Tíminn - 12.08.1922, Blaðsíða 1

©jaíbtei
09 afgmösluma&ur íimans er
S i 9 u r g e i r
Sambanösljúsinu, HeYfjaníf.
ZZNfgteifeöla
límans er i Sambanösfyúsinu.
©pin öaglega 9—\2 f. b
Sími 496.
VI.
ár.
Reykjavík 12. ágúst 1922
33. blað
ffiearí
ELEPHANT
CIGARETTES
Sjúffengar og kaldar
að reyfeja
Smásöluverð 50 aur, pk.
Tást alstaðar,
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.
"7
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Stúdentar
þeir, sem ætla að borða í Mensa Academica á vetri komanda tilkynni
það eigi síðar en 20. sept. næstkomandi. Næstir stúdentum ganga lær-
dómsdeildarnemendur Mentaskólans, ef rúm leyfir.
Reykjavík 11. ágúst 1922.
Forstöðunefndán.
Náðimin.
L
Engin landsstjórn á Islandi hef-
ir átt slíka aðkomu að stjórnar-
taumunum sem núverandi lands-
stjórn, því að engin landsstjórn ís-
lensk hefir skilað landinu af sér í
slíku ástandi sem stjórn Jóns
Magnússonar. þyrfti það verk að
vinnast af sérfróðumogóhlutdræg-
um manni, að bera saman hag rík-
issjóðsins íslenska þegar Jón
Magnússon tók við í ársbyrjun
1917 og þegar hann skilaði af sér
1922. þá er hann loks fór var rík-
issjóðurinn þurausinn, skuldir rík-
isins orðnar afarháar í hlutfalli
við fólksfjölda, tolltekjurnar veð-
settar, álit landssins útávið stór-
um lamað, skattabyrðin nálega
óbærileg fyrir almenning og árleg-
ur reksturskostnaður á þjóðarbú-
inu orðinn afskaplega hár, langt-
um hærri en nokkurt vit er í fyrir
svo lítið þjóðfélag sem okkar.
það er köld aðkoma að taka við
slíku þjóðarbúi. En það var fleira
svipaðs eðlis, sem Jóns Magnús-
sonar ' stjórnin gaf núverandi
stjórn að erfðum. Mörg einstök
mál lét hún eftir sig hálf- eða
óköruð, mál sem hún hefði hæg-
lega getað verið búin með, mál
sein hún átti að vera búin með.
Meðal þeirra mála er mál það, er
reis út af mótþróa, þeim er Ólafur
Friðriksson ritstjóri veitti lögregl-
unni snemma á síðastliðnum vetri,
er flytja átti af landi burt hinn
sjúka rússneska dreng. það var
Jóni Magniissyni í lófa lagið að
Ijúka því máli áður en hann skil-
aði af sér. Málið var að öllu leyti
þannig rekið af þáverandi stjórn,
að henni hefði verið sæmra að
binda enda á það sjálf. það verð-
ur ekki annað séð, en að Jón
Magnússon hafi látið málið drag-
ast, til þess að losna við að bera
ábyrgðina á því að binda enda á
það. það er honum til hinnar
sömu sæmdar og margt annað í
stjórnarferli hans, upp á síðkastið.
Málið var þannig vaxið, að Tím-
inn gerði ekki ráð fyrir að hafa
af því mikil afskifti. f upphafi
var málið vitanlega eingöngu
venjulegt lögreglumál. En báðir
hinir harðandstæðu flokkar hér í
bænum— bæði Mórgunblaðsflokk-
urinn og jafnaðaiTnannaflokkur-
inn — létu málið síðan fara þann-
íg í höndum sínum, að það var
orðið pólitískt mál — hatursmál
milli þessara pólitísku flokka. —
Tíminn sá enga ástæðu til að
blanda sér sérstaklega í þau
bræðravíg Reykj avíkurflokkanna.
Á fyrsta stigi málsins, á með-
an eingöngu var um lögreglumál
að ræða, reifaði Tíminn málið og
rakti sögu þess hlutdrægnislaust.
Og út af röddum, sem nú hafa
komið fram í Morgunblaðinu ný-
lega, og raunar áður, skal því lýst
yfir, að það er með öllu tilhæfu-
lust að nokkur ágreiningur hafi
ríkt milli þeirra manna, sem að
Tímanum standa, að taka þannig
í málið sem gert var.
Nú er mál þetta notað til leyni-
legs undirróðurs um land alt gegn
Tímanum, og enginn skortur er á
dylgjunum í Morgunblaðinu. Hið
sama blað — Morgunblaðið — er
lagði blessun sína yfir alt, sem
gamla stjórnin gerði í þessu máli
sem öðrum — meðal annars það,
að gamla stjórnin lét bjóða Ólafi
Friðrikssyni fullkomna uppgjöf
alls, undireins eftir það, að lög-
reglunni hafði verið sýndur fylsti
mótþrói og drengurinn tekinn af
henni — hið sama blað ætlar nú
að gera framkomu núverandi
stjórnar að stóru pólitisku máli,
og meðal annars snúa því upþ í
leynilega og opinbera herferð
gegn Tímanum. — þess vegna
þykir rétt að athuga málið nokkru
nánar.
II.
þrjár leiðir blöstu við núverandi
stjórn, eftir að hæstaréttardómur-
inn var fallinn í máli þessu:
1. Að framfylgja dómnum þeg-
ar, varpa Ólafi Friðrikssyyni og
félögum hans í varðhald og láta
þá sitja þar allan þann tíma sem
dómurinn hljóðaði um.
2. Að framfylgja dómnum að
vísu fyrst, með því að varpa Ólafi
og félögum hans í fangelsi, en
sleppa þeim aftur eftir lengri eða
skemri tíma, áður en allur tíminn
var liðinn samkvæmt dóminum.
3. Að leggja til við konung að
Ólafur og félagar hans yrðu náð-
aðir, skilyrðislaust, eða skilyrðis-
bundið.
þessar þrjár leiðir skulu nú at-
hugaðar stuttlega:
1. Fyrsta leiðin lá vitanlega bein
ast við. En þó hefir enginn, a. m.
k. enginn sem um málið hefir rætt
opinberlega, lagt það til, að sú
leið yrði farin. Bendir það ótví-
rætt í þá átt, að menn hafi alment
fundið það á sér, að eins og mál-
ið hafði breyst, vegna framkomu
Reykj avíkurflokkanna, væri það
orðið sérstaks eðlis. — Allir vissu
það og, að ef þessi leið væri farin,
þá hefði það kostað mikla baráttu.
Hve mikla veit enginn, né heldur
hversu mjög það hefði orðið til að
auka hatrið milli pólitísku flokk-
anna hér í bænum.
2. Morgunblaðið heldur því nú
fram, að það hefði átt að fara
millileiðina. Ritstjóri þess, Morg-
unblaðsins, lét áður í Ijós við
stjórnina að það ætti að náða,
en segir nú að hann hafi meint
það þannig, að varpa mönnunum
fyrst í varðhald, en láta þá síðan
lausa seinna, áður en dómnum
væri fullnáegt. Hinsvegar nefnir
blaðið ekki hvaða tilefni þjóðfé-
lagið íslenska hefði átt að hafa
til að náða þá. — Tíminn vill
nú láta þá skoðun í ljós, að þessi
leið hefði að öllu leyti orðið hin
ófarsælasta og mest óviðeigandi
fyrir þjóðfélagið. Hatrið og ill-
deilurnar hefðu orðið algerlega
jafnmiklar undir þeim kringum-
stæðum og ef alls ekki hefði átt
að náða. þá hefði málið áreiðan-
lega horft svo við von bráðar, að
ekki var um það að ræða að veita
náðun á þann hátt, sem gert var,
heldur hvort þjóðfélagið ætti að
láta undan þunga mótstöðunnar.
þá var þjóðfélaginu miklu óþægi-
legra að láta undan. Hiklaust skal
þeirri skoðun því haldið fram hér,
að í rauninni hafi ekki verið nema
um tvær leiðir að ræða í málinu,
eins og því var komið, hina fyrst-
nefndu, og taka þá hiklaust öllum
afleiðingum hennar, eða hina síð-
astnefndu.
3. Landsstjórnin fór þriðju leið-
ina. Hún lagði það til við kon-
ung að aðalaðili málsins yrði náð-
aður skilyrðisbundið, en félagar
hans algerlega. Eins og málinu
var komið mun sagan ekki kveða
neinn áfellisdóm yfir þeirri stjórh-
arathöfn, því að þá er hiti dægur-
málanna kulnaður. Má gera ráð
fyrir að þrent hafi einkum valdið
þeim úrslitum: I fyrsta lagi fram-
koma fyrverandi stjórnar, þau orð
og ummæli, sem þá settur dóms-
málaráðherra, Magnús Guðmunds-
son,- lét falla við forystumenn
jafnaðarmannaflokksins hér í bæn
um, og sem a. m. k. þeir skildu
ótvírætt á þá leið að hann myndi
vilja leiða málið friðsamlega til
lykta og vinna að því við þing-
menn að þeir æsktu náðunar. Var
þetta altalað um bæinn. Og auk
þess hafði sjálfur ritstjóri Morg-
unblaðsins látið í ljós við stjórn-
ina að hann teldi náðun heppileg-
ustu lausnina. — í öðru lagi það,
að málið var orðið pólitískt mál,
vegna framkomu beggja aðal póli-
tísku flokka bæjarins. En það
hefði það aldrei orðið ef lögreglan
hefði sýnt dug í upphafi. Um öll
lönd er það svo að öðrum höndum
er farið um þau mál, sem að ein-
hverju leyti litast af pólitík, eða
stjórnmálaflokkarnir gera að
flokksmálum. — í þriðja lagi mun
það hafa vegið nokkuð sem
og kemur fram í ummælum
sem foringjar jafnaðarmanna
hafa eftir Magnúsi Guðmundssyni,
að stjórninni hafi verið ljóst hví-
líkur ófriður þjóðfélaginu myndi
stafa af málinu, en dugnaðarleysi
yfirvalda hinsvegar því valdandi
að málið var komið í slíkt öng-
þveiti.
þannig horfir málið við. En úr
því það var ráðið að fara þessa
leið, þá hefði verið miklu betra
að láta náðunina koma straks, en
ekki láta þann drátt verða á sem
varð.
En það er að öllu leyti ósæmi-
legt af Morgunblaðinu að fara nú
á ný að blása að ófriðarkolunum
í máli þessu. það hefir komið
nógu illu af stað. Vegna ummæla"
ritstjóra þess, vegna ýmsra orða,
sem fram hafa komið í greinum
í blaðinu, er það auðsætt, að blað-
ið meinar als ekki í alvöru þaðsem
það nú segir. Og fullvíst er Ritt,
að ef Jóns Magnússonarstjórnin
hefði setið áfram, þá hefði blaðið
ekkert veður gert úr málinu.
-----o----
Landskjörið. Atkvæðatalningin á að
fara fram hér í bænum annan mánu-
dag.
Votheysgerð.
iii.
Dr. Sopp er nú ekki einn um
að hafa fundið þessa aðferð og
nota hana við vötheysgerðina.
Ameríkumenn eru líka farnir að
nota hana og hafa tekið hana upp
út frá sama skoðunarmæli og
Sopp, þ. e. að nauðsynlegt sé að
mjólkursýrugerjunin fái yfirráð-
in í votheyinu til þess að það verk-
ist vel og tapi sem allra minstu
af því fóðurgildi, sem grasið hefir.
Um þetta skrifar Knap dýralækn-
ir. Jafnvel í bestu votheysgryfj-
um, og þó að í öllum greinum sé
farið eftir ströngustu reglum um
allan frágang og meðferð fóðurs-
ins, þá verður þó rétta gerjunin
— mjólkursýrugerjunin — of lítil.
par af koma rekjurnar við veggi
og ofan á. Jafnvel í maís, þar sem
hlutföllin milli eggjahvítu og syk-
urs komast næst því að vera hin
ákjósanlegustu fyrir mjólkursýru-
gerjunina, verður hún þó of lítil,
og sé maísinn sleginn snemma, þá
er sykurinn hlutfallslega of mikill,
edikssýrugerjunin verður þá of
mikil, en mjólkursýrugerjunin of
lítil, og fóðrið verður of súrt.
Sarna verður uppi á teningnum, ef
heyið hefir frosið, áður en frá þvi
er gengið.
í grasinu okkar er sykurinn of
lítill, til þess að mjólkursýrugerj-
unin fái notið sín svo sem þörf
er á. Úr þessu á að mega bæta,
eftir reynslu Sopps og Ameríku-
manna, með því að nota votheys-
ger -—- mjólkursýruger.
Knap getur um tilraun, sem
gerð var í Ameríku með þetta ger
í fyrirmyndargryfju (sem hann
kallar „ideal silo“), með tvöföld-
um steinveggjum, þar sem skift-
ist á upp eftir þeim miðjum, ofan-
jarðar, þunn steypulög og þykkri
lög af kyrstæðu lofti — en það
er talið mjög þýðingarmikið, þar
sem komið getur fyrir, að vot-
heyið frjósi í gryfjunni, að loft-
hreyfingar séu fyrir í tvöföldu
veggjunum. Gryfjan tók 200
tonn, þ. e. 2000 hesta af heyi, og
í hana var látið ger úr 60 gr.
glasi, sem fyrst var þynt út í fá-
einum tunnum af seyði, og dreift
í gryfjuna smátt og smátt, meðan
verið var að fylla hana. Hér er
því ekki um neinn kostnað að
tala.
Eftir 8 daga var komin sterk
gerjun í fóðrið, en venjulega er
það ekki fyr en eftir 2—3 vikur,
og með því að taka sýnishorn úr
gryfjunni, hátt og lágt, sýndi það
sig, að gerjunin var jöfn um alt.
Síðan var þetta athugað á 8 daga
fresti, og niðurstaðan varð æ hin
sama. Eftir liðlega mánuð var
byrjað að gefa úr gryfjunni. Átta
mánuðum síðar var hún tóm.
Stöðugar athuganir allan tímann
sýndu, að alt var ágætlega verk-
að, enginn skemdarvottur, hvorki
af myglu eða á annan hátt, ekki
einu sinni í gólfskáninni. Fóðrið
hélt lit, var ilmandi og lystugt —
í rauninni reglulegt „kry.ddmeti“.
Hér við bættist að fóðurgildið
hélt sér að heita mátti alveg, en
við venjulega votheysgerð er fóð-
urgildistapið sjaldan minna en
10%, aðallega vegna edikssýru-
gerjunar, kolsýru- og alkóhól-
myndunar. Alkóhólið verður • að
vísu sjaldan yfir x/%%, en hér var
það ekkert.
í vel verkuðu votheyi sjást oft
rauðlitar eða grænlitar tuggur,
sem reynast óhollar hestum og
sauðfé, en hér sást ekki vottur af
þeim. þægilegur súrkeimur var af
fóðrinu, ekki þessi algenga sýru-
sterkja, alt var mjúkt og meyrt.
Og gripirnir — kýr, hestar, sauð-
fé eða svín — vildu ógjarnan
annað fóður, ef þeir fundu þef-
inn af þessu.
IV.
í Tímariti verkfræðingafélags
íslands 5. hefti 1921, er, eftir
svissneska tímaritinu „Bulletin“
nr. 8 1921, sagt frá tilraunum,
sem staðið hafa yfir í Sviss ár-
um saman um það, að verka gras,
smára og anriað grængresi með
rafstraum, og segir svo: „. . Ný-
slegið grasið er saxað í vél og lát-
ið í stóra sái eða tóftir, sem gerð-
ar eru úr holsteinum. Neðst í
tóftinni er annað rafskautið, sem
er ekki annað en plata í botnin-
um, en hitt skautið er látið ofan
á grasið, þegar tóftin er orðin
full, eins og lok yfir hana. Skaut-
in eru síðan tengd við lágspent-
an straum með tilheyrandi
straumrofum og mælitækjum.
þegar straumurinn er settur á,
lamast alt líf í grasinu og straum-
urinn hitar grasið nægilega, svo
allir gerlar drepast, og þegar
straumurinn er tekinn af aftur,
getur grasið geymst von úr viti
með safa og næringu.
Tilraunirnar hafa sýnt, að
130—200 kílówattstunda raforka
fer til þess að verka 100 hesta
(10 tn.) af grasi, með 5, 10 eða
15 kílówatta afli við 200—500
volta spennu. Útbúnaðurinn er
mjög einfaldur og ódýr.
þessi aðferð er mjög svipuð vot-
heysgerðinni (sætheysgerðinni)
hér á landi; aðalmunurinn er sá,
að við votheysgerðina hjá okkur
er nokkuð af næringarefnunum í
grasinu notað til þess að hita og
verka það, sem eftir er. Við það
tapast allmikið af næringargildi
grassins. Hér kemur raforkan í
staðinn, þannig, að hey verkað
með rafstraumi á ofangreindan
hátt, hefir tvöfalt næringargildi
á við þurkað hey. Heyið má verka
á þennan hátt að nóttu til, þegar
straumurinn er ekki notaður til
annars hvort eð er, og er þá
kostnaðurinn lítill.