Tíminn - 05.08.1922, Blaðsíða 1
©)aíb£eri
oo, afgveií>sluma&uv Cimans ev
5 i 9 u r o, e i r ^riðrtfsfon,
Sctmbanösíjúsinu, HeYfjamf.
J2^fjgreibðía
íímans er t Sambanösljúsinu.
©pin öaglega 9—12 f. b
Sími 496-
VI. ár. Reykjavík 5. ágúst 1922 32. hlað
KjöMiirigin.
L
Morgunblaðið og Lögrétta hafa
tekið það hlutverk að sér að
berjast á móti því að sanngjarn-
ar kröfur bænda í kjöttollsmál-
inu nái fram að ganga.
Tvent er það einkum sem blöð-
in bera fram máli sínu til stuðn-
ings.
Annarsvegar gera þau alveg
rangan samanburð á markaði og
markaðshorfum saltkjöts og salt-
fiskjar. Gera blöðin þann ranga
samanburð til þess að réttlæta
hina gerólíku aðstöðu sem þau
hafa þegar um hagsmuni útgerð-
armanna er að ræða annarsvegar
og bænda hins vegar. þótt sjálfs-
ákvörðunarréttur landsins væri í
veði í Spánarmálinu, þótt vitan-
legt væri að saltfiskurinn er hvar
sem er prýðilega markaðshæf
vara — vildu blöð þessi ekki einu
sinni gera tilraun til að komast
hjá því að láta undan kúgun
Spánverja. En þegar afleiðing
undanlátsseminnar verður hár
kjöttollur í því eina landi sem
hefir markað fyrir saltkjötið,
heimta þau að bændur beri tjón-
ið og benda á lifandi útflutning
til Englands, sem öllum er vitan-
legt að er ófær leið eins og nú
er ástatt.
Hinsvegar neita Morgunblaðið
og Lögrétta því, að tollhækkunin
geti stafað af undanlátsseminni í
Spánarmálinu, eða yfirleitt af ráð-
stöfunum sem gerðar hafa verið
til þess að tryggja sjávarútveg-
inn, t. d. að útlendingum er bann-
að að salta síld í landhelgi. Og
til stuðnings þessari staðhæfingu
vitna þau í ummæli norska kon-
súlsins hér í bænum og blaða-
greina ' í einhverjum óþektum
norskum blöðum.
En slíkar heimildir eru með öllu
gagnslausar, þar sem svo er
ástatt sem í þessu máli.
Eru blöð þessi virkilega svo
barnaleg að halda að norski kon-
súllinn hér í bænum færi að segja
sendli þeirra frá því að Norð-
menn hefðu hækkað kjöttollinn
til þess að refsa íslendingum fyr-
ir undanlátssemina við Spánverja,
eða fyrir síldartollinn — þótt
hann hefði vitað það að þetta
væru ástæðurnar?
það ér bein ókurteysi af Morg-
unblaðinu og Lögréttu að beina
slíkri fyrirspurn til norska kon-
súlsins og hvernig sem í málinu
lá, var það embættisskylda hans
að svara eins og hann svaraði.
Milliríkjaviðskifti fara ekki
fram á sama hátt og þegar reið-
ir drengir reka hnefa hvor fram-
an í annan hótandi.
Alveg sama gildir þessi norsku
blaðaummæli sem týnd eru til.
þau eru algerlega óhæf vitni í
þessu máli af sömu ástæðu.
En annað er það sem rétt er
að veita athygli í málinu.
það hefir að vísu hvergi kom-
ið berlega fram að kjöttollurinn
stafi af ráðstöfunum þeim er ís-
lenska ríkið hefir gert fyrir sjáv-
arútveg'inn. En kjöttollurinn var
samþyktur í norska þinginu
skömmu eftir þ'að að samningarn-
ir voru strandaðir við Spánverja
— og vitanlega strönduðu þeir
fyrst og fremst af þeirri ástæðu,
að Spánverjar ætluðu Norðmönn-
um að fara sömu leið og Islend-
ingar fóru. Bændaflokkurinn
norski, sem um leið er aðalbann-
flokkurinn í Noregi, var sá er að-
allega réði kjöttollinum, en ann-
ars var svo mikil eining um kjöt-
tollinn, nálega hjá öllum flokkum,
að það liggur afarnærri að álykta
að einhver samtök hafi átt sér
stað milli flokkanna á bak við
tjöldin.
Vitanlega er hér ekki um neitt
annað að ræða en það sem altíðk-
anlegt er í öllum löndum í við-
skiftum þjóða í milli.
Síðasta fréttin frá Noregi er sú
að norska þingið hefir samþykt
með miklum meiri hluta, tillögu
bannstj órnarinnar, um samninga-
leið í Spánarmálinu á þeim grund-
velli að halda bannlögunum. En
Mörgunblaðið hafði hátíðlega spáð
því að bannstjórnin norska myndi
falla á málinu.
Er það alt á eina bókina lært
sem Morgunblaðið og Lögrétta
leggja til þessara mála.
II.
Tíminn verður því að halda því
fram alveg afdi’áttarlaust að þar
sem fullvíst er að tollhækkunin
á saltkjötið hafi í för með sér til-
svar’Undi tjón fyrir íslensku bænd-
úrna á öllu því kjöti, sem þeir
selja, bæði innan lands og utan,
og þar sem það verði að teljast
líklegast að tolliiækkunin stafi af
ráðstöfunum sem íslenska ríkið
hefir leiðst til að gera af ástæð-
um sem landbúnaðinum eru með
öllu óviðkomandi og' nálega víst að
það a, m. k. meðfram stafar af
þeim ástæðum, — þá eigi íslensku
bændurnir .siðferðilega réttlætis-
kröfu til að fá hvern einasta eyri
endurgoldinn af því tjóni sem þeir
verða fyrir á aðalframleiðsluvöru
sinni af þessum ástæðum.
Á öllum sviðum hefir landbún-
aðurinn verið hafður útundan á
undanförnum árum, af stjórnar-
völdunum.
það væri hið hróplegasta rang-
læti að þessum nýja skatti væri
varpað á herðar bændanna, ofan á
alt annað, eins og mál þetta er
alt í pottinn búið.
Framtíð íslensku þjóðarinnar,
andleg og líkamleg hreysti ís-
lensku þjóðarinnar, viðhald góðs
kynstofns á íslandi, er fyrst og
fremst undir því komið að land-
búnaðurinn sé blómlegur, að sem
flestir alist upp í sveitinni. En
þetta getur ekki orðið nema því
aðeins að ríkið veiti landbúnað-
inum réttlátan stuðning.
Verði nú horft á það að slíkur
nýr skattur lendi á íslensku
bændunum, ■ er stigið eitt sporið
enn til þess að gera'ólíft í sveit-
unum. þá er það nær en áður,
sem virðist vera framtíðarhugsjön
Morgunblaðsins og Lögréttu að
ísland verði síldarverstöð og
þorskveiða, en sveitirnar leggist
í eyði og síldarspekúlantarnir geti
riðið gandreið milli eyðibýlanna.
—-—o-----
pórður Tómasson, sonarsonur
síra Tómasar Sæmundssonar,
prestur í Iíorsens í Danmörku,
hefir dvalist hér í bænum undan-
farið. Ei’ hann einn helstu starfs-
manna Dansk-íslenska félagsins
og vinnur einkum að meiri sam-
vinnu milli dönsku og' íslensku
kirkjunnar. Síra þói'ður er frábær
ræðuskörungur.
IlllIZUll IjltS
í íiorKai.
Fregnin um hækkun kjöttolls-
ins í Noregi kom öllum hér á
óvart. Má óhætt fullyrða að eng-
inn maður hér á landi vissi um
málið fyr en alt var um garð
gengið, enda má svo heita, að toll-
hækkunin gengi í gegnum norska
þingið án nokkurra undangeng-
inna opinberra umræðna. Dönsk
blöð geta ekki um málið fyr en
tollhækkunai'frumvarpið var orðið
að lögum. Er á þetta minst hér
til að fyrirbyggja grunsemdir um
það, að kæruleysi sé um að
kenna, að elcki var hafist banda
fyr en búið var að lögfesta toll-
hækkunina.
Enginn dómur skal á það lagð-
ur að svo komnu, hverjar ástæð-
ur eru fyrir þessari tollhækkun
Norðmanna, en það er víst, að
fyrir íslenska landbúnaðinn skift-
ir mál þetta svo miklu, að ekki
má láta reka á reiðanum um með-
ferð þess. Er nú fyrirsjáanlegur
grasbrestur víða um land, einkum
á Norður- og Austurlandi, þar
sem sáuðfj árafurðirnar eru því
nær eina framleiðslan. Útlit með
verð á saltkjöti var slæmt áður en
tollhækkun þessi var lögleidd í
Tsíoregi, og mun þá talt að 17 kr.
tollhækkun á kjöttunnu gera það
að verkum, að framleiðslu bænda
er hinn mesti voði búinn. Við al-
ment verðfall á heimsmarkaðinum
getum vér ekki ráðið, að óreyndu
má ekki ætla Norðmönnum það,
að þeir bregðist illa við samninga-
umleitunum um tollmálið laf vorri
hálfu.
Að hafast ekkert að í tollmál-
inu, en treysta því að hægt verði
í einni svipan að ná nýjum mark-
aði fyrii' saltkjöt eða lifandi sauð-
fé, er fásinna ein, enda hafa bæði
útflytjendur og stjórn unnið að
því rnáli mörg undanfarin ár, án
þess verulegur árangur sé enn
fenginn. Af því vér sjáum ekki
■annað líklegra ráð, til að afstýra
yfirvofandi hættu fyrir kjötfram-
leiðslu landsins, en að leita samn-
inga um rýmkun á tollkjörum fyr-
ir íslenskt saltlcjöt í Noregi, leyf-
um vér oss að skora á stjórn ís-
lands:
1. Að bregða nú þegar við og
senda menn til Noregs til samn-
inga um afnám tollhækkunar á ís-
lensku saltkjöti.
2. Að þeir sem sendir verða hafi
sem fylst umboð til samninganna
og að lögð verði rík áhersla á,
að málið verði leitt til lykta áður
en kjötútflutningur byrjar í haust.
Jafnframt þessu væntum vér að
aðrir kjötútflytjendur geri það
sem í þeima valdi stendur til að
brýna fyrir landsstjórninni nauð-
syn þessa máls, og yfirleitt láti í
té alla þá aðstoð, sem orðið get-
ur til þess, að vér náum sem bag-
feldustum tollkjörum við Norð-
menn.
Reykj avík 5. ágúst 1922.
f. h. Sambands ísl. samvinnufél.
Ólafur Briem. Jón Árnason.
Látinn er hér í bænum Gunnar
Gunnarsson húsgagnasmiður, son-
ur Gunnars kaupmanns Gunnars-
sonar, ungur dugnaðarmaður og
vel látinn.
m ílrsii
prófastur á Gilsbakka.
Síra lVIagnús Andrésson á Gils-
bakka andaðist hér í bænum 30.
f. m. og var þá nýlega orðinn 77
ára að aldri. Kom hann hingað
suður til þess að leita sér lækn-
inga á augum. Hafði fengið góð-
an bata á sjón er hann lagðist
banaleguna.
Síra Magnús var sonur Andrés-
ar bónda á Syðra-Langholti í Ár-
neásýslu sonar Magnúsar bónda
Andréssonar hins kunna þing-
manns Árnesinga. Hann útskrif-
aðist úr latínuskólar.um 1875, úr
prestaskólanum 1877 og var þá
um hríð skrifari hjá Pétri bisk-
upi. Árið 1881 fékk hann veitingu
fyrir Gilsbakka. Yar þar alla sína
prestskapartíð, sagði af sér fyrir
fáum árum vegna sjóndepru, en
bjó áfram á Gilsbakka, enda
hafði hann fengið jörðina keypta
er Gilsbakkaprestakall var lagt
niður. Prófastur Mýramanna var
hann 1884—1892. þingmaður Ár-
nesinga 1881—1885 og Mýra-
manna 1901—1907 og 1912—1913.
Forseti neðri deildar var hann á
þingunum 1912 og 1913. Enn átti
hann sæti í milliþinganefnd í fá-
tækramálum 1905.
Síra Magnús á Gilsbakka var i
röð hinna. allra fremstu presta,
maður prýðilega látinn og virtur
af öllum sem af honum höfðu
kynni. Maður þéttur í lund, sem
hvergi mátti vamm sitt vita.
Voru þeir göfugir fulltrúar presta-
stéttarinnar íslensku, er þeir
sátu, báðir lengi, á sögustöðun-
um, efstu brauðunum í Mýra-'og
Borgarf j arðarsýslu, f rændurnir,
síra Magnús á Gilsíiakka og síra
Guðmundur í Reykholti. Og svona
fáar urðu vikurnar milli þeirra.
Síra Magnús var kvæntur Sig-
ríði Pétursdóttur frá Höfn í Mela-
sveit, sysfur Sigurðar P. Sívert-
sens prófessors. Áttu þau möi'g
börn, og er Pétur hæstaréttar-
málaflutningsmaður einn sona á
lífi, en dætur margar, þar á með-
al Steiirunn kona síra Ásmundar
skólastjóra á Eyðum og Ragnhild-
ur kona Guðmundar bónda Jóns-
sonar á Slceljabrekku.
VIII.
Bannlögin höfðu mikið meiri hluta
í'ylgi ahnennra kjósenda, einkum upp
á síðkastið, éftir að konur fengu at-
kvæðisrétt. En tiltölulega lítill hópur
manna, sem stóðu að innflutningi
vara, sumir læknar, sumir eftirlits-
menn laga og réttar, hindruðu fram-
kvæmd þeirra. Einstaka menn prédik-
uðu að ekki þyrfti að hlýða þessum
lögum, og bráut þar með grundvöll
réttarmeðvitundarinnar í landinu. Að
lokum voru þingmenn allmargir
augna og varaþjónar. Vildu lialda við
banni, en ekki gcra landið „þurt“.
Vildu lágar sektir, læknabrennivín,
skipabrennivín o. s. frv.
Svo kom krafa Spánverja. Spán-
verja munar ekkert um vínsölu hing-
að, og hafa líklega aldrei selt hingað
neitt að ráði. En þeir vilja með blind-
um ofsa berjast móti bannhreyfing-
unni i heiminum. Við stórþjóð eins
og Bandarikin þora þeir ekki að etja
kappi. Frakkar, sem þó eru meiri
vínyrkjuþjóð, beita hvergi slíkri
hörku eða ódrengskap. Veldur því
mentun þeirra og riddaraskapur.
Ef hér hefði setið manndóms stjórn
að, völdum, sem hefði verið ant um
að landið væri ekki kúgað, og' viljað
halda fast við þá stefnu að útrýma
áfenginu, hefði formaður stjórnarinn-
ar, í stað þess að eyða mánuðum í
Kaupmannahöfn, farið tif annara
bannþjóða, Finna, Norðmanna og
Bandaríkjanna, og reynt að fá sam-
vinnu i þessu máli. Sömuleiðis að
leita aðstoðar þjóðabandalagsins.
Ekkert af þessu var gert.' Vesalings
Island stóð eitt sór, og með tals-
mann á Spáni, sinn heitasta andstæð-
ing, brennivínsblaðsritstjórann Gunn-
ar Egilsson, sem meir hafði óvirt.
bannlögin á prenti en nokkur annar
Islendingur.
Goodtemplarar reyndu eftir föngum
að vilma fyrir málið. þeir -sendu
inann á alþjóðafund í Sviss, og síðar
fi! Englands. þó vantaði þann mann
(E. H. Kvaran) stjómarumboð til að
geta komið fram fyrir landsins liönd
þar. J. M. neitaði þvi. En um likt
Ieyti var G. Gíslason með stjórnai’-
meðmæli upp á vasann út í löndum,
svo að fordæmi var til. Laust fyrir
jól ætluðu templarar að senda Kvar-
an og fiskkaupmann úr Reykjavík
tii Bapdaríkjanna, i liðsbón og mark-
aðsleit. En er þeir voru að undirbúa
ferðina, fréttist frá hærri stöðum, að
sagt vai', að Spánverjar færu sér
hægar. Var þá hætt við vesturförina.
Annars var öllu haldið lcyndu fyrir
þjóðinni um gang málsins. En við
útlend blöð talaði J. M. seint á ár-
inu, mjög opinskátt um, að varla
myndi annar.kostur en að láta und-
an. En þegar þing kemur saman, er
eitt stjórnarfrumvarpið afnám bann-
laganna. Og talið var að það yrði að
gera á hálfum mánuði.
Ef sagt er, að tveir fyrstu þættirn-
ir í þessum sorgarleik hafi verið
leiknir af nokkrum iiluta valdsstjórn-
aririnar, ]?. e. framkvæmd bannlag-
anna, og af landsstjórninni, að því
er snerti samningana út á við, þá
var nú komið að þinginu. það lék
þriðja og síðasta þáttinn.
Búast hefði mátt við, að þegar J.
M. lagði þetta plagg sitt fram, hefði
verið haldnar lieitar ræður, að til-
finningar liefðu borið kaldan útreikn-
ing ofurliði. En svo var elcki. Bann-
menn þingsins voru þegar á reyndi
svo fáir, að þeir gátu ekki visað þess-
um óburði frá umræðum.
Nú kom það fram, að þeir þing-
mcnn, sem liöfðu lofað að „spilla"
ekki lögunum, eða fylgt þeim af ótta
við kjósendur, þóttist lausir allra
mála. Föðurlandið var í hættu. Hinir
fáu opinbei'u andbanningar, eins og
Vigurklerkur og Proppé, höfðu nú
fengið liðsauka sem dugði. Ilið eina
som bannmenn gátu komið til lciðar,
var að gera síðustu tilraun á Spáni.
Tveir menn, Sveirin Björnsson og
Kvaran, voru sendir þangað. Annar
þeirra hefir skrifað ferðasögu sína í
Mbl. Er liún eins og smámynd af
málinu í heild sinni. í þinglokin var
svo endi bundinn á rnálið, með af-
brigðum frá þingsköpunum, eins og
vant er um öll hin stærstu mál.
Frh. J. J.
----0-----
Verslunarmenn gengust fyrir
almennu hátíðahaldi 2. þ. m. á
Árbæ. Voru meðal annars þreytt-
ar kappreiðar á hjólhestum.