Tíminn - 10.06.1922, Blaðsíða 1

I
<S>)aíM£ti
otj afðrei6slumaf>uv Ctmaits- er
5 i g u r cs e i r $ r i 6 r i f s f o n,
Satnbaubsítúsiini, lu'vfjariF.
VL ár.
Áshorun
til bændastéttarinnar.
Landskosningarnar 8. júlí næst-
komandi eru prófsteinn á þroska
íslensku bændastéttarinnar.
Af hálfu bændastéttarinnar og
samvinnumanna er borinn fram
listi, B-listinn.
Fréttir hvaðanæfa að af land-
inu herma það, að bestu horfur
eru á að .listinn komi að tveim
mönnum. Ennfremur eru mjög
góðar horfur á því að listi kaup-
manna, sem aðallega er teflt á
móti bændalistanum, komi engum
að, sem og á að vera.
Alt er undir því komið að kjós-
endur til sveita, konur og menn,
sæki vel kjörfundina. þá er sig-
urinn vís.
Óhætt er að fullyrða, að þau at-
kvæði sem lenda kunna á lista
kvenna, eru með öllu töpuð at-
kvæði. pað mun mega telja víst
að sá listi verði lægstur allra list-
anna. Meginþorri kaupstaða-
kvenna kýs eftir stjórnmálaskoð-
unum, en ekki öðru. það gera
bændakonur vitanlega líka lang-
flestar. Alls engin trygging er og
fyrir því, hvernig efsta kona
kvennalistans muni snúast við
þeim málum sem verða á dagskrá.
næstu árin. og varða líf og við-
reisn, eða hnignun og dauða land-
búnaðarins.
Konur og karlar hinnar íslensku
bændastéttar!
Sameinist undir sigur- og rétt-
lætismerki samvinnunnar! Sam-
einist undir merki þess eina
stjórnmálaflokks, sem hefir það
að höfuðverkefni að varðveita
bændamenninguna í landinu og
reisa landbúnaðinn við! Sýnið að
bændastéttin sé þroskamesta stétí
landsins með því að fjölmenna á
kjörfundina og kjósa B-listann!
Sýnið í verkinu undramátt hinna
frjálsu samtaka samvinnumanna!
Gefið það svar sem við á gegn
óhróðursögunum um sjálfbjargar-
sarntök ykkar! Látið samvinnu-
og bændalistann fá langflest at-
kvæði listanna!
Felið þeim mönnum að fara
með umboð ykkar á Alþingi, sem
þegar hafa sýnt það í verkinu, að
öll störf þeirra miða að efling
samvinnustefnunnar og viðreisn
landbúnaðarins. peim mönnum ein
um er fyllilega treystandi til að
gæta hagsmuna ykkar, að heimta
réttlæti í lagasetning og fram-
kvæmd, að hafa vit og skilning á
• þýðingu samvinnufélagsskaparins
og landbúnaðarins fyrir þjóð
okkar. ..
Af hálfu Miðstjórnar Framsókn-
arflokksins.
Tryggvi þórhallsson.
Aðalumboðsmaður B-listans.
-----o----
Alóþarft embætti. Dómsmála-
ráðherra hefir í utanför sinni
veitt Magnúsi Péturssyni alþingis-
manni og lækni, bæjarlæknisem-
bættið hér í bænum. Iíér skal
ekki rætt um manninn sem hlot-
ið hefir embættið, en hitt er op-
inbert leyndarmál, að þetta nýja
embætti er algerlega óþarft. Kem-
ur það mjög kynlega við og hlýt-
ur að fá þungan dóm hjá þjóð-
inni að embætti þetta skuli veitt,
því að það mátti leggja það nið-
ur, án þess að nokkur hefði þurft
að fara á eftirlaun.
Brot úr þingsbgunni
1922.
ii.
Eins og íyr var á drepið, er Fram-
sóknarflokkurinn nú orðið það stór,
að læplega er unt að mynda stjórn
hér á landi, nema að hann styðji
stjórnina cða láti liana hlutlausa.
þannig lifði Jón Magnússon síðustu
tvö árin, á hlutleysi nokkurs lduta
þess flokks. í vetur var um þrent að
gera fyrir Framsókn: 1. Að Jofa Jóni
að hanga. 2. Að mynda hreina flokks-
stjórn. 3. Að láta Jón falla, en láta
hlutlausa stjórn hlutlausa, þar til
hún ynni sér til óhelgis. Samviska
þingmanna í flokknum gerði fyrstu
leiðina ófæra. Jón var svo gersam-
lega fylgislaus orðinn meðal hænda,
að enginn í flokknum treystist til að
koma heim með þá ábyrgð á baki
íér. Miðvegurinn var lika ófær. Eng-
ir þingmenn nema i Framsókn vildu
láta þverbanna innflutning á óþarfa
og hafa eftirlit með þvi, að andvirði
íslenskrar vöru færi til nauðsynja en
ekki fyrir glys og glingur. þriðja
leiðin ein var fær, að reisa við í verki
aftur ópólitislca stjórn, landshöfð-
ingjadæmi með' þrem mönnum, fyrir
einn, eins og fyrrum var. jietta tókst
svo vel, að fram að þessum dogi hefir
stjórnin notið árs og friðar. Jafnvel
aðalmálgagn kaupmanna liefir talið
sinn flokk í einhverjum venslum við
hina nýju stjórn, og að lmn ætti í
þeim hóp einhvers styrks að vænta.
Sýnir þetta, að byrjunin með ópólit-
iska stjórn liefir tekist fram yfir all-
ar vonir, þegar litið er á þann rugl-
ing, sem kjarkjeysi og valdafýkn Jóns
Magnússönar liafði komið á flokkana.
Sá ljóður sem þótti einna mestur á
ráði liinnar nýju stjórnar var það að
Bjarni frá Vogi væri einn af þcim,
sem lct hana hlutlausa á hinu liðna
þingi. Vildu Morgunhlaðsmcnn, sem
komið liölðu Bjarna inn við siðustu
kosningar, láta Framsókn fá álits-
hnekki af nábýlinu við þm. Dalam.
þessi skoðun stafaði af ókunnugleika
manna á persónusamböndum í þing-
inu. Fyrst kemur fram í þessu yfir-
drifið og alveg rangt álit á Bjarna.
Siðan lauk formdeilunni við Dani er
Bjarni eins og fiskur á þurru landi,
áhugalítill um hina fjárhagslegu við-
reisn landsins. Lifir þá helst í göml-
um glæðum ýmislegt hégómafitl við
sendimenn erlendis, utanríkisdeild
hér heima, krossana og aö láta orð-
ið „ríki“ koma fyrir i tírria og ótíma
þar sem áður var „land“. þar að
auki hugsar Bjarni vitanlega um að
halda i sin gömlu „bein“ fyrir sig og
nokkra kunnirigja sina, t. d. Jóhann-
es gamla á Kvennabrekku og fáeina
aöra. þótti bæði honum og Einari
Arnórssyni spónn falla úr aski
þeirra er bitlingurinn til lögjafnaðar-
nefndar var lækkaður úr 2000 kr. nið-
ur i 500 á fnann árlcga, fyrir álirif
Timans. Skrifaði Einar varnarskjal
fyrir hitling þessum og taldi „beinið"
hafa verið samningum hundið frá
tíð Jóns Magnússonar. En það var að
engu liaft.
Bjarni er þannig mjög tekinn að
eldast og þverra kraftur til þcira
hluta, sem sparsamir kjósendur liafa
mest fundið honum til foráttu. En
samt sem áður hefir hann enn íurð-
anlega mikið vald yfir einstöku mönn-
um, sem eru ennþá viljaveikari en
hann. Á það sérstaldega við um Jón
Magnússon. Milli þeirra tvcggja
manna hefir, að því er virðist frá
námsárum þeirra, verið mjög náin
persónuleg bönd. Og þó að ofan á
væru siðar svæsnar deilur milli
flokka þeirra, er þeir töldust til, þá
héldust þhssar taugar engu að siður.
Kvað svo ramt að ósjálfstæði Jóns
gagnvart Bjarna, að einn maður í
hinum dána flokki Jóns liefir hald-
ið því fram, að Bjarni hefði getað dá-
lcitt þingmenn mcð snúðugu augna-
tilliti og öldurmannlegri framgöngu.
Að vísu mun þetta hafa haft við
litið að st.yðjast nema vald Bjarna
yfir Jóni fornvini sínum. Bar þar
fyrst til gömul persónukynning, yfir-
burðir Bjarna sem skapmeiri og þrótt-
ugri manns, cn að síðustu náinn
skyldleiki í skoðunum á ýmsum
þeim rnálum, sem báðir þessir menn
höfðu einna lielst áhuga fyrir. En
það var allskonar tildur og hégómi í
stjórn landsins og starfi þingsins,
einskonar unggséðingsháttur, aðdáun
á tildri og prjáli, sem hefði farið vel
á drengjum um fermingu, cn átti
miður við á mönnum, sem þóttust
vcra að stýra heilu landi.
pegar menn vita þessa aðstöðu,
verður flestum skiljanlegt, að dóms-
málaráðherravöld í höndum Jóns, og
umsjá með þeim leyfum af utanrík-
ismálunum, sem samningurinn frá
1918 skildi eftir í höndum lands-
manna, var hinn mesti hvalreki fyr-
ir Bjarna. Unnu þeir Jón saman í
mesta bróðerni að öllu formstildrinu.
Bjarni átti flestar hugmyndirnar en
Jón frámkvæmdi, aðallcga með til-
stvrk fylgismanna sinna. þannig
skapaðist Khafnarlegátinn, Genúa-
lcgátinn, krossarnir, utanrikisdcild
litla Lárusar o. s. frv. í nýritaðri
grein í Mhl., sem talin er eftir.J. M.,
er sumt af þessu dóti beinlínis skrif-
að á reikning Sjólfstæðismanna, en
það er i raun og veru sama og Bjarni,
þegar um þossi mál cr að ræða.
Nú munu merin skilja, að einmitt
sú leið, sem farin var, að fella Jón
úr íramkvæmdarstjórninni, var að
minka stórkostlega hættuna við
eyðslu og tildur. þar með var .Tón
sjálfur gerður óskaðlegur, og Bjarni
sviftur þeii’ri hönd, sem drjúgust
hafði orðið til að konxa óskum hans
í framkvæmd. -Starf og stefna Fram-
sóknar er andstæðan við starf og
stcfnu áðurnefndra félaga. þeir
vilja hisrnið, lijómið og yfirborðs-
fi’oðuna. Framsókn vill lxefja þjóðina
til meii’i hagsælda og menningar með
raunverulcgum framförum. Með því
að sundi'a flokksstjórn kaupmanna
og skilja Bjarna og Jón, tókst að fá
annari blæ á þingið. Sást það best
á meðferð fjárlaganna í vetur, að ann-
ar andi sveif yfie vötnunum. Fram-
sókrt var búin að aðskilja og ein-
angra tvo eyðslusömustu mennina,
svo að álirifa þeirra gætti að kalla
mátti ekki neitt. Svo mjög kvað að
þessari breýtirigu, að sá ráðherrann,
sem helst mætti gei’a ráð fyrir að
Bjarni liefði áhrif á, Sig. Eggei’z,
lýsti yfir mörgum sinmim á þing-
inu, að liann ætlaði að leggja fyrir
næsta þing frumvarp um stórmikla
samfærslxi í embættabákni landsiris.
Mun Bjarna hafa þótt þetta óálitlog
byrjun, enda tóku þeir Jón og hann
nú að vinna saman að nýju. þótti
þeirn báðurn liið mesta mein að því,
að utanríldsráðherraembættið skyldi
standa autt, eftir hina skyndilegu
hurtför ráðherrans. Sveimuðu þeir
vinirriir sorgbitnir kringum hið tóma
hreiður eins og tveir vætukjóar, sem
hafa vei’ið rændir eggjum. Frh.
J, J.
Sigurgeir Friðriksson afgreiðslu-
maður Tímans fer norður á morg-
un snögga ferð.
-----o-----
Tveir
bændahöfðingjar.
I mánuðinum sem leið áttu
Skagfirðingar á bak að sjá tveim
merkum bændaöldungum, sem
um langan aldur höfðu setið jarð-
ir sínar með sæmd og prýði. Er
skarð mikið orðið fyrir skildi í
héraðinu er þeir eru báðir fallnir
frá.
Björn Pétursson á Hofsstöðum.
Björn á Hofsstöðum mun flest-
um kunnur sem einhverntíma
hafa komið í Skagafjörð, og rniklu
fleirum. Bjuggu þeir saman á
Hofsstöðum Björn og Sigurður
bræður æfalengi við aðdáanlegt
sarnkomulag, rausn og gestrisni.
Var Björn hátt á níræðisaldri er
hann lést, um miðjan síðastlið-
inn mánuð. Hann var fjörmaður
og gleðimaður með afbrigðum,
stórgerður ekki síst er öldur risu
hæst í sjálfstæðismálinu og stóð
þá fremst í fylkingarbrj ósti til
vinstri handar. Hafa fáir íslensk-
ir bændur verið honum sjálfstæð-
ari og meir stórhuga. — Hann
var tvíkvæntur og átti fjölda
barna. Eru þessi á lífi: Sigríð-
ur, heima á Hofsstöðum, Sigurð-
ur bóndi í Ilofsstaðaseli, Sigríð-
ur húsfreyja á Fremri-Brekkum,
Pálína húsfreyja á Ytri-Brekkum,
Anna húsfreyja á Lóni, Jóhannes
bóndi á Hofsstöðum og Kristín
kona Kristins Briem kaupmanns
á Sauðárkróki.
Guðm. Sigurðsson í Ytra-Vallholti.
Guðmundur í Ytra-Vallholti
hafði búið þar í um 40 ár og var
á áttræðisaldri er hann lést,
snemma í síðastliðnum mánuði.
Hann byrjaði búskap bláfátækur.
En með frábærum dugnaði, hag-
sýni og reglusemi var hann orð-
inn með efnuðustu bændum hér-
aðsins. Ekki var til sléttur blettur
í Vallholtstúni er hann fór þar að
búa. Fyrstur allra í sínum hreppi
byrjaði hann jarðabætur og hefir
unnið stórmikið í því efni, bæði
um tún, engja og húsabætur.
Fyrstur hóf hann og þann sið að
taka vel mentan mann á heimil-
ið til kenslu börnurn sínum. Síð-
ustu árin var hann blindur. Kona
hans lifir hann, Guðrún Eiríks-
dóttir frá Djúpadal, stórmerk
kona, og börn þeirra fjögur:
Valdimar bóndi í Vallanesi, Eirík-
ur og Jóhannes bændur í Ytra-
Vallholti og Vilhelmína gift kona
hér í bænum.
Samvinnufloltóurinn
og Fisfcifélagið.
ii.
í síðasta blaði Var sýnt fram á
lxversu fiskimannastéttin þi’áði, að
.íslenska deild Standard Oil yrði að
lækka segliri, sökuin þcss hve dýr-
seld hún hefir vcrið. Fiskifélagið
\
reyndi að hjálpa, en bcið skaða af
og landið varð að hlaupa undir bagg-
'ann. Kaupmannasamkepni sem nokk-
uð rnunaði um, kom ekki til greina.
Alþingi samþykti lög 1917 um að
landsstjórnin mætti taka einkasölu á
olíu, hvenær sem hún sæi sér fært.
En landið lxafði fyrir augum ósigur
Fiskifélagsins, og fór sér liægt. Áður
en fai’ið er lengra út í að skýra frá
undirbúningi Landsvei-slunar, þykir
hlýða að bii-ta útdrátt úr þýddri
grein í Mbl. 8. júní þ. á. um sam-
kepni Breta og Bandarikjanna um
steinolíumálið. Umrædd grein er
nefnalega rétt, enda þýdd. Hitt er
annað mál, lxvort hluthafar Standai’d
Oil á íslaixdi verða blaðinu þakklát-
ir fyrir hreinskilnina.
Mbl. scgir í’étt fi’á því, að fyrir
skömmu sameinuðust tvö voldug
ensk olíufélög, „Shell“ *og „Royal
Dutcli". Bæði áttu þau gífurlega
miklar olíulindir viða um heim, mik-
il fíutningaskip og stórkostlegar
hreinsunarstöðvar í Englandi. Eftir
sameiniiiguna segir Mbl. að félög
þessi hafi getað farið.að steyta hnef-
aixá framan í gamla Rockefeller,
steinolíukónginn. Blaðið segir enn-
fremur að þessi félög hafi nú náð
tveim þi’iðju h)utum olíulindanna i
Mið- og Suður-Ameríku á sitt vald,
og að á Genúafundýium liafi þessi
bresku íélög fcngið olíuséi’leyfi í
Kákasus, mjög í tx’ássi við banda-
menn Breta, Frakka. Ennfremur er
ekki drcgin dul á, að stjórp Breta
sé mjög í róðum með þetta. Breskir
stjórnmálamenn telji viðhald heims-
vcldis Englendinga komið undir yfir-
í’Aðum olíulinda heimsins, enda sé
enginn vafi á, að eftir fáein ár verði
það Englendingar, en ekki Amei’íku-
menn, sem íramleiða mest af þeirri
oliu, sem heimurinn þarfnast. Enn
nefnir blaðið önnur stór ensk olíu-
félög. Eitt þeii-ra, hið stærsta, kemur
síðar við þessa sögu. í því á breska
stjórnin meiri hluta af fjármagninu.
Er það þvi einkonar ríkisfyrirtæki.
það er afaniiikilsvei’t, að íslend-
irigar viti að Bretar eru að verða
ofan á í heimssamkepninni við Ame-
x’ikumenn um steinolíuna, og að
bi-eska stjórnin lætur sig meira
skifta olíufi'anxleiðsluna og olíuversl-
unina, en nokkurt annað vei’slunai'-
mál. Ennfremur að breska þjóðin er
beint og óbeint meðeigandi í því nær
öllum þessurn risafyrirtækjum, og að
með því er trygt, að aldrei getur
oi’ðið þar sama kúgun og í auð-
mannahringum Bandaríkjanna, þar
sem í’íkisvaldið hefir engin ítök og
engin áhrif.
Nú geta menn skilið, hvílíka þýð-
ingu það hefir fyrir íslenska fiski-
rnenn, og þjóðina í heild sinni, að
Landsverslun hefir tekist að ná
tryggilegum samningum við eitt af
þessum voldugu olíufi’amleiðslufé-
lögum Breta. þar sem nú að blað
kaupmanna er búið svo greinilega að
lýsa yfirbui’ðaaðstöðu Bi’eta í oliumál-
unura í samanburði við Standax’d
i
Oil, sem þjóðin hefir unx rnörg und-
anfarin ár orðið að beygja sig fyrir,
þá má vænta að vel þyki af stað
farið, er Landsverslun hefir trygt sér
svo lengi sem í liennar valdi stóð,
örugga aðdrætti mcð þessa vöruteg-
und. það er með skiftum við breskt
heimsfélag senx Laixdsverslun hefir,
með svo góðum áraixgri hafið sanx-
kepni við „Hið íslenska steiixolíufé-
lag“, senx eiixs og allir vita er lítill
angi af Standard Oil.
Og það vei’ður í íxáiixni samvimxu
við slíkt félag, sem Landsverslun
getui- á konxandi árunx byrgt alt land-
ið moð steinolíu, ef þjóðiix bregst
ekki sjálfri sér, eiixs og xxokkur liluti
útgerðarnxanna brást Fiskifélaginu,
þegar olía þess ránn í sandiixn forð-
um. Ef svo hörmulega tækist til, að
þjóðin hlustaði á fortölur nxaixxxa,
seixx íxxeta íxxeir liagsmuni liluthaf-
aixxxa í Hiixu ísleixska steiixolíufélagi,
heldur eix að fiskimamxastétt lands-
ins fái olíuna með saxxnvix’ði.
Eini flokkurimx í landinu, sem hef-