Tíminn - 08.07.1922, Síða 1

©jaíbíeri
0(5 af^rei&slumaöur Cimans er
S i 5 u r 5 e i r $ r i 5 r i f s f o u,
Sambanösfyúsinu, Ju’Yfjainf.
^fgreifrsía
íímans cr í Sambauösfyúsinu.
0pin öa^lc^a 9—12 f. b
Simi 496.
VI. ár.
Reykjavík 8. júlí 1922
28. blað
Þj órsárf undurinn.
Miðstjórn Framsóknarflokksins
hafði aug’lýst landsmálafund að
pjórsártúni laugardaginn 1. júlí.
pann sama dag hélt ungmenna-
samband Sunnlendinga íþróttamót
sitt. Var því fyrir fram ákveðið,
að hlé yrði á fundi Framsóknar-
manna um miðjan daginn, milli
kl. 2 og 6, vegna íþróttanna.
Tryggvi ritstjóri þórhallsson
setti fundinn kl. 12V2 eftir hád.
Fyr voru bændur ekki komnii',
svo að fundarfært þætti. Bauð
hann menn velkomna og kvaddi
til fundarstjórnar síra Jakob Lár-
usson í Holti og Skúla Ágústsson
frá Birtingaholti. Síðan hélt síra
Tryggvi inngangsræðuna.
Hann lýsti í stórum dráttum
stefnu og skoðunarhætti Fram-
sóknarflokksins í landbúnaðar og
samvinnumálunum. — Viðreisn
landbúnaðarins íslenska væri höf-
uðmál flokksins. Bændurnir ættu
að taka alveg sérstakan og sjálf-
stæðan þátt í íslensku stjórn-
málalífi, gagnvart hinum tví-
skiftu bæjum: milli stóratvinnu-
rekenda annarsvegar og sócíalist-
iskra verkamanna hinsvegar. ör-
yggi þjóðfélagsins í efnalegu til-
iiti gæti landbúnaðurinn einn lagt
til. Ræktun landsins ætti að vera
aðalverkefnið í atvinnumálunum.
Andleg og líkamleg heilbrigði
kynþáttarins íslenska væri fyrst
og fremst undir landbúnaðinum
komin. þessvegna krefjist Fram-
sóknarflokkurinn stuðnings af
hálfu ríkisvaldsins handa land-
búnaðinum fram yfir alt annað.
Sérstakt dæmi um réttmætar kröf
ur landbúnaðinum til styrktar,
væri vaxtalækkunin, sem áður
hefir verið sagt frá hér í blaðinu.
— þá vék ræðumaður að afstöðu
aðalflokkanna íslensku þriggja til
þess þjóðfélagsskipulags, sem nú
veldur alheimsböli með öllum þjóð-
um Norðurálfunnar: verkföllum,
byltingum, blóðsúthellingum og
taumlausu stéttahatri. Starfsað-
ferðir bæjaflokkanna beggja,
Morgunblaðsflokksins og jafnað-
armanna, væru þær, að það blasi
beint við að sama bölið sækti okk-
ur heim, enda hefðu þeir atburð-
ir þegar gerst, er væru glöggir
fyrirboðar. Framsóknarflokkurinn
benti á nýja leiði, betra og rétt-
látara þj óðfélagsskipulag, reist á
grundvelli frjálsrar samvinnu:
Hver einstaklingur ætti að fá full-
an og réttlátan arð vinnu sinnar,
dugnaðar og fyrirhyggju, án þess
að hafa af öðrum um leið. Hin
taumlausa samkepni eigi ekki að
fá að kúga fjöldann. En undir-
staða umbótanna sé fyrst og
fremst þroski og skilningur fólks-
ins. þessvegna verði umbæturnar
að koma smátt og smátt neðan að
með frjálsum félagsskap og sam-
vinnu, en ekki með valdboði rík-
isstjórnar. Bylting fæði nýja bylt-
ing og aukið hatur. Framtíðai-
hugsjón samvinnumanna sé sú að
allir sem vilja vinna og geta unn-
ið geti orðið efnalega sjálfstæðir,
frjálsir og lífsglaðir borgarar.
þetta sé hin háleita hugsjón
Framsóknarflokksins: að forða
íslandi frá alheimsböli stéttarígs-
ins, verkföllum, óeirðum og bylt-
ingum, með margháttaðri sám-
vinnustarfsemi. Til þess þurfi
jafnframt og fyrst og fremst
pólitisk samtök. Bændurnir væru
sjálfkjörnir oddvitar í þeirri bar-
áttu, enda hefðu þeir þegar reynt
blessun samvinnunnar.
því næst tók til máls Jónas
Jónsson frá Hriflu, efsti maður
B-listans.
Kvað hann óþarft fyrir sig að
lýsa fyrir kjósendum skoðunum
sínum á landsmálum, því að hann
hefði í bókinni „Komandi ár“, sém
nú væri að koma út í víðlesnasta
blaði landsins, tekið afstöðu til
flestra þeirra mála, sem nú væru
á dagskrá. En hann vildi nota
tækifærið til að skýra starf og
stefnu Framsóknarflokksins. Fyr-
ir sex árum hefði einn hinn mesti
gáfumaður landsins, sem þá var
uppi, Gestur Einarsson á Hæli,
efnt til samtaka með bændum um
alt land, um landkjörið. Stofn-
fundurinn hefði verið í þjórsár-
túni þá um veturinn. „Óháðir
bændur“ hefðu unnið mikið á við
kosningarnar þá um sumarið og
haustið. Upp úr þessum samtök-
um hefði - myndast Framsóknar-
flokkurinn, sem nú væri orðinn
áhrifamestur flokkur í landinu og
stærstur. Eftir þessi 6 ár lægi eft-
ir flokkinn mikið starf. Fyrir til-
hlutun og forgöngu Sig. Jónsson-
ar, sem flokkurinn efldi til ráð-
herratignar, hefði verið haldið
uppi hinni miklu landsverslun
stríðsáranna, sem verndað hefði
bændur og búalið frá hungursneyð
og féflettingu. í öðru lagi hefði
flokkurinn endurbætt Landsbank-
ann, hrakið burtu mann, sem var
landbúnaðinum andvígur, og feng-
ið forustuna í hendur tveim mönn-
um, sem litið hefðu á hag allra
stétta. Bankinn hefði síðar, undir
stjórn þessara manna, sett útibú-
ið á Selfossi. Gegnum aðalbank-
ann og þetta útibú hefðu nær því
allir bændur landsins fengið veltu-
fé í verslun sína undanfarin ár.
Jafnhliða því að hinn endurbætti
Landsbanki hefði stutt sveitirnar,
hefði hann bjargað útveginum,
kaupmönnunum og landsstjórn-
inni, eftir að Islandsbanlti lenti í
vandræðum vegna kaupmanna-
skuldanna. Að síðustu hefði M.
Sigurðsson knúð fram, að 1 milj ón
af ríkisláninu yrði varið til' Flóa-
áveitunnar. Flokkurinn hefði enn-
fremur á þinginu 1921 ummynd-
að veðdeildina í reglulegan fast-
eignabanka, en Jón Magnússon
hefði tafið fyrir framkvæmdinni
í haust sem leið. Að lokum væri
endurreisn Búnaðarfélagsins alger
lega verk flokksins, með þeim
auknu fjárráðum,er hann veitti fé-
laginu. Vöxtur flokksins væri að
þakka því, að hann hefði fengið
stuðning af hugsjónum og skipu-
lagi samvinnufélaganna. Réttlæt-
is og umbótahugsjón samvinn-
unnar hefði eflt hin pólitisku
samtök. Að lokum endaði ræðu-
maður á að sýna starfsaðferða-
mun samvinnu- og kaupmanna-
flokksins á meðferð eins máls:
járnbrautarinnar. í Mbl.flokknum
væru 2—3 menn búsettir í Reykja
vík, sem fylgdu málinu. En hin-
ir þingmenn flokksins fyrir vest-
an, norðan og austan, gerðu það
ekki, af því engin framfarahug-
sjón bindi þá saman, en járnbraut
hinsvegar ekki hagnaðarmál kjör-
dæmum þeirra. Framsóknarmenn
á Suðurlandi hefðu fyrst viljað
höfn í þorlákshöfn og járnbraut
þaðan. En þegar sannast hefði,
að höfn þar yrði afardýr, hefðu
þeir hallast að járnbraut frá
Reykjavík. þá hefði verið af
Framsóknarflokkum lagt það
„plan“, sem leysti vandann, með
því að bæta samhliða sjósam-
göngurnar, fyrir þrjá fjórðunga
landsins, og með járnbraut fyrir
Sunnlendinga. Taldi ræðumaður
þessa niðurstöðu dæmi þess,
hversu samvinnuaðferðin kendi
mönnum að leysa hin erfiðu vanda
mál, án héraðarígs, en með víð-
sýnu yfirliti um hag allrar þjóð-
arinnar.
Fundarmenn gerðu hinn besta
róm að báðum þessum ræðum.
Munu hafa heyrt þær um 2000
manns.
Sést höfðu um morguninn á
fundinum allmargir fylgismenn
J. M., togaraskipstjórar, kaup-
menn, viðurkendir „smalar“ hans,
og strákafans tilheyrandi þeim
flokki, sem vanir eru að gera
óspektir á fundum. Voru sumir
þeirra mjög „spánskir“ er þeir
komu. Jón hafði kvöldið áður far-
ið ofan á Eyrarbakka að finna
kaupmenn þar, einkum ástvin
sinn Jóhann V. Voru þá í fylgd
með honum Pétur Zóphóníasson
og Hjalti skipstjóri. í fyrstu
hafði Jón ætlað að fá með sér
einhverja . dugandi ræðumenn úr
flokki Mbl., og beðið ýmsa, en
fengið afsvar. Magnús Guðmunds-
son var kominn norður í Skaga-
fjörð að „agitera“ þar, en hann
hafði áður sýnt Jóni mestan trú-
skap í þessum vandræðum. Tók
þá Jón Pétur og Hjalta til að láta
þá spjalla við kjósendur, þar sem
ekki heyrðist á tveggja manna
tal, og bæta þannig upp ræðu-
mannaleysið. Sást og brátt, að
kaupmennirnir og skipstjórarnir
lögðu bændur í einelti á fundin-
um. þá vildu og hinir ölvuðu
vesalingar gera Jóni að skapi, eft-
ir sinni getu. Kom einn þeirra til
fundarstjóra, meðan Jónas talaði,
og þóttist vilja gera skai'k og
ólæti undir ræðu hans, og hleypa
fundinum upp, ef Jón næði ekki
að tala þegar í stað. Var þvætt-
ingur hans að engu hafður, en þá
sást, til hvers fylliraftarnir höfðu
verið dregnir austur. þeir áttu að
bæta upp stefnuleysið, áhuga-
málaleysið og ræðumannaleysið.
Rétt í því að íþróttamótið var
að byrja, stökk Jón upp á glímu-
pallinn, í fylsta leyfisleysi þeirra,
sem þann pall áttu, og þóttist
órétti beittur að fá ekki að tala
þegar í stað. Var þetta hin megn-
asta ósvífni. Framsóknarmenn
höfðu boðað fundinn til að ræða
með áhugamönnum héraðsins sam
eiginleg mál þeirra. Aðrir flokk-
ar komu þar eins og gestir, og
áttu alt undir geðþekni fundar-
boðenda. Jón vildi heimta hús-
bóndarétt, þar sem hann var óboð-
inn gestur. Efstu menn og konur
ailra hinna listanna komu fram
með mestu stillingu og prúð-
mensku, sem mjög stakk í stúf
við ofsa og ókurteisi Jóns, og öl-
vímulæti þeirra, sem hótað höfðu
óspektum hans vegna. Fáeinar
drykkjuraddir tóku undir við Jón,
en annars var framkomu hans
tekið með ískaldri þögn.
Byrjaði nú íþróttamótið, og
fór það hið besta fram, að því
leyti sem forgöngumenn þess gátu
viðráðið. Skiftust þar á íþróttir,
söngur undir stjórn Helga Valtýs-
sonar og ræðuhöld. Er á leið dag-
inn tók drykkjuskapur Reykjavík-
urdrengjanna mjög að aukast.
Lágu menn fullir milli þúfna
kringum íþróttavöllinn, og var
sorglegt að sjá og heyra vesalleg
læti þeirra. Eftir beiðna forgöngu-
manna íþi'óttamótsins hélt hr.
Hallgrímur Kristinsson eina af
ræðum mótsins. Voru það hvatn-
ingarorð til æskunnar, að sýna í
verki dáð og dug, og lyfta hérað-
inu til frama og frægðar. þá
gleymdu smalar Jóns svo velsæmi,
að þeir hófu hávaða og læti. For-
göngumenn mótsins þögguðu nið-
ur í óróaseggjunum, en ræða Hall-
gríms var þökkuð með almennu
lófataki. Litlu síðar mætti Jónas
Jónsson Jóni Magnússyni utan
íþróttavallarins, og sagði hon-
um, að ef hann héldi ekki
þjónustufólki sínu frá óspekt-
um, skyldi hvorki hann eða
neinn af hans dóti fá að halda
ræður á þeim fundi. Tilgangurinn
væri að ræða alvarlega um alvar-
leg mál, en ekki að sjá skrípalæti
ölvaðra manna. Jón þyktist við
og sór fyrir samneyti og ábyrgð
óspektarmanna, en Jónas kvað
alla Reykvíkinga vita um þeirra
samband, og væri lítilmannlegt að
þræta fyrir sannaða sök. En svo
brá við, að eftir þetta héldu þeir
sér í skefjum, svo að við mátti
una. Hefir húsbóndinn að líkind-
um gefið bendingu um að hóf
væri best í hverjum hlut, jafnvel
í hávaða og ærslum á fundum.
Klukkan að ganga sjö byrjaði
fundur að nýju. Flutti Klemens
Jónsson atvinnumálaráðherra
merkilega og snjalla ræðu. Rakti
sögu samganganna á íslandi og
j árnbrautarmálsins sérstaklega.
Skýrði loks frá hve málinu væri
nú komið. Mætti vænta erlendra
verkfræðinga innan skamms til
endanlegrar rannsóknar og undii’-
búnings. I ræðulok eggjaði hann
Sunnlendinga lögeggjaan að
fylgj’a málinu fast fram með
festu og framsýni. En fundar-
menn gerðu ágætan róm að erind-
inu.
Að erindinu loknu var efstu
mönnum hinna listanna gefinn
kostur á að tala. Var þeim
ekki skamtaður tími, þótt fyrir-
sjáanlegt væri, að þeir myndu
eyða fundartímanum til lítils
gagns fyrh’ áheyrendur, enda
varð sú raunin á. Kom Jón Magn-
ússon fyrstur. Lagði hann út af
þeim orðum, sem maður að aust-
an hafði haft við Tímann, að
fróðlegt þætti hvaða erindi Jón
teldi sig eiga í lónið. Reyndi hann
að finna þetta erindi, en gat ekki.
Var ræðan alllöng, tómar ósam-
hangandi hugleiðingar um, að
gamlir menn ættu að vera í efri
deild, að hann væri orðinn aldrað-
ur, að hann hefði setið í vegleg-
um stöðum, og að alt slíkt væru
góð meðmæli. Um ekkert áhuga-
mál sitt gat hann, nema að hann
Vildi láta leggja járnbraut aust-
ur. Á hitt mintist hann ekki, að
með enska láninu og veðsetningu
tollanna hafði hann lamað mögu-
leikann til að framkvæma stórfyr-
irtæki á næstu árum, þar sem
landið er orðið að undri í augum
útlendinga fyrir þessar aðgerðir.
þá bar hana sig illa undan því,
að Tíminn kendi sér einum afglöp
fyrverandi stjórnar, og kom með
ýmsar spurningar því viðvíkjandi,
t. d. um krossana, legátana 0. s.
frv., og þóttist þar hvítur og
hreinn. Virtist hann gleyma því,
að hann hafði sjálfur valið M.
G. og P. J. með sér. Að þeir tveir
menn skoðuðu sig eins og undir-
menn Jóns, og er ekki sannað um
eitt einasta atriði, sem þeir hafi
brotið í bága við vilja hans með-
an þeir unnu saman í stjórninni.
Jón var ráðherra fyrir Mbl.flokk-
inn, stjórnaði í anda hans og naut
til þess fulltingis stallbræðra
sinna. Alt öðru máli var að gegna
um hina fyrri stjórn Jóns, frá
1917—1920. þá fóru þeir Sig.
Jónsson og Sig. Eggerz þráfald-
lega sínar götur í samræmi við
vilja stuðningsflokka sinna, Fram-
sóknar og Sjálfstæðis. Var Jón
þá löngum í minni hluta, og gat
ekki komið fram nema litlu af
áhugamálum kaupmanna. Gott
dæmi um þetta er það, þegar
Sigurðarnir völdu H. Kr. og M.
Kr. til að stýra landsverslun. þá
bætti Jón Flygenring við — til
að þóknast kaupmönnum í Rvík.
Hinir tveir fyrnefndu réðu hvern-
ig verslunin var rekin. Og annar
blær hefði orðið á framkvæmdun-
um þar, ef þrír Flygenringar
hefðu setið við stýrið.
Að lokinni ræðu þökkuðu hinir
druknu Reykvíkingar og fáeinir
samfélagar úr héraðinu Jóni ræð-
una með lófataki. Hélst sú skift-
ing fundinn út. ,,Spánskir“ menn
klöppuðu fyrir Jóni og mönnum
hans. Algáðir menn fyrir Fram-
sóknarmönnunum.
þá talaði Ingibjörg H. Bjarna-
son alllangt mál. Gaf hún sam-
vinnumönnum olnbogaskot fyrir
það, að samvinna leiddi til kúg-
unar og einveldis, og væri þrösk-
uldur í vegi frjálsrar samkepni.
Engin rök færði hún fyrir máli
sínu, enda var þess ekki krafist
En sannað þótti af ræðu hennar,
að hún væri góð heimasæta á
„kærleiksheimili“ Mbl., eins og
flesta hafi grunað. þá talaði son-
ur Magnúsar í Vallanesi fyrir lista
föður síns, af góðum vilja en litl-
um mætti. þótti honum kynlegt,
ef hinn sigrandi Sjálfstæðisflokk-
ur væri nú deyjandi á lárberjum
þeim, er hann hefði unnið undir
djarflegri forustu Jóns Sigurðs-
sonar og Bjarna frá Vogi. þótti
fundarmönnum allfyndinn þessi
samanburður. þá talaði þorvarður
þorvarðarson fyrir jafnaðarmenn,
og kvað lítt að því, þar til hann
kom út í brennivnið. Gat hann
vísað á dáta afturhaldsins alt um
kring máli sínu til stuðnings.
Hófust nú stuttar ræður og
hnippingar milli manna og flokka.
Jakob prestur Lárusson þurfti að
halda heimleiðis, og fól fundar-
stjórnina Ingimundi bónda Bene-
diktssyni í Kaldárholti. Með Jóni
töluðu tveir útgerðarmenn úr
Reykjavík, Jón Ólafsson og ólaf-
ur Thors. Enn fremur tveir
smákaupmenn austanfjalls og Ein-
ar á Geldingalæk. Jónas Jónsson
tók tvisvar til máls móti Jóni og
kaupmannasveit hans. I sama
streng tóku með snjöllum ræðum
Sigurður bóndi Vigfússon á Brún-
um og Aðalsteinn Sigmundsson,
skólastjóri á Eyrarbakka. Af
hálfu verkamanna töluðu enn-
fremur sr. Ingimar á Mosfelli og
Felix Guðmundsson úr Reykjavík.
Sr. Tryggvi þórhallsson hafði í
ræðu sinni sannað, að þar sem
bankarnir töpuðu nær engu á lán-
um til sveitamanna, yrðu þeir að
fá lægri vexti en síldarspekúlant-
ar og braskarar, sem oft yrðu að
gefa upp mörg hundruð þúsund.
J. M. hafði ekki svarað þessari
spurningu. J. J. krafði hann
sagna, en hinn var sagnafár, lof-
aði engu og efnir víst minna, ef
á reynir. þvældi um, að banka-