Tíminn - 02.09.1922, Síða 1
(Sjaíbfcri
oo, afijreií'sluma&ur Cimaus cr
Sigur«jeir § r i & r i f s f o n,
Samban&sbúsiuu, HeYfjamf.
J2^fgrciböía
tE í m a ti s er í Sambau&sbúsinu.
©piit &a(jleg,a 9— (2 f. b
Stmi 496-
VI. ár.
Iteykjayík 2. september 1922
36. blað
$>ear?
ELEPHANT
CIGARETTES
£júffengar og kaldar
að reyfeja
Smdsöluverð 50 aur, pfe,
cTást alstaðar,
THOMAS BEAR & SONS, LTD„
LONDON.
1
♦
♦
*
*
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Gátur.
i.
Morgunblaðinu hefir undanfarið
orðið tíðrætt um „verslunarfrelsi“,
„einokun“ o. s. frv. Lætur blað-
ið svo, sem frjáls verslun sé að
engu gerð og bregður Tímanum
um svik við hina frjálsu verslun-
arstefnu samvinnumanna.
pað er einkasala ríkisins á
spönsku vínunum, tóbaki og stein-
olíu, seih yeldur þessum ummæl-
um blaðsins.
Hvaðan eru þau komin þessi
einkasölulög ?
Lögin um einkasölu á vínum
flutti Jón Magnússon fyrir al-
þingi. þar var ekki gert ráð fyrir
jafnmiklum víninnflutningi og nú.
En það var líka Jón Magnússon
sem flutti frumvarp um hinn
aukna víninnflutning.
Lögin um tóbakseinkasöluna
flutti stjórn Jóns Magnússonar og
börðust þeir báðir fyrir einkasöl-
unni: Jón Magnússon og Magnús
Guðmundsson. Málið stóð afar-
tæpt við síðustu umræðu í neðri
deild.. Sóttu þeir félagar, Jón og
Ma»gnús, _ tóbakseinkasöluna svo
fast að þeir fengu einn ákveðinn
flokksmann sinn, Einar þorgils-
son kaupmamx úr Hafnarfirði, til
að greiða atkvæði með málinu við
úrslitaatkvæðagreiðsluna, en hann
hafði þó áður bæði talað móti mál-
inu og greitt atkvæði móti því.
Lögin um einkasöluna á stein-
olíu eru líka borin fram af stjórn
Jóns Magnússonar. Og Magnús
Guðmundsson var framsögumaður
nefndarinnar í neðri deild, sem
einhuga fylgdi frumvarpinu.
Öll þessi einkasölufrumvörp eru
því skilgetin afkvæmi Jóns
Magnússonar.
Stóryrði Morgunblaðsins urn
„einokun“, glatað verslunai-frelsi
o. s. frv. hljóta því aðallega að
skella á Jóni Magnússyni. það eni
afleiðingarnar af lagasetning Jóns
Magnússonar, sem Morgunblaðið
álítur svo skelfilegar.
II.
Morgunblaðið segir í annan stað
að landkjörið hafi staðið um
frjálsa verslun, um afstöðu kjós-
endanna til þessarar „einokunar-
stefnu“, sem svo mjög sé farið að
bera á.
Morgunblaðið telur að atkvæði
D-listans hafi alveg sérstaklega
verið greidd á móti þessari „ein-
okunarstefnu“. Enda sé það aðal-
hlutverk blaðsins að berjast gegn
henni.
En efstur á listanum var Jón
Magnússon. Eini nlaðurinn sem
listinn kom að, var Jón Magnús-
son. Hinn sami Jón Magnússon
sem bar fram öll þessi einkasölu-
frumvörp sem Morgunblaðið berst
svo ákaft á móti.
Afstaða Jóns Magnússonar og
Morgunblaðsins er þá þessi:
Jón Magnússon ber fram og
fær samþykt margnefnd einka-
sölufrumvörp meðan hann var for-
sætisráðherra. Morgunblaðið setur
hann þvínæst efstan á listá við
landkjörið þegar kosið er aðallega
um þessa einkasölustefnu. Eftir
kosninguna lýsir blaðið því yfir að
Jón Magnússon hafi fengið „mak-
lega og fallega viðkenning“ fyrir
stjórnarstarfsemi sína („einka-
sölufrumvörpin), og telur hann
jafnframt oddvita þess flokks sem
vill berjast með hnúum og hnef-
um rnóti þessari verslunarstefnu.
Ilvernig í ósköpunum á að fara
að því að samrýma annað eins
og þetta?
III.
þetta gefur 'Tímanum tilefni til
að bera fram eftirfarandi spurn-
ingar eða gátur, sem almennmg-
ur getur leitast við að leysa, en
einkanlega þeir sem kusu Jón
Magnússon við landkjörið.
1/ Er_ Morgunblaðið með eða
móti „frjálsri verslun“ sem það
kallar ?
Orð blaðsins gefa það í skyn
að vísu, ,að blaðið sé á móti einka-
sölufrumvörpum Jón Magnússonar
En það ætti að vera miklu meir
að marka verkin. Og í verkinu
styður blaðið Jón Magnússon. Og
líka í orði veitir það honum
„fallega og maklega viðurkenn-
ingu“ fyrir einkasölufrumvörpin.
„Röddin er Jakobs, en hend-
urnar Esaú“, stendur þar.
Tíminn væri þeim þakklátur
sem gæti með fullri vissu ráðið
gátuna um hina eiginlegu stefnu
Morgunblaðsins í verslunarálun-
um.
2. Mundi þessi framkoma Morg-
unblaðsins bera vott um óvenju-
lega djúpvitra stjórnmálamensku,
samhliða f j ármálavísdómi á kaup-
mannavísu heldur af lakara tæi?
það gæti legið beint við að
álykta svo.
Setjum svo að hið sanna lutg-
arfar blaðsins megi ráða af verk-
rnn þess, af stuðningnum og við-
urkenningunni til Jóns Magnús-
sonar.
þá væru orðin um „frjálsu
verslunina" ekkert annað en ryk í
augun á kaupmönnum, til þess að
fá þá til að borga áfram tíu þús-
unda áiiega tekjuhallann af blað-
inu.
Væiá þetta „laglega af sér vik-
ið“, sem kallað er. —
Að lokum mætti bera fram
margar spurningar.
3. Er það Jón Magnússon sem
hefir leikið á kaupmennina?
Er það Morgunblaðið sem hef-
ir leikið á kaupmennina?
Eða:
Hefir Jón Magnússon afneitað
allri sinni fyrri tilveru?
Er maklega og fallega viður-
kenningin í því fólgin að Jón
Magnússon hefir kastað sér í
fangið á kaupmönnunum og hafn-
að sínum fyrri „einkasölusynd-
um“ ?
Bætist þá einn við í félagsskap-
inn þann, sem hefir það að höf-
uðeinkenni að „éta ofan í sig“.
Og mætti úr því gera góðan
graut ef spönskum vínum, tóbaki
og steinolíu væri helt saman í
einn pott.
Bíður Tíniinn nú með óþreyju
eftir ráðning á gátum þessum.
----o----
Aldrei aftur.
þessar vikurnar eru að birtast
nokkrar greinir í Lögbergi, ber-
sýnilega skrifaðar af aðaíritstjór-
anum, til þess að fræða íslenska
bændur um Kanada. Fyrirsögnin
virðist miður heppileg: Ástæðurn-
ar fyrir því, að hugur íslenskra
bænda hneigist til Canada, vegna
þess, að það mun fjarri öllum
sanni, að hugir íslenskra bænda
hneigist til Kanada nú. því verð-
ur ekki neitað, að greinarhöfund-
ur virðist leitast við að skýra
rétt frá, þótt fjölorðari sé hann
um björtu hliðina og ræði málið
einhliða. Hann minnist sem sagt
ekki á allar hliðar máfsins. því
verður ekki neitað, að í Kanada
megi stunda búskap í stórum stíl
og það sé gróðavegur mörgum,
jafnvel þó að búskapurinn sé rek-
inn í smáum stíl, o. s. frv. en það
eru aðrar hliðar á þessu máli, sem
vert er að varpa ljósi á. Hver sá
maður og kona, með örfáum und-
antekningum, er yfirgefur ættland
sitt í þaim tilgangi að setjast að
fyrir fult og alt í öðru landi,
bregst skyldu sinni. það er
skylda hvers manns og konu að
helga starf sitt ættlandi sínu á
þann hátt, sem hann eða hún
hyggur bestan.
Og þó að ástæður allar hafi eitt
sinn verið þannig á Islandi, að
verja mátti útflutninga, er öldin
öll önnur nú — það er ekki alt
unnið við það nú, þó að íslend-
ingar, er hingað koma, komist í
betri efni en þeir voru í áður en
hingað kom. þeir glata öðru, sem
meira virði er, og oft er það svo,
að þeir vita eigi hvað átt hefir
fyr en mist er. íslendingar, er að
heiman fara, glata miljón tæki-
færum til þess að vinna landi sínu
og þjóð gagn. þeir koma í veg fyr-
í"l að ísland eigi börnin þeirra
áfram. þeir eru eigi nema að litlu
leyti' lengur að njótandi menning-
ar, er stendur á gömlum merg,
áhrifanna frá ættlandi sínu, sögu
þess, fegurðar þess. Og þó að
minningar vaki í sálum þeirra
fram á aldurtilastund, hefir það
til þessa verið svo, að Islendings-
eðlið gengur ekki í erfðir til barn-
anna nema að litlu le'yti. Önnur
og þriðja kynslóð frumbyggjanna
varðveita eigi arfinn sem skyldi.
þó að sálir þeirra séu í raun og
veru íslenskar sálir, er vafalítið
að þær verða það eigi áfram,þrátt
fyrir virðingarverðar tilraunir
þjóðræknismanna, að halda lífinu
í því, sem enn er íslenskt í þessu
landi. Eini vegurinn er að fá nýtt
blóð að heiman. Á að grípa til
þess ráðs ?
Nei og aftur nei. ísland á
fyrsta rétt til barnanna sinna og
Kanada getur komist af án þeirra.
i Og þótt innflutningar hæfust að
nýju, er líklegast að svo fari
samt sem áður, að þeir tímar
komi, að flest, sem íslenskt er í
þessari álfu heims eigi þann for-
sjónarinnar reiðidóm yfir höfði
sér, að það deyi út. Bókmenta-
menn einir munu ávalt blása í
nær útdauðan eldinn.
IJvað öðlast(menn í stað þess,
er þeir kasta frá sér, er frá ís-
landi er farið? Er það tækifæri
til þess að verða betur efnum bún-
ir en þeirvoru áður? Ef til vill.
Ef til vill ekki. Framfarir hafa
orðið geysimiklar á íslandi síðan
um aldamótin. Og einmitt nú eru
ef til vill betri tímar fram undan
en nokkurntíröa áður í allri sögu
íslands. þegar vel árar er ausið
miljónum upp úr fiskimiðunum
við strendur íslands. Búskap hefir
fleygt fram stórkostlega. Túnin
hafa stækkað á hverjum bæ;
engjabætur hafa vefið gerðar
víða. Og mæla það fróðir menn,
að ef til vill muni þeir tímar
koma, þá er gerðar hafa verið
þær engjabætur, sem hægt er að
koma í framkvæmd á Suður-
landsundirlendinu, geti þar lifað
eins margt fólk og nú er á öllu
landinu til samans. Nú eru sláttu-
vélar, rakstrarvélar, og jafnvel
heysnúningsvélar víða; plógar og
herfi eru í flestum sveitum, sum-
staðar á' hverjum bæ að kalla.
Steinsteypuhús eru reist víða í
sveitum, vatn er leitt í bæi og
peningshús. Sumstaðar eru sveita-
bæir raflýstir. Og þó að íslenskir
bændur eigi við-marga örðugleika
að stríða, þá er víða pottur brot-
inn, og eins í Kanada. þýðingar-
mikið atriði er, að votheysverkun
hefir fleygt stórmikið fram á síð-
ustu árum á Suðurlandi og víð-
ar. En óþurkarnir voru einhver
versti óvinur sunnlenska bóndans.
llöf. þessarar greinar hefir eigin
reynslu fyrir því, að garðávextir
þeir, er nöfnin á fara hér á eftir,
þrífast vel í flestum árum sunn-
anlands, sumar tegundirnar í öll-
um árum: Kartöflur, rófur, næp-
ur, grænkál, blómkál (flower),
kjöi’vil (chervil), ertur (sweat
peas), rauðbitur, gulrætur (carr-
ots), hvítkál, rauðkál og fl. Ribs-
berjarunnar og sólberj arunnar
þrífast vel, sérstaklega hinir fyr-
nefndu. íslenskar húsmæður hér
vestra myndu eigi sakna margs
slíks héðan, þó heim færu. Að
þessu sleptu má minna á, að í
Reykjavík og víða í kaupstöðum
er nú um sömu þægindi að ræða
og hér. I Reykjavík er rafleiðsla,
gasleiðsla og vatnsleiðsla, stræti
steinlögð og gnægð bíla, þótt enn
séu engir sporvagnar.
Er það eftirsóknarvert fyrir ís-
lenska bændur að setjast að í
Kanada? þeir lifa góðu lífi á ís-
landi flestir og alt er í framför.
Meiri yrði" sómi þeirra, ef þeir
mettu meira að vera góðir Islend-
ingar og góðir synir íslands,
heldur en ef þeir yrðu hálf íslensk
ir, hálf kanadisk-amerísk-enskir
umskiftingar og synir þeirra fall-
byssumatur er tímar líða.
Fallegir munu hveitiakrarnir
hér, víst er um það. Hrífandi
kornaldan og hlöðurnar dumb-
rauðu. En fallegir voru líka forð-
um rófnaakrarnir stóru á Hvann-
eyri, þar sem áður var fúamýri,
og falleg og traust húsin þeirra
bændanna, Guðmundar í Svigna-
skarði og Árna á Geitaskarði, svo
tveir séu nefndir, annar borgfirsk-
ur, hinn Húnvetningur. Og vel lét
í eyrum, þegar ágústgolan lék um
hafraakrana hans Alfreðs í Ein-
arsnesi.
Nei, herra Jón Bíldfell.
„Hvat hefr til síns ágætis
nakkvat". það yrði vafasamur
gróði íslenskum bændum að flytja
vestur um haf nú, hvernig sem á
það er litið. IJér yrði litið á þá
sem útlendinga eins og ykkur,
sem eigi eruð fæddir hér. Heima
hefðu þeir þann hugvermi, að
hafa gert skyldu sína, og meira
•en skyldu sína. ísland er framtíð-
arland eigi síður en Kanada, þó að
margt sé ólíkt. Kanada hefir oft
verið kölluð Síbería Vesturálfunn-
ar, enda margt líkt um þau lönd.
Segja svo ferðamenn fróðir, er
bæði löndin hafa kannað. En Kan-
ada á að heita frjálst land. En
hver lifir frjálsara lífi en íslenski
bóndinn ?
Herra Jón Bíldfell. Mér hefir
verið hlýtt til þín persónulega, og
er enn, þrátt fyrir þessa grein
þína. Og þess vegna finst mér
skylt að segja þér hreint og beint,
af því eg hygg það rétt vera, að
þú munir hvorki vinna íslenskum
bændum eða Islandi gagn með
þessari grein þinni.
Hér er sólskin í ríkum mæli,
víst er um það. Og það er sólar-
lítið á íslandi stundum. En það.
er einmitt íslenska loftslagið, sem
hefir átt öflugan þátt í því að
móta sálir íslensku þjóðarinnar,
gert þjóðina okkar að menningar-
þjóð. Og hvað hafa þeir, sem
hingað hafa flutt, borið úr být-
um? Flestir þeirra komu hingað
fyrir tíu — tuttugu árum eða
meira. I augum þeirra mai'gra
hverra er Island eins og það var
þá. Margir þeirra hafa rekið sig
á, að ilt er tveimur herrum að
þjóna, og margir þeirra, sem vita
hve framfarirnar hafa verið mikl-
ar heima, vildu að þeir hefðu
aldrei ísland yfirgefið. Eg veit að
þá svíður í hjartað marga
pó að margir Islendingar hér
hafi komist í dágóð efni eru þó
hinir fleiri, sem efnalitlir eru. Og
þótt þeir yrðu ríkir, að hvaða
gagni kemur það manninum, þó
hann sigri gjörvallan heiminn, ef
hann skaðast á sál sinni? Margir
þeirra vildu án efa aftur til ís-
lands fara, ef efni leyfðu og þeir
væru hér ekki rígbundnir, vegna
barnanna sinna og vegna almenn-
ingsálitsins. Ilvort er meira virði,
ástin til íslands eða almennings-
álitið hér vestra? Eg á ekki við
þjóðhátíðardagsástina, orðin inn-
an tómu, pappírsástina, sem að-
eins lýsir sér í glamri, ekki einu
sinni í viðleitni til þess að tala og
rita sæmilegt mál, heldur þá einu
sönnu ást, sem knýr menn til þess
að gera eitthvað fyrir þann, þá
eða það, er menn elska, ást, sem
er sönn ást. 'Er ekki kominn tími
til þess fyrir Vestur-Islendinga að
hugsa hátt, hugsa hátt, þótt það
verði ekki nema í það eina skift-
ið, og fari að hugsa til heimferð-
ar í stórum stíl, til þess að rækta
eina landið, sém er þeirra eigið
land og eina landið, sem kann að
meta þá rétt? J>ví aðeins þar er