afskap
lega hrakin og skemd; hafa enda
reynst afarilla í vetur. Heilsufar
manna hefir yfirleitt verið frem-
ur gott á héraðinu í vetur. Um
ástæður manna að öðru leyti
mætti ýmislegt segja, ef tími
væri til. Allar umbótatilraunir og
framfaraviðleitni liggur lömuð og
í dái. Skuldir hlaðast á menn og
búin ganga saman. Yfirleitt hefir
fólkið ekki viljað sjá eða skilja
hvert stefndi með fjárhag og
framtíð einstaklingsins og heild-
arinnar. Enda varla annars að
vænta, þar sem þing og stjórn
hefir stýrt jafn gálaust, en að
limirnir dansi eftir höfðinu. En
nú er að sjá hvað setur. Loksins
er nú hin dáðvana stjórn Jóns
Magnússonar lögst í valinn, og
væri óskandi að slíkt ráðleysi og
rolumenska kæmist aldrei upp í
ráðherrastól íslensku þjóðarinnar
framar. Um hina nýju stjórn er
að svo komnu máli fátt að segja,
en sjálfsagt að vænta hins besta,
þótt illa sé henni í hendur búið.
En hér þarf meira til en stjórn-
ina eina, ef vel á að takast. Em-
bættis- og starfsmenn þjóðarinnar
þurfa að sjá og skilja, að skyldur
þeirra eru aðrar og meiri en að
raka að sér peningum og lifa í
óhófi og iðjuleysi. þeir þurfa að
skilja, að fyrir sæmileg laun eru
þeir skyldir til að vinna gott og
fult verk. þeir eru skyldir um að
gæta alls hófs í nautnum og öll-
um lifnaðarháttum. Sama er um
alla alþýðu að segja, hún verður
að gæta alls hófs, læra að spara
við sig allan óþarfa og hégóma.
þegar alþjóð hefir lært að láta
glysið og gluggaprýði kaupmann-
anna liggja hreyft og ókeypt, þá
• er von um batnandi hag, en fyr
ekki. Tvent er það, sem hugsandi
mönnum. hér stendur mestur
stuggur af, þ. e. íslandsbanka
hneykslið og Spánarsamninga-
aflagið. Margir minnast þess nú,
að stofnun íslandsbanka átti
ýmsa andstæðinga hér um slóðir
á sínum tíma. pykir nú komið að
spá þeii’ra manna, sem vildu fara
gætilegast í stofnun hans og
tryggja þjóðina sem best. Við
J>að bankamál alt saman eiga vel
orð Signýjar:
„Gangur vaiða góðr ins unga . ...
gullslystis inn fyrsti,
hvern man hjeðan af verri,
hnepstur man þó inn efsti.“
Um Sjjánarmálið er það að
segja: Að okkur hér sýnist aðeins
einn vegur út úr því, ef þingið
gerir það glapræði að samþykkja
frumvarp stjórnarinnar — þ. e.
J. M. það er að þjóðin hefji al-
menn samtök að því undir æru
og drengskaparheit að kaupa og
neyta einskis víns. Sjáum þá hvað
setur, hvort þjóðin er ekki svo
þroskuð yfirleitt, að hún geti
hrundið af sér slíkum ósóma.
„þegjandi“.
Bréfkafli úr Dölum. „Ójafnt
höfumst við að“, sagði huldukon-
an í þjóðsögunni. þingmaður
Dalamanna, sem svo er nefndur,
hvað ganga berserksgang við að
reyna að drepa niður alla alþýðu-
menningu þessa lands, fremur þó
líklega af einfeldni en illum vilja.
Hér heima er maður, sem minni
hávaði stendur af, og heldur þó
uppi héraðsskóla góðum í Hjarð-
arholti. 1 vetur voru þar um 20
manns, flestir úr Dölum, en nokkr
ir víðar að. Skólinn starfaði í
tveim deildum, og er nú nýlokið.
Kendar allar venjulegar náms-
greinar, og þó að auki frumatriði
almennrar sálarfræði. Holt er
heima hvað. Mikill er nú munur-
inn fyrii- fróðleiksfúsa unglinga
að geta notið í næði og ótruflaðir
námsins, og það sem meira er um
vert, persónulegra áhrifa frá á-
gætis kennara og manni, eins og
Björn er, eða þá á hinn bóginn
áð hverfa í kaupstaðaskólana,
týna þar sjálfum sér, eins og oft
vill verða, og vera það sem eftir
er æfinnar rótarslitinn vísir. Fjöl-
mennisglaumurinn seiðir þá að
sér með meira afli en sveitafá-
mennið. Og þá er hitt heldur ekki
einskisvirði, þótt minna sé að
vísu, hve miklu ódýrari ungling-
unum er vistin í sveitaskólunum
en í hinum mjög svo misjöfnu
kaupstaðaskólum.Okkur er oft nú-
ið því um nasir, sveitakörlunum,
að við sjáum ekki út yfir brún-
irnar í dalnum okkar. það er sjálf
sagt of mikið satt í þessu. En sú
er bót í máli að þeim hluta ungu
kynslóðarinnar, sem fær að njóta
Hjarðarholtsskólans eins og hann
er í höndum Björns, mun ekkert
hætt við andlegri nærsýni. Engu
meðalglöggu gestsauga dylst, að
þar er innileg og náin samvinna
milli kennara og nemenda, og tak-
markið, sem kept er að, ekki ein-
hver ákveðinn skamtur af bók-
viti, heldur andlegur og siðferði-
legur þroski nemendanna. Eg held
að mörgum hér sé nú farið að
skiljast það, að það eru ekki túna-
sléttur eða áveitur sem eru mestu
þrifnaðarmálin fyrir sveitirnar,
þótt hvorttveggja sé gott, heldur
eru það góðir héraðsskólar, and-
legar gróðrarstöðvar í sveitunum,
því þá mun hitt alt koma á eftir.“
-------------o---
Orðabálkur.
harki (-a, -ar?), kk., harka,
frostbitra: það hefir verið grimd-
ar harka alt af. Bréf úr Arnarf.
halda: halda á sér, mjólka jafnt,
mjólk lengi sömu háu nytina:
kýrin heldur á sér. Árn.
böllþorskur (-s, -ar), kk., stór
þorskur. Keflavík. Grindavík.
Ritstjóri:
Tryggvi þórhailsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.