Tíminn - 24.06.1922, Blaðsíða 3

T í M I N N
93
Meildsala Smásala
landsins stærstn birgðir í fjölbreyttu úrvali. — Samképni útilokuð.
Pantanir afgreiddar um alt land (smápantanir gegn póstkröfu).
H. Kjartansson & Go.,
Sími 1004. Reykjavík. Símnefni: Vulkan.
Bestu tiraburkaupin
sem völ hefir verið á í mörg ár, gera menn nú í
H.f. Timbur- og Kolaverslunin Reykjavík.
Til kaupfélaga!
íí.f. Smjöplíkisgepðin í Reykjavík er stofnuð í
þeim tilgangi, að koma hér á smjörlikisframleiðslu, sem geti fyllilega
jafnast á við samskonar iðn erlendis, bæði hvað gæði og verð snertir.
Eflið íslenskan iðnað.
Biðjið um íslenska smjörlíkið.
Að taka upp aftur fyrirkomu-
lagið sem fylgt var með Hóla og
Skálholt, Austra og Vestra. Hafa
tvö skip með nokkru farþegarúmi,
sem fara hægar ferðir, oftast á
12—14 dögum milli Reykjavíkur
og Akureyrar, og mætast þar.
þetta gerir lítt kleift að fara með
skipunum, nema milli hafa. Póst-
flptningar batna ekki eða breyt-
ast. Og hið tiltölulega stóra lest-
arrúm myndi standa autt að mjög
miklu leyti. Ferð hvers skips tek-
ur alt að því mánuð í hvert sinn
fram og aftur, frá Rvík til Ak-
ureyrar.
Hin leiðin er sú, sem Tíminn
og Dagur hafa einkum mælt með.
Hafa skipin tvö. Annað aðaliega
til mannflutninga. Hitt minna,
með litlu farþegarúmi, sem eink-
um væri notað milli nálægra
hafna. Mannflutningaskipið væri
álíka hraðskreytt og Gullfoss.
Vöruflutningaskipið mætti vera
hægfara, en yrði að vera sterkt
engu síður en hitt. þessi skip færu
hringferðir um landið. Mannflutn-
ingaskipið ætti að geta farið á því
nær allar hafnir, alt kringum
land, þar sem nokkur verslun er
til muna, á sama tíma og' skip
með vörufarmi fer um hálft
landið. Og þegar aðeins væri kom-
ið á stærri hafnir, mætti gera
hringferðina á viku.
Kostir þessá fyrirkomulags eru
mai'gir. Fólk gæti ferðast þægi-
legar, þrifalegar, og á miklu
styttri tíma en nú. Póstflutningar
mundu stórbreytast tii batnaðar,
og er þess sís vanþörf. Með hin-
um hröðu og tíðu ferðum myndu
skapast möguleikar fyrir nýjum
breyttum og nauðsynlegum at-
vinnurekstri, þ. e. að afurðir sem
nú komast ekki í verð, sökum
samgönguleysis, gætu komist á
heppilegan mai'kað innanlands og
utan. Verður síðar vikið að ein-
stökum hliðum þessa máls.
J. J.
----o----
Samvinnuflokkurinn
og Fiskifélagið.
IV.
Ef samvinnuflokkurinn leysir vand-
ræði fiskimannanna, án þeirra hjálp-
ar, ei til vill þrátt fyrir mótþróa
þeirra, eða einstakra talsmanna sjó-
mannanna, þá er komið að því vanda-
máli, sem ekki er auðvelt úr að
leysa: Á að stjórna einhverri þjóð
eða einhv.erri stétt betur en hún verð-
skuldar? það skal játað undir eins,
að þetta er bæði erfitt og sjaldgæft.
jafnaðarmenn. Veldur því hvort-
tveggja, landshættir og þjóðareðli.
Hann sá, að framsóknin þurfti að
verða í samræmi við örðugan
þjóðarhag og erfiða landshætti.
íslensk alþýða verður ekki hrifin •
langt úr sporum með hávaða og
áhlaupum, lieldur þarf að ganga
beint til fangs við vanafestu, tor-
trygni og tómlæti þeirrar þjóðar,
sem búin er að höggva svo að
segja í sama farið í þúsund ár.
Honum var því einsætt, að skipa
séi' undir merki samvinnunnar,
sem þegar var búin að sýna, að
hún bar í sér þau úrlausnarráð,
er samþýddust viðfangsefninu.
Undir hennar merki hlutu allir að
skipa sér, sem kusu þjóð sinni til
handa hægfara og stöðugan við-
gang í fjárhagslegum og menning-
arlegum efnum.
Um sama leyti og Jónas vinn-
ur áðurtalin afrek, fer hann að
beita sér fyrir samvinnumentun.
Er hann fyrsti maður hér á landi,
sem blæs lít'i í þá hugsjón, svo að
um munar. Á ferðalögum sínum
og viðkynningu fær hann útsýn
yfir þýðingu félagslegrar menn-
ingar. Hann veit, að þeir sem
tvístraðir fara, verða hér eftir
sem hingað til smátt og smátt
eltir uppi og rúnir af þeim, sem
þykir sinn sjóður aldrei vera nógu
digur. Ilann veit, að samheldni er
Langoftast fá stéttir og þjóðir þau
örlög, sem eru, í samræmi við vit
þeirra, manndóm. og framsýni.
Steinolíumálið virðist þannig vax-
ið, að á þessu ári talcist samvinnu-
flokknum með einhverjum smávægi-
lcgum stuðningi annarsstaðar frá,’ að
fá heimildarlögin um einkasölu á olíu
framkvæmd. Standard Oil liættir.
Fiskimennirnir fá olíuná með sann-
virði. þrautin er þá leyst, váranlega,
og til frambúðar, eins og best er unt.
I fyrstu má telja víst, að almenn
ánægja kæmi í ljós frá öllum þorra
fiskimannanna. þeir væru minnugir
þcirra tíma, þegar Steinolíufélagið
skapaði þeim kostina eftir eigin geð-
þótta. En smátt og smátt myndi fenna
yfir þær minningar. Samkepnispost-
ularnir myndu sífelt vera á verði, sí-
felt ala á tortrygni og óánægju. Fyr-
ir þeirra tilstilli myndu koma tyllil>oð
um steinolíu neðan við sannvirði.
þau tylliboð væru auðfengin, enda
hættulítil, þar sem þau ekki kæmu
til framkvæmda meðan landið hefði
píuverslunina. Alveg eins og erlendar
þjóðir hafa fengið íslendinga í tuga-
tali til að eiga útlend skip yfir veiði-
timann, til að fara í kringum lög
landsins, svíkja þau, og skaða þjóð-
arheildina. Svo yrði væntanlega ekki
hörgull á leigumönnum til að bera
fram erindi erl.endra auðfélaga, al-
þjóð til skaða.
þá er vandinn kominn að höndum
fiskimannanna. Eiga þeir að selja
frumburðarrétt sinn fyrir baunaspón?
Eiga þeir að gleypa agnið eins og
þorskurinn? Eiga þeir að leysa sund-
ur fylkingu sína og hleypa óvinunum
inn í sínar eigin herbúðir’ J. J.
---------------o----
Tónlíst.
Sú nýung hefii' orðið í fyrsta
sinni í sögu Islands, að til lands-
ins kom í maíbyrjun þ. á. hljóð-
færaleikari, sem veitir kenslu í
leik allra samleikshljóðfærafblást-
urs- og strokhljóðfæra). Tiltölu-
lega auðvelt er að læra að leika
á sum þessi hljóðfæri, en mörg
þeirra þekkjast enn ekki á Is-
landi. pó eru þau mörg ódýr og
vel nothæf í fárra manna sam-
leik og sum í einleik.
Hljóðfæraleikarinn heitir Otto
Böttcher og er þýskur. Hann hef-
ir leikið á ýms hljóðfæri í flokk-
um undir stjórn ágætustu lista-
manna þýskalands og hlotið mik-
ið lof. Ilonum voru í boði fastar
leikarastöður í bestu hljóðfæra-
flokkum þar, en liann hafnaði
þeim til þess að fara til íslands.
Síðan snemma í vor stundar hann
íslensku en starfar í Reykjavík.
lausnarorð þeirra manna,sem eiga
örðugt uppdráttar og að félagsleg
mentun er öflugast vopna gegn
tortrygni og sundrungu. Með að-
stoð ágætra samverkamanna í
stjórn Sambandsins, hefir mál
þetta þokast fram, og þó við mis-
skilning og'fjárhagsörðugleika sé
að sti'íða, eins og nú stendur, er
Jónas á sigurvænlegri leið, til að
byggja upp sérstæða og frumlega
mentastofnun í landinu, sem mun
á næstu árum ala upp marga
kjarnamikla og víðsýna forustu-
menn á sviði félagsmálanna.
Enn verður það að telja, að um
svipað leyti og Jónas tekur að sér
forstöðu samvinnufræðslunnar,
gerist hann ritstjóri Tímarits ís-
lenskra samvinnufélaga.
Með þessi vopn í höndum beit-
ir Jónas sér meðal annars fyrir
því máli, að með lögum verði
kveðið á um gjaldskyldu sam-
vinnufélaga til ríkis og sveita.
Samvinnufélög höfðu hér á landi
búið við stórum verri skattakosti
en samskonar félög í nágranna-
löndunum og voru að öllu háð
geðþótta andstæðinga sinna í því
efni. þótti sýnt, að bæði Sam-
bandið í Reykjavík og félög í
stærri kauptúnum mætti, hvenær
sem væri, beita slíku gerræði, að
ekki yrði undir því risið. Jónas
ferðaðist til útlanda, til þess að
Gott færi býðst nú þeim, sem
ást hafa á söng og hljóðfæra-
slætti og dvelja í Reykjavík lengri
eða skemri tíma. Ekki þarf þetta
nám að tefja menn frá öðrum
störfum. þeir sem vilja tryggja
sér kenslu í haust eða óska ein-
hverra upplýsinga, skrifi nú þeg-
ar Otto Böttcher, Reykjavík, póst-
hólf 495. Hann tékur til náms
jafnt börn sem fulloi'ðna og
einnig byrjendur. Hann mun skera
úr hvaða hljóðfæri best hæfir
hverjum, en því ræður að miklu
leyti vaxtarlag einstakra líkams-
hluta.
Nú er það undir íslendingum
sjálfum komið, hvort verða mega
íslenskar tónlistarframfarir og
byrjað verði að nota og rækta
listareíni þjóðarinnar. Engu verð-
ur áorkað þar sem vantrausti og
fjandskap er að mæta. Reykjavík
hefir oft að bjóða meir listleysu
en list. Ef til vill má vænta fram-
íaraaflsins ofan úr sveitum, þar
sem ríkir heilbrigður og óskertur
íslenskui' hugsunarháttur.
Nordseebad Norderney.
Á hvítasunnu, 4. júní 1922.
Jón Leifs.
-----o----.
safna gögnum og undirbúa úr-
slitabaráttu í því máli, og varð
grundvöllur málsins svo sterkur
og svo kappsamlega að málsflutn-
ingi unnið, bæði af Jónasi og öðr-
um, að jafnvel andstæðingarnir
sáu sér ekki annað fært en að Ijá
málinu fylgi. En úrslit málsins
munu þó jafnan mest þökkuð eða
vanþökkuð Jónasi eftir því sem
menn líta á það mál.Enn er margs
ógetið af störfum Jónasar, en hér
verður þó numið staðar.
Ritmenska og' ritháttur.
Hið fyrsta sem vakti eítirtekt
almennings á Jónasi, var áður
umgetin grein um lýðháskólann í
Askov. Áður er og gptið rit-
stjórnar hans á Skinfaxa. Áður
en Tíminn hóf göngu sína, dreifð-
ust greinar hans í tímarit og
blöð. Með því mei'kasta af því
tægi »er grein um samgöngur í
Rétti. Síðan Tíminn byrjaði að
koma út, hefir hann skrifað blað-
ið að mjög miklu leyti, auk Tíma-
rits ísl. samvinnufélaga að mestu
leyti. Of snemt er að leggja úr-
slitadóm á skrif Jónasar. Um það
munu þó flestir vera á einu máli,
meðhaldsmenn og andstæðingai',
að yfirleitt sé þar afburðavel
haldið á penna. Samtíðarmenn
munu æfilangt minnast með
þakklæti herferðar hans gegn og
Brot úr þingsðguoni
1922.
iii.
Fyrsta nýungin á þinginu að frá-
töhlum stjórnarskiftunum, var tiiraun
sú sem gerð var, og að nokkru leyti
hepnaðist, til að minka' og jafnvel
leggja niður barnafræðsluna í land-
inu. Uppruninn var sá, að M. Guðm.
liafði, meðan hann var ráðhérra,
lagt alla stund á að laun barnakenn-
ara yrðu sem mest skorin við neglur,
þó að hann sjálfur væri til með að
liafa tvenn ráðherralaun. Hafði liann
fyrir hönd stjórnarinnar staðið i þrá-
látum málaferlum við barnakennara
út af útborgunum á launum þeirra.
•íón Magnússon hafði ekki veitt kenn-
arastöðurnar í landinu í tvö ár, lield-
ur sett í þær, eftir launalögunum
frá 1919. Mikil ástæða er til að halda,
að Jón hafi ekki bi'iið yfir hrekkj-
um í þessu máli, en um félaga lians
Magnús horfði öðruvísi við. í þing-
byrjun vitnaðist það, að M. G. hofði
stöðuga fundi lieima hjá sér með
„bændadeild Mbl.“, Vigurklerki o. fl.
af því sauðahúsi, til að ræða um,
liversu hægt væri að eyðileggja
barnafræðsiulögin. Niðurstaðan varð
sú, að þrír úr „bændadeildinni", Otte-
fullum sigri hans á ruslbókaút-
gáfu Jóhanns Jóhannessonar.
Lengi mun og minst áreksturs
hans og Einars Arnórssonar og
afleiðinga hans. Mætti nefna
márga fleiri, sem gengið hafu
með skerðan skjöld úr viðskiftum
við hann og ekki hafa aukvisar
verið kallaðir. Óhikað tei eg h&nn
ritfærastan allra manna, sem nú
gefa sig við i'.ienskri blaða-
mensku.
Um rithátt Jónasar skiftast
skoðanir meira. Enda orkar hann
frekast tvímælis. Seg'ja mætti, að
hann hafi stundum verið helsti
veiðibráður og óhlífinn. Ekki hef-
ir skort áfellisdóma yfir honum
fremui’ en öðrum, sem við blaða-
mensku fást.’ Slíkir dómar eru oft
á litlum skilningi bygðir og vegna
og lítilla tilrauna að skilja að-
stöðu þeirra, sem standa út við
landamei'kin, fyrir ágengni og að-
köstum. Væri betur, ef sú kristi-
lega hógværð og góðfýsi, sem al-
menningur heimtar að stjórn-
málaandstæðingar sýni hver öðr-
um, kæmi í ljós hjá almenningi
sjálfum og réði orðum og athöfn-
um, þegar nábúakritur og brigð-
ur á viðskiftum reyna á þær
dyg'ðir í fari hans. Getur hver
stungið hendinni í sinn eigin barm
til hollrar sjálfsrannsóknar í
þessu efni.
sen, Jón. Sig. og þórarinn, lentu í
fjárveitinganefnd fyrir Mbl.flokkinn.
Og er sú nefnd hafði starfað stutta
stund, kom frumvarp frá henni,
sem gekk út á að nema úr gildi
fræðslulögin, liætta að borga barna-
kennurum eftir iaunalögunum, en
leggja lítilfjörlegan styrk til sveitar-
félaganna, aðallega kauptúnanna, til
einhverrar kenslu. Að nafninu til var
nefndin sammála ofan á. En undir
niðri var hún þrískift. Fiokksmenn
M. G. vildu kenslu feiga yfirleitt, lik-
icga til þess, að þekkingin væri ekki
að þvæiast fyrir i landinu. Bjarni
frá Vogi hefir ótrú á skólagöngu
barna, en telur sig vilja unglinga-
fræðslu. En raunar er víst sannleik-
urinn sá, að hann fyrirlítur alt nám
og uppeldi nema háskólagöngu. í
þi'iðja lagi voru þeir Eiríkur Einars-
son og þorleifur í Hólum á þeirri
skoðun, að heimilin, a. m. k. í sveit,
geti enn sem fyr annast um byrjun-
arfræðsluna, en síðan eigi að taka
við góðir unglingaskólar. Hefir Eirík-
ur iieitt sér mjög fyrir fjársöfnun til
þvílíks skóla austanfjalls. Nefndin
var þannig í raun og veru margklof-
in, og þessvegna varð ekkert úr tii-
lögum hennar. Fyrir „bændadeild-
inni“ var aðalatriðið að losna við
fræðsluna. Bjarni var ekki iangt frá
því. En hinsvegar vildi liann ekki
iáta kasta kennurunum á gaddinn,
fremur en sér af grískunni. Varð úr
öllu þessu tilrræði M. Guðm. tómt
fum og fálm: þorsteinn M. Jónsson
og Sigurður Eggerz börðust drengi-
lega móti þessum ófarnaði. Áttu þeir
í löngum útistöðum við Bjarna, sem
belst hafði orð fyrir Mbl.liðinu, því
að lífvörður M. Guðm. treysti sér
ilia í orðasennur um fræðsluna.
Munu þeir báðir hafa fundið að þeir
báru iítt skyn á málið, og hinsvegar
órað fyrir að fæst orð hefðu minsta
ábyrgð. Frli.
----o---
Orðabálkur.
Prentvilla í 23. blaði: detta,
fara kollskjóða; á að vera: detta,
fara kollskjóðu.
afbeitingur (-s, flt. ekki til?),
kk., það að taka beitu af lóð.
Vestf. *
afbrennur, kvk. flt., hálfbrunn-
ið eldsneyti: Láttu ekki svo mikið
undir, að miklar afbrennur verði.
Súg-f. (var alg., nú sjaldg.).
afglapi, úrysti: I kvöldverð síð-
an kjósa vann J kúafroðu og af-
glapann. Árness.
afkefla (-aði, -að), ás.: þessi
öngull afkeflar fiskinn, þ. e. slepp-
ir fiskinum fram af sér (um' bug-
víðan handfæraöngul). Vestf.
Starfsþrek.
þeir, sem gefa sér tíma til at-
hugunar um það, að Jónas er
skólastjói'i Samvinnuskólans og
hefir þar einskonar frumsmíð
með höndum, og líta jafnframt
yfir ritverk hans,nokkurn hluta af
öllu lesmáli Tímans og Tímarits-
ins, og meta það, þó ekki sé
nema að vöxtum, munu að sjálf-
sögðu hugsa sér hann sískrifandi
og lesandi ^frístundum. þessu er
þó ekki svo varið. þvert á móti
sést hann aldrei lesa né skrifa á
þeim tímum sólarhringsins, sem
allur þorri manna vinnur verk
sitt. Svo að segja öllum frístund-
um sínum ver Jónas til þess að
tala við menn. Altaf virðist hann
hafa nógan tíma til þess að taka
á móti gestum, enda er á heim-
ili hans óslitinn gestastraumur.
Ráðning á þeirri gátu, hvernig
Jónas fær afkastað svo mikilli
vinnu, ei' ekki nema ein: Hann
ver nóttunni til lesturs og skrifta
og er sérstaklega mikilvirkur á
hvorttveggja. það er bókstaflega
satt, að um mörg undanfarin ár
hefir hann, meðan þjóðin svaf,
vakað yfir málum hennar. Aðeins
fáum afburðamönnum þjóðanna
er gefin slík starfsorka. Islending-
ar geta tæplega vænst þess að
eiga á öllum tímum mapn, sem
aldrei þykist geta lagt á sig nógu