Tíminn - 24.06.1922, Qupperneq 1

(S>jaíb£eti
og afcjreiðslumaöui- Cimans er
Sigurgeir ^riörifsfon,
Sambanösþúsinu, Seyfjamf.
J2\.ýgreifesía
C í m a n s er i Sambanösfyúsinu.
0pin öagleða 9—I- í- b
Símí 496-
VI. ár.
Reykj avík 24. júní 1922
26. blað
Fundarboð.
Laugardaginn 1. júli verður almennur landsmálafundur lialdinn á
Þjórsárbrú, jafnframt íþróttámót! Ungmennafélaganna. Á fundinum
verða rædd ýms áhugamál Pramsóknarfiokksins í sambandi við land-
kjörið. Pundurinn hefst kl. 11 f. h. Kl. 2 verður fundarhlé vegna
íþróttamótsins.
P. h. miðstjórnar Pramsóknarflokksins.
Tr. Þórhallsson.
Nýkomið símskeyti frá útlönd-
um flytur þá fregn, að Englands-
banki hafi lækkað vextina í
31/2%.
þangað til rétt nýlega tók ís-
landsbanki 8% vexti af lánum
sínum. Nú sem stendur taka báð-
ir bankarnir 7% vexti af lánum.
Um alt land munu menn spyrja
undrandi:
Hvernig getur staðið á því að
íslensku bankarnir skuli taka
lielmingi hærri vexti en Englands-
banki?
Fyrsta svarið sem mönnum
dettur í hug, er vitanlega það, að
þessir háu vextir stafi af ókjara-
láninu enska, sem gamla stjórnin
tók í fyrra. Vitanlega er það rétt,
það sem það nær.Ókjaralán þeirra
félaga, Jóns Magnússonar og
Magnúsar Guðmundssonar, mun
liggja eins og mara á íslenskum
atvinnurekendum og verkamönn-
um, uns það er að fullu greitt.
En þetta lán er þó ekki nema
lítill hluti af starfsfé bankanna.
Mikinn meiri hluta starfsfjár síns
hafa bankarnir með stórum betri
kjörum en enska lánið.
Aðalástæðan til hinna háu vaxta
bankanna mun vera sú, að bank-
arnir hafa orðið fyrir mörgum og
miklum töpum.Sumpart hafa ýms-
ir viðskiftamenn bankanna orðið
gjaldþrota. Sumpart hafa bank-
arnir samið við viðskiftamennina
um að þeir greiði einhvern ákveð-
inn hluta skuldanna, en bankarn-
ir gefið þeim upp skuldina að öðru
leyti.
það er í almæli að tap bankanna
nemi miljónum króna.
Til þess að vinna tapið upp aft-
ur, séu vextirnir hafðir svona há-
ir — nú sem stendur helmingi
hærri en vextir Englandsbanka.
Almenningur veit ekkert með
vissu um það, á hverju og hverj-
um bankarnir hafa tapað. En al-
mannarómur mun hafa á réttu að
standa um það, að langsamlega
að mestu leyti stafi tapið af
sjávarútvegi — síldveiðum og
þorskveiðum — og verslunar-
braski.
það mun vera nálega alveg
undantekning, að nokkuð hafi tap-
ast af því fé sem bankainir hafa
lánað íil landbúnaðar eða verslun-
arfélaga' bænda,
þegar nú það tvent er athug-
að:
1. að enska láninu var nálega
alveg eingöngu varið til styrktar
útgerðarmönnum og kaupmönn-
um, en ekki einn eyrir fór til
styrktar landbúnaðinum og
2. að ekki verður bent á annað
en þetta tvent: enska lánið og tap
bankanna — sem alls ekki stafai
af landbúnaði — sem valdi hinum
háu vöxtum,
þá er það ærið hart að landbún-
aðurinn skuli þurfa að búa við
þessi háu vaxtakjör, sem stafa af
ástæðum sem landbúnaðinum eru
með öllu óviðkomandi.
það virðist ekki vera nein
sanngirni að láta hinn trygga at-
vinnuveg, landbúnaðinn íslenska,
borga háa vexti sem stafa af
þeirri áhættu sem fylgir öðrum
atvinnuveg og því tapi sem verð-
ur á verslunarbraski kaupsýslu-
manna, sem landbúnaðinum eru
alveg óviðkomandi.
Iivenær verður komið á sann-
girni í þessu efni?
Hverjir eru líklegir til að bera
fram réttlátar kröfur íslensku
bændanna í þessu efni?
Bændurnir íslensku eiga nú að
kjósa fulltrúa um þetta mál með-
al annars.
Jón Magnússon ber með öðrum
aðalábyrgðina á ókjaraláninu
enska.
Jón Magnússon ber aðalábyrgð-
ina á því, að íslandsbanka voru
afhentar í vetur margar miljónir
króna af landsfé án þess það væri
einu sinni orðað við hann að
lækka vextina úr átta af hundraði.
Jón Magnússon er ólíklegastur
allra manna um að bera fram
sanngjarnar kröfur bænda um
lækkuð vaxtakjör fyrir bændur.
Jónas Jónsson og Hallgrímur
Kristinsson eru aftur á móti lík-
legastir allra manna um að geta
borið fram slíka kröfu. Réttlætis-
tilfinning og sanna umönnun fyr-
ir hag bændanna hafa þeir sýnt
í verkinu. Enginn mun frýja
þeim vits, vilja eða dugnaðar til
að fylgja slíku máli til sigurs.
----0----
Grænlandsmálið.
Eftir
Einar Benediktsson.
II.
þeir efnalegu hagsmunir, sem
ættu að takast rækilega til greina
af réttmætum eigendum Græn-
lands, og án frekari dráttar eða
tómlætis, geta liðast sundur í
þrenn meginatriði.
í fyrsta lagi hefir sjómanna-
stétt íslands og stórútgerðarmenn
ómælanlegt verksvið á fiskimiðum
og veiðistöðvum Grænlands og
þarf ekki að taka það fram,að það
er ekki einungis vegna nálægðar-
innar við hina fomu nýlendu vora
(í björtu veðri sést Grænland frá
Vesturlandi), heldur vegna þess
hve íslenskir sjómenn eru sérstak-
lega vel fallnir til þess að nota
náttúruauðæfi á svo norðlægum
stigum, að eðlilegt og réttsýnt álit
heimsins um þetta mál mun jafn-
an skipa íslendingum í fremstu röð
méðal þeirra sem strandabann
Dana við eyna miklu hefir gert
hróplegan órétt. Erfitt mun vera
að finna sögudæmi til harðari sjó-
sóknar en beitt var af forfeðrum
vorum, er námu og bygðu Græn-
land, sem nýlendu frá íslandi,
rúmri öld eftir landnám Norð-
manna hér, og er víst enginn efi
á því, að alþjóðadómur mundi
láta einmitt þetta atriði vega
•þungt á metum fyrir réttlætis-
kiöfu vora um Grænland, ef hún
væri borin fram af einhuga þjóð
vorri, án frekari tafar og með
samvinnu og vinfengi einhverra
þeirra, sem eiga málsréít í félags-
skap þjóðanna. það eru þessir
hagsmunir sem hafa knúð frænd-
ur vora 'Norðmenn til þess að
reisa mótrnæli gegn hinu nýja
„námi" Danakonungs á óðulum
vorum þar vestra, eins og kunn-
ugt mun vera orðið hér af fjöl-
rnörgum greinum norskra blaða,
og harla stórorðum í garð Dana.
Annað meginatriði íslenskra
hagsmuna, sem kemur hér til
greina, er allur sá feiknaauður í
lokaða landinu og við strendur
þess, sem er fallinn til þess að af-
hendast öðrum fyrir endurgjald
(concession). Eitt ljóst dæmi af
þessu tæi má nefna, þar sem eru
kreolitnámur Grænlands, er hafa
á sínum tíma orðið mikil féþúfa
fyrir Dani. Skyldu Islendingar
ekki geta þegið það, jafnt sem
aðrar þjóðir, að láta starfrækja
með kröftum og fé annara slík
auðæfi í landi og sjó, fyrir vest-
an, sem þeir komast ekki yfir
að nota sjálfir? þegar fer fyrir
alvöi'u að bera á því að vér telj-
umst þjóð meöal þjóðanna, mun
það vonandi fá lítinn byr meðal
vitborinna manna hér á landi, að
ætla sér að vera svo „fínfínn“,
fram yfir öll önnur lönd og lýði
jarðarinnar, að vér einir allra
megum ekki láta oss sæma að sjá
aðra menn né fjármuni en þá sem
vér höfum sjálfir framleitt, í ör-
æfum og eyðibygðum vorum.' En
þegar sá barnaskapur er kveðinn
niður og menningaröld frjálsra
fyrirtækja og heilbrigð þjóðernis-
stefna ræður um stjórn vora og
löggjöf, mundi hin volduga nátt-
úruauðlegð Grænlands verða einn
merkasti máttarþáttur í framsókn
Islendinga ef vér nú gætum rétt-
ar vors eindregið og í tíma, um
þetta málefni.
Meðal þessara efnalegu hags-
muna, sem vér mundum njóta af
viðurkendum eignarrétti vorum
yfir gömlu nýlendunni, vil eg í
þriðja lagi telja þá sókn annara
þjóða, með framtak og mannafla,
sem mundi leggja leið sína yfir
ísland til Grænlands. Vegna þess
hvernig háttar, svo að segja allan
tíma árs, um hafþök og ísalög við
austurströndina, hlyti það einkan-
lega að valda miklu um stórstíg-
ar framfarir á Vestfjörðum, ef ís-
lensk nýlenda væri endurstofnuð
að lögum á Grænlandi. Og einmitt
í þessu sambandi er þá ástæða til
þess að minna á það, að aðalorsök
tómlætis meðal vor um þetta
mikla velferðarmál þjóðar vorrar
mun vera,að menn hafa ekki þóttst
þurfa að sækja frá ónotuðum auð-
æfum vors eigin lands, með fá-
menni vort, vestur til íseyjarinn-
ar miklu, til þess að fara að nema
þar lönd og reka landbúnað. •—
pessi andbára virðist í fljótu
bragði styðjast við rök. En sé
betur gætt að, verður þögn íslend-
inga um Grænlandsmálið að engu
leyti réttlætt rneð henni. Vér þurf-
um ekki sjálfir að byggja Græn-
land. Aðalatriðið er það, að lög
íslands ráði þar í landi — því
það er einkunn og aðall þjóðern-
is, hverjum lögum er lotið. það er
ekki heldur íslenskt þjóðerni hér
heima, í sjálfu sér, að vér séum
komnir af hérlendum ættum. það
er uppruni vor — en ekki megin-
málið í ákvörðun þjóðernisins. —
Hér hafa verið menn, útlendir að
holdi og blóði, sem hafa verið
hinir bestu íslendingar. Hver var
sannari og ósviknari vinur þjóð-
ernis vors heldur en Hilmar Fin-
sen á alþingi 1867? Hver mun
hafa verið öllu stórvirkari í efna-
legum fyrirtækjum íslands á vor-
um eigin tírna og þar með nyt-
samlegri þjóðerni voru heldur en
t. d. Thor Jensen? Eða hvað seg-
ir legsteinn Otto Wathnes á Seyð-
isfirði, 0. s. frv. þegar Islending-
ar eiga málstað sem héyrast skal
meðal alþjóða, má ekki láta bera
á þeirri ómönnuðu og banvænu
öfugkenningu að við þurfum að
byggja Kínverjavegg til varnar
líkamlegu ágæti voru og yfirburð-
um yfir aðra menn af sama þjóða-
bálki'.
Og þeir sem ættu að leiða sið-
menning yfir Skrælingja í Græn-
landi — ef þjóð vor lætur ekki
; traðka augljósum rétti vorum til
| hinnar dýrkeyptu fornu nýlendu
j vorrar — þyrftu því ekki og ættu
ekki að vera af heimaöldu ís-
lensku ætterni fremur en þá verk-
ast vildi. Að vísu má eðlilega bú-
ast við því með hækkandi verk-
legri menning hér á landi, að inn-
bornum íslendingum verði stöðug-
lega tíðförlara út yfir höfin, eins
og gerðist hér áður á eldri öld-
um höfðingskapar og frelsis, og
þess vegna væri það eðlilegt að
ýmsir íslenskir framtaksmenn,
ekki einungis í útvegi og veiði-
skap, heldúr einnig í stórbúnaði,
mundu leita til hinna gullfögru,
frjóvsömu og blessunarríku óðala
Eiríks rauða, sem samviskulaus,
erlendur blóðokrari banaði og
lagði í eyði. En vinnulýður ís-
lenskra bænda á Grænlandi mundi,
eftir öllu því, sem má skynsam-
lega gera ráð fyriiy verða af öðru
bergi brotinn að mestu, enda
mjög líklegt, ef einokunarkúgun
Dana yrði létt af Skrælingjum, að
þeir yrðu svo mannaðir, að vel
mætti beita þeim til almennrar
vinnu, bæði á sjó og landi, því
enginn efi er á því að hópur sá
sem enn er eftir í landinu (þeim
hefir fækkað um meir en helm-
ing undir Danaokinu síðan Egede
fór að leita Austurbygðar 1721)
— er vel hæfur bæði andlega og
líkamlega til þess að þola full-
komna kristna siðmenning, enda
þótt Danir hafi jafnan borið það
á borð fyrir heiminn, að þeir séu
að vernda þá frá ,,eyðilegging“(!)
með strandabanninu. — Eg má
hér til með að minnast Bröndums,
áf Skrælingjablóði, sem skreið
dauðvona tíu danskar mílur frá
Mylius Erichsen, á „Danmerkur-
förinni“ — og enginn skrifaði
göfugri og karlmannlegri orð yfir
sig heldur en hann.
Ifér verður að fara stutt yfir
sögu. Eg mintist þess aðeins í
fyrri grein,að hér væri og að ræða
um velferðar- og tilverumál ís-
lenskrar þjóðar. Eg skal reyna að
leiða nokkra röksemd að þessu
með örfáum orðum.
Öllum er kunnugt, að heims-
ófriðurinn mikli endaði með þeim
friði sem meginherjar á hlið sig-
urvegaranna töldu mest um verð-
an fyrir það, að með honym væri
trygt frelsið á höfunum. það er
ennfremur á allra vitund, og leið-
ir af sjálfu sér, vegna aðstöðu
meginþjóðanna, að það er einmitt
friðurinn á Atlantshafinu sem hér
er aðallega átt við. En af því leið-
ir aftur, að verndun eylandanna
í þessu hafi er lífsnauðsynlegt
skilyrði fyrir því, að þessi árang-
ur heimsfriðarins varðveitist. Nú
er það svo, að Grænland er í
þessu efni tvímælalaust allra þýð-
ingarmest. Vopnaskifti framtím-
ans velta umfram alt á því, hver
þjóð eða þjóðir hafa yfirburðina
í kafbáta- og lofthernaði, en þar
verður Grænland óhjákvæmilega
hættulegasta herstöðin samkvæmt
eðlisháttum, legu og stærð þess
lands, svo nálægt meginlandinu
vestra og aðalumferð Engilsax-
nesku þjóðanna um Atlantshaf-
ið. þegar þess er nú gætt, að ís-
land er hið einasta siðmenningar-
land heimsins, sem býst við al-
þjóðaviðurkenningu um fullveldi
og alþjóðavernd um ævarandi
hlutleysi, án þess að halda uppi
neinum her al’ eigin rammleik,
getur hver maður, sem athugar
þetta mál með rökum, séð að
réttarstaða Grænlands er lífs-
atriði fyrir sjálfstæði íslands. Ef
Grænland kemst undir drottin-
vald nokkurrar þeirrar þjóðar,
sem kynni að geta lent í haf-
hernaði á þeim svæðum, þar er
Grænland yrði eftir atvikum haft
að herstöð fyrir einhvern aðila —
þá verður ekki unt að verja ís-
land fyrir ekkert.
Vér erum skyldir að hoi’fast í
augu við sannleikann eins og
hann er. Með dæmalausri léttúð
var það látið óumtalað, hverir
ábyrgðust hlutleysi íslands þegar
’ samningurinn var gerður við
Dani um ríkisstofnun hér á landi.
— Nú er spurningin um réttinn
yfir Grænlandi vakin og verður
ekki þögguð af oss, þó vér vild-
um sjálfir dæma það sæmilegt
fyrir oss, eftir að landi voru hefir
verið gefið ríkisnafn ■—• að
standa þegjandi hjá meðan verið
er að deila á Norðurlöndum um
örlög fornrar íslenskrar nýlendu
og eigin eignar voiTar að réttum
þ j óðalögum. Frh.
-----o----
Aðalfundur Eimskipafélagsins
var haldinn 17. þ. m. Aðrur af
siglingum félagsins árið sem leið
hefir orðið 600 þús. kr. að með-
töldu 60 þús. kr. ríkissjóðstillagi.
Goðafoss hinn nýi kostaði 2,609,-
000 kr. Húsið með lóð kostaði
1,084,000 kr. Eigendaskifti hafa
orðið á hlutabrjefum sem námu
21,800 kr. Hefir hluthöfum
fækkað um 56. Tillaga stjórnar-
innar, að útborga engan arð, en
verja tekjuafgangi til frádráttar
á bókuðu verði á eignum félags-
ins, vaV samþykt. Endurkosnir
voru þeir er úr stjórninni gengu
að öðru leyti en því að Ásmundur
Jóhannsson var kosinn í stað
Jóns Bíldsfells.
Ofbeldi. Um miðja vikuna kom
vélbátur úr Vestmannaeyjum að
útlendu botnvörpuskipi sem var
að veiðum í landhelgi. þegar bát-
urinn rendi að skipshliðinni köst-
uðu skipverjar á þá grjóti og kol-
um og skutu á þá úr byssu. Snéri
báturinn þá aftur til lands, til
þess að sækja liðstyrk. En er aft-
ur var komið á vettvang, var botn-
vörpungurinn allur á bak og burt.