Tíminn - 17.06.1922, Blaðsíða 4

90
T I M I N N
Kjósid rétt!
lífsskoðun, að mannkyninu sé
hollara að efla samvinnu en
samkepni. Hvortveggja tilhneyg-
ingin er til í eðli mannsins. Skoð-
anamunurinn er um það, hvor til-
hneygingin hafi og muni duga
mannkyninu betur. Samvinnu-
stefnan er lífsskoðun sem hefir
áhrif á afstöðu manna til allra
mála. Hún er eins og fjallgarður
sem tindar hinna einstöku mála
rísa á. Hún hefir meðal annars
áhrif á verslunarmál. Samvinnu-
maðurinn er þeirrar skoðunar, að
það sé ranglátt að arðurinn af
erfiði frmleiðendanna renni í
vasa þeirra sem hafa vöruskifti
með höndum. Hann telur þá stétt
óholla þjóðfélaginu, sem hefir
það markmið að kaupa innlenda
vöru með sem lægstu verði og
selja útlenda með sem hæstu.
Samvinnumaðurinn telur verslun-
arhæfileika ekki það göfugri öðr-
um hæfileikum, að þá beri að
launa hæst allra verðleika. Hann
er andvígur óhóflegri auðsöfnun.
Hann vill varðveita þann jöfnuð,
sem nú er meðal þjóðar vorrar, og
þó svo, að allir verði ríkari en
nú er. Hann er jafnandvígur auð-
valds og öreigastefnu. þeir tveir
flokkar starfa að því að dýpka
og breikka gjána milli fátækra og
ríkra, en á þeirri gjár ber enn
lítið í voru þjóðfélagi. Fái þeir
flokkar að ráða, verður gjáin orð-
in djúp og breið eftir nokkra ára-
tugi. þeir flokkar styðja hvor ann-
an. Sá sem styður auðvaldið eyk-
ur öreigafjoldann. Samvinnu-
stefnan er stefna óslitinnar ís-
lenskrar menningar, þar sem rík-
ir jöfnuður og samúð. Samvinnu-
stefnan er eina stefnan sem er
samboðiri þessari smáþjóð, þar
sem allir eru svo skyldir, að ekki
þarf að fara lengra aftur en til
Jóns Arasonar til að rekja allar
ættir saman. þessvegna styð eg
samvinnulistann. X.
—.—o----
Framh. af 1. síðu.
fordæmi. Hann fékk að vita að
það Var ungur bóndason, Sigurð-
ur Sigurðsson, sem gert hafði
þennan garð. Páll leitaði Sigurð
uppi, kyntist honum, fékk trú á
að þar væri mannsefni. Hann
sendi Sigurð á búnaðarskóla til
Noregs, -og lét hann jafnframt
nema skógrækt sérstaklega. Síðan
gerði hann sér ferð til Reykja-
víkur til að útvega þessum unga
skjólstæðingi sínum styrk til
áframhaldsnáms við búnaðarhá-
skólann í Khöfn. Eftir að Sigurð-
ur kom heim, stofnuðu þeir amt-
maður og hann Ræktunarfélag
Norðurlands. Gróðrarstöðin á Ak-
ureyri er byrjunarverk Sigurðar.
Síðan ummyndaði Páll Hólaskóla,
sem þá var í deyfð og niðurlæg-
ingu, og gerði Sigurð þar að
skólastjóra. Vakti skólinn í hinni
nýju mynd milcla öldu hin fyrstu
ár. Síðar var Hvanneyrarskólan-
um breytt í hið sama horf. Og þó
að menn viti nú að það form, sem
nú er á búnaðarkenslunni, verði
ekki varanlegt, var breytingin
samt stórt spor áfram, frá því sem
áður var. Nú er þessi Sigurður
Sigurðsson forseti Búnaðarfélags
íslands. Undir hans stjórn hefir
færst nýtt líf í félagið. Er ann-
arsstaðar vikið að þeirri stór-
breytingu, sem þar er verið að
gera, hina mestu í búnaðarhátt-
um þjóðanna, sem gerð hefir verið
síðan landið bygðist.
Um sama leyti var hjá Páli
amtmanni ungur maður úr Eyja-
firði, skrifari hans, en um leið for-
maður fyrir Pöntunarfélagi Ey-
firðinga. Félagið var orðið undir
það 20 ára gamalt, en hafði altaf
verið lítið og ekki gert mikið
gagn. Mátti heita að félagið væri
að dauða komið. Páll hafði með-
an hann var á Suðurlandi, verið
lífið og sálin í Stokkseyrarfélag-
inu. Hann var kunnugur hinu er-
lenda formi samvinnufélagsskap-
arins, sem þá var óreynt hér. Páli
þótti mein að kyrstöðunni í Eyja-
firði og hvatti þennan unga skrif-
ara sinn til utanferðar, að kynn-
ast í verki kaupíélögunum þar.
petta varð. Hinn ungi maður fór
utan. Kynti sér rækilega skipulag
Rochdale-félaganna, kom heim,
umbreytti pöntunarfélagi Eyfirð-
inga í Kaupfélag Eyfirðinga. Á
fáum árum varð þetta félag
stærsta verslun á Norðurlandi, og
fékk gífurlega mikla lyftandi þýð-
ingu fyrir héraðið. Um sama leyti
breyttust flestöll gömlu pöntunar-
félögin í svipað horf og Kaupfé-
lag Eyfirðinga. Sambandið, sem
áður var aðeins fræðslu- og kynn-
ingaríélag, breyttist smátt og
smátt, fyrir áhrif og starf hins
sama manns í innkaupa og sölu-
félag fyrir meginhlutann af sveit-
um landsins.
Páll Briem hefir nú legið mörg
ár í gröf sinni. En þeir menn, sem
eru gáfum gæddir og skapi farn-
ir eins og hann, lifa í verkum sín-
um og áhrifum. það er ómögulegt
að segja nú, og það verður aldrei
hægt til fulls að segja, hvað mikil
áhrif uppeldisstarfsemi Páls
Briems hefir fyrir þjóðlífið. Hér
hafa verið nefnd fáein dæmi, af
handahófi aðeins. Annarsvegar
umhyggja hans fyrir hinum sið-
ferðislegu sjúklingum, trú hans á
þeim sem lyfti þeim úr eymdinni
upp í mannlífið.Hinsvegar stórsýn
hans á æskuna. Engir, jafnvel
ekki hinir mestu menn, geta fram-
kvæmt sjálfir nema lítið brot af
hugsjónum sínum. þeir einir koma
miklu til vegar, sem í stað þess
að öfunda aðra af framkvæmdum,
hjálpa efnismönnum til náms og
starfa.
það er lítill vafi á að ættarað-
staðan, lögfræðisnámið og hið háa
embætti hefir verið Páli fremur
hindrun en léttir. Flestir menn,
sem hafa góða efnalega aðstöðu,
verða kyrstöðumenn. Flestir lög-
fræðingar verða formadýrkendur.
því meira sem er að yfirvinna, því
meiri er frægð sigurvegarans. Páli
Briem tókst, þrátt fyrir þessar
hindranir, að komast gegn um
yfirborðshjúpinn, inn í kjarna
hlutanna. Aðeins í einu stóru þjóð
máli sýnist lögfræðingurinn hafa
borið ofurliða hans skörþu sjón á
veruleikann. það var í íslands-
bankamálinu. Tryggingar þær,
sem bankinn bauð, voru góðar á
pappírnum, en gallaðar í reynd-
inni.
Fyrir formalistana og kyrstöðu-
mennina, fjandmenn góðrar al-
þýðumentunar og aðra af sama
tægi, sem annaðhvort unnu móti
Páli Briem, meðan hann lifði, eða
höfðu a. m. k. megna vantrú á
starfi hans og vinnuaðferð, er nú
heilsusamlegt að líta til baka, til
að sjá hversu hugsjónir þessa
merkilega brautryðjanda, halda
áfram að lifa og komast í fram-
kvæmd, þó að hann sé löngu lát-
inn. það er eftirtektarvert, að hin-
ar róttækustu umbætur í atvinnu-
lífi og verslunarmálum, sem orð-
ið hafa hér á landi, skuli að miklu
leyti fyrir áhrif hans, vera að ger-
ast nú, mörgum árum eftir frá-
fall hans. J. J.
Á vlð og dreíf.
pingm. V.-Skaftfellinga.
Mbl. hefir látið sér ant um Láx-us
í Klaustri síðan hann kom á þing,
sífelt verið að senda honum tóninn.
þetta er skiljanlegt. Að þessu blaði
standa eingöngu afturhalds- og kyr-
stöðumenn. þeir halda saman til að
verja milliliðsgróða sinn, bein og
bitlinga. I.árus er aftur á móti ein-
hver tilþrifamesti framfaramaður
l.andsins. Hann hefir verið einn at-
kvæðamesti maður við að gera kaup-
félagið í Vík að stæi’stu vei’slun liér-
aðsins. Hann hefir verið lifið og sál-
in í „Skaftfellings“-félaginu, sem læt-
ur bát sinn flytja vörur til og frá
Vík. Að hans ráðum og með hans
forsjú var hætt að hrekja sauðféð
úr sýslunni til slátrunar í Rvík. Nú
er þvi slátrað í Vik. þessi dæmi eru
Allir eiga að neyta síns borgara-
lega réttar þegar velja á þjóðar-
fulltrúa eða úrskurða á um mik-
ilsvarðandi mál, sem snerta al-
þjóð eða einstaklinga, og liggur
þá mikið við, að rétt sé valið. Hið
sama gildir og um, þá er einstakl-
ingar eiga að skera úr sinum
einkamálum á einu eða öðru sviði,
að þeir þá velji ætíð það, sem er
best og haganlegast þörf þeirra,
einkum þó að þvi er snertir versl-
un og viðskifti innan lands og ut-
an. Og það sem hefir hvað mest
álirif að því er snertir hið ytra út-
lit á því sviði, er smekkleg og vel
af hendi leyst prentun. Prentsmiðj-
an Acta, Mjóstræti 6, Reykjavík, er
stofnsett á þessum grundvelli, og
gerir hún sér alt far um að full-
nægja kröfum nútímans og þörf-
um viðskiftamanna sinna. Hún
leysir af hendi hverskonar prent-
un sem er, og ér frágangurinn við-
urkendur sá besti hér fáanlegur,
enda eru hin sivaxandi viðskifti
hennar bestu meðmælin. Hún hefir
fjölbreytt úrval af leturgerðum og
fullkomnastar vélar, — alt af nýj-
ustu og bestu gerðum. Auk þess
hefir hún nú sett upp bókbands-
vinnustofu, til þæginda fyrir við-
skiftamennina, þar sem öll bók-
bandsvinna er leyst af hendi með
hinni sömu viðurkendu vinnuvönd-
un sem hjá prentsmiðjunni.Mynda-
'mót eru útveguð þeim sem þess
óska, samkv. teikningum. Prent-
smiðjan hefir ávalt til nægar birgð-
ir af hverskonar pappír, sem þörf
hvers einstaklings krefur, einnig
umslög, kort o. fl. o. fl. þegar
rnenn því eiga að velja um, hvar
þeir eigi að láta prenta það, sem
þeir þurfa með, kjósa allir hyggnir
menn Acta, því vinnan og frágang-
urinn er bestur þar, en þó ekki
dýrarj, því það kostar ekkert
meira að vinna verk sitt vel, þeg-
ar skilyrðin til þess eru öll fyrir
hendi. Pantanir allar eru afgreidd-
ar fljótt og sendar gegn póstkröfu
út um land, ef óskað er. Prent-
smiðjan hefir síma 948 og póst-
hólf 552. Fyrirspurnum svarað um
liæl, og kostnaðaráætlanir gerðar,
ef óskað er.
þeim. þetta er satt, að mestu. Fram-
sókn gæti tekið Jón aftur hvenær
sem væri, ef liún vildi veita honum
skinvöld. það eina sem getur sætt
kaupmenn við Jón er það, « að
héðan af vill enginn hann nema þeir.
þessvegna verður hann Mbl. trúr. Og
eigendum blaðsins má vera sama af
hvaða rótum trúmenskan er sprottin.
5. Úr Skagafirði segir nákunnugur
maður, að helstu fylgifiskar M.
Guðm. skipi að strika yfir J. M.
Er auðséð af hverju það er sprottið.
Magnús kærir sig ekki um að Jón
þvælist fyrir sér, þegar kaupmenn
útdeila völdurn næst. þetta er alt
vatn á myllu hr. X á Búðum. Máske
hann komist að og Jón sem vara-
maður. Við það ætti Magnús Guð-
mundsson að geta sætt sig.
6. Togaralistinn hefir fengið óvænt-
an liðsauka þar sem helst mátti við
búast: úr sjónum. Vestarlega á Mýr-
um kom í'étt fyrir hátíðina, að
sögn fei’ðamanns sem kom beint að
vestan, stór grásleppa í net hjá bónda
einum. þegar hún var krufin, fanst
samanhrotið Vísisblað í maganum. I
því var ávarp til íslendinga eftir
Bjarna Jónsson frá Vogi. Á Mýrun-
um hefir togaralistinn ekkert fylgi,
en liklega því meira i sjónum.
7. Mbl. finst Tíminn of sagnafár um
legátana. Finst blaðinu ekki allvel
byrjað, er Genúa-humbugið hvarf af
fjárlögunum í vetur, og góðar vonir
um að hin staðan losni fyrir fult og
alt á þessu ári? Gott myndi Mogga
finnast ef honum yrði svo ágengt
i sínum málum.
8. Moggi getui’ ekki hrakið þá stað-
reynd, að Sambandið, sem flytur inn
vöru handa 2/b af landsfólkinu,
skuldar ekki nema eina miljón er-
lendis móti 30—-35 miljónum, sem
kaupmenn og togaraeigendur með
hinum 3/s hlutum landsmanna
skulda. Tíminn hafði aldrei sagt að
Sambandið hefði 2/b af veltunni.
Bændur versla minna við útlönd, að
tiltölu við fólksfjölda, en sjávarfólk-
ið. Bændur kaupa ekki olíu, salt, kol,
netagarn etc'. fyrir margar mijónir,
vegna atvinnu sinnar. En það breytir
ekki þeirri staðreynd, áð samvinnu-
bændurnir ei’u að kalla má skuld-
lausii’, borið saman við kaupmenn
og það lið, sem þeim fylgir.
Stríðinn.
----o----
Fundur við pjórsárbrú.
Miðstjórn Framsóknarflokksins
hefir gert ráðstafanir til áð halda
almennan fund við þ j órsárbrú
um mánaðamótin næstu. Fundar-
dagur verður auglýstur síðar.
Munu margir menn tala þar um
stefnu og áhugamál flokksins. Síð-
ar verða óbundnar umræður. Er
gert ráð fyrir að efstu mönnum
annara lista verði gefinn þar kost-
ur á að leysa frá pokahorninu.Sér-
staklega er mönnum austanfjalls
mikil forvitni á að vita hvaða er-
indi Jón Magnússon þykist aftur
hafa í lónið, og hvernig stendur á
því, að sambúðin er svo ill milli
hans og Sigurðar, að þeir láta
strika hvorn annan út á víxl, svo
að sá eini á listanum, sem ein-
hverja von hefir að komast að, er
hr. X á Fáskrúðsfirði. þetta er svo
hlálegt atferli, að full von er til
að kjósendur fýsi að vita ástæð-
una.
----o----
Orðabálkur.
munadrjúgt: e-m verður muna-
drjúgt, e-m verður skrafdrjúgt,
svo að dregst í tímann fyrir hon-
um. Mýrar vestra?
sis (-s? vantar flt.), hvk., dund.
Eyf.
sisa (-aði, -að), dunda: sisa við
e-ð. Eyf.
gripi (-a, -ar), kk., miðpartur
vetlings: hún er komin niður á
gripann (að prjóna). Vestf.
Ritstjóri:
Tiyggvi þórhaJlsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.
aðeins sýnishorn aí starfsemi Lárus-
ar fyrir hérað sitt. Mjög fáir núlif-
andi íslendingar hafa komið til leið-
ar jafn þýðingai'miklum framförum
í átthögum sínum eins og Lárus í
Klausti’i. þessvegna er hann þyrnir
í augum kyrstöðumanna. En þingið
vantar einmitt sem allra flesta slíka
menn. Nóg eru meinin enn, sem úr
þarf að bæta.
„Kosning Suður-þingeyinga".
Mbl. telur fullvíst, að efsti maður
samvinnulistans næði hvergi kosn-
ingu í kjördæmi. Hann hefir aldrei
boðið sig fram, og aldrei fallið eins
og J. M. í Rvík, svo að ekki 3r unt
að dæma um þetta nema af líkum.
Mbl. fullyrðir að J. J. myndi ekki ná
kosningu í átthögum sinum í Suður-
þingeyjarsýslu. Nú vill svo til, að
efstu menn samvinnu- og kaup-
listans eru báðir aldir upp í þing-
eyjarsýslu, en hafa hvorugir átt þar
heima síðan þeir voru unglingar. I
vetur var kosið í þessu héraði Og
kaupmannablaðið á Akureyri gerði
þessa kosningu að einvígi milli J. J.
og J. M, Sá frambjóðandinn sem vann
og fékk að heita mátti 2 af hverjum
3 greiddum atkvæðum, var náfrændi
og persónulegur vinur J. J. Sá sem
tapaði og fékk. liðlega 1 atkvæði af
hverjum 3, var nákominn vinur og
svarinn stuðningsmaður J. M. og
kaupmannaflokksins. Aldrei hefir
kosning verið sótt með meira kappi
í sveit, en í þingeyjarsýslu í vetur.
Og aldrei hafa kaupmenn beðið
meiri ósigur. Svo að Mbl. græðir lít-
ið á endurminningunni um þann
leik.
----o-----
Safflviniiufloklfurinn
og Fiskifélagið.
iii.
Undirbúningi landsverslunar er nú
svo komið, að landsstjórnin getur, svo
að segja hvenær sem er tekið einka-
sölu á steinoliu, og látið rætast draum
fiskimannanna um að fá olíuna með
sannvirði. þessi breyting ætti að
geta orðið i haust eða fyrri part
vetrar.
En þá kemur að öðru vandamáli.
Ef samvinnuflokkurinn og forstöðu-
maður landsverslunar getur trygt
landið móti hinni erlendu hættu, þá
er aðeins eftir sú hætta, sem býr i
þjóðinni sjálfri. Er þjóðin, eða sá
hluti hennar, sem hér á hlut að máli,
orðinn þroskaðri af reynslunni held-
ur en þegar olía Fiskifélagsins rann
í sandinn? Menn verða að vona að
svo sé. þar að auki stendur lands-
verslun betur að vígi að heyja þetta
stríð, heldur en Fiskifélagið. En
menn verða að búast við að hið
sama endurtaki sig. Standard Oil
getur vitaskuld lækkað ofan fyrir I
landsverslun. því féiagi munaði ekk-
ert um þótt það léti íslendinga fá
olíuna fyrir minna en lielming af
sannvirði eitt ár. Og hvað segði þjóð-
in þá? Myndi hún svíkja sjálfa sig,
gína yfir flugunni, hætta við lands-
verslun,og fleygja sér aftur i fang
einhvers grímubúins þjóns Steinolíufé-
lagsins? þetta yrði fullkomin mann-
dómsraun. Allir skynsamir og þrótt-
miklir menn myndu hlæja að þessu
herbragði, alveg eins og Tr. heitinn
Gunnarsson gerði gys að því þeg-
ar olíufélagið lækkaði sig forðum
ofan fyrir Fiskifélagið. þeim fá-
fróðu og skammsýnu yrði vitanlega
allmikil hætta búin. þeir sæu augna-
blikshaginn. Gleymdu framtiðartjón-
inu. Og sennilega myndi ekki vanta
rógbera, til að afflytja sannvirðis-
verslunina. þeir hafa látið til sín
heyra, þegar minni von var uin
áheyrn. Svo framarlega sem fiski-
mannastéttin verður sjálfri sér trú,
og rekur af höndum sér loddara sem
vilja villa henni sýn, þá er lítið að
óttast. Stuðningur sá, sem þingfylgi
samvinnuflokksins veitir, er svo mik-
ið, að Steinolíufélagið getur ekki úr
því sem komið er haldið velli, nema
ef tekst að blekkja fiskimannastétt-
ina, svo að hún varpi á bug sjálf
sínu eigin bjargræði. Frh.
Mogga-molar.
1. Jón Magnússon og M. Guðmunds-
son hafa soðið saman varnargrein
fyrir 10 helstu axarsköftum sínum:
Islandsbanka, enska láninu og veð-
setningu tollteknanna, 75 þús. kr-
sjóðþurðina á Siglufirði, Flóaáveit-
unni og 30 aukaþúsundunum þang-
að, söltun landráðaákærunnar, utan-
ríkisráðherraembættinu og báðum le-
gáturium o. fl. Jón sver og sárt við
leggur að hann hafi engu ráðið um
það, sem miður fór. Sumu er kom-
ið á Magnús, en mest á víst Pétur
lieitinn að fá. Vel skilið við sam-
ferðamennina lífs og liðna, að arf-
leiða þá að þessum pinklum!
2. Kaupmannamálgagnið er hrætt
um að samvinnumenn lifi í býlífi í
mataræði. En þeir hafa heldur ekki
þann sið að eta sama réttinn tvisvar,
eins og einn alkunnur flokkur, sem
Mbl. mun kannast við, er nú farinn
■að leggja í vana sinn síðustu dagana.
3. Bjarni frá Vogi skrifar nýlega
um ílokkaskiftinguna. Telur þrjá: ís-
lenska, danska og rússneska flokka.
Sá danski er að áliti Bjarna lang-
stærstur. En hann gleymdi einum
flðkknum, þeim spanska. þar er
hann sjálfur helsti maðurinn. Ekki
vantar svo sem föðurlandsástina.
4. Einn Morgunblaðsmaður sagði
nýlega, að kaupmannaflokkurinn
hefði enga tryggingu, þótt Jón kœm’-
ist inn, að hann ekki „hallaðist" frá