Tíminn - 20.05.1922, Síða 1
©jaíbferi
0(3 afgreiðslumaður Cimans er
5 i g u r g e i r ^riörifsfon,
Samban&sljúsinu, HeYfjamf.
^fcjtetíteía
Címans er i Sambanbsfyúsinu.
©pin baglega 8—\2 f. I)
Sími ^96.
YI. ár.
Eeykjavík 20. maí 1922
21. blað
Ræða
Hallgríms Kristinssonar lorstjóra á aðal-
fundi Sambands ísl. samvinnufélag£a.
Tíu mánuðir eru liðnir síðan
við komum hér saman síðast á
aðalfund.
Yður er kunnugt, a%mánú8um
saman áður en hann var haldinn,
breiddu sumir keppinautar vorir
og mótstöðumenn þann orðróm
um alt landið, að Sambandið væri
að fara á höfuðið. Rak svo langt,
að stjórn þess ásamt forstjóra
sáu sig tilneydd að fara á fund
aðallánardrottins síns, Landsbank-
'ans, og biðja hann um yfirlýsingu,
sem hnekti þessum orðrómi. Yfir-
lýsingin var fúslega í té látin og
síðan birt í öllum blöðum lands-
ins.
Efni hennar var á þá leið, að
bankastjórnin hefði kynt sér fjár-
hagsreikning Sambandsins, að
hagur þess með hliðsjón á hinum
örðugu tímum væri góður, og að
hún bæri fult traust til Sam-
bandsins og framkvæmdastjórnar
þess.
Á fundinum var svo samkvæmt
ósk minni kosin 7 manna nefnd
til þess með aðstoð endurskoð-
enda og forstjóra að kynna sér
reikninga Sambandsins og hag all
an eftir því sem unt væri og frí-
tímar frá fundinum leyfðu. Eftir
béndingu minni voru ekki kosnir
í nefndina fulltrúar úr nokkrum
stærstu og elstu félögum Sam-
bandsins, sem vitanlegt var að
voru meðal bestu stuðningsmanna
þess og þessvegna kynnu af ein-
hverjum að verða taldir hlutdræg-
ir við rannsókn þessa máls.
En bent skal einnig á, að ekki
komust í nefndina fulltrúar þess
eina félags, er látið hafði í Ijós
óánægju með Sambandið. Fulltrú-
um þess var boðið að starfa með
nefndinni, sem þeir og gerðu.
Gerðu þeir enga athugasemd við
álit nefndarinnar eða fundarálykt-
un þá, er hún hafði samið og
samþykt var einróma af fund-
inum.
Álit nefndarinnar og fundar-
ályktun hljóðaði á þá leið, að
nefndin hefði kynt sér rekstur
Sambandsins, reikninga þess og
fjárhagsástæður, ennfremur á-
stæður hinna einstöku deilda, og
fullvissað sig um, að illkvitnis-
orðrómur sá, sem breiddur hefði
verið út um landið um Samband-
ið, væri á engum rökum bygður.
Fjárhagurinn væri góður, eftir
því sem vænta mætti á þeim tíma,
og skuldir Sambandsdeildanna
tryggar.
Eg taldi rétt að hefja mál mitt
með því, að rifja upp þenna þátt
starfa síðasta aðalfundar. Hann
var einn af nauðsynlegustú störf-
unum. Á slíkum tímum sem nú
standa yfir, er næstum lífsnauð-
syn fyrir sérhvern fjármálafélags-
skap að sem allra flestir, að unt
er, af þeim, sem taka þátt í hon-
um, geti kynst og athugað stjórn
hans og rannsakað hinn raunveru-
lega hag fullkomlega niður í kjöl-
inn. Eg óska því nú, eins og á síð-
asta aðalfundi, að kosin verði sjö
manna nefnd í þessu skyni.
Með væntanlegt starf slíkrar
nefndar fyrir augum vil eg því
haga skýrslu minni í þetta sinn
nokkuð á annan veg en verið hef
ir áður. Lesa minna upp úr reikn-
ingunum, benda þar aðeins á aðal
niðurstöðurnar, en vera því fjöl-
orðari um kaupsýslustarfið sjálft
og ástandið og horfurnar nú.
Eg geri ráð fyrir að allir fund-
armenn og allir samvinnumenn
landsins, sem eru það meira en
að yfirvarpi, taki gildar yfirlýs-
ingar þær, sem eg nýskeð hefi
minst' hér á, og er þá þar með
viðurkent, að hagur Sambandsins
hafi eftir atvikum verið góður
fyrir 10—12 mánuðum síðan.
En hvernig er hann nú? Ekki
hefir orðrómurinn minkað á þessu
tímabili um að Sambandið væri
að fai’a á höfuðið. Ekki hafa of-
sóknirnar minkað, hvorki leynt né
ljóst. Og sumir samvinnumanna
sjálfra hafa muldrað eitt og ann-
að í barm sinn. Hefir þá bi’eyt-
ingin orðið svo mikil þessa síðast-
liðna 10 mánuði, að nú sé alt að
velta um þverbak?
J>að skal nú athugað frá mínu
sjónarmiði, með því að skýra frá
störfum Sambandsins síðastliðið
reikningsár og það sem af er
þessu ári og gera grein fyrir
árangrinum.
Kaup útlendra vai-a.
Vörur, sem sendar hafa verið
beint til félaganna frá skrifstof-
unum erlendis síðastliðið ár nema:
þess á leit að Sambandið hefði
með höndum verkfærasölu í land-
inu, sem eg áleit ekki rétt að skor-
ast undan, en af því leiddi svo að
eg lét leiðast til að taka fyrnefnda
6 vagna. 1 vöruforðaskránni eru
nú vagnar þessir tilfærðir með
rúmlega 700 kr. verði hver, að
meðtöldum góðum aktýgjum, og
ætti því ekki að verða á þeim
neitt stói’tap hér eftir. Verð vöru-
leifanna yfirleitt hefir verið fært
niður svo sem þurfa hefir þótt,
til þess það væri í samræmi við
verð samskonar vara, sem kæmu
frá útlöndum, og auk þess tilfærð
10% afföll. Má því fullyrða, að
tilgi-eind upphæð í vöruforða um
ái'anxótin síðustu sé síst of hátt
talin.
Af því borið hefir á óánægju
út af því, hve vöi’ur frá Leith-
skrifstofunni voru dýrara síðustu
• mánuði ársins, skal eg lítillega
drepa hér á oi’sök þess, þótt bú-
ið sé fyrir löngu að skýra það
mál bréflega fyrir forstjói'um
félaganna. Orsökin var gengis-
munur stei’lingspunds og íslensku
krónunnar. Vér höfðunx ekkert fé
til vörukaupa handbært í Bi’et-
landi á þfiim tíma nenxa sterling-
pund, sem kaupa varð háu verði
í íslenskum krónum. Aftur á móti
reiknuðum vér ekkert gengi á
dönsku krónunni fram að áramót-
um. Mætti ef til vill segja, að
ranglátt hefði verið að reikna ekki
gengi á dönsku krónunni í sam-
ræmi við sterlingpund, en það sá-
um vér oss ekki fært, þar sem
Frá Hafnarski’ifstofu...............................kr. 2.088.848.21
Frá Leithskrifstofu.................................
Frá aðalskrifstofumxi hér af vörum þeixxx, sem
fyrirliggjandi voru við ársbyrjun, og þær vörur
frá skrifstofunum erlendis, svo sem tunnur og
salt o. fl., sem vei’ðlagt hefir vei’ið hér; enn-
fremur vörur fx-á Landsverslun alls.................
449.884.40
— 1.968.228.63
Hefir þá vörusalan yfir árið numið samtals
I ársbyrjun 1921 voru vöru-
birgðir hér með niðui’settu verði
fyrir kr. 550.556.61, en við síð-
ustu áramót kr. 266.186.88.
Nú er selt af þeim forða milli
50 og 60 þús. kr.
Stærstur póstur vörubirgðanna
við áramótiix síðustu er timbur
norður á Akureyri fyrir unx kr.
100.000.00. Var það tiixxbur keypt
í Svíþjóð fyrir félög við Húna-
flóa og Kaupfélag Norður þingey-
inga á Kópaskeri, ásamt nokkr-
um skipsförmum til annara fé-
laga. En skip fengust ekki til að
flytja það á hafnirnar til viðtak-
enda, og þótti því réttara að taka
það til Akureyrar heldur en
greiða kostnað við geymslu þess
í Svíþjóð. pá er töluvert af vöni-
forðanum gaddavír, landbúnaðar-
verkfæri, sláttuvélar, skilvindur
og kerruhjól. Eftirstöðvarnar eru
vefnaðarvörur, reiðtýgi, skóhlífar
og ýnxislegt smádót.
Ennfremur vil eg nxinnast á
vagna þá hina miklu, sem hér
eru á lóð Sambandsins, og sumum
vinum okkar samvinnumanna hef-
ir orðið tíðrætt um. Sambandið
hefir aldrei átt nema 6 af þeinx.
Hinir eru eign Búnaðarfélags Is-
lands. Vagnar þessir voru keypt
ir í Englaixdi af fýrverandi verk-
færaráðunaut Búnaðarfélagsins,E.
V. Briem og þórólfi Sigurðssyni.
Hugðu þeir þá mundu reynast vel
til vöruflutninga og n^alaraksturs
við vegagerðir, með því að þeir
yrðu dregnir af dráttarvélunx
(tractorum). Búnaðarfélagið fór
gjaldeyrisvörurnar að litlu leyti
kr. 4.506.911.24
gátu notið gengiðhagnaðar í
þetta sinn. Og að það var ekki
unt, oi-sakaðist af því, að allar út-
landar vörur frá ársbyrjun, aðrar
en ofannefndai- vörur frá Leith,
voru verðreiknaðar án gengis,
skuldin fyi'ir þær í dönskum ki\,
sem varð að greiðast með andvirði
gjaldeyrisvai’anna. Annars skýrði
eg þetta atriði nokkuð á síðasta
aðalfundi, og sleppi því að fai’a
nánar út í það nú, nema ef ósk-
að verður frekari upplýsinga.
Sala gjaldeyrisvaranna.
Eg get vel farið þar fljótt yfir
sögu, sökum þess að framkvæmd-
arstjóri Jón Árnason hefir tekið
að sér að gei’a fundinum grein
fyi'ir þeinx málum, auk þess sem
hann mun svara væntanlegunx
fyrirspurnunx. En af því þetta er
nú sí síðasta sinn, senx mér ber
svo að segja einum að svara til
ábyrgðar um þessi sem önnur
stöi’f Sanxbandsins, þá þykir mér
hlýða að minnast á aðalatriðin,
sérstaklega aðallandbúnaðarvör-
urnar ull, gænir og kjöt.
Ullin.
Eg þykist vita, að fundarmenn
reki minni til skýrslu þeirrar um
ullarsöluna, sem lá fyi’ir síðasta
aðalfundi, þar sem meðal annars
var skýi’t frá tilraunum sem gerð
ar höfðu verið með að selja ull til
Póllands, en höfðu mistekist af
ýmsum ástæðum, sérstaklega þó
sökunx hins lága gengis pólska
marksins. þessunx tilraunum var
rækilega haldið áfram síðastliðið
ár, þótt árangurinn sé ekki sýni-
legur enn. Skrifstofu vorri í
Höfn tókst að komast fram hjá
millimönnum þeim, sem áður
höfðu verið við þetta mál riðnir,
og ná beinu sanxbandi við firma í
Danzig, sem hefir mjög góða að-
stöðu til ullarsölu bæði í Póllandi
og þýskalandi. Franxkvæmdar-
stjóri fii’ma þessa var á sti’íðs-
árunum í yfirherstjórnarráði
Pjóðvei’ja og hafði með höndunx
umsjón og eftirlit kaupsýslunxála
í laixdshlutum þeim, sem þjóð-
verjar lögðu undir sig á austur-
vígstöðvunum. þekkir hann því
vel hin stærri firmu og banka í
löndum þessum, auk þess senx
hann hefir góða aðstöðu um kaup-
sýslu í Berlín og víðar um þýska-
land.
Framkvæmdarstjóri voi’, hr. O.
Rafnar, fór til Danzig þegar eftir
heimkomu sína héðan af síðasta
aðalfundi, og undirbjó haixn þá að
áðurnefnt Danzigarfirma veitti alt
að 2000 ullai’böllunx móttöku, seixi
það annaðist sölu á ásamt ti’únað-
armanni, senx Sambandið íxxundi
senda til Danzig. Um þetta bil
voru miklar líkur til að ullin seld-
ist fyrir 8 krónur kíló konxiix til
Danzig. Tímabilið frá ársbyrjun
fram í september var pólskur
ullafiðnaður í sæmilegu gengi.
Pólska stjórnin keypti mikið af
allskonar fataefnum handa hern-
unx, sem var í slæmu ásigkomu-
lagi eftir ófi’iðinn við Rússa.
Samtímis féllu pólskir peningar
í verði, sem greiddi fyrir því, að
ullarverksmiðjurnar seldu varning
sinn til annara landa. Útlitið var
gott fyrir því, að verksmiðjurn-
ar hefðu þörf fyrir ull vora, sem
er hentug til dúkagerðar í her-
mannafatnaði, sem þurfa að vera
hlýir og haldgóðir. Samkvæmt
umsögn ýnxsra verksmiðjueigenda
er hægt að nota alt að 70% af ís-
lenskri ull í hermannafataefni.
Skýrir þetta meðal annars hið ó-
venju háa verð, sem fékst fyrir
ullina á stríðsárunum og fyrst eft-
ir ófriðinn, á meðaix hin nýju ríki,
sem risu upp að ófriðnunx lokn-
um, voru að hervæðast. Snemma
í septeixxber lagði e.s. „Goðafoss"
lxéðaix fi’á landi með um 2000
balla af ull frá Sambandinu beina
leið til Danzig. Um það bil fór
og trúnaðarmaður vor, hr. Svaf-
ar Guðixxundsson, þangað suður
til þess að taka á nxóti ullinni og
annast unx söluna ásamt fii’ma
því, sem fyr er nefnt. Næstu
daga eftir að ullin kom til Dan-
zig, vildi svo ólieppilega til, að
hátíðahöld mikil byi’juðu hjá
Gyðingum, er stóðu yfir 3 vikur
eða meira, en þeir hafa mesta
verslun Póllands í sínum höndum.
Mátti svo heita, að viðskifti öll
stöðvuðust á þessu tímabili. Um'
þetta leyti voru pólskir seðlar að
verða því nær verðlausir. Jafn-
giltu þá 100 pólsk mörk 1.85
þýsku marki. í Póllandi var óbæri-
leg dýrtíð og þjóðin sáróánægð
yfir ástandinu. Stjórnin varð að
taka upp nýja stefnu í fjái’nxál-
um, spara stórlega útgjöld til
hersins o. s. frv., og stórar pant-
anir á hermannafataefnum voru
látnar falla niður. Menn vonuðu
þó, að eitthvað lagaðist • með
verslunina þegar Gyðingahátíð-
inni væri lokið, en það fór á ann-
an veg, því einmitt um það leyti
fengu Pólverjar mikinn hluta af
Efri Slesíu, eins og kunnugt er.
Við það hækkaði gengið á 100
pólskum möi’kum úr tæpum 2
þýskum upp í lO.þessi skyndilega
gengishækkun hafði geigvænleg
áhrif í för nxeð sér fyrir allan iðn-
að í Póllandi. Verksmiðjurnar,
sem síðasta mánuðinn höfðu ná-
lega ekkert selt og lágu því með
geysimikinn vöruforða, neyddust
til að lækka vei’ðið sér í stói’-
skaða, en gátu þó lítið sem ekk-
ert selt. —
Yður mun nú skiljast, að þetta
varð oi’sök þess, að ull Sambands-
ins reyndist óseljanleg, þrátt fyr-
ir mikinn dugnað Svafars Guð-
ixxundssonar. Hann ferðaðist til
ýmsra vei’ksmiðjubæja í Póllandi,
til Berlínar og víðar um þýska-
land, og var framkvæmdarstjóri
Danzigarfirmans með honum á
sumum þessum -ferðum. Samtímis
voru og sendir umboðsmenn víðs-
vegar um Pólland og þýskaland
með ullarsýnishorn, og skrifaður
mikill fjöldi bréfa í ýmsar áttir.
Ennfrenxur skrifaðar greinar í
stærsta ullartímarit þýskalands
og ýms blöð í Póllandi og þýska-
landi.
þótt nú svo fæi’i, að sölutilraun-
irnar í Póllandi og þýskalandi
bæru engan árangur fi’ekar en ár-
ið áður, nxá þó fullyi’ða, að lagð-
ur hefir verið grundvöllur fyrir
viðskiftunx í fi’amtíðinni, þegar á-
stæður nefndi’a landa batna frá
því sem nú er, og þessvegna taldi
eg rétt að ganga ekki þegjandi
fram hjá þessuni tilraunum.
Unx stax-f framkvæmdarstjóra
vors, hr. Guðmundar Vilhjálms-
sonar, fyrir ullarsöluna, gæti <eg
og fjölyrt. Hann hefir komist í
samband við ullarfirmu í Ameiáku
og víða um Bretland, og lagt
grundvöll fyrir beinum framtíð-
arviðskiftum. Er sérstaklega mik-
ilsvert að fá góð sambönd í Ame-
ríku, því nxörg undanfarin ár hef-
ir um 70% af allri íslenskri ull
farið þangað, en sumt af henni
auðvitað gegnunx marga milliliði.
Yfir höfuð þykist eg mega full-
yrða, að Sambandið hafi lagt sig
svo í línxa síðastliðið ár til að
selja ullina og leitast fyi’ir um ný
sambönd, að fi’ekar vei’ði með
sanngirni ómögulega heimtað.
Frumvarp það um innflutnings-
toll á ull til Bandaríkjanna, sem
lagt var fyrir þingið í Washing-
ton síðastl. sumar var eins og
skiljanlegt er ein af aðalástæðun-
um fyrir því, hve ullarsalan gekk
seint og illa. Að vísu náði tollur-
inn ekki til svonefndrar caxpet
wool, ullar 'sem notuð er í teppi,
en menn voru hræddir um að ísl.
ullin g’æti ekki talist til þessarar
ullartegundai’. þessvegna þoi’ðu
amerískir kaupendur yfii’leitt ekki
að kaupa og markaðurinn yfirfylt-
ist í Evrópu. þó fór svo- að lok-
um, að Leithskrifstofu hepnaðist
að selja rúmlega 1500 balla til
Ameríku. I Bretlandi og Noregi
seldust rúml. 80 bl. í hvorum
stað, og í Kaupmannahöfn tæpl.
2900 bl. að meðtalinni ullinni sem
send var til Danzig.
Nettóverð ullarinnar hér heima
á aðalflokkunum nr. 1 og nr. 2
varð:
Sunnlensk ull nr. 1 pr. kg. kr. 2.00
Sunnlensk ull nr. 2 pr. kg. — 1.65
Noi’ðlensk ull nr. 1 pr. kg. — 2.15
Norðlensk ull nr. 2 pr. kg. — 1.75
Gærur.
Um þær get eg verið stuttorð-
ur. Fullti’úar voi’ir erlendis leituð-
ust fyrir um sölu þeirra á líkan
hátt og með ullina. Og það sem
gei’ði hana örðuga, var hið sama: