Tíminn - 27.05.1922, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
79
frv. En Vísislistinn er það bestur
þeirra þriggja, að hann villir ekki
á sér heimildir.
„Með Joni“.
Skrítið var það, að á meðmælenda-
skjölum Mbl. var víða tekið svo til
orða: Við mælum með þeim lista,
sem Jón Magnússon er efstur á. þann-
ig var alt miðað við Jón. Hinir á
listanum aðeins hafðir fyrir agn til
að hjálpa Jóni. þannig felst engin
stefna i framboði Jóns. það er að-
eins örþrifaráð manns sem langar
til að vera á þingi, vegna fánýtia
mannvirðingavona. Hitt, að kaup-
menn muni brúka hann sem atkvæði
i málum, er eðlilegt. Hann vill þing-
menskuna. þeir atkvæðið. Svo geta
báðir verið ánægðir. En hvað segja
þeir bændur um málið, sem á að
veiða á listann til bjargar?
Mbl. óttast að eitthvað af verka-
mönnum muni kjósa samvinnulist-
ann. þetta getur verið, einkum um
sjómenn utan Rvikur, sem vita að
Framsóknarflokkurinn er eina at-
hvarf þeirra í baráttunni við Stein-
oliuhringinn og þjóna hans hér á
landi. Aftur munu engar líkur til, að
eiginlegir sameignarmenn kjósi sam-
vinnulistann. Slikum mönnum er
oft ver við samvimiustefnuna, held-
ur en liöfuðandstæðinga sína, auðkýf-
ingana. þettu er raunar skiljanlegt.
Auðvaldið skapar sósialismann. Án
auðvalds, engin verkamannahreyf-
ing. því meiri kúgun frá liálfu þeirra
riku, þvi meiri líkur til að sósialist-
ar geti náð völdum, og komið á sam-
eign eftir vild sinni. En samvinnu-
stefaan kemur eins og fleygur inn
á milli. Hún viðurkennir eignarrétt
einstaklingsins, en beitir frjálsri
samhjálp. þar sem samvinnustefnan
nær til, myndast hvorki miljónerar
eða öreigar, heldur sjálfbjarga
menn. Samvinnustefnan er þannig
andvig báðum, kapítalistum og sam-
eignarmönnum. Hún skapar nýjan
grundvöll, þar sem hvorug hin stefn-
an hefir lífsskilyrði. þetta vita for-
kólfar togaraeigenda og verkamanna.
þeir byggja á alt öðrum grundvelli
en samvinnumenn. Og líf beggja
þeirra flokka er undir því komið, að
samvinnan verði ekki ofan á. Svo
að eftir mannlegum mælikvarða er
ekkert undarlegt, þó að þeir neyti
allrar orku til að láta ekki sam-
vinnumenn sigra baráttulaust.
* *
---o----
Mogga-molar.
1. Altalað er um bæinn, að Jón
Magnússon sé nú á gangi seint og
snemma og gefi sig einkum á tal við
daglaunamenn, spyrji um kaup
þeirra, og húsaleigu. þyki hún há.
Vorkenni þeim sáran fátæktina. Gefi
þeim undir fótinn með betri lífs-
kjör, ef þingið væri betur skipað —
meira sparað.
2. Mbl. hefir viðurkent eftir Sig.
búfræðing, að hann hefði viljað vera
annar maður á samvinnulistanum, ef
þess hefði verið kostur. Hinsvegar
hefir hann réttilega látið bera á móti
að sér hafi verið boðið það sæti, eða
önnur á þéim lis.ta. Með þessu hefir
Sigurður sannað, að hann er allra
flokka maður. I-Iafði verið i öllum
flokkum áður, nema Framsóknar-
flokknum. Vildi nú komast þangað,
ef þar var völ mannvirðinga. Úr því
það mistókst, þá fór hann á kaup-
mannalistann.
3. þegar Sig. Sigurðsson var á ferð
austanfjalls, um sama leyti og frétt-
ist að liann væri kominn hjá kaup-
mönnum á lista, létu flestallir kunn-
ingjar lians óánægju og kviða í ljós
yfir þessu ráðlagi. Fullyrtu að hann
yrði ekki einu sinni varamaður nú,
og gæti enn siður komist að við kjör-
dæmakosningu. „þú ert búinn að
gera þig að sild (þ. e. beitu) fyrir
kaupmenn", sagði einn af kunningj-
um hans.
4. Allir vilja þurka Jón af sér. Hann
á livergi griðastað nema hjá Mbl.
Togaramenn vilja gefa bændum
hann. Verkamenn togarakörlum. Tím-
inn sendir liann til föðurhúsanna,
beint í faðm kaupmanna.
5. Alt ei' leigt og lánað hjá kaup-
mönnum. þeir kaupa sér blaðamenn,
og skifta oft um. þeir hætta við að
bjóða sína eigin menn, Fiygenring,
Garðar eða Líndal, og fá lánaðan
gamlan embættismann, sem að sögn
Mbl. er nú á 6000 kr. eftirlaunum, auk
dýrtiðaruppbótar. En til að koma
þessum lánaða manni að þarf hann
aftur að fá Sig. búfræðing lánaðan.
þar fyrir neðan koma svo virkileg-
ir kaupmenn niður i gegn. Óskemti-
legur er sá ramrni, sem vesalings
Sigurður er settur í. Og svo er hann
svikinn, hæddur og balctalaður af
þessu dóti, sem hann er að reyna
að hjálpa.
6. Ljót aðferð er það hjá Mbl. að
ginna Sig. búfræðing svo sem raun
er á. Hann er fenginn til að draga
bændur til að kjósa mann, sem þeir
ekki vilja, og vinnur fyrir andstæð-
inga þeirra. En samhliða þvi gengur
það sem kjörorð um í herbúðum
Jóns lijá verslunarstéttinni að strika
Sigurð út. þeir vonast eftir að koma
Jóni inn, sem þó er vafasamt. En
þeir vilja ekki að Sigurður sé vara-
maður hans. þessvegna ætla þeir að
lækka Sigurð svo mjög, að Sveinn
Benediktsson, alóþektur smákaup-
maður eystra, verði varamaður, ef
Jón slysast inn. Skyldi málkunningj-
um Sigurðai' líka vel þessi aðstaða
fyrir hann og þá. því að þeir eiga
að lyfta Jóni.
7. Móti betri vitund segir Mbl. ósatt
um prófkosningu Tímans. Blaðið
veit að J. J. fékk flest atkvæði sem
efsti maður, og H. Kr. flest sem ann-
ar maður. það veit ennfremur, að
það efsta sem gat komið til mála að
setja Sig. Sig. eftir þessum dómi
fólksins, var i 5. eða 6. sæti. í þing-
flokknum var aðeins einn maður, sem
ekki vildi liafa J. J. efstan. En sá
maður vildi vera þar sjálfur. En það
vildi enginn nema hann. Fróðlegt að
Mbl. nefni nöfn þeirra Framsóknai'-
þingmanna, sem ekki styðja B-list-
ann vegna efsta mannsins,* að frá-
töldum þeim eina, sem þegar er
nefndur. Geti blaðið þetta ekki, er
það lika í þessu efni staðið að vís-
vitandi ósannindum.
8. Hversvegna leggja kaupmenn
svo mikla áherslu á að J. J. verði
ekki þingmaður? þeir segja að hann
muni verða lélegur starfskraftur fyr-
ir bændur og samvinnumenn. En
myndi það skaða kaupmenn? Væri
þeim ekki best, að bændur hefðu sem
allra lélegasta málsvara á þingi?
þessi umhyggja kaupmanna fyrir
bændum er líklega dálítið, vafasöm.
9. Verkamannastéttin íslenska sýn-
ist eiga ítök víðar en kaupmenn
grunar. þegar Jón Magnússon hefir
boðið sig fram í Rvík, hefir hann
tjáð sig mjög hlyntan verkamönnum,
og rak lika ei'indi þeirra, þar til hann
féll, t. d. í togaravökumálinu. Sig-
urður búfræðingur ,er svo sem kunn-
ugt er einn aðalstofnandi verka-
mannaflokksins og var lengi formað-
ur í lielsta kaupkröfufélaginu. Bjarni
frá Vogi hefir á almennum kjósenda-
fundi í Rvik sagt að hann væri ekki
einungis elsti, heldur líka mesti jafn-
aðarinaður á Islandi. þorsteinn Gísla-
son ritstjóri hefir ort liersöng verka-
rnanna, og er sú drápa e;nna magn-
aðasta kvæðið í ljóðabók hans. Jón
Bergsveinsson formaður Fiskifélags-
ins, hefir árum saman þóst vera einn
af forkólfum sósíalista á Akureyri.
10. Magnús Guðmundsson lagði til
í fjárlagafrumvarpinu, að Bjarni
héldi Faust-styrk sínum, þótt annars-
staðar væri sparað. Síðan lögðu vin-
ir M. G. í fjárveitinganefnd, Jón á
Reynistað, Ottesen og þórarinn bless-
un sina yfir Faust í nefndinni. En
í þinginu barðist Sveinn í Firði við
þonnan landfræga bitling, en náði
ekki að vinna á „sparnaðarflokkn-
um“, Bjarni ætti að tileinka Mbl. og
þingmönnum þess 2. bindi af Faust.
Dalamenn komast af með eina til-
einkun.
11. Enn eru skrifuð vitur orð í
sandinn. Hreiður litla Lárusar, komp-
an inn af forsætisráðherraskrifstof-
unni, hefir staðið auð, siðan fuglinn
flaug. Rykið safnast á stóla og borð,
og hin dýru brennivínsskeyti frá
Madrid, sem hrúgast höfðu þar sam-
an i stjórnartíð Lárusar. Eftir því
sem lieyrst hefir eftir einum af þeim
39 dyravarðarefnum, sem þóttust liafa
ádrátt frá J. M. um embætti í for-
stofu stjórnarráðsins, gerði gárungi
einn sig nýverið sekan i þeirri goð-
gá, að skrifa samandregin fangamörk
Jóns Magnússonár og Bjarna frá
Vogi í rykið á símskeytaböglinum.
Skyldi sá hafa vitað, að Jón og
Bjarni bjuggu til þetta hreiður
saman? Stríðinn.
þjóðvinafélagið. Bækur þess
eru þegar komnar á markaðinn,
og er það besta fyrirkomulagið
að þær nái í kauptíðina á vorin.
Almanakið er nú í fyrsta sinn
laust við háskólastimpilinn
danska. Eru gengin í gildi lögin
sem veita íslenska háskólanum
einkaleyfi til útgáfunnar. þá er
almanakið og í fyrsta sinn reikn-
að af íslenskum mönnum: Ólafi
Daníelssyni og þorkeli þorkels-
syni. Eru þetta góð umskifti
hvorttveggja. Annars er Alma-
nakið í líku sniði og áður og fjöl-
breytt að efni. — Andvari er sér-
staklega fjölbreytilegur að efni.
Forsetinn, dr. P. E. Ól., ritar ræki-
lega æfisögu þorvaldar Thórodd-
sens og aðra grein: Bókasöfn og
þjóðmenning, sem er útdráttur
úr merkri bók um það efni. þor-
kell þorkelsson ritar: Um ísaldar-
menjar og forn sjávarmál kring
urn - Akureyri og Frumefnin og
frumpartar þeirra. M. Júl. Magn-
ús læknir ritar um síra Magnús
Jónsson á Grenjaðarstað.Sig. Nor-
dal ritar nýja grein um þýðing-
ar. Er þessi tillaga hans: „þjóð-
vinafélagið á að taka útgáfu er-
lendra afbragðsrita í. vönduðum
íslenskum þýðingum upp á stefnu-
skrá sína“. Standi það „fyrir
margra hluta sakir sérstaklega
vel að vígi til þess að gefa út
þýðingar og koma þeim í margra
hendur“. Lárus H. Bjarnason
hæstaréttardómari ritar grein
sem heitir Dómaskipunin. Fjallar
um hæstaréttarlögin nýju og til-
lögur þær, sem fram hafa komið
um það efni. Höf. legst mjög á
móti því að sameina dómara og
kenslustörfin í lagadeild. Fremur
kæmi til mála að fækka dóm-
endum og taka upp aftur skrif-
lega málfærslu. Einn aðalgalli
hæstaréttar nú sé hinn dýri rekst-.
ur málanna. Vill helst fá aftur
þrjú dómstig og bendir á leiðir
til að það þurfi ekki að auka
mjög kostnað. Síðast er í Andvara
merk grein eftir Guðmund Finn-
bogason um Mannkynbætur. Verð-
ur sérstaklega vikið að þeirri
grein síðar.
----o---
Hversvegna
styð eg samvinnulistann ?
II.
Eg hefi aldrei verið harður
flokksmaður. Hefi jafnan látið
ráða atkvæði mínu traust það, er
eg hefi borið til mannanna, sem
í kjörí voru í hvert sinn. Atvinn-
unnar vegna mundu menn ætla,
að eg fylgdi Morgunblaðsliðinu.
En þar sem það hefir ekki betra
að bjóða en Jón Magnússon með
nýfengið vantraust mikils meiri
hluta þjóðarinnar, og Sigurð Sig-
urðsson, liðhlaupa, sem auðsjáan-
lega hygst að nota sér óvinsældir
Jóns, og er þegar farinn að vinna
að því, að hann verði strikaður
út, þá skoða eg ekki huga minn
um að snúa bakinu við slíku.
Útgerðarmaður.
III.
Tilverunni er svo farið, að hún
þolir ekki að lögmál hennar séu
slitin úr réttu samhengi.
Samvinnan er mikilvægasta lög-
málið, sem eg þekki. Samkepnin
getur verið gæðahjú á heimili
samvinnunnar, en er alófær um
að eiga með sig sjálf.
Bóndi.
IV.
Vegna málefnisins og vegna
mannanna, sem á listanum eru.
Árnesingur.
-----o----
Um Hallgrím Pétui'sson. Arne
Möller prestur í Danmörku, hinn
ágæti íslandsvinur, hefir ritað
doktorsritgerð um Passíusálma
Hallgríms Péturssonar, stóra bók,
sem Gyldendal gefur út. Lýsir
fyrst í stórum dráttum sálma-
kveðskap í lúterskum sið á ís-
landi fyrir tíð Hallgríms, því-
næst öðrum ljóðum Hallgríms og
loks Passíusálmunum. Dylst það
ekki, að höf. er mjög fjöllesinn
um þessi efni og um kirkjubók-
mentir yfirleitt á þessum tímum,
og vitanlega skiljast Passíusálm-
arnir fyrst til fulls á grundvelli
slíkar rannsóknar. Er að bók
þessari hinn mesti fengur.
Landsbankinn. Búið er að
grafa fyrir grunni hins nýja húss
Landsbankans, áfast við gamla
húsið. Verður hinn nýi banki
helmingi lengri en gamla húsið
og þriðjungi hærri.
-----o----
melurinn og björkin, eru landverðir þjóðarinnar: í skjóli
þeirra á hið ræktaða land framtíðarinnar og býli borg-
aranna að vera varið, eftir þvi sem hægt er, fyrir liætt-
unni sem stafar af sandinum frá öræfunum, vornæð-
ingunum,*) vatnavöxtunum, og hinu breytilega veður-
lagi. þessa tvo útverði i gróðurheiminum þarf þjóðin
að efla, kynslóð að taka við aí kynslóð, uns bætt er að
fullu skarð í vör Skiða, uns þjóðin er búin með vöxt-
um og vaxtavöxtum að gjalda að fullu sína stóru skuld
fyrir misþyrmingu gróðurlandsins á liðnum öldum.
Um aldamótin siðustu vaknaði verulegur áhugi fyrir
slcógrækt. Eins og við mátti búast, gerðu menn sér í
fyrstu glæsilegri vonir um skjótan árangur, heldur en
reynslan staðfesti.. Útlendir menn, einkum frá Dan-
mörku, voru fengnir til að rannsaka og vinna að skóg-
ræktarmálunum. Sumir gáfust vel. Aðrir miður. í heild
sinni má fullyrða, að sárlitið gagn hafi orðið af starf-
semi landsstjórnar og þings i þessu máli. Hefir það
haft afarslæm áhrif á skoðanir almennings. Hinum er-
lenda forstjóra skógræktarinnar hefir ekki tekist að kom-
ast í samvinnu við skógareigendur og aðra, sem með
þurfti að starfa. Honum liefir ekki tekist að fá alþjóð
til að trúa á starf hans. þessi missmiði eru svo mikil,
að afleiðingar þeirra verða langvarandi, og á þann veg
sem síður skyldi.
Samt þarf ekki tómt vonleysi að ríkja í skógrækt-
armálunum. Náttúran sjálf hefir starfað ötullega að
þvi að græða sár sin. Síðasta mannsaldurinn hafa allir
skógar á íslandi, svo að segja, vaxið mjög mikið, bæði
færst út og hækkað. Kolaeldarnir liafa hætt, og vetrar-
*) Eitt mesta mein sjúklinganna á Vífilstöðum eru
næðingarnir á bersvæðinu, kringum hælið, og moldryk
af melunum og hálfblásna landinu umhverfis. Fyrrum
hafa hæðir þessar allar verið klæddar skógi. Geta oi'ð-
ið það aftur á löngum tíma.
beitin minkað. Á hinn bóginn hefir a. m. k. einum
íslendingi, Sigurði Sigurðssyni forseta Búnaðarfélagsins,
tekist að sýna verulega ávexti í trjárækt, jafnvel með
erlendan trjágróður. Hann var alinn upp í einu helsta
skógarhéraði landsins, Fnjóskadal. Hann nam skógrækt
ungur í Noregi, þar sem skilyrðin eru likust. í höndum
hans varð Gróðrarstöðin á Akureyri að einskonar furðu-
verki i augum Islendinga, að því er skógrækt snerti.
þar má nú sjá hin einu glæsilegu barrviðartrjágöng
sem til eru hér á landi, auk ánægjulegra tilrauna með
björk og reynivið.
það sem þarf að gera í skógræktarmálunum, er að
fela yfirstjórn þeirra innlendum manni, sem hefir áhuga
og þekkingu og er búinn að sýna í verki, að liann getur
náð samvinnu við alþýðu i þessu máli. Án þess eru
allar leiðir ófærar. þar næst er að hefja friðun eins
mikils og hægt er yfir að komast. af bjarkarskógunum.
þeir skógar, sem fá að vaxa í friði til lengdar, bera
þroskuð fræ. þau dreifast með vindi og veðrum, og
þannig færist skógurinn út. þegar skógur er orðinn full-
vaxinn, er ekki þörf að girða hann, og má þá færa
eldri girðingar til þeirra svæða, þar sem ungviðið er að
vaxa. þýðing gömlu skóganna, t. d. Vagla og Hallorms-
staða., er ekki síst í því fólgin, að þeir geta verið fræ-
stöðvar fyrir alt landið, að því leyti sem kemur til rækt-
unar, án þess að náttúran sé ein um liituna.
þriðja sporið er að koma upp skógarlundum kring
um sem allra flest býli á landinu, bæði i sveitum og
kaupstöðum. Nóg er landrýmið, að minsta kosti í sveit-
unum. Með öruggri girðingu, sem hærri er en snjóalög
á vetrum, og umönnun frá hálfu heimilisfólksins, virð-
ist einsætt áð koma megi upp slíkum gróðurreitum.
Skógarilmurinn við bæinn og inni i húsum margborgar
fyrirhöfnina.
í bæjum og kaupstöðum, eins og t. d. Reykjavik, er
éðlilegt að íbúarnir hafi, auk garðanna við húsin, sameig-
inlegt skóglendi utanbæjar. Iíringum Reykjavík eru grýttar
melöldur austan og suðaustanvert við bæinn, milli gróð-
urdælda, sem þúfnabaninn er nú að gera að túnum.
þessar hæðir hafa áður verið skógi vaxnar, og geta orð-
ið það aftur. Ef ákveðið væri að gera þær að skóglendi,
yrði fyrst að alfriða hæðirnar um alllanga stund, svo að
gras næði að gróa þar. Síðar kæmi skógurinn til, að
visu á afarlöngum tima, en kæmi samt. Ef Öskjuhlíðin
vestan vegai'ins væri grasi gróin og skógi vaxin, myndi
útsýni þaðan vera fegurra eft af Skansinum hjá Stokk-
hólmi, og er því þó með réttu viðbrugðið af flestum, er
séð hafa.
Að lokum yrði eftir sú þrautin, sem þyngst er, að
koma upp aftur skóglendi í þeim héruðum, þar sem eng-
ar skógarleyfar eru. En það er mál þeirra, sem best liafa
vit á þessum hlutum hér á landi, að þar þurfi að koma
upp skógarlundum á gróðurmildum, skjólsælum stöðum,
mjög víða um landið, þar sem skógi væri ætlað að vaxa
til frambúðar. En þessir gróðurlundar mega vera frem-
ur litlir. Tilgangurinn með þeim er eingöngu sá, að
þar nái allmörg tré íullum þroska, og verði fræberandi.
Út frá þessum sjálfvirku gróðrarstöðvum breiðist svo
skógurinn, einkum ef hjálpað er til með friðun i kring.
Reynslán er búin að margsýna hér á landi, að skóg-
græðslan gengur langfljótast þar sem náttúran sáir sjálf.
Hlutverk mannanna er að hjálpa náttúrunni til að gera
það, sem hún vill, að klæða landið.
Margir eru nú mjög vondaufir um framtið skóganna
á íslandi. En það kemur af því, að þeir eru of bráð-
látir. Vilja sjálfir uppskera, þar sem þeir sá. En það
dugir ekki í þessu máli. Skógræktin hlýtur að verða hér
ákaflega hægfara. Iiún getur aldrei verið eiginlegt gróða-
fyrirtæki. Hún er fyrst og fremst menningarmál fyrir
þjóðina í heild sinni. Sú byrjun á verki, sem núlifandi
kynslóð gerir, er fyrsta afborgup af þeirri miklu skuld,
sem þjóðin stendur í við landið, sem hún byggir.