Tíminn - 27.05.1922, Síða 1

(Sjaíbfeti
09 af^reiðshmtabuv Cimans er
S i g u r 9 e i r Aj r t í> r i f s f 0 n,
Sambanbsljúsinu, HeYfjauíf.
£ifQZ2vb&la
C í m a n s er í Sambanösfyúsinu.
©púi ðaglega 9—12 f. b
Sími 496-
VI. ár.
Reykj avík 27. maí 1922
22. blað
Hvað haía
þeir gjört?
Sérstaklega til athugunar hinni
íslensku bændastétt.
Landkjörið stendur fyrir dyr-
um. Úr tveim áttum er einkum
leitað eftir atkvæðum ykkar,
kvenna og karla, í hinni íslensku
bændastétt.
Annarsvegar af hálfu B-listans
— bændalistans og samvinnu-
manna, sem borinn er fram af
miðstjórn Framsðknarflokksins.
Hinsvegar af hálfu D-listans,
sem borinn er fram af kaupmönn-
um, sem hafa fengið einn starfs-
mann Búnaðarfélagsins á listann
til þess að reyna að ná í atkvæði
bænda.
Gamla reglan stendur æfinlega:
Af ávöxtunum skuluð þér þekkja
þá.
J>essvegna skal hér á eftir gerð-
ur samanburður þessara tveggja
aðila og spurt:
Hvað hafa þeir gert?
Og svarið verður sumpart með
sérstöku tilliti til landbúnaðarins
og bændastéttarinnar, en einung-
is í stórum _dráttum.
I.
Hvað hefir verið gert á undan-
förnum ánim með verslunarsam-
tökum samvinnumanna,með pólit-
iskum samtökum bænda og sam-
vinnumanna, með starfi Fram-
sóknarflokksins á þingi og blöð-
um samvinnumanna Tímanum og
Degi?
1. Samvinnufélögin hafa leyst
a. m.-k. 2/5 parta íslensku þjóð-
arinnar úr verslunarfjötrum er-
lends og innlends kaupmanna-
valds.
2. Samvinnufélögin hafa kom-
ið á stórkostlegri vöruvöndun
landbúnaðarafurða, aflað þeim
markaðs og meira álits.
3. Samvinnufélögin eru hyrn-
ingarsteinninn undir viðreisn
bændastéttarinnar síðasta manns-
aldurinn, í efnalegu tilliti og jafn-
framt í menningarlegu tilliti.
4. Samvinnumennirnir í Sam-
bandinu eiga nú í félögunum
skuldlausa eign, sem nemur á
fjórðu miljón króna — þrátt fyr-
ir undanfarin harðæri. þessi eign
er þó ekki nema lítið brot af hin-
um beina og óbeina fjárhagshagn-
aði sem félögin hafa veitt hinni
íslensku bændastétt.
5. Hin pólitisku samtök bænda
og samvinnumanna voru það sem
réðu þeim bjargráðaráðstöfunum
sem gerðar voru á stríðsárunum
og hlíft hafa almenningi við óum-
ræðilegu fjártjóni.
6. Framsóknarflokkurinn og
blöð bænda og samvinnumanna
kröfðust enn ráðstafana á síð-
asta þingi til almenns sparnaðar,
til hækkunar á gengi krónunnar,
til viðréttingar úr skuldunum.
7. Framsóknarflokkurinn og
samvinnublöðin hafa unnið það á
sem á hefir unnist um sparnað á
landssjóðsfé og munu enn fylgja
fast eftir í því efni.
8. Framsóknarflokkurinn og
samvinnublöðin hafa unnið að því
eftir megni að efla forgöngustofn-
un landbúnaðarins: Búnaðarfélag
íslands.
9. þessi samtök samvinnu-
manna og bænda og blöð þeirra,
eru eina valdið sem boðið getur
birginn Reykjavíkurvaldinu: hin-
um harðsnúnu pólitisku samtök-
um fjáraflamanna annarsvegar
og socialistiskra verkamanna hins
vegar.
10. þessi samtök bænda og
samvinnumanna eru alinnlend,
eina valdið sem hefir siðferðileg-
an þrótt og nægilegan skilning og
vilja til þess að veita viðnám
ásælni útlendinga, hvort sem hún
birtist í mynd danskra hluthafa
Islandsbanka, amerískra hluthafa
steinolíufélagsins, eigenda hinna
dönsku selstöðuverslana eða ann-
ara slíkra.
11. Grundvallarstefna hinna
pólitisku samtaka samvinnu-
manna og bænda er: Réttlæti í
löggjöf og framkvæmd laga fyrir
æðri og lægri og megináhersla
lögð á efling samvinnufélagsskap-
arins sem er undirstaða undir
efnalegu sjálfstæði einstaklings-
ins og hinn eini. réttláti viðskifta-
grundvöllur — og viðreisn land-
búnaðarins, sem er undirstaðan
undir siðferðilegri, líkamlegri 0g
andlegri heilbrigði þjóðarinnar.
II.
Hvað hefir kaupmannaflokkur-
inn gert, með Jón Magnússon í
broddi fylkingar og kaupmanna-
blöðunum Morgunblaðinu, Lög-
réttu 0. s. frv.?
1. Jón Magnússon hefir verið
eyðslusamásti stjórnandi þessa
lands.
2. Jón Magnússon stofnaði orðu-
tildrið, legátana, utanríkisfulltrú-
ann 0. fl. o. fl.
3. Jón Magnússon lét setja full-
trúa kaupmanna í bankastjórn
Landsbankans.
4. Jón Magnússon skipaði einn
harðasta fulltrúa fjáraflamann-
anna í bankastjórn íslandsbanka.
5. I tíð Jóns Magnússonar hefir
stórkostlega hnignað öllu embætt-
iseftirliti og lagaframkvæmd í
landinu.
6. Jón Magnússon lét taka
ókjaralán í Englandi á ábyrgð
allra landsmanna, en ekki einum
einasta eyri var varið til viðreisn-
ar hinum íslenska landbúnaði.
7. Jón Magnússon ber ábyrgð-
ina á allri undanlátsseminni við
hluthafa Islandsbanka, hinum
óheyrilega háu vöxtum bankans,
sem stórum hafa íþyngt íslensk-
um framleiðendum, og skuldar-
uppgjöfum bankans til reykvískra
kaupsýslumanna, sem talið er að
nemi hundruðum þúsunda króna.
8. Stjórnmálastéfna Jóns Magn-
ússonar verður vitanlega áfram
sú að hlynna að hagsmunum þess-
ara manna, sem nú bera hann í
fylkingarbrjósti, á kostnað ís-
lenskra bænda og smáframleið-
enda — annars væri honum ekki
fyrir beitt.
9. Kaupmannaliðið hindraði all-
ar skynsamlegar verslunarráðstaf-
anir sem Framsóknarflokkurinn
bar fram á síðasta þingi.
10. Gagnvart ásælni útlends
valds hefir Jón Magnússon jafn-
an verið deigur svo að af hefir
borið, enda eru útlendu kaupsýslu-
mennirnir einn sterkasti þáttur-
inn 1 þeim pólitisku samtökum
sem standa að Morgunblaðinu,
Lögréttu o. s. frv., þeim aðilum
sem nú styðja Jón Magnússon til
kosninga. Vinir íslandsbanka og
steinolíufélagsins eru einna öflug-
astir í Reykjavík, en Sameinuðu
verslanirnar dönsku leggja til
bakfiskinn í hin pólitisku kaup-
mannasamtök utan Reykj avíkur.
það hlýtur að liggja í augum
uppi hver aðstaða slíks flokks
verður gagnvart ásælni útlend-
inga.
III.
Hér hefir verið stiklað á stóru.
það mætti nefna ótal atriði
fleiri, en öll hníga í sömu átt.
Og enn hefir það bæst ofan á,
að málgögn D-listans hafa ráðist
á samvinnufélagsskapinn með
óhæfilegum aðdróttunum.
Línurnar eru því nægilega skýr-
ar til að átta sig á fyrir íslensku
bændastéttina.
Hún mun ekki feta í þeirra fót-
spor sem flétta reypi, sem síðan
verða notuð til þess að herða að
eigin hálsi.
Undanfarin tvö ár hafa verið
erfið fyrir íslendinga. Mikið af
framleiðslustarfsemi landsmanna
til lands og sjávar hefir verið rek-
ið með tekjuhalla. Erlendar vör-
ur hafa lækkað tiltölulega lítið.
Innlendar vörur hafa stórfallið.
Árið sem leið hefir orðið enn
erfiðara fyrir óhagstæðan gengis-
mismun ísl. krónu. Vörur, sem
hafa staðið í stað eða hækkað,
hefðu átt að geta lækkað mikið,
ef ekki hefði komið til gengis-
hrunið, sem kunnugir áætla að
hafi skaðað landið alt að 10 milj-
ónir króna árið sem leið. Fram-
sóknarflokkurinn vildi á síðasta
þingi bæta úr þessu með því að
hefta innflutning óþarfa og láta
ráðstafa andvirði gjaldeyrisvör-
unnar til almenningsþarfa fyrst
og fremst. Aðrir flokkar risu á
móti og eyddu því máli og bera
því ábyrgð á eyðslunni.
Á undanförnum tveim árum
hefir gróði stríðsáranna eyðst, og
meira til. Miklar skuldir hafa safn
ast, bæði innanlands 0g utan.
Allmikið hefir verið rætt. um
hverir mest væru skuldugir hér á
landi. Hafa kaupmenn, blöð þeirra
og fylgifiskar verið einna hávær-
astir. þessir aðilar hafa viður-
kent, að skuldirnar væru miklar,
og ískyggilegar, en bætt við að
þær væru mestar hjá bændum,
einkum þó samvinnubændum. þeir
væru að fara á höfuðið og draga
landið alt með sér. Síðasta bjarg-
arráð þeirra væri að koma ábyrgð
inni á landið. Og fylgismönnum
milliliðanna hefir risið hugur við
ef þeir ættu nú sem borgarar í
landinu að bera skakkaföll sam-
vinnufélaganna fyrir 8000 félags-
menn, mest sveitabændur. þessi
rógur hefir magnast smátt og
smátt, uns Mbl. hætti sér nýlega
út á þann hála ís að kalla kaup-
félögin hættulegt fjárglæfraspil.
Leiðandi menn kaupfélaganna
ættu eftir því að vera hættulegir
fjárglæframenn. Sambandsstjórn-
in lætur áðurnefnt blað að vísu
fá tækifæri til að stánda við orð
sín fyrir dómstólunum, og eru
engii' í efa um, hver verður endir
þeirra mála þar. En það þarf
meira til. Skjölin um skuldir
landsmanna þurfa að koma á borð-
ið. þá mun það koma í ljós, að
Sambandið er eins og grasey í
eyðimörku. Skuldir landsins utan
lands og innan eni mestmegnis
kaupmannaskuldir.
Skulu nú leidd rök að þessu.
Tvö sönnunargögn eru til í
þessu máli, og bæði tæmandi. Fyr-
verandi stjórn lét Hagstofuna
safna gögnum um skuldir ís-
lenskra fyrirtækja og einstaklinga
erlendis, eins og þær voru í vet-
ur. Viðskiftanefnd þingsins fékk
niðurstöðurnar, heildarskuldir
landsmanna út á við, en auðvitað
ekki hvað hver einstaklingur
skuldaði. þetta reyndist að vera
um 26 miljónir króna. þar við
bætast skuldir landssjóðs, enska
lánið 10 miljónir, og eldri lands-
lán c. 15—16 miljónir. Alls voru
þá skuldirnar út á við um 52
miljónir. Mestallar þessar skuld-
ir, þ. e. enska lánið og kaup-
mannaskuldirnar, eru frá síðustu
tveim árunum.
Hitt sönnunargagnið er ræða
hr. Hallgríms Kristinssonar í síð-
asta blaði Tímans. þar er ná-
kvæmt yfirlit um fjárhag Sam-
bandsins og deilda þess. Með því
að bera saman þessar tvær heim-
ildir má sjá, hve mikinn hlut sam-
vinnufélögin eiga í skuldum lands-
ins.
Alls voru skuldir einstaklinga
erlendis um 26 miljónir. Skuldir
Sambandsins voru tæp ein miljón.
Dálítið af vörum var óselt erlend-
is upp í þessar skuldir. En saman-
burðurinn er þar líka Sambandinu
í vil. Óseldar vörur þess erlendis
um áramót námu hérumbil sömu
upphæð og erlendar skuldir þess.
En eftir skýrslu Hagstofunnar til
viðskiftanefndar voru óseldar
vörur landsmanna í heild sinni
ekki nema upp í lítið brot af út-
lendu skuldunum.
Ilin mikla skuld einstaklinga og
verslana, 26 miljónir, skiftist þá
þannig, áð Sambandið hefir tæpa
eina miljón. Aðrir, og það geta
ekki verið nema kaupmenn og út-
gerðarmenn, skulda um 25 miljón-
ir og eiga hlutfallslega miklu
minni vöi-uforða um áramót er-
lendis óseldan, heldur en Sam-
bandið, eftir skýrslu þeirri, sem
lá fyrir þinginu.
Ennfremur er að gæta þess, að
enska lánið var að engu leyti not-
að vegna kaupfélaganna eða Sam-
bandsins. þær 10 miljónir, sem
mestmegnis hurfu í gamla skuld
Islandsbanka í Danmörku, eru því
einhliða viðbót við skuldir kaup-
manna og togaraeigenda erlendis.
Verður þá skuld þeirra 35 miljón-
ir króna.
Félagsmenn Sambandsdeildanna
eru um 8000, mest alt heimilis-
feður. Eftir • öðrum hagskýrslum,
sem safnað hefii’ verið í deildum
Sambandsins, má fullyrða, að
meginhluti verslunar 1 2 3 4 5 6 7 8 9/5 af Is-
lendingum gengur gegnum Sam-
bandið. þessi áætlun er sett af
ásettu ráði svo lág, til að vega
á móti þeim litlu verslunarskuld-
um, sem félagsmenn Sambands-
deildanna kunna að vera í við
kaupmenn.
Og hvernig verður þá niður-
staðan með útlendu skuldirnar.
Tveir fimtu hlutar Islendinga,
sem versla í Sambandsfélögunum,
skulda tæpa eina miljón.
þrír fimtu hlutar íslendinga,
togaraeigendur, kaupmenn og það
fólk, sem við þá verslar, skulda
um 35 miljónir króna.
þessi niðurstaða er hinn beiski
veruleiki. Samvinnumenn hafa átt
erfitt tvö síðustu ár. þeir haf-a
tapað. þeim finnast skuldir sínar
vera erfiður baggi að bera.
En samt eiga aðrir miklu bág-
ara, hafa tapað óendanlega miklu
meira. þeirra skuldir valda við-
skiftakreppunni hér á landi. Sam-
vinnubændunum finst það máske
undarlegt, en það er samt satt.
Fjárhagur þeirra er það, sem
heldur þjóðinni uppi. þeir eru
graseyjan í sandhafi íslenski-a
skulda. J. J.
Hættan af skuldunum.
Látlaust hefir það verið hróp-
að undanfarið úr kaupmannaher-
búðunum og blöðum kaupmanna,
að bændur og samvinnumennirnir
væru að fara á höfuðið sjálfir, og
myndu draga aðra landsmenn
með sér sömu leiðina. þetta eru
aðalslagorðin í baráttu þeirra að
koma Jóni Magnússyni aftur inn
á Alþingi.
En hver er sannleikurinn ?
Hvaðan stendur alþjóð Islendinga
hætta af skuldum?
því var svarað í síðasta blaði
Tímans í hinni stórmerku ræðu
Iiallgríms Kristinssonar forstjóra.
Samvinnumennirnir í Samband-
inu eru um 8000 — mest bændur
og heimilisfeður. þessir menn (þ.
e. Sambandið með öllum kaupfé-
lögunum sem í því eru) skulda
tæplega eina miljón króna við út-
lönd. þessa samvinnumenn má
telja um tvo fimtu hluta íslensku
þjóðai'innar.
Hinsvegar komst viðskiftanefnd
Alþingis að þeirri niðurstöðu, að
skuldirnar við útlönd, aðrar en
ríkisskuldir, væni um 26 miljónir.
þarna er hlutfallið komið.
Samvinnumennirnir, tveir fimtu
hlutar íandsbúa, skulda tæpa eina
miljón króna við útlönd.
Hinir, þrír fimtu hlutar lands-
búa, einkum kaupmenn og út-
gerðarmenn, skulda 25 miljónnir
við útlönd.
En það má bæta meiru við.
Ekki einum eyri enska lánsins var
varið til styrktar samvinnufélög-
unum og landbúnaðinum. Jón
Magnússon sá fyrir því. Nálega
allar e. 10 miljónirnar frá Eng-
landi gengu í að borga speku-
lationsskuldir kaupsýslumann-
anna.
þessvegna eru það í raun og
veru svo að skuldir þeirra við út-
lönd, sem ekki eni samvinnu-
menn, eru mikið meir en þrjátíu
miljónir króna, þ. e. þeir skulda
a. m. k. þrjátíu sinnum meira við
útlönd en samvinnumennirnir.
þessir menn eru það sem eru
að reyna að vekja ótta hjá bænda-
stéttinni við samvinnufélögin.
þ'essir menn dirfast að bjóða ís-
lenskum bændum til samfélags
við sig í kaupsýslumálum, með
í’ógi um samvinnufélagsskapinn
og skora á íslenska bændur og
samvinnumenn að kjósa fulltrúa
með sér á þing.
þessir menn dirfast að halda
því fram að íslenskum bændum
og samvinnumönnum stafi hætta
af skuldum samvinnufélaganna.
Sannleikurinn er sá að hættan
af skuldum við útlönd, sem vofir
yfir íslenskum bændum og sam-
vinnumönnum, stafai’ af því að
þeir eru borgarar í sama þjóð-
félagi og þeir kaupsýslumenn og
viðskiftamenn þeina, sem sam-
tals skulda þrjátíu sinnum meira
við útlönd, en allir samvinnu-
mennii-nir til samans.
----0----