Tíminn - 20.05.1922, Blaðsíða 4

76
T I M I N N
bandsins 1921 á 10. miljón króna.
Gjaldeyrisvörumar eru sanaa sem
allar seldar, og þótt verðfall
þeirra væri stórkostlegt, hefir eigi
að síður verið afarmikið gert til
þess að hamla því, að það yrði
enn meira og lagður grundvöllur
í'yrir víðtækum samböndum í
framtíðinni.
Enginn reikningslegur arður, að
kalla má, við árslok af viðskift-
unurn, en fyrirliggjandi vöruforði
tilfærður í eignum með mjög nið-
ursettu verði. Ennfremur gert
fyrir hæíilegri fyrning húsa og
áhalda. Skuldir aukist á árinu um
rúrnl. 350 þús. krónur, en virðast
þó fullkomlega tryggar. Fasteign-
irnar, sem þegar hafa verið færð-
ar mikið niður frá upprunalegu
verði, mætti enn færa niður um
nálægt s/7 hluti nú bókfærðs
verðs, ef sjóðirnir væru notaðir
til þess.
Eitt mikilvægt atriði hefi eg
ekki minst á enn. það er hið
mikla starf, sem unnið hefir ver-
ið til þess að forða samvinnu-
mönnum frá að falla miklu dýpra
í skuldafenið og ýms fjárkreppu-
vandræði en orðið er. Minst af
þessu starfi er unnið af Samband-
inu, en eg hlýt að minnast á það
yíir höíuð. Að vísu höfum vér
framkvæmdarstjórarnir skrifað
sæg af bréfum til forstjóra félag-
anna, þar sem vér höfum bent á
hætturnar fram undan, hvatt með
góðu og illu til að fara varlega
og gert ýmsar tryggingarráðstaí-
anir, en aðalstarfið í þessu efni
háfa félagástjóramir, stjómar-
neíndir og aðrir bestu menn sam-
vinnumanna unnið út um alt land.
Eg gæti sýnt yður stóran búnka
af bréfum frá kaupfélagsstjórun-
um um þetta efni. þeir taka til-
lögum íramkvæmdarstjóra Sam-
bandsins hið besta, en gera þó at-
hugasemdir þar sem þeim þykir
við eiga með skynsemd og þekk-
ingu. Og þeir hafa ekki legið á
liði sínu heima fyrir. Fundir hafa
verið haldnir í félagadeildunum,
sumstaðar farið heim til hvers
einasta félagsmanns af kaupstjór-
anum, samtök hafa verið mynd-
uð um sparnað og ýmsar trygg-
ingarráðstaíanir verið gerðar.
Mikill mismunur er þó á þessu í
Sambandsdeildunum, en það er
furðu alment. Ef til vill er það
þetta starfs, sem er hið merk-
asta og þýðingarmesta, sem unn-
ið hefir verið af samvinnumönn-
um landsins síðastl. 10 mánuði.
Að minsta kosti er það víst, að
það á sinn mikla þátt í því að
ekki hefir farið ver en orðið er.
Eg vil fullyrða, að ástæða sé til
að gleðjast yfir árangrinum af
störfum Sambandsins óg sam-
vinnumanna yfir höfuð í landinu
frá því vér vorum saman á síð-
asta aðalfundi, þrátt fyrir aukn-
ar skuldir og engan arð við árslok.
Ástandið hjá oss samvinnumönn-
um er í raun og veru furðu gott.
Lítum til útlanda. þar er ástand-
ið víða voðalegt. Ríkin í botnlaus-
um skuldum, skattarnir gífurleg-
ir, bankar, félög, einstaklingar
fara unnvörpum á höfuðið. Fjár-
munatapið reiknast í miljörðum,
atvinnuleysið afskaplegt, skortur
og veikindi sverfa að og sumstað-
ar verða miljónir manna hungurs-
neyðinni að bráð.
Svo eg grípi til þess sem næst
er, þá safnaði eg saman af handa
hófi úr nokkrum eintökum af
fjármálablaðinu danska, Finans-
tidende, upphæðum, er ýms dönsk,
sænsk og norsk firmu og bankar
höfðu tapað nokkra undanfama
mánuði. Töp þessi verða hjá ein-
stökum firmum alt upp í 60 milj.
kr. og hjá Dönum einum hefi eg
séð í þessum fáu blöðum töp
samtals að upphæð nálega 250
miljónir kr. þér getið nærri að
þetta er þó aðeins lítill hluti af
öllu því, sem þjóðin tapar í heild
sinni. Eg hefi áður minst á gjald-
þrotin og töpin hér heima og bor-
ið það saman við ástæður sam-
vinnumanna. Niðurstaðan verður
altaf hin sama. Vér stöndum með
pálmann í höndum þegar saman-
burður er gerður við keppinaut-
ana eða kaupsýslu- og atvinnu-
fyrirtæki yfir höfuð. þetta er
sýnilegur og áþreifanlegur ávöxt-
ur starfs íslenskra samvinnu-
manna og Sambandið á áreiðan-
lega sinn mikla þátt í því.
Virðist yður það ekki næstum
óskiljanlegt, að til séu þeir sam-
vinnumenn í landinu, sem hafa
látið sér koma í hug að leggja
Sambandið niður við trogið ? Dæmi
þessi eru víst ekki mörg, en
þau eru þó til. þeir menn hafa
gleymt því, að Sambandið spar-
aði ekki aðeins sínum viðskifta-
mönnum heldur og almenningi yf-
ir höfuð stórfé í byrjun styrjald-
arinnar miklu, með því að hækka
ekki vörur í verði frá því það
keypti þær þar til afhending fór
fram. Má og segja, að þetta gilti
altaf á meðan vöruverðið fór
hækkandi. þeir hafa víst einnig
gleymt hlutverki Sambandsins
þegar vörur varð að kaupa í stór-
slumpum frá Ameríku. Mundi
ekki verðið hafa orðið hærra, ef
félögin hefðu ekki sameinað sig í
einn stóran innflytjanda, sem tók
að sér það hlutverk, sem heild-
salarnir í Reykjavík ella hlutu að
annast fyrir þau? þessir menn
hafa víst ekki heldur mikið gott
að segja um sölu gjaldeyrisvar-
anna. þeir telja hana vera skað-
ræði. þeir telja það hégóma, að
útvegað hefir verið í Ameríku hið
besta samband í gæruverslun,sem
landið hefir fengið, og að gegnum
það samband mun þjóðin hafa
grætt svo skiftir hlmdruðum þús-
unda króna.Ekki munu þeir heldur
telja mikils virði þótt útveguð
hafi verið bankasambönd bæði í
Danmörku og Englandi, og Sam-
bandið hafi yfir höfuð skapað sér
lánstráust, tiltrú og hið besta álit
hjá viðskiftamönnum sínum bæði
austan hafs og vestan. Ekki munu
þeir líta við slíkum smámunum
sem því, þótt hagfeldari samning-
ar náist við eimskipafélög, sjóvá-
tryggingarfélag o. s. frv. af þeirri
ástæðu, að samvinnufélögin eru í
einni stórri heild. Og loks munu
þeir vera saklausir af að telja
nokkurn menningarlegan ávinn-
ihg við það, að samvinnumenn
landsins skipi sér í eina trausta
heild með sameiginlegri yfirstjórn
og ársfundum, slíkum sem þess-
um, með fulltrúum af öllu land-
inu. En um þetta þarf ekki mörg
orð. Eg veit að enginn á þessum
fundi hreyfir því að Sambandið
skuli lagt niður.
Að lokum vil eg leggja áherslu
á, til að girða fyrir allan mis-
skilning, að enginn má skilja
þessa yfirlitsskýrslu mína þann-
ig, að eg telji fjárhag Sambands-
ins og samvinnumanna yfir höf-
uð svo góðan, að ekkert þurfi
frekar um það mál að hugsa. það
er öðru nær en svo sé. Allir for-
stjórar félaganna með aðstoð fé-
lagsstjóma og annara bestu
manna verða að vera samtaka
um það að halda áfram þeirri
varfærni í innkaupum, þeim sam-
tökum um sparnað, ráðstöfunum
til gjaldeyristrygginga og full-
kominni festu við innheimtu
skulda, sem eg hefi orðið var við
að byrjað er á í allflestum sam-
bandsdeildunum. Sambandið verð-
ur að minka skuldir sínar til
muna á þessu ári, og að því verð-
ur að stefna, að samvinnumenn
eigi sjálfir veltufé sitt. Vér get-
um glatt oss yfir því, hve vetur-
inn hefir verið góður, og að vor-
ið virðist ' ekki ætla að verða
síðra, og ennfremur yfir þeim
feikna afla, sem borist hefir á
land undanfarna mánuði. þetta er
byrjun þess að úr rakni vandræð-
unum. En síst af öllu má það
verða til þess,að sjálfsbjargarvið-
leitnin minki. þvert á móti, lát-
um þetta góðæri til lands og sjáv-
ar verða oss samvinnumönnum
nýjan aflvaka, ekki aðeins til þess
með ítrustu sparsemi, ráðdeild og
dugnaði að ná þangað aftur, inn-
an lítils tíma, í efnalegu sjálf-
stæði, sem vér stóðum fyrir
tveim árum síðan, heldur miklu
lengra fram til raunverulegrar
hagsældar.Til þess eigum vér og að
nota þá reynslu, sem vér höfum
fengið á slæmu árunum, þá lund-
festu, sem örðugleikarnir skapa
og þá bjargföstu vissu um undra-
mátt samtakanna, sem vér höf-
um þegar öðlast í örlagaþrungn-
um viðburðum síðustu tíma.
----o---
Kosningafáni
kaupmannaiiðsins.
Konstantín keisari mikli mun
hafa sagt frá því á efri árum sín-
um, að um það leyti sem hann
háði úrslitabaráttuna um róm-
verska keisaradæmið, hafi hann
séð sýn mikla á himni. Var það
skínandi krossmark og þessi orð
letruð: „Með þessu merki skaltu
sigra“. þá lét Konstantín marka
krossmark á skjöldu hermanna
sinna og barðist til sigurs. —
Jón Magnússon, Sigurður bú-
fræðingur og kaupmennirnir þrír
sem fylgja, hafa valið sér „kross-
mark“ til að berj ast undir í kosn-
ingabardaganum. Var því brugðið
á loft í Morgunblaðinu í fyrradag.
Á kosningafánann er letrað:
Níð og atvinnurógur um sam-
vinnufélagsskap íslenskra bænda.
Löng grein er í því blaði, sem
er full af dylgjum um samvinnu-
félagsskapinn. Kröftugust eru
þessi orð: Félagsskapur sá, er að
Tímanum stendur „hefir stofnað
til skuldaverslunar í stórum stíl
með ógreiðanlegri samábyigðar-
flækju, sem á að ná landshorn-
anna á milli og úr er að verða
hið hættulegasta fjárglæfraspil“.
Með dylgum þessum getur blaðið
ekki átt við annað en Samband
íslenskra samvinnufélaga.
Fyr má nú vera bíræfnin. Mál-
gagn kaupmanna dirfist að reyna
að afla atkvæða handa- Jóni og
Sigurði, meðal íslenskra bænda,
með því að kalla sjálfbjargar-
starfsemi þeirra „hið hættuleg-
asta fjárglæfraspil/ — sem sé að
verða.
það er holt að segja frá þessu
um leið og birt er hin merka ræða
Ilallgríms Kristinssonar um fjár-
hag og starfsemi Sambandsins.
Nú eigið þið að dæma, íslenskir
samvinnumenn, með landkjörinu,
milli Hallgríms Kristinssonar og
starfsemi hans annarsvegar, og
kaupmannamálgagnsins, Jóns
Magnússonar og Sigurðar búfræð-
ings hinsvegar, sem bregða nú
á loft svo ferlegum kosninga-
fána!
Ólafur Briem, formaður Sam-
bandsins, hefir á hinu leitinu gert
ráðstafanir til þess, af hálfu okk-
ar íslenskra samvinnumanna, að
höfða mál gegn kaupmannamál-
gagninu fyrir þennan taumlausa
atvinnuróg og tilraun til álits-
hnekkis á hendur samvinnufélög-
unum. En vitanlega er það svo í
raun og veru, að það er ekki rit-
stjóri Morgunblaðsins, heldur
kaupmennirnir, sem eiga blaðið,
-og Jón Magnússon og Sigurður bú-
fræðingur, sem bera ábyrgð á
slíkum kosningaleiðangri.
Af ótta við ósigur, af nálega
fullri vissu um fullan ósigur, hafa
þeir gripið til þessa örþrifaráðs.
Jeg skora á ykkur, íslenskir
samvinnumenn og bændur, að
hrinda þessum rógburði, með ein-
muna harðsnúinni kosningasókh á
hendur því málgagni og þeim
frambjóðendum, sem biðja um
atkvæði ykkar með slíkum róg-
burði um samvinnufélagsskapinn.
Hvar er sá íslenskur bóndi og
samvinnumaður, sem kýs þá Jón
Magnússon og Sigurð búfræðing,
eftir að slík ummæli hafa fallið?
Jeg skora á þann mann, ef hann
er nokkur til, að segja til nafns
síns.
Ósigurmerki skal þetta reyn-
ast ykkur, Jón Magnússon og Sig-
urður Sigurðsson! þið hafið horft
á að slíku merki var upp brugð-
ið fyrir ykkur.
þetta „krossmark“ ykkar brenn-
ur í brjósti okkar allra íslenskra
samvinnumanna, uns það verður
brotið niður á kjördegi.
Tiyggvi þórhallsson.
------o----
Hversvegna
styð eg samvinnulistann ?
[Tíminn hefir sent ofangreinda
spurningu til ýmissa manna sem til
hefir náðst. Vildi eiga von á frá fleir-
um líka. Mörg svör eru komin og
birtast smámsaman undir þessari yfir-
skrift].
I.
Sagan endurtekur sig. Forfeður
vorir voru herskáir, fóru í víking,
létu hendur skifta. Verður ekki
tölum talið það tjón, sem ranglæti
þeirrar aldar olli, né heldur mæld
sú ógæfa, sem t. d. friðsömum bú-
endum framandi landa stóð af of-
ríki þessara manna.
Bitvopnin eru stöðvuð, en alt
um það er enn farið í víking. Og
nú um langt skeið hefir verið herj-
að á sonu hinna herskáu. Vopnin
eru mörg og misjöfn, en hið hand-
hægasta og algengasta er verslun-
in. Þar eru strandhöggin flest og
eftirtekjan mest. Erlendir menn
eiga hinar sameinuðu íslensku
verslanir, og hið íslenska steinolíu-
félag. Er þar einna berast líkt eft-
ir ofríki víkingaaldarinnar, nema
hvað leppmenskan er siðbót seinni
tímans. Og á öllum leiðum frjálsr-
ar verslunarsamkeppni er sótt eft-
ir því, að auka herfang í baráttu
hinna vopnlausu viðskifta.
Engin bót verður á þessu ráðin
nema með skipulagi, sem sprettur
upp úr skilningi á atferli hinna
„óvopnuðu skilmingamanna^, og
fær hverjum það, sem hans er.
Erlendir menn eru hér viðsjárverð-
astir. Þeir fara með lierfang sitt
úr landi, og líkur eru til að þeir
verði fengsælir enn um skeið, með-
an viðkoma hinna innlendu er slík,
sem hún er, sem hafa lund til að
beita samlanda sína samkepnis-
vopnunum.
Landvarnirnar eru liafnar. Hef-
ir þegar tekist að friða nokkurn,
hluta þjóðarinnar fyrir strandhöggi
samkepninnar. Landvarnirnar eru
samvinnan, og þessvegna styð eg
samvinnulistann. ísfirðingur.
Úr Norður-Þingeyjarsýslu. Tíð-
in er hálf stirð núna. A eininán-
uði gerði mikinn snjó, en hann tók
eftir páskana, en nú heflr verið
norðangarður og mikið frost í
nokkra daga. -— Síðastþegar „Góða-
f'oss11 kom á Þórshöfn, var ekkert
farið leynilega með vínsölu um
borð. Mönnum, sem komu úr landi
var boðið vínstaup, en er þeir
höfðu drukkið það, voru þeir krafð-
ir um eina krónu fyrir, en flaskan
að sögn seld á 15 krónur. Prófast-
urinn á Svalbarði og presturinn á
Sauðanesi voru staddir á Þórshöfn,
og voru báðir mikið drukknir.
Heyrt hefi eg að Þórhallur læknir
hafi hótað málsókn fyrir þetta
bannlagabrot, en hafl látið niður
falla fyrir þrábeiðni prestanna.
Ilt er þegar þeir menn, sem eiga
að boða mannúð og siðgæði og
virðingu fyrir Guðs lögum ganga
á undan með að fótum troða lög
mannanna, og gerast auðvirðilegir
þrælar eigin fýsna. Mér er ekki
eins ant um neitt annað mál, sem
nú er á dagskrá, eins og bannmál-
ið, og besta svarið til Spánverja
væri aukið eftirlit með bannlög-
unum. — 8. þ. m. andaðist að Ytra-
Alandi í Þilsfirði merkiskonan Ing-
unn Jónsdóttir, eftir missiris langa
legu. Hún var okkja eftir Iljört
Þorkelsson hreppstj. á Ytra-Alandi.
Þau hjónin áttu 9 börn, og eru nú
7 á lífi, öll fullorðin og gift. Með-
al þeirra er Hennann prestur að
Skútustöðum við Mývatn. Væri
þess vert að skrifa minningargrein
um Ingunni sál., en eg er ekki fær
til að gera það svo vel sem þyrfti.
----------------o----
Amlboð.
Höfum fyrirliggjandi mjög ódýrt
orfefni, hrífusköft, hrífuhausa, sér-
staklega gott efni. Einnig ágæta
hverfisteina.
Slippfélagið í Reykjavík.
Talsími 9.
Mogga-molar.
1. „pá var gengið á fund Sig. Sig-
urðssonar og hann þrautbeðinn með
miklum eftirgangsmunum að vera
annar maður á listanum". Mbl. 18.
maí.
„Sig. Sigurðsson ráðunautur hiður
þess getið, að honum hafi aldrei ver-
ið boðið 2. sæti á Tímalistanum. Er
frásögnin um það bygð á misskiln-
ingi á viðtali við Sig. Sig.“ Mbl. 19.
maí.
Sést af þessu hve Mbl. er gjarnt til
ósanninda i sambandi við bændalist-
ann. Vesalings Sig. búfræðingur roðn-
ar fyrir hönd sinna nýju húsbænda,
og leiðréttir eina lygina af 50 í sömu
grein. Nóg eftir samt handa lesend-
um Mbl.
2. Mbl. er sárreitt út af því, að eitt
af bæjarblöðunum hefir fetað í fót-
spor Tímans og vítt stjóm Jóns
Magnússon fyrir alt framferðið í sam-
bandi við 75 þús. kr. sjóðþurð úr
póstsjóði á Siglufirði. Mbl. mun finn-
ast Tíminn hafa einskonar einkarétt
á að áfella fyrir fjárdrátt — en Moggi
sjálfur að verja.
3. „Fjórðungi bregður ti! fósturs".
Litli Lárus er pólitiskt fósturbarn J.
M. Á stúdentafundi nýskeð kom pilt-
ur þessi fram með tillögu um að hin
ljúffengu spönsku vín yrðu seld sem
o.llra -viðast og allra ódýrast. Vel
byrjað lijá ungum manni!
Striðinn.
--—Q— ■ " -.-
Kosningahorfur. Ritstjóri Tím-
ans átti tal 1 morgxm, við mann
sem telja má einn hinn glöggasta
og kunnugasta um kosningahorfur
hér í Reykjavík. Hann fullyrti af-
dráttarlaust, að af þeim fjórum
listum sem aðallega skifta Reykja
vík milli sín (samvinnu- og
bændalistinn fær vitanlega tiltölu-
lega fá atkvæði þar), mundi listi
Jóns Magnússonar fá langfæst at-
kvæði. Greinilega kemur þetta og
fram bæði í Vísi og Alþýðublað-
inu. pað kemur öllum saman um
það. Utan af landi fær Tíminn
sömu fréttir. Bændur skoða Sig-
urð búfræðing sem liðhlaupa, er
hann er kominn á kaupmannalist-
ann. En alt traust á Jóni Magnús-
syni er gjörþrotið. Enda væri það
merkilegt ef bændur kysu þann
mann sem tekur 10 miljóna króna
lán og ver ekki einum eyri af því
til landbúnaðarins.
----o---
Orðabálkur.
vaðburður (-ar, vantar flt.?),
kk., band, sem fest er yfir um
ofanvert mastur í opnum bát og
látið er liggja skáhalt niður og
aftur með seglinu hlémegin og sá,
sem seglsins gætir á siglingu,
heldur í og stríkkar á, þegar mis-
vinda er eða hvast. ísafj.djúp.
vaðkefta (-aði, -að), ás., skera
gat gegnum kverksiga í fiskhaus
um leið og fiskurinn er blóðgaður,
til þess að stinga þumalfingrinum
í gegnum það, þegar hausað er.
Arnf. Tálknf.
vaðlykkja (-u, -ur), kvk., lykkja,
sem hnýtt er á hákarlavað ofan
við þann stað á honum, sem vað-
maðurinn heldur um,þegar vaður-
inn er úti. Norðl.
Ritstjóri:
Tryggvi þórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.