Tíminn - 15.07.1922, Blaðsíða 2

98
T 1 M I N N
kost. Fyrirsjáanlegt er, að gott leik-
*
liús verður ekkj bygt fyrst um sinn.
En hér í bænum er prýðilegt kvik-
myndahús, sem Bjami Jónsson frá
Galtafelli hefir látið byggja. Með hóf-
legum kostnaði mætti byggja leiksvið
við vesturgafl þess, og gera kvik-
myndahúsið jafnframt að leikhúsi og
sönghöll. Á veturna ætti að mega
leika annaðhvert kvöld. Ef til vill
stundum hafa kvikmyndasýningar á
undan leik. Erlendis er altítt að sam-
eina leikhús og „bíó“ í fámennum
bæjum. Hér ætti það við. Landið og
bærinn ættu að l.eggja saman að bæta
úr þessari þörf, svo að ekki þyrfti
,,að bera út“ listamannaefni lands-
ins, eins og verið hefir hingað til,
vegna vantandi húsakynna.
Strandferðamálið.
Afturhaldsblöðin viija hafa tvö skip
eins og Hóla og Skálholt, sem róa á
mánuði fram og aftur milli Rvikur
og Akureyrar. Væntanlega á svo allur
þorri manna að fara í lestinni þessar
seinu ferðir, eins og í gamla daga.
Gagnstætt þessu vilja framfaramenn
landsins að skipin séu að vísu tvö,
en annað í stöðugum hraðferðum
kringum landið, með stóru öðru far-
rými, engum mannflutningi í lest.
Hitt skipið í hægari ferðum, og hafi
þungavöruna til tafsömu hafnanna..
Að póstgöngunum verði gerbreytt,
skipin flytji allan póst milli hafna.
þaðan gangi síðan póstar um ná-
grenni hverrar hafnar. Með þessu ætti
að vera hægt að fá póst 10. hvern
dag, aistaðar á landinu. Mannflutn-
ingar yrðu örari. Strandferðirnar
horguðu sig betur, því að með betri
og hraðari ferðum vaxa ferðalög.
Heppileg úrlausn strandferðamálanna
er mesta velferðarmálið, sem nú er á
dagskrá.
Brykkjuslarkið.
Mbl. óttast ábyrgðina fyrir vín-
austurinn og vínslysin í landinu, og
er að reyna að skjóta ábyrgðinni af
þeim, sem hleyptu víninu nú inn, á
smyglarana gömlu. En hverjum til-
heyrðu þeir? Var brennivínsflokkur-
inn móti þeim? Og hafa allir læknar
lireinar hendur af að hafa útdeilt
víni? Og hafa allir sýslumenn og
bæjarfógetar hreinar hendur af að
hafa gætt vel bannlaganna? Og hafa
allir dómsmálaráðherrar hreinar
hendur af að hafa veitt vín sjálfir í
bannlandi og liðið allskonar óstjórn
af undirmönnum sínum í þessu efni?
Spyr sá sem ekki veit. Fróðlegt að
vita hvemig þessu dóti gengur að
hreinsa sig af að hafa beint og óbeint
sér til glaðningar, en án umhyggju
um almenningsheill, stuðlað að þvi að
veita víninu yfir landið, og bera þar
með alla ábyrgð á slysum og hörm-
ungum þeim, sem vínið bakar þjóð-
inni. **
----0-----
Landskjörið.
Frétt er allvíða af landinu um
þátttöku. í Rvík kusu rúm 3000,
eða liðlega 50% af þeim, sem á
kjörskrá voru. I öðrum kauptún-
um, t. d. á Siglufirði kusu tæp
30%. 1 Hafnarfirði var sóknin
enn minni. I sveitum er sóknin
mjög misjöfn. í sumum hreppum
þar sem samvinnufélögin hafa
starfað lengi, hafa kosið um
75%. I þingeyjarsýslu fullyrða
kunnugir menn að kosið hafi til
jafnaðar yfir 50%. I Eyjafirði
var afarvel sótt í flestum sveita-
hreppum. Úr þessum tveim sýsl-
um fær samvinnulistinn jafnmörg
atkvæði og kaupmenn úr Rvík. 1
Múlasýslum er talið að hafi kos-
ið 12—1400 og B-listinn lang-
sterkastur. í Austur-Skaftafells-
sýslu telur símskeyti frá nákunn-
ugum manni að 90% af öllum at-
kvæðum hafi fallið á B. Svipað var
um vestursýsluna. Á öllu landinu
sunnan og vestanverðu hefir B.
haft mest fylgi nálega í hVerri
einustu sveit. Vonir kaupmanna-
flokksins um að áhrif sveitanna
komi ekki til gréina við landkjör-
ið, sýnast ekki líklegar til að ræt-
ast. Englendingar hafa um slíka
draumóra þetta máltæki: „Ef ósk-
ir væru heitar, myndu betlarar
hleypa á sprett“.
----o----
Brot úr þingsögunni
1922.
VI.
Mikið var talað um sparnað á síð-
asta þingi, en minna gert. Tíminn
hafði komið hreyfingu á það, hversu
starfsmannafjöldi landsins, og tvö-
föld laun margra æti upp því nær
allan landssjóðinn. Bent hafði verið
á, að setja þyrfti ólaunaða sparnaðar-
nefnd, helst utanþingsmanna, til að
rannsaka starfsmannahaldið. Úr því
varð ekki. En þingið kaus 5 manna
sparnaðarnefnd. Einn af þeim var Sig.
í Vigur, og þóttist liann gildur af
sparsemi sinni. Nefndin skifti með
sér verkum, og átti Vigurklerkur að
leita, hvort nokkuð fyndist óþarfra
starfsmanna í stjórnarráðinu, hjá
bæjarfógeta etc. Hann fór í heimsókn,
og mætti fyrst syni sínum, og komst
ekki lengra með rannsóknina. Og
engar tillögur kom hann eða nefnd-
in með um sparnað á dýrustu skrif-
stofunum. Snéri Vigurklerkur sér þá
að eltingarleik við Bjarna út af grísk-
unni. En þar sem .Sig. hafði uppruna-
lega barist fyrir embættinu, hafði
hann illa aðstöðu og vann ekki á.
Yfirleitt lifðu sparnaðarmennirnir, og
ekki síst Mbl.menn, á tillögum Tím-
ans, um sameiningu hæstaréttar og
lagadeildar o. s. frv. Ekkert sem um
munaði af sparnaði við starfsmanna-
hald náði fram að ganga. En tvent
vanst við þessar umræður. Fjárlög-
in yoru afgreidd í skaplegu ástandi,
og ráðunaytið lofaði að leggja fyr-
ir næsta þing víðtækar breytingar
Ymiskonar ledur og* skinn
fyrir skó-, söðla- og aktýgjasmíði fyrirliggjandi í
Söðlasmíðabúðinni Sleipnir, Klapparstíg 6 Reykjavík.
Til kaupfélaga!
H.f. Smjörlíkisgerdin í Reykjavík er stofnuð í
þeim tilgangi, að koma hér á smjörlíkisframleiðslu, sem geti fyllilega
jafnast á við samskonar iðn erlendis, bæði hvað gæði og yerð snertir.
Eflið íslenskan iðnað.
Biðjið um íslenska smjörlíkið.
tillögur um samfærslu embætta. Má
því segja að þessu blaði hafi tekist
að koma málinu á nokkurn rekspöl,
þótt aðalverkið sé enn óunnið. Frh.
J. J.
Austur-Skaftafellssýslu 19. júní
1922. Veðráttan hefir verið köld
í alt vor, gróðurinn því lítill og út-
lit fyrir lélega grassprettu. Van-
höld nokkur á sauðfé sumstaðar.
Heilsufar helduí vont, mögnuð
hettusótt gengið síðari hluta vetr-
ar og vor, fjöldi manna alveg
lagst í rúmið og enn eru margir
rúmfastir og þungt haldnir. Ný-
dáinn er Jón bóndi Jónsson á
Smyrlabjörgum í Suðursveit,
mesti sómamaður í hvívetna.
Kona hans lifir hann, heitir Sig-
ríður og er systir Ara hreppstjóra
á Fagurhólsmýri í öræfum. Einn-
ig er nýdáinn Jón Bergsson í
Hlíð í Lóni, faðir Stefáns oddvita
og bónda þar. Fjölmenn samkoma
var haldin á Hólum 17. þessa mán-
aðar. Tilefnið var brúðkaup
tveggja dætra þorleifs alþingis-
manns, þeirra önnu og þorbjarg-
ar. Maður önnu er Hjalti Jóns-
son frá Hoffelli, en þorbjargar
þorsteinn Thorlacius af Akureyri.
Meiri en 200 manns sátu hófið, er
fór fram hið prýðilegasta og
með mestu rausn, enda er Hóla-
heimilið alkunnugt fyrir myndar-
skap og prúðmensku. Margar
ræður voru fluttar, og skemtu
menn sér hið besta fram á
morgun.
Veðreiðar voru háðar á sunnu-
daginn var á skeiðbraut, sem gerð
hefir verið skamt vestan við
Elliðaár, ofan við veginn. Um 50
hestar voru reyndir, fyrst vo.kr-
ingar og síðan stökkhestar. Voru
4 til 7 reyndir í senn. Fljótustu
vokringarnir hlupu allir upp af
skeiðinu, en hinir þeirra voru svo
seinir, að enginn þeirra fékk
verðlaun. Var það til skilið, til
verðlaunanna, að skeiðið væri
hlaupið á 20 sek. eða skemri
tíma, en enginn náði þeim hraða.
En klárhestunum voru veitt þrenn
verðlaun: 1. verðlaun fékk skjótt-
ur hestur, eign Inga Halldórsson-
ar bakara, 2. verðlaun Brúnn frá
Hvítárósi í Borgarfirði, eign þor-
steins Fjeldsted, og 3. verð aun
grár hestur, eign Ólafs Magnús-
sonar ljósmyndara.
Bæjarbruni. Að Hamri í Svarf-
aðardal brann baðstofa til kaldra
kola um síðustu mánaðamót.
Kveikti neisti í þekjunni og læst-
ist eldurinn þaðan í súðina. Inn-
anstokksmunum öllum varð bjarg-
að úr baðstofunni, en hún var
óvátrygð.
Stórstúkuþing var háð í síðastl.
mánuði. þrátt fyrir lítilsháttar
skoðanamun um einstök smá-
atriði standa templarar þétt
saman um aðalatriðin. Fór alt
fram með friði og spekt í þing-
inu.
þessir voru kosnir í fram-
kvæmdanefnd Stórstúkunnar
næsta ár: Stórtemplar: þorvarður
þoi-varðsson; stór-kanslari: þórð-
ur Bjarnason; stór-varatemplar:
Ottó N. þorláksson; stór-gæslu-
maður ungtemplara: Isleifur
Jónsson; stór-gæslumaður kosn-
inga: Flosi Sigurðsson; stór-
ritari: Jóhann ögm. Oddsson;
stór-gjaldkeri: Borgþór Jósefsson;
fregnritari: Einar H. Kvaran;
fræðslustjóri: Pétur Zóphónías-
son; stór-kapelán: Árni Sigurðs-
son; fyrrum stórtemplar: Pétur
Halldórsson.
Stórstúkuþingið lýsti afstöðu
sinni til Spánarsamninganna í
þessari tillögu:
„Stórstúkuþingið mótmælir al-
varlega þeim breytingum á bann-
lögunum, sem heimilaðar voru á
síðasta Alþingi og nú eru í lög
komnar. Jafnframt felur það
framkvæmdanefnd sinni að neyta
allra ráða til að tryggja það, að
afskiftum erlendra áfengishags-
muna af áfengislöggjöf landsins
verði afstýrt, svo að fullkomin
bannlög verði sett aftur hið
fyrsta.“
Páll ísólfsson hélt enn hljóm-
leika í dómkirkjunni í þessari
viku með aðstoð Eggerts Stefáns-
sonar söngmanns. Eni fátíðar hér
göfugri kirkjugöngur. Itölsku
sálmalögin sem Eggert söng voru
frábærlega fögur. Og Páll er eins
og góðu reiðhestaefnin: hann er
altaf að batna. Veldur það og
vafalaust, að áheyrandinn lærir
betur að skilja hin miklu tónlista-
verk.
Ný kaffibrensla. Pétur M.
Bjarnason kaupmaður hefir afl-
að sér frá útlöndum nýtísku véla
til að brenna kaffi. Er kaffið
brent við heitt loft, og svo jafnt
og vel, að óþekt er áður svo góð
kaffibrensla, en vélin segir sjálf
til er verki er lokið. Jafnframt
hreinsar vélin kaffið áður en byrj-
að er að brenna og malar að lok-
um. Er þetta góð framför, því
að vafalaust er að kaffi ódrýgist
oft við heimabrenslu og yfirleitt
með miður góðum tækjum. —-
Jón Bjarnason frá Sauðafelli,
bróðurson Péturs, veitir kaffi-
brenslunni forstöðu.
Einar Árnason bóndi í Miðey í
Rangárvallasýslu er nýlátinn.
Verður þess merka manns nánar
getið síðar.
Frederik Paasche, sagnfræðing-
urinn norski, kom með síðustu
ferð Sirius og er lagður af stað
í ferðalag að sjá landið.
Látin er nýlega hér í bænum
frú Anna Stephensen, ekkja
Stephensens umboðsmanns á Ak-
ureyri og dóttir Páls Melsteðs
sagnfræðings. Lík hennar er flutt
norður til greftx-unar.
----o---
Orðabálkur.
svaljárn: Kannast nokkur við
mei’kingu þessa orðs?
ajna (-aði, -að), áls., að reka
mjög hægt fyrir straumi. Vestf.
amra (-aði, -að), áls., að reka
mjög hægt fyrir straumi. Súgf.
amrandi (-a, vantar flt.), mjög
hægur straumur: það er amr-
andi. Súgf.
amur (-s, vantar flt.), kl., það
að rekur mjög hægt fyrir sti'aumi.
Súgf.
andkrama, ób. 1., sem er svo
skaddaður, að hann er ekki sjálf-
bjarga (um sauðkind). Árness.
andspæna (-di, -t), ás., gefa
skepnum að vetrarlagi. Mér er
sagt, að maður ónefndur á Mýrum
í Hornafirði, hafi notað orð þetta
fyrir nokki’um tugum ára.
Ritstjóri:
Tryggvi þórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.
Komandi ár.
Ræktun lands og lagar (frh.).
Ilinn daglegi reksturskostnaður er tvennskonar aðal-
lega: kol og mannahald. Kolaeyðslan hlýtur jafnan að
verða allmikil, af því að skipin verða að vera á sífeldri
hreyfingu. Mannahaldið verður líka nokkuð þungur baggi,
ef borga þarf hátt kaup yfirmönnum og hásetum. En það
er fullkominn óþarfi. Varðskipin verða að fá hásetana
kauplaust. þau eiga að vera skólaskip fyrir skipstjóra,
stýrimenn og vélhátaformannaefni landsins. þar eiga þeir
að fá verklega æfingu í* að fara með skip. M.efi þessu
lengist námið um eitt ár. En það ætti að margborga sig
fyrir nemendur, og síðar meir fyrir landið alt. þetta við-
bótarnám fyrir formenn og skipstjóra væri fyrst og fremst
þeirra vegna. En auk þess væri það landssjóði stórmik-.
ill léttir. Ef fengin væru ódýr varðskip og ódýrt vinnu-
afl, ætti innan skamms að vera auðið að koma land-
iielgisvörnunum i svo gott horf, að fiskiauðnum í haf-
inu við ísland væri ekki hætta búin af ránveiðum lands-
manna og útlendinga.
Viðvíkjandi sektunum fyrir ólöglegar veiðar þarf að
koma inn í íslenska og erlenda sjómenn nýjum og hærri
skilningi á skaðabótum fyrir ólöglegar veiðar í land-
helgi. Nú er varðskipið skoðað eins og fjandi fiskimann-
anna. þau eru fyrir þá, sem lifa af fiskiveiðum, eins
og læknirinn gagnvart sjúklingum sínum. Og sektirnar
sem sum skipin, innlend og útlend, borga við og við
fyrir landhelgisbrot, eru í raun réttri einskonar borgun
sjúklings fyrir læknishjálp. Veiðiskipin eru sífelt að ræna
auði iiafsins, og flytja arðinn bui'tu. Varðskipin eru
verndarar dýralífsins í sjónum, einkum ungviðanna. Tak-
ist þeim starf sitt, helst við heilsusamlegt jafnvægi. Menn-
irnir gera sjóinn að auðsuppsprettu. En þeir þurausa ekki
uppsprettuna. þeir gæta þess, að hún á ekki að fæða
eina kynslóð, heldur margar. í þessu ljósi þarf að líta á
ræktun hafsins, ef um nokkurn árangur á að vera að
ræða.
Hér á landi hefir verið mikil veiði í ám og vötnum
frá þvi á landnámstið. En meðferð þjóðarinnar á þess-
ari áuðsuppsprettu hefir verið eins og á öðrum sviðum.
Náttúran hefir verið rænd, og engu bætt 1 skarðið. Aðrar
mentaþjóðir fara ólíkt að. Norðinenn stunda rnikið klak
i ám og vötnum og hafa af því mikinn arð. Fyrir ein-
um mannsaldri var lítið eitt byrjað á klaki hér á Is-
landi eftir norskri fyrirmynd. En ekki varð það tii fram-
búðar. Á síðustu árum hafa bændur við Mývatn liafist
handa með klak að nýju, og orðið mikið ágengt. þykir
þeim mein að vatnsránskenningum nokkurra manna í
meiri hluta fossanefndar, ef fram næðu að ganga. þá
ýrði meginhluti vatnsins almenningur, þar sem aðkomu-
menn gætu stundað veiði a. m. k. gegnum ís, án þess
að leggja nokkuð til silungsræktarinnar. Ósennilegt er að
nokkur vatnalög verði samþykt, án þess að vernda klak
fyrir ágangí óviðkomandi manna. En til þess verður
þingið að byggja á grundvelli Sveins Ólafssonar í vatna-
málunum.
I meðferð landsmanna á veiðivötnum verður í fram-
tíðinni að byggja á tveim meginreglum. Annarsvegar að
klak fylgi veiði á hverjum stað, þar sem því verður við
komið, svo að mennirnir hæti jafnan náttúrunni skaða
þann, er þeir valda. Er þar mikið verkefni fyrir hina
ungu kynslóð að hefjast handa um ræktun vatnanna,
engu siður en lands og hafs. í öðru lagi þarf að gæta
þess, að lax og sijungur hafi opna götu eftir ám og vötn-
um svo langt sem fiskar geta gengið inn til landsins.
Á þessu er víða allmikill þverbrestur, einkum þar sem
laxakistui' eða önnur slík mannvirki girða að mestu
þvert yfir veiðiár. Sé nægilegt tillit tekið til beggja
þessara atriða, er náttúrugæðunum haldið við, eða jafn-
vel aukin, og bygð réttlát skifting milli þeirra, s.em veið-
ina eiga.
Með vaxandi auðsafni i landinu hefir sú venja kom-
ist á, að ýmsir efnamenn innlendir og erlendir liafa keypt
eða leigt ár eða veiði í ám, undan einni eða stundum
mörgum jörðum. Er veiði þessi venjulega ekki stunduð
sem atvinna, lieldur sem skemtun. Frá sjónarmiði þjóð-
arhagsmunanna er slik skemtun i aðra röndina mikil
eyðsla, þar sem náttúrugæðin eru ekki notuð eins og
best má vera, heldur liöfð að lcikfangi." Ætti slík skemt-
un þessvegna að vera háð skatti, sem samsvaraði tjóni
þvi, sem af því leiðir að veiðin er ekki stunduð sem
gagnleg atvinna.
Framsýni þjóða má einna mest marka á því, hversu
þær gæta auðlinda sinna. Veiðin í hafinu við strendur
landsins og í ám og vötnum, er ein af þrem undirstöðum
mannabygðar hér á landi. Sé haldið áfram hlífðarlausri,
blindri rányrkju, eins og tíðkast hefir hingað til, verður
þessi brunnur þurausinn fyr en varir. Hvort sú kynslóð,
sem nú lifir, skilur til fulls ábyrgð þá, er liún hefir í
þessu efni gagnvart eftirkomendum sínuin, er orfitt að
segja. Reyrislan ein getur skorið úr því.