Tíminn - 03.06.1922, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
83
skólavistinni, ef ekki sparaðist t.
d. 1 eyrir á mann á dag fyrir betri
og hagsýnni meðferð á mat og
eldivið. Yfir árið yrðu það þó um
330 þús. kr. En eg tel það þó
ekki mikið, þó það yrðu 10 aurar
á dag, þegar alls væri gætt, en
þá er ágóðinn strax í sparnaði og
allskonar vellíðan farinn að hlaupa
á miljónum króna, og eg er meira
að segja sannfærður um, að kven-
þjóðinni mundi takast að marg-
falda jafnvel þessa upphæð. Eg
veit það, að fljótteknastur þjóð-
argróði væri það, að menta kven-
fólkið — ekki kákmenta með
kniplingsati og þessháttar ófögn-
uði — heldur sannmenta það.
Vöruvöndun.
Góðir menn og konur. Við skul-
um nú hugsa okkur, að sauða-
mjólkin sé komin tárhrein í mjólk-
urföturnar, og það með góðu móti.
En ekki er sopið kálið þótt í aus-
una sé komið.
Enn þá eigum við ekki nema
einn einasta mann á öllu landinu
sem kann nokkuð verulega að
þessari ostagerð, og eg óttast
nýja síldarsögu. það vantar ekki,
að síldin, sem veiðist hér við land,
sé talin góð og samkepnisfær. En
með ótrúlegri hroðvirkni og lélegu
eftirliti á meðferð hennar höfum
við nú bakað okkur miljónatjón.
Eg get hugsað mér, að fyrst
um sinn verði aðeins sendur út
úrvalsostur, er þyki góður, nái
áliti og eftirspurn. Með sæmileg-
um gangi hér heima og litlum
óhöppum er mjög líklegt að þessi
gráðaostagerð reynist arðvænleg
atvinna. pá rísa upp nýjar og nýj-
ar sveitir, sem eðlilega vilja reyna
sig og ná í hnossið. Freistingin
er mikil, en fyrirhyggjan ekki að
sama skapi. þá byrja líttæfðir
menn að fúska í þessu vandaverki.
Nóg verður búið til af úrgangs-
vöru, en minna af úrvalsvöru. Úr-
gangurinn flýtur með um stund,
þangað til alt sekkur, eins og síld-
in. — Stórtjón. Kyrstaða. Nið-
urskurður. Löng sóknarbarátta á
ný.
Við megum aldrei gleyma því,
að hér er um dýra „luxusvöru“ að
ræða. Góði osturinn verður altaf
keyptur háu verði. Úrgangurinn
er engin vai’a.
þingeyingar!
Við, sem höfum áhuga á þess-
ari ostagerð, mænum nú allir til
ykkar. þið hafið tekið vel og
myndarlega á móti Jóni ostagerð-
armanni,eins og ykkar var von og
vísa. En þið þurfið að gera meira.
Pið þurfið að senda Jóni lærlinga,
valin efni. þar. þarf að fylgjast
að áhugi, samviskusemi, ná-
kvæmni og hreinlæti. Síðasti lið-
urinn er ekki þýðingarminstur.
Alt stendur og fellur með hon-
um. Hér er beint að ræða um
hreinrækt, sérrækt vissra sveppa-
tegunda. Allur framandi, aðvíf-
andi gerla eða sveppagróður er
venjulegast bein eyðilegging fyr
eða síðar. Varist því óhreinar
hendur, óhrein föt, óhreina,
skemda mjólk og sóðalega um-
gengni. Að loknu 2—3 ára námi
hjá Jóni ættu svo nemendur hans
að fara utan og kynna sér betur
mjólkurmeðferð, ostagerð og þar
til heyrandi áhaldameðferð og
smásjána. Hreinlætið kemur fyrst
að ráði gegn um smásjána. Með
þessari mentun, en ekki fyr, eru
þeir færir um að taka að sér
sjálfstæða ostagerð, því annars er
voðinn vís.
Að endingu er það afaráríðandi
að vel takist að flokka ostinn og
koma honum snyrtilega og vel inn-
pökkuðum á markaðinn. þessi sæl-
gætisvara þarf öll að skína af
smekk og hreinlæti utan og innan.
Aukist nú ostagerðin og fari fleiri
a*ð fást við hana, verður nauðsyn-
legt að skipa hæfan mann til þess
að skoða og flokka hvern einasta
ost og hafa umsjón með sölunni
innanlands og utan. Glæpumst
aldrei á því, að senda út slæma
vöru, þó hátt verð bjóðist í svip.
það hefnir sín síðar.
Gangurinn verður þá þessi:
Byrjum hægt, aðeins á sárafá-
um stöðum. Vöndum okkur og
gætum hreinlætis. Veljum góða
menn til þess að læra þetta starf.
Byrjum ekki á nýjum stöðum með
viðvaningum og höfum strangt eft
irlit með flokkun og sölu ostsins.
Á þessum grundvelli skulum við
sækja áfram hægt en ákveðið. pá
hefi eg fulla trú á því, að osta-
gerðin muni verða einn liður, far-
sæll liður í endurreisnar og fram-
sóknarbaráttu okkar íslensku
bændanna.
Snemma í síðastliðnum mánuði
réðist flokkur írskra lýðveldis-
sinna, þeirra sem eru á móti sætt-
unum, á enskan flutningabát, sem
flutti hergögn. Náðu Irar bátn-
um og voru í honum 400 byssur,
700 skammbyssur, 39 hríðskota-
byssur, hálf miljón skota og
nokkuð af sprengiefnum. Eng-
lendingar áfella íra mjög fyrir
það að halda ekki vopnahlé sem
þeirra eigin fulltrúar hafi samið.
— Víða er kvartað undan of-
mikilli mælgi þingmanna. Er kom-
ið fram frumvarp í þýska þing-
inu sem bannar þingmönnum að
tala lengur í einu en s/4 úr
klukkustund. Ýms önnur ákvæði
eru þar og uni að draga úr ræðu-
höldum þingmanna.
— Annað frumvarp er til um-
ræðu í þýska þinginu um refs-
ingar fyrir óhóf í mat og drykk.
— Miklar umræður hafa orðið
í franska þinginu um stærð
franska hersins og lengd her-
skyldunnar. Vildu sumir stytta
tímann niður í eitt ár, en hitt
mun verða ofan á að tíminn verði
1Ý2 ár. Poincaré forsætisráðherra
iýsti því yfir að nú væru í hern-
um 680 þús. menn, en yfir 200
þús. af þeim væru altaf bundnir
í nýlendunum. Minni mætti her-
inn engan veginn vera meðan
slíkur hefndarhugur ríkti á þýska
landi. Iiefðu þjóðverjar altaf víg-
búna 100 þús. menn og auk þess
150 þús. lögreglumenn sem í
rauninni væru hermenn. þar að
auki vissi enginn um það hve mik-
ið herlið þjóðverjar ættu vígbúið
á laun.
-— Alþjóðaskrifstofa í Róm gef-
ur þá skýrslu um kornuppskeru-
horfur í ár að búast megi við
heldur meiri hveitiuppskeru í.
heiminum í ár, en í fyrra og rúm-
lega 12% meiri rúguppskeru.
— Menn þykjast nú hafa feng-
ið vitneskju um ástæðuna til hins
merkilega áreksturs flugvélanna
milli Parísar og Lundúna. Var
þoka svo mikil að illa sást til
jarðar. Báðir flugmennirnir munu
þá hafa tekið það ráð að stýra
eftir járnbrautarlínu sem lá í
rétta stefnu fyrir báða, hvorn úr
sinni átt. þeir hafi haft hugann
svo fastan við að fylgja ílnunni
að þeir sáu ekki hvor til annars.
Slysið hefir dregið mjög úr
mannflutningum á flugvélum.
— Aldagömul, en þó ný enn
þann dag í dag, er. deilan um
yfirráðin yfir Dardanellasundinu,
því að um það liggur leiðin að
Miklagarði og Svartahafi. Er öll-
um í minni tilraunin sem Banda-
menn gerðu á stríðsárunum, fyr-
ir sjö árum, til að ná sundinu og
þar með Miklagarði og opna versl-
unarleiðina að kornforðabúrum
Rússlands. Uín 300 þús. hermenn
settu Frakkar og Englendingar á
land á Gallipolískaga. Tíundi
hluti þeirra týndi lífi og herferð-
in varð algerlega árangurslaus. —
Trójustríðið var háð vegna Dan-
danellasundsins. Hafði Príamus
Trójukonungur krafist tolls af
grískum skipum er fóru um sund-
ið. Xerxes Persakonungur og Al-
exander mikli fluttu báðir heri
sína yfir sundið. Ótal margar or-
ustur hafa verið háðar í nánd
þess. Síðustu aldirnar héldu Tyrk-
ir sundinu, einungis vegna þess
að ekkert stórveldanna vildi unna
öðru. Ilvað eftir annað hugðu
Rússar á að brjótast í gegn með
Svartahafsflota sinn. — Sést það
best, hve Englendingar eiga mikið
undir húsbónda sundsins, er þess
er getið, að þeir fluttu að sér
matvörur um sundið fyrir stríðið
fyrir meir en 22 miljónir sterl-
ingpunda og Bandaríkjamenn fyr-
ir litlu minna. Stendur því deilan
nú um yfirráðin. Mun fullráðið
að Tyrkir eigi að eiga syðra land-
ið sem að liggur, en Grikkir líta
hýru auga til norðurlandsins.
— Fyrir rúmum mánuði 'síðan
voru tveir menn myrtir að nætur-
lagi á fjölfarinni götu í Berlín.
Voru báðir háttstandandi embætt-
ismenn frá Tyrklandi. Á stríðsár-
unum höfðu þeir með öðrum störf
fyrir tyrknesku stjórnina í Ar-
meníu. Er talið víst að þetta sé
liefnd frá Armeníumönnum. Morð-
ingjarnir voru tveir eða fleiri og
hafa ekki náðst.
— Árið 1908 kostaði venjulegt
vöruflutningaskip, sem bar 7500
smálestir, 36 þús. sterlingpund.
Árið 1914 kostaði samskonar
skip 42,500 sterlingpund. þegar
skipaverð varð hæst eftir stríðið,
varð verð á slíku skipi 259 þús.
sterlingpund. Nú eru slík skip
seld á 60 þús. sterlingpund. En
90 þús. sterlingpund myndi slíkt
skip kosta nýsmíðað. Liggur í
augum uppi, að á meðan svo er,
hafa skipasmíðastöðvarnar lítið
að gera.
— Mikið verkfall kolanáma-
manna hefir staðið yfir í Banda-
ríkjunum. Um 750 þús. námu-
menn lögðu niður vinnu.
- — Millerand Frakkaforseti er
á ferð um nýlendur Frakka í
Norður-Afríku um þessa’r mundir.
Hefir vitanlega verið tekið með
kostum og kynjum. Hann færði
soldáninum í Marokkó að gjöf
dýrmætan bíl. Yfirleitt gengur
Frökkum miklu betur en Englend-
ingum, upp á síðkastið a. m. k.
að hafa góðan frið við Múhameðs-
trúarmenn í nýlendunum.
— Tyrkir hafa enn hafið of-
sókn á hendur kristnum mönnum
í Litlu-Asíu. Láta svo um mælt
að þeir vilji alveg útrýma þeim
úr landinu. Englendingar hafa
lýst því yfir að þeii’ muni alvar-
lega taka í strenginn á móti.
— þjóðabandalagið hefir skip-
að 12 manna nefnd til þess að efla
andlega samvinnu milli þjóðanna
sem eru í bandalaginu. Eiga ýms-
ir frægir vísindamenn sæti í
nefndinni.
— Mestu vandræðin af hung-
ursneyðinni í Rússlandi eru nú
liðin hjá.
— Lloyd George bar fram til-
lögur á Genúaráðstefnunni, sem
áttu að miða að afvopnun og friði
í Noi’ðurálfunni. Ekki náðu þær
fram að ganga.
— Mikið uppnám varð á Genúa-
ráðstefnunni út af sérsamningum
sem Rússar og þjóðverjar gerðu
sín í milli. Urðu Frakkar einkum
mjög reiðir. Lá við að fundurinn
sundraðist.
— Spánarkonungur hefir boðið
Zitu, ekkju Karls Austurríkis-
keisara dvalarstað á Spáni.
— Enskt olíufélag hefir fengið
sérleyfi til að láta vinna olíulind-
ir Rússlands. Eru Belgir reiðir
þeim úrslitum, telja gengið á rétt
sinn og fá stuðning Frakka og
Bandarík j amanna.
— þjóðaratkvæði um algert
áfengisbann í Svíþjóð á að fara
fram 27. ágúst næstkomandi.
— Irar hafa nú sjálfir alger-
lega tekið við stjórn innanlands.
— þýskt bankafélag hefir tek-
ið það að sér, með samningi við
rússnesku stjórnina, að koma á
endurbótum í Petrograd.
— Háværar raddir heyrast um
það á Frakklandi að Frakkar eigi
að leggja undir sig Ruhrhéraðið
ef þjóðverjar standi ekki í skil-
' um með skaðabótagreiðslur nú um
mánaðamótin. Lloyd George telur
að það myndi stofna bandalaginu
í hættu.
— Frá írlandi berast enn mis-
jafnar fréttir. Ulsterbúar hafa
handtekið 1500 Sinn Feina sem
sakaðir eru um tilraun til upp-
þots. Hinsvegar hafa Valera og
Collins, foringjar Sinn Feina, sem
missáttir urðu um sáttmálann við
Englendinga, gert með sér sam-
komulag á ný.
— Enskt farþegaskip er var á
leið til Egyptalands rakst á
franskt skip. Fórust 96 menn af
300 sem með skipinu voru.
— þrír flugmenn, írskur, skosk-
ur og enskur, lögðu nýlega af stað
í flugferð og ætla að fljúga í kring
um jörðina. Leiðin er þessi: Frá
London, til Miklagarðs, Indlands,
Japans, Alaska, Newfoundlands,
Grænlands, Reykjavíkur, Fær-
eyja og aftur til Lundúna. Eins
og vænta mátti er það ekki á
álcveðnum degi enn, sem búast
má við komu þeirra hingað. þar
sem leið þeirra liggur yfir löng
höf, eins og t. d. beggja fegin Is-
lands, verður skip til taks á leið-
inni. Loftskeytatæki eru öflúg í
flugvélunum og þær geta lent
jafnt á sjó sem landi og þótt öldu-
gangur sé mikill.
— þegar Lloyd George kom
heim til Englands aftur af Genúa-
ráðstefnunni var honum tekið
með kostum og kynjum. Og í
þinginu fékk hann traustsyfirlýs-
ingu með öllum þorra atkvæða.
Lét Lloyd George svo um mælt
að Genúaráðstefnan væri merk-
asta ráðstefna sem sögur fara af.
— Suður-Slafar hafa gert
Wrangel hershöfðingja rækan úr
landi sínu. Ilafði Rússastjórn í
hótunum fengi hann þar friðland.
— Sendiherra Bandaríkjanna í
Kaupmannahöfn hefir látið þess
getið að hann sé að læra íslensku
og ætli sér að koma til íslands
undir eins og kringumstæður
leyfa.
— Á fjáraukalögum Dana er
A.age Meyer Benedictsen veittur
400 kr. styrkur til þess að semja
yfirlit yfir sögu Islands.
— Skipun hermálanna er nú til
umræðu í danska þinginu. Ber
flokkunum mjög í milli. Hægri
menn heimta mestu varið til
hersins, en jafnaðrmenn vilja ná-
lega afvopnun, halda einungis öfl-
ugri lögreglu, sem vopnuð sé að
nokkru leyti. Sennilega verða til-
lögur vinstri manna flokksins sig-
ursælastar í aðalatriðum og leggja
þeir til að útgjöldin séu nokkuð
lækkuð,
— Síðustu fregnir frá írlandi
eru þær að Bretar óttist uppreist.
Sættagerð Valera og Collins muni
vera ósamrýmanleg sáttmálanum
við England. Virðist alt benda á
að Suður-írar muni samhuga lýsa
írland sjálfstætt lýðveldi. Eru
bresk herskip á verði við strend-
ur Suður-írlands.
----o---
Samvinnuflokkurinn
og Fiskifélagið.
i.
Nú nýverið urðu formannsskifti í
Fiskifélaginu. Lét af stjórn Hannes
Hafliðason, ráðsettur maður og yfir-
lætislaus, allsólíkur nútíma spekú-
löntum. Við tók Jón nolckur Berg-
sveinsson. Fyrir nokkrum árum varð
liann síldarmatsmaður nyrðra, og vaf
þá talið til gildis, að liann væri eitt-
hvað í ætt við Björn heitinn Jónsson
ráðherra. Hefir Jón þessi hafst við á
Akureyri undanfarin ár, og rekið þar
einhverja verslun með dót frá Ame-
ríku, tilheyrandi útgerð. Jafnhliða því
hefir hann tekið þátt í árásum á sam-
vinnufélögin, m. a.' skrifað langan
liarmasöng í blað kaupmanna á Ak-
ureyri, eftir að samvinnulögin gengu
í gildi. Bar*liann sig þar næsta aum-
lega fyrir hönd milliliðanna, að tvö-
faldi skaturinn væri nú úr sögunni.
Mun hann, eins og fleiri skoðana-
hræður lians, hafa „einkum og sér í
lagi" kent tveim efstu mönnum sam-
vinnulistans um þetta ólán, sem hent
hafði.
í vor á Fiskiþinginu er Jón þessi
kosinn formaður eftir endalausan
barning frá hans liálfu. Var þá í
kjöri annar maður, sem að dómi óvil-
Jiailra manna liefði verið líklegri til
að koma fram sem heppilegur mál-
svari félagsins, skipstjóri Kr. Bergs-
son frá Isafirði, vel mentur maður og
dugiegur. En Kr. Bergsson otaði sér
ekki fram. Svo var Jón kosinn.
Skildu menn ekki i fyrstu hvaða
ósýnilegar vættir hefðu borið hann
upp á skrifstofu Fiskifélagsins.
Hvort menn fara að skilja það nú,
er annað mál.
Fyrsta verk Jóns í hinu nýja sæti
var að blanda sér í steinolíumáliað,
og það á alveg óvenjulegan hátt. Áð-
ur hafði Fiskiféiagið á ýmsan liátt
reynt að hamla móti ofurvaldi ame-
ríska steinolíufélagsins. Keypti Fiski-
félagið m. a. eitt sinn dálítið af olíu
til að liefja samkepni við íslensku
deild liringsins. Fór þá að vonum:
Steinolíufélagið lækkaði sitt verð í
bili lítið eitt ofan fyrir Fiskifélagið.
Gekk þá olia Fiskifélagsins treglega
út, því að flestir vö'ru svo eigingjarn-
ir að hlaupa eftir eyrishagnaðinum
á liöandi stund, án þess að gæta að
frafntíðarhagsmunum. Tryggvi heit-
inn Gunnarsson bankastjóri fylgdist
með af lífi og sál i þessari baráttu,
og þótti ómannlcgt, er útvegsmenn
sviku sjálfa sig og gengu fram hjá
sínu eigin fyrirtæki. En að lokum
fór svo, að allmikið tap varð á þess-
ari oliu, og hljóp landið undir bagg-
ann, sem rétt var, þar sem Fiskifé-
lagið liafði gert tilraunina í góðu og
sjálfsögðu skyni, en borið lægra hlut
af því að kendi aflsmunar milli hins
fátæka íslenska smáfélags, og heims-
hringsins „Standard Oil“.
Árið 1917 samþykti alþingi lög um
steinolíuverslunina. Var það heimild
fyrir landsstjórnina að taka einka-
sölu á stcinolíu hvenær sem hún sæi
sér fært. Engar deilur voru um mál-
ið í þinginu. Mótstaðan gegn liinu
útlenda félagi var svo Imegn, að um
enga vei’ulega deilu var þar að ræða;
Fiskimannastétt landsins heimtaði að
sér væi’i hjálpað með steinolíuversl-
unina. Og það var bersýnilegt, að
þá hjálp gat enginn veitt nema land-
ið sjálft. Bak við þessi lieimildarlög
stóð vilji allra hugsandi sjómanna,
og allra þjóðrækinna manna í öðr-
um stéttum. íslensku hlutliafai’nir
vissu um hina almennu óánægju með
vei’ðlag félagsins og liöfðu sig ekki
frammi opinbei’lega. Má af því sjá,
að þeir hafa illa ti’eyst málstað' sín-
um.
Meðan striðið stóð og fyrst á eftir
treystist landsstjórnin ekki til að
taka upp einkasölu á seinolíu. En um
það leyti sem núvei’andi kreppa byrj-
aði, hafði landsverslunin komið mál-
inu i það horf, að hægt var að byrja
samkepnina. Á stríðsárunum hafði
„steinolíufélagið" haft einveldi að
mestu í verslun hér með þessa vöru-
tegund, og þótti ganga seint með
lækkanir, þó að farmgjöld féllu og
aðrar vörur lækkuðu stórum í verði
ei’lendis. Landsverslun lióf samt sam-
kepnina. Var það mikið áhættúspil
án einkasölu, þvi að Steinolíufélagið
gat hæglega lœkkað vöruna niður
fyrir sannvirði, i bili, til að láta
landsverslun sitja uppi með sínar
birgðir.
En leikar fóru öðruvísi. Landsversl-
un lækkaði olíuna lxvað eftir annað,
og var þó að jafnaði um 15 krónum
ódýrara pr. tn. en Steinolíufélagið.-
Auk þess hjai-gaði Landsverslun oft
með olíu, þegar félagið var uppi-
skroppa. En það beina og óbeina
gagn, sem Landsverslun hefir gert
fiskimannastétt landsins, þennan
stutta tíma, verður varla með tölum
talið. Verður nánar vikið að þeii’ri
hlið málsins síðar.
Menn skyldu lmlda, að fyrsta verk
hins nýbakaða fonnanns hefði verið
að ganga á fund forstjóra Lands-
verslunar og tjá lionum alúðai’þakk-
ir fyrir alt það gagn, sem hann hefði
unnið sjávai-útvegnum, og Fiskifélag-
inu með aðgerðum sínum í málinu.
En svo var ekki. í stað þess ritaði