Tíminn - 19.08.1922, Blaðsíða 2
108
T I M I N N
r
Samband Islenskra
Samvinnufélaga
hefir fyrirlig'g’jandi og útvegar kaupfélögum alls konar
landbúnaðarverkfæri
Sláttuvélar, Milwaukee
Rakstrarvélar, Milwaukee
Snúningsvélar, Milwaukee
Brýnsluvélar fyrir sláttuvélaljái.
Plóga frá Kyllingstad Plogfabrik, er hlutu fyrstu viður-
kenningu á landbúnaðarsýningunni í Reykjavík 1921.
G-arðplóga, Pinneberger.
Rótherfi, Pinneberger.
Tindaherfi, Pinneberger.
Arfaplóga, Pinneberger, með tilheyrandi hlújárnum, Hlutu
sérstaka viðurkenningu á fyrnefndri sýningu.
Rófna sáðvélar.
Forardælur.
Yagnhjól frá Moelvens Bruk.
Skilvindur, Alfa Laval.
Strokka, Alfa Laval. o. fl. o. fl.
Ennfremur verkfæraskápa með öllum algengum smíðatólum.
Tilbúinn áburð, gaddavír o. m. fl.
Flest verkfærin hlutu viðurkenningu á landbúnaðarsýning-
unni í Reykjavík 1921 og eru valin 1 samráði við Búnaðar-
/
félag Islands, sem einnig gefur upplýsingar um þau.
Brot úr þingsögunni
1922.
Nl. VIII.
þegar krafa Spánverja kom, voru
Lannlögin sterk að því leyti að mikill
meiri hluti þjóðarinnar vildi hafa
þau, en veik í framkvæmd, af því
þingið hafði altaf skilið við þau með
hættulegum ágöllum, og sérstaklega
af þvi að nokkur hluti valdsmanna-
stéttarinnar hafði „aktaskrift" á
f ramkvæmdinni.
Búast mátti við sterkri jnótstöðu í
þinginu, gegn afnámi bannlaganna
frá tveim hliðum. Fyrst frá hinum
sitalandi þjóðfrelsis og fullveldishetj-
um. Ef nokkur manndáð vár á bak
við orð þeirra, hlaut þeim að fara
líkt og þjóðræknum andbanningum í
Noregi, sem staðið hafa gegn kúgun
Spánverja af öllu afli. í öðru lagi
voru templarar, sem sökum hugsjón-
ar sinnar hlutu að berjast til þraut-
ar gegn áfengisverslun í landinu. En
báðir þessir þættir brugðust, eink-
um þó fullveldishetjurnar.
Undireins frá byrjun var auðséð að
Reykjavík var öll á flótta, einkum
þeir sem þykjast vera efnamenn.
Reykjavík lifir á fiskveiðum, nú orð-
ið sérstaklega togaraveiðum. Nálega
hver embættis og sýslunarmaður eða
verslunarmaður er á einhvern hátt
fjárhagslega bundinn við togara.
Margir togararnir eru keyptir tvö-
földu éða þreföldu verði við það
sem þeir kosta nú. Félögin eru sár-
illa stæð, og það fólk, sem á hluti í
þeim, telur sína jarðnesku farsæld
sérstaklega bundna við hátt fiskverð.
Sannfæring hversdagsmannanna er
endurskin af hagsmunavonum
þeirra. Svo fór hér. Rvík var þrung-
in af flóttahugsunum í bannmálinu.
þingmenn komu í bæ, sem hugsaði
þannig. Og samkvæmt lögum eftir-
iíkingar og innbiásturs hafði hugs-
ún höfuðstaðarins stórkostleg áhrif.
Eina undantekningin frá þessari
reglu voru sjómennirnir. Ekkert
heyrðist frá þeim um að þeir vildu
láta undan Spánverjum. Sama var
raunin í Noregi. Sjómennirnir héldu
með banninu, og vildu ef á þyrfti
að halda líða fyrir það. En þeir sem
áttu útgerðartækin og versluðu með
fiskinn, vildu láta undan. Öll með-
ferð andbanninga og útgerðarsinna í
þinginu var eftir þessu. Tjónið af
tollstríði gert scm ægilegast og út-
málaður þjóðarvoðinn. Ef Belgiu-
menn hefðu reiknað eins nákvæm-
lega tjónið af innrás þjóðverja 1914,
liefðu þeir áreiðanlega fórnað heiðr-
inum og sjálfstæðinu til að halda
lífi og eignum. Vigurklerkur vildi
alls ekki láta gera tilraun að semja,
heidur fiýja strax. Annar sérstakur
bannfrömuður hélt fund með skoð-
anabræðrum sínum um að um að
gera væri að allir létu undan. Eng-
inn mætti skerast úr leik í þeim fé-
lagsskap. Að tala um að bera málið
undir þjóðina voru skoðuð sem land-
ráð. Togarahlutabréfin störðu brostn-
um Glámsaugum úr hverjum dyrum.
Mitt í þessum almenna flótta gérði
Sveinn í Firði siðustu tilraun að
bjarga banninu, bæði með því að
sanna hve einhliða og villandi væri
öll málfærsla undanhaldsliðsins, og í
öðru lagi með því að fresta endan-
legum samningum um eitt ár. Ný
mackaðsleit kynni að leiða í ljós
einhver úrræði utan við Spán.
þannig lauk málinu. Fyrsta bann-
land heimsins lileypti yfir sig vín-
flóðinu í fyrsta sinn þegar hugsjón-
in krafðist einhverrar fórnar. Ef til
vill verður áfenginu útrýmt hér síð-
ar. En það verður tæplega fyrir að-
gerðir borgaranna sjálfra. það getur
ekki orðið nema fyrir afrek annara
þjóða, sem halda hugsjón hærra en
augnablikshagnaði. Flótti af því tæi
sem hér er um að ræða, undirbýr
sjaldan sigur. Útrýming áfengiseit-
ursins á íslandi hefir strandað á
miðri leið, fyrir sérkennilegar eyður
í skapgerð þjóðarinnar. Af því stafa
í fyrsta lagi gallar sjálfra bannlag-
anna. þarnæst framkvæmd laganna.
í þriðja lagi hin skilyrðislausa krafa
„togara-hlutabréfanna" um að and-
lcgt og siðferðislegt verðmæti sé met-
ið miklu minna en þurkaður salt-
fiskur. J. J.
——o-------
Kolviðaihóll.
[Framan við greinarkorn frá bónda
í Flóanum, um nauðsyn aukinna
húsakynna á Kolviðarhóli, vill Tím-
inn bæta fáum orðum. Sigui’ður gest-
gjafi á Kolviðarhóli er sannnefndur
])jargvættur ferðamanna, sem leið
eiga yfir Hellisheiði. Gistihús hans er
vafalaust best í sinni röð allra slikra
staða hér á landi. Tekið er á móti
mönnum jafnt á nótt sem degi, veitt
ur hinn besti beini, og allur greiði
seldur svo ódýrt, við það sem gerist
víðast annarsstaðar á opinberuin
matsölustöðum, að ferðamenn eru
jafnhissa á því, og hve vel er til
þeirra gert. Er það brýn skylda hins
opinbera að hjálpa til að auka nauð-
synlegar byggingar á Kolviðarhól,
eftir því sem þörfin krefur.] gx
Bændur hér austanfjalls verða
vor og haust að fara lestaferðir
vestur yfir heiði til Reykjavíkur.
Leiðin liggur þá um. Kolviðarhól.
Er þá mikill bagi að því, hve hús-
rúm er lítið bæði fyrir menn og
hesta. Gestrisni, hjálpsemi og lip-
urð Sigurðar og konu hans bæta
úr þessum annmörkum eftir því
sem unt er. En á haustin er stund-
um svo yfirfult af hestum, að
engin ráð eru að koma þeim öll-
um undir þak. Mér er óhætt að
fullyrða, að margar nætur á liðnu
hausti stóðu ferðamannahestar,
svo að tugum skifti, svangir og
skjálfandi úti á löngum kuldanótt-
um, eftir svita og erfiði langrar
leiðar, því að hesthúsin rúmuðu
ekki helming hestanna. peir hest-
ar, sem hægt var að troða undir
þak, stóðu klemdir saman, án þess
að geta hreyft sig. Ómögulegt að
gefa þeim hey í slík þrenksli. Á
Kolviðarhól þarf að byggja hest-
hús sem rúmar alt að 50 hestum,
þar sem gefa má 3—4 saman út
af fyrir sig. Margri fjárhæð af
opinberu fé hefir verið varið til
þess, sem síður skyldi, en að líkna
þannig hestum ferðamanna. Er
þetta bending til þingsins og
stjórnarinnar. Árnesingur.
Úr Vestur-Skaftafellssýslu.
Fyrir rúmum mánuði birtist kyn-
legur greinarstúfur hér úr sýslunni.
Menn vita nú að höf. er alkunnur
labbakútur, sem leggur öfund og óvild
á Lárus í Klaustri, fyrir þau mörgu
framfaraverk, sem L. H. hefir hrund-
ið áleiðis. M. a. segir höf. að heyrst
lia.fi liér i sýslu, „áð kaupfélagsmenn
með kosningu L. H. til alþingis liafi
ætlað sér áð losna við afskifti lians
í kaupfélaginú, því að vitanlegt er,
að margir eru mjög' svo óánægðir
með stjórn lians á þessum félagsskap
á siðustu árum“. Álíka gáfuleg álykt-
un eins og ef sagt væri, að einhver
prestur hefði orðið prófastur fyrir að
gegna sínu fyrra embætti illa, eða
sýslumaður gerður hæstaréttardómari
af því að sýslumannsverk hans hefðu
verið i lnapalegu ólagi. Osannindi
öfundarmannsins koma best fram í
þessari skýringu, að Skaftfellingar
þakki vanrækslu í einu trúnaðarstarfi
með þvi að bæta öðru ábyrgðarstkrf-
inu á lierðar sama manns.
í öðru lagi var L. H. kosinn í einu
Iiljóði fofmaður félagsins á aðalfundi,
sem haldinn var þegar Lárus kom
heim af þingi nú í vor. Finst sann-
leiksvitninu ekki þetta skritið, ef til-
gangurinn var að losna við liann úr
félagsstjórninni? í þriðja lagi telur
höf. undarlegt, að kaupfélag Skaft-
fellinga skyldi bjóða fram annan
frambjóðanda en Eyjólf Guðmunds-
son, sem þá var í stjórn þess? Auð-
vitað bauð kaupfélagið engan mann
fram. En helstu samvinnumenn sýsl-
unnar skoruðu á Lárus að vera í
kjöri. Síðan var alllengi vafi á hvort
boðinn yrði fram á móti smákaup-
maður i Vik eða Eyjólfur. Stóðu kaup-
menn í Vík og Reylcjavík að því ráða-
bruggi. Endilega þurfti að vekja upp
einhvern draug móti L. H. Á aðal-
fundi Kaupfél. Skaftfellinga i vor '
sást hve hinn „fróði“ og „ötuli" E.
G. reyndist tryggur samvinnunni.
Fyrst reyndi hann að fleyga lög, sem
hann hafði verið einn með að semja.
þegar það tókst ekki, stökk hann úr
félaginu og tveir eða þrír af hans
föllnu englum líka. Greinarhöf. hrós-
ar E. um dugnað í héraðsmálum.Má í
því sambandi benda á stjórn hans i bún
aðarfélagi Dyrhólahrepps, og naut-
griparæktarfélagi sörnu sveitar. Enn-
fremur að hann stofnaði í fyrra fóð-
urbirgðafélag, sem sagt er að hafi
sálast í vor eftir eins árs aðgerða-
lausa tilveru. Yfirleitt munu kaupfé-
lagsmenn hér í sýslu fúsastir til að
vorkenna Eyjólfi þá slysni að láta
kaupmenn etja sér franr móti L. II.
aðeins til að hafa af þeim málum
skaða og óvirðingu. En því meir sem
kaupmannaliðið og Mbl. leggja stund
á að sverta Lárus í Klaustri, því bet-
ur mun koma í ljós hver maður liann
er og hefir verið fyrir hérað sitt.
Skaftfellingur.
Úr Suður-Úingey.jarsýslu 7. júlí.
Fram að síðustu mánaðamótum
kuldatið og frámunalegt gróðurleysi.
Ilríð að morgni 29. f. mán. svo sum-
staðar varð alhvítt ofan í bygð. Tvö
leiðarþing hefir þingmaður okkar,
hr. Ing. Bjarnason, haldið með kjós-
endum sínum hér í kjördæminu, liið
fyrra í Skógum í Fnjóskadal, fyrir
innsýsluna, hið síðara að Breiðumýri
fyrir austurhlutb. sýslunnar. Auk þing
mannsins voru þeir staddir að Breiðu-
mýri þingmennirnir Sigurður Jónsson
frá Ystafelli og Sigurjón Friðjónsson
á Laugum. Skiftu þeir með sér verkum
og sögðu þingfréttir. Komu fram ýms-
ar fyrirspurnir til þingmanna, er þeir
svöruðu. Ennfremur urðu alllangar og
ítarlegai' umræður um meðferð og af-
drif viðskiftamálanna í þinginu.Einn-
ig varð tilrætt um Spánarmálið og
dýrtíðaruppbætur embættismanna. —
En ekki er örgrant um, að sumir
ræðumenn áteldu framsóknarflokkinn
í þinginu fyrir linlega framkomu
gagnvart viðskiftamálunum. En vitan-
lega var það ekkl sanngjarnt, þareð
flokkurinn varð að lúta í lægra haldi
fyrir hinum sundurleitu flokksbrotum
þingsins er gátu sameinað sig til
andstöðu gagnvart flokknum í þeim
málum sem öðrum fleiri, enda upp-
lýstu þingmenn þetta á fundinum. —
llragferju var lileypt af stokkunum
við Skjálfandafljót 1. þ. m. Er hún
smíðuð af hinum nafnkunnu Ilellu-
landsfeðgum í Skagafirði, Sigurði
lireppsstjóra Ólafssyni og Ólafi syni
Komandí ár.
Upphaf samvinnunnar (frh.).
Framþróunin gengur stundum eftir undarlegum
krókavegum. Owen eyddi síðasta þriðjungi æfi sinnar, og
mestöllu fé sínu til að vinna fyrir samvinnuríkið. En sú
vinna bar lítinn árangur beinlínis og ólieinlinis, nema að
sýna skipbrot mikilmennis, sem er langt á undan sam-
tíð sinni. En neisti lífsstarfs lians fólst í einni smá-
framkvæmd í New Lanark, sem Owen hefir tæplega mun-
að cftir á efri árum sínum. það var búðin, þar sem hann
léta selja allar vörur með kostnaðar- eða sannvirði. Sú
framkvæmd varð að fordæmi þegar í stað. Fátækir menn
í borgum Bretlnds gripu þá hugmynd á lofti. Ilvert kaup-
félagið reis upp af öðru. Um eitt skeið, kringum 1830, er
talið að þau hafi verið orðin um 700. En svo kom aftur-
kippur. Félögin áttu enga sjóði. þegar vel gekk, voru
allir ánægðir. Ef illa gekk, gengu menn úr félögunum.
pessi fyrstu kaupfélög, sem seldu með kostnaðarverði,
voru einskonar góugróður, of bráðþroska fyrir vornæð-
ingana. Um 1840 voru þau flest úr sögunni, og engin
trú á þeim lengur. En litlu síðar fundu blásnauðir iðnað-
armenn i Rochdale, skamt frá Manchester, hvaða smá-
lireytingu þurfti að gera á hinum fyrstu kaupfélögum, til
að gera þeim lífvænt. þeir fundu upp „tekjuafganginn",
þ. e. að leggja svipað verð á og kaupmenn, en skila svo
félagsmönnum hinu ofborgaða fé um áramót, í hlutfalli
við gerð kaup. Lítið eitt af tekjuafgangnum (2x/i%) lögðu
þeir í menningarsjóð, til fræðslu og bókakaupa. Nokkuð
lögðu þeir til sjóða, til að tryggja framtíð félagsins.
þetta félag lifir enn, stórt og voldugt. Á glæsilegar hús-
eignir, bókasafn, lestrarsali og mikla sjóði. það hefir
orðið fyrirmynd ótölulegra félaga úti um allan heim. Um
lielmingur allra íslendinga munu vera í félögum, sem eru
eítirlíking. Boctidalefélagsins.
En ekki nema litilfjörleg eftirlíking af því sem
Rochdalefrumherjarnir vildu vinna, því að fyrir þeim
vakti hinn sami draumur, og lokkað hafði hug Owens.
þeir vildu ineð frjálsum samtökum mynda samvinnuríki
innan vébanda þjóðfélagsins. þeir kæi'ðu sig ekki um
alla. Til þeirra áttu ekki aðrir að koma en þeir, sem
trúðu á mátt samvinnunnar. Samkepnismenn annarsveg-
ar og þeir, sem vildu gera atvinnutækin að ríkiseign hins-
vegar, áttu ekki samleið með samvinnumönnum. Rocli-
dalefrumherjarnir vildu með frjálsum samtökum skapa
sér dálitla fyrirmyndarbygð, cins og New Lanark liafði
verið. þeir ætluðu að eiga í félagi verslun, síma, hús,
iðnaöarfyrirtæki, bókasöfn, skóla o. s. írv. Svo stórhuga
voru þessir blásnauðu brautryðjendur, að alt, sem miljón-
ir manna í mörgum löndum hafa gert á áratugum að
samvinnuframkvæmídum, er ekki nema brot af dagskrá
þeirra.
Frá Rochdale breiddist samvinna í verslun um alt
England, og siðan til því nær allra siðaðra landa. Tutt-
ugu árum eftir að hafist var handa í Ilochdale, stofn-
uðu ensku kaupfélögin sina eigin lieildsölu í Mancliester.
Ilún óx og dafnaði ár frá ári, og er nú eitt hið stærsta
verslunarfyrirtæki í Bretaveldi. í fyrstu keypti heildsal-
an vörur sameiginlega fyrir félögin, og endurgreiddi eða
lagði í sjóði fyrir hvert félag tekjuafgang þess um hver
áramót. En smátt og smátt færðu félögin sig upp á
skaftið, og hófust lianda með margskonar iðnað, sigl-
ingar og jarðrækt. Mjög sjaldan eiga einstölc félög þessi
íyrirtæki, lieldur eru þau rekin undir nafni og stjórn
allra félaganna, þ. e. heildsölunnar. í fyrra liafði enska
heildsalan um 40 þúsund starfsmenn við liin margvis-
legu fyrirtæki: við verslun, banka, fjölmargar og marg-
breyttar verksmiðjur, teekrur suður á Ceylon o. s. frv.
Tilgangurinn er að gera neytendum sem allra auðveldast
að fá ódýrar og góðar vörur, og bæta þannig lífskjör
þeirra. En ofar þessu marki er hugsjón frumherjanna,
að mynda samvinnuríkið með frjálsum samtökum.
Skotar eiga í Glasgow öfluga heildsölu fyrir sín
félög, og fjölmargar verksmiðjur. Á íslandi liafa bænd-
urnir gengið í fararbroddi í þessuma efnum,- með kaup-
iélög, smjörbú, sláturfélög o. s. frv. Telja kunnugir
menn, að samvinnan hafi lyft íslendingum meir
en nokkur önnur einstök hreyfing, hinn síðasta
mannsaldur. í þýskalandi mynduðust fyrst fullkomnir
samvinnubankar, lánsfélög og bankar sniðnir eftir þörf-
um þeirra, sem þurfa stutt lán til iðnaðar, eða verslun-
ar. þá myndaðist og um aldamótin síðustu liin mikla
heildsala i Hamborg, sem á margar verksmiðjur og fram-
leiðslufyrirtæki. í mörgum hinum minni ríkjum: Dan-
mörku, Noregi, Sviþjóð, Finnlandi, Austurríki og Ung-
verjalandi og Sviss, er samvinnuverslun svo að segja í
hverri bygð og bæ um löndin öll. því nær öll verslun
Rússlands innanlands er í höndum samvinnufélaga. Á
Ítalíu norðan Rómaborgar eru samvinnufélög og sam-
vinnubankar mjög öflug. En merkast af slikum fyrir-
tækjum er þó samvinnubúskapúr Itala, sem ekki á sinn
lika í neinu öðru landi. Verður síðar vikið að þessari
hreyfingu. í Ameríku er samvinnan enn í bernsku. Er
það eðlilegt, því að þar í landi er samkepnisstefnan
sterkust bæði í orði og verki. Á síðustu árum hafa bæði
Bandaríkja og Kanadamenn byrjað að sjá hve miklu
samvinnan má orka. Yfirleitt má segja að fáar alheims-
hreyfingar lia.fi vaxið jafnört og breiðst út á skömmum
tíma til jafnmargra landa eins og samvinnustefnan. Sýn-
ist margt ólíklegra nú en það, að draumur Owens og
Rochdalevefaranna, lærisveina lians, kunni að rætast í
fyllingu tímans.
-----0-----