Tíminn - 09.09.1922, Blaðsíða 3

T I M I N N
117
un, að Sundar Sing er alment tal-
inn — að sleptum allra þröngsýn-
ustu básunum hans þórðar — eft-
irtektaverðasti prédikari samtím-
ans í Asíu og enda víðar, og að
fólk hlustar á hann þúsundum
saman hvort sem hann talar í
Asíu, Ameríku, Ástralíu eða Ev-
rópu. Grunur minn er sá, að
þórði verði ofurefli að spilla áliti
hans.
þórður læknir er laundrjúgur
yfir víðsýni og mannúð „frjáls-
hyggjepda", og ekki beinlínis
sorgbitinn yfir ávirðingum „þeirra
trúuðu“. — 0, jæja. Mér er
óljóst hverja hann kallar trúaða,
og tek mér ekki nærri illyrðin,
sem hann varpar að þeim, en
vita má hann það, að eg tel enga
trúarsönnun að „þylja Jónsbókar-
lestur“ eða aðra lestrá, og heldur
ekki guðfræðispróf né önnur
skólapróf, og eg ber meiri virð-
ingu fyx-ir hi’einskilnum efasemda-
manni, sé hann gkki steinblindur
af trúarhatri, heldur en hinum,
sem játar hugsunarlaust öllu því,
„sem honum var kent“. Dauður
í’étttrúnaður er í mínum augum
lítið skárri en spiritismi, og veit
þ. Sv., að þá er langt til jafnað
frá minni hálfu. — Meira að
segja þekki eg spiritista, sem mér
virðast miklu nær sönnum krist-
indómi, en sumir áhugalausir ját-
endur kristinnar trúar.
„En mai’gur fær af litlu lof
og last fyrir ekki pai’ið.“
Víðsýni „fi’jálshyggjenda“ hef-
ir jafnan verið nokkuð misjafnt
og ekki af miklu að gorta fyrir
þá í þeim efnum. þar sem þeir
hafa getað, hafa þeir margoft,
engu síður 'en „kredduföstustu
ofsatrúarmenn“ miðalda, ofsótt
þá, sem þeim þótti trúa of miklu,
og ausa enn í dag allskonar skarni
á trúaða menn. Sjáandi fólk þarf
ekki annað en líta á greinar þ.
Sv. um trúmál, til að sjá, að sami
er andinn hjá honum; og því er
næsta broslegt, þegar slíkir menn
þykjast vera að berjast fyrir víð-
sýni og sanngirni. „það er til lít-
ils fyrir þá að reyna að villa á
sér heimildir“, meðan þeir ganga
með skóflu um öxl, reiðubúnir til
að moka skarni á hvern, sem ekki
samsinnir öllu því, sem þeim
þóknast.
En auðvitað er ekki til neins
að tala um slíkt við þ. Sv. það er
hans skilningi ofvaxið að ekki sé
sjálfsagt að kalla það frjálslyndi
að skamma kirkju og kristindóm.
En sennilega skilst honum betur
að skammir um miðla sé ekki
hægt að skrifa í víðsýnisdálkinn.
Og því var rétt að mér komið að
þýða hér nokkrar glefsur úr
Kristjaníudagblöðunum um Einar
Nielsen, skjólstæðing hans, og
frammistöðu hans 1 Kristjaníu í
vetur. það voru sömu blöðin sem
mest hafa hamast út af því í sum-
ar, að biskupsembættin í Krist-
janíu og Hamri skyldu bæði veitt
heimatrúboðsmönnum samkvæmt
kosningu presta og sóknarnefnda,
— og þá má víst ætla að rit-
stjórarnir séu „frjálshyggjendur".
Og í beiskyrtustu skammagrein-
inni norsku um frammistöðu Ein-
ars Nielsens, sem eg hefi séð, var
jafnframt minst á biblíustefnuna
alveg í anda þórðar Sveinssonar,
svo ,,frjálslyndur“ hefir hann ver-
ið í aðra röndina, höfundurinn
sá!! — Eg ætla samt að sleppa
slíkum þýðingum, tel ekki gustuk
að bæta á raunir spiritista vorra
með því. En vel má minna á dag-
blaðið „Politiken“ í Kaupmanna-
höfn,* sem „frjálshyggjendur"
standa að. Finst þ. Sv. að það sé
víðsýnt eða sanngjarnt í garð
spiritista ?
Jæja, þórður minn, það er leið-
inlegt að við skyldum ekki geta
orðið samtaka um eitthvert þarf-
ara verk en blaðastælur; en rétt-
ast væri samt að stryka yfir stóru
orðin um kirkjuna, því að ein-
hvern tíma kemur reikningsskap-
ardagurinn.
Hitt er eg fús að fyrirgefa, þótt
þórður sendi Bjarma „frjálslynd-
ar“ skammagreinar við og við.
þær hafa þegar reynst góðar aug-
lýsingar fyrir blað mitt. Vinum
Bjanna hefir sumstaðar verið
auðvelt að útvega nýja kaupend-
ur að honum, er fólk hafði ný-
lesið „meðmælin frá Kleppi“. Má
vera að forvitni ráði þar nokkru
um, fólk vilji kynnast blaði, sem
getur komið geðprúðum geð-
veikralækni til að ganga berserks-
gang. — Nokkuð er það, að nýj-
ar pantanir eru farnar að koma að
Bjarma síðan seinasta „með-
mæla“-greinin kom frá þ. Sv. -—
þökk fyrir ómök yðar, þórður
minn, vegna útbreiðslu blaðsins.
Sigurbjöm Á. Gíslasonv
---o--
Heílsuhælið
á Vílílsstöðum,
I.
í 31. tölubl. Tímans er grein
með þessari yfirskrift eftir ein-
hvern fyrverandi sj-úkling á Víf-
ilsstöðum. Virðist mér hún vera
skrifuð meira af hatri til læknis-
ins en af ást á Heilsuhælinu. Tel
eg því vafasamt að hún leiði mik-
ið gott af sér, en aftur á móti ekki
ólíklegt að hún veki óhug og tor-
trygni gegn Heilsuhælinu út um
land, og af því að eg þekki heilsu-
hælisvistina nokkuð af eigin
reynd eftir hér um bil 14 mánaða
dvöl þar síðastliðinn vetur og í
fyrravetur, get eg ekki leitt hjá
mér að gefa minn vitnisburð um
hana, eftir að svo gífurlegar ásak-
anir hafa verið bornar á heilsu-
hælislæknirinn, herra Sigurð
Magnússon.
Hvað sjálfan mig snertir, get
eg ekki annað sagt en að mér hafi
liðið vel á Vífilsstöðum, og þakka
eg heilsuhælisvistinni þá heilsu-
bót, sem eg hefi fengið. Munu
margir fleiri geta sagt það sama,
og því standa illa að vígi með að
bera þungar sakir á stjórnanda
hælisins, þó að ýmislegt kunni að
vera ófullkomnara en æskilegt
væri.
Höfundurinn minnist á hjúkr-
unina og þykir hún bágborin. Að
vísu hefir hann borið maklegt lof
á forstöðukonu barnadeildarinn-
ar, en hann virðist ekki hafa kom-
ið auga á að aðrir af starfsmönn-
um hælisins verðskuldi viður-
kenningu. Báðar hinar undir-
hjúkrunarkonurnar hafa þó að
mínum dómi leyst af hendi mik-
ið og gott starf í þágu hælisins.
Systir læknisins er búin að starfa
við heilsuhælið með bróður sínum
frá því að það var stofnað. Hefi
eg engan heyrt leggja henni ann-
að en, gott til fyrir góðmensku,
samviskusemi og skyldurækni.
Hin mun hafa einróma lof allra
þeirra, sem þjáðastir eru, fyrir
staka umhyggjusemi, skyldu-
rækni, stundvísi og dugnað. þekki
eg af eigin reynd, að hverjum
manni er óhætt að koma vanda-
mönnum sínum í hennar hendur.
' í fyrravetur var um tíma vönt-
un á aðstoðarfólki. Munu ýmsir
minnast látlausra auglýsinga í
blöðunum, en fólk virtist þá alls
ekki vera fáanlegt. Síðastliðinn
vetur varð eg ekki annars var en
að aðstoðarfólkið væri nógu
margt, að minsta kosti undir
venjulegum kringumstæðum Voru
þar innan um efnilegir hjúkrunar-
nemar, sem stunduðu verk sitt
vel og munu hafa komist klakk-
laust út af umgengni sinni við
sjúklingana. Vökupiltinum, sem
þar var í vetur, er viðbrugðið
fyrir lipurð og trúmensku. Að
jafnaði mun hann hafa komist
yfir verk sitt, en vitaskuld er það
algerlega ofætlun einum manni að
sinna á annað hundrað sjúkling-
um að næturlagi, þegar nokkuð
ber út af, og þá hefir tíðkast að
hj úkrunarkonurnar hafa sjálfar
farið á fætur, stundum tvisvar til
þrisvar sömu nóttina. Hafa þær
að sjálfsögðu ekki talið það eftir
sér. Hjáseta (föst vagt) hefir
ekki tíðkast á Vífilsstöðum. Mun
það sjaldan hafa komið mjög til-
finnanlega að sök, en í mörgum
tilfellum mundi hún þó vera mjög
æskileg og mælast vel fyrir hjá
sjúklingunum. En auðvitað myndi
það hafa einhvern aukakostnað í
för með sér.
Dagleg stjórn er að mestu í
höndum yf irh j úkrunarkonunnar.
Núverandi yfirhjúkrunarkona er
talin stjórnsamasta, reglusamasta
og duglegasta yfirhjúkrunarkona,
sem starfað hefir við hælið frá
því að það var stofnað. Neita
engir henni um þessa kosti, jafn-,
vel ekki þeir, sem erfiðast eiga
með að þola stjórn hennar. Mun
vandfengin yfirhjúkrunarkona,
sem sameini nóga lipurð við alla
aðra nauðsynlega kosti og sé
jafnframt persóna, sem ávinni sér
traust og virðingu. Yfirhjúkrunar-
konurnar hafa allar verið danskar
frá því að hælið var stofnað. Vita-
skuld er það mikið mein og leiðir
til margvíslegs misskilnings og
óþæginda. Mun það vera almenn
ósk sjúklinganna, að hægt væri
að fá vel hæfa íslenska konu til
þess að taka að sér þetta ábyrgð-
armikla og vandasama starf.
þá minnist greinarhöfundurinn
á fæðið og hefir margt við það
að athuga. þýðir ekki, og er ekki
heldur réttmætt að draga neina
dul á það, að kvartanir hafa ver-
ið alltíðar meðal sjúklinga yfir
fæðinu nú í seinni tíð. Að vísu
má geta þess um leið, að alt af
eru margir sjúklingar, sem vel
geta felt sig við fæðið eins og það
er, og afsaka þær misfellur, sem
eru á matargerðinni við og við.
Aðrir þola það aftur ver, því að
bæði eru ávalt sumir sjúklingarn-
ir svo veikir, að þeir þola ekki
að neitt beri út af í mataræðinu,
þar sem einmitt magaveiki fylgir
oft seinni stigum berklaveikinnar,
og auk þess gerir eldið og iðju-
leysið sjúklingana yfirleitt svo.
matleiða, að þeim notast ekki alt
það, sem heilbrigt fólk getur lát-
ið sultinn og vinnuna krydda.
Ekki vei’ður lækninum borið’ það
á brýn með sanngirni, að hann
hafi vanrækt að gera sitt besta
til að koma þessu máli í sem best
horf fyrir sjúklingana, þó að það
hafi ekki tekist enn nema að
sumu leyti, svo að allir séu ánægð-
ir með.
Hann hefir komið upp fyrir-
myndar-kúabúi á hælinu og ráðið
til að stjórna því einn allra ötul-
asta starfsmann landsins, sem
sjálfur hefir þó verið þungt hald-
inn af berklaveiki. Munu sjúkling-
arnir yfirleitt kunna að meta það
starf að verðleikum. Nú hefir
hælið óvolkaða, hreina og góða
mjólk, og þarf lítið að kaupa til
viðbótar, að minsta kosti yfir
vetrarmánuðina. þó að alls ekki
sé leyfilegt að meta slík nauð-
synjaverk til fjár, má geta þess,
að mj ólkurverðið er sett lægra en
alment gerist í kring, og hefir bú-
ið þó gefið álitlegan tekjuafgang,
sem nú er verið að nota til ný-
yrkju á jörðinni í stærri stíl en
dæmi eru til annarsstaðar á land-
inu.1)
Enginn mun hafa af öðru að
segja en að aðeins séu keyptar 1.
flokks matvörur til hælisins. Veit
eg að læknirinn leggur á það
mikla áherslu. Og til matreiðsl-
unnar sjálfrar hefir hann ráðið
eina af lærðustu matreiðslukonum
landsins. Efast eg ekki um, að
hún hafi haft fullan hug á starfi
sínu, þó að henni hafi ekki hepn-
ast að komast hjá aðfinslum. Á
Vífilsstöðum mun að staðaldri
vera um hálft annað hundrað
manns, með hjúkrunarfólki, og
stundum meira með verkafólki ut-
an húss. Handa þessum sæg verð-
ur að matreiða margvíslega rétti
á hverjum degi, því að sjúkling-
arnir geta ekki allir borðað sama
mat vegna sjúkdómsástands hvers
og eins, og alt verður að vera til-
búið á réttum tíma. Má hver sem
x) Af vangá hefir P. J. hér eignað
hr. S. M. >að sem vitanlega er verk
hins ágæta ráðsmanns þorleifs Guð-
mundssonar.
vill og vit þykist hafa á, áfella
það, þótt stundum verði mis-
brestur á matargerðinni, en starf-
ið er áreiðanlega mikið, vanda-
samt og vanþakklátt. Að mistök-
in séu mikið meiri en alment tíðk-
ast á jafnstórum heimilum, mun
tæpast vera rétt, en auðvitað eru
þau mikið bagalegri á slíkum
stað, og þyrftu að hverfa, ef
mögulegt væri, þó að til þess
þyrfti aukið starfsafl.
það er furða, að höfundurinn
skuli ekki hafa minst á kuldann
á Vífilsstöðum, jafn alment 'og
kvartað er yfir honum. Skal eg
því gera mig að talsmanni fyrir
því, hvort ekki væri unt að leyfa
sjúklingum á sambýlisstofum að
hafa með sér yfirsængur. Að-
standendur sjúklinganna mundu
flestir fúslega leggja þeim þær
til. Viðbrigðin eru oft afskapleg
fyrir nýkomna sjúklinga, sem
vanir eru hlýjum húsakynnum, að
leggjast í sjúkrastofumar, þar
sem aldrei er lokað glugga, hvern-
ig sem viðrar, og hafa aðeins ull-
'arteppi ofan á sér. Á einbýlisstof-
unum fá menn að hafa sængur og
líður mönnum betur þar. Frá-
gangssök væri það heldur engin
fyrir landið, að leggja til æðar-
dúnssæng í hvert rúm. þó að til
þess færi 10—15 þús. króna fjár-
veiting í eitt skifti fyrir öll, ætti
það að geta unnist upp á skömm-
um tíma með kolasparnaði. Ullar-
teppin, sem spöruðust við þetta,
mundi mega nota til að fjölga
teppum í leguskálanum köldustu
mánuði ársins, og í stað eldri
teppa, er smám saman ganga úr
sér.
Hinar persónulegu ásakanir
höfundarins í garð Sigurðar
Magnússonar eru að minstu leyti
svai’averðar. Kunnátta læknisins
í sinni sérfræðigrein er of alkunn
til þess að hann geti beðið álits-
hnekki af einni blaðagrein. Að
stjórna stofnun, eins og heilsu-
hælinu, og vera öllum til geðs',
mun vera léttara í orði en á borði.
þar sem svona margir menn eru
saman komnir af öllum stéttum
og landshornum, eru alt af innan
um menn, sem ekki fella sig við
aðrar reglur en þær, sem þeir
semja sjálfir, og verður tæplega
annað fyrir þá gert en að gefa
þeim frelsi og fararleyfi. Brott-
rekstur mun þó ekki eiga sér stað
íjt en eftir ítrekaðar yfirtroðsl-
ur á reglum hælisins, og veit eg,
að sjúklingarnir hafa stundum
furðað sig sjálfir á langlundargeði
læknisins við suma sjúklinga. Ef
læknirinn ætti að láta undan
hverjum goluþyt, myndu reglur
hælisins skjótlega fjúka út í veð-
ur og vind og óreglan ein setjast
í öndvegið, til lítillar gleði eða
heilsubótar fyrir sjúklingana.
það sem höfundurinn minnist á
meðferðina á fé sjúklinganna, er
mjög særandi. Flestir sjúkling-
arnir eru ekki betur efnum búnir
en það, að þeir fara öreigar af
hælinu, og þó meira og minna
ófærir til að vinna fyrir sér. Ættu
þeir því að fá að kynnast því,
Komandi ár.
ii.
Neytendur og framleiðendur.
Stundum hafa, jafnvel hér á landi, staðið deilur um
það, hvort göfugra væri að vera neytandi eða framleið-
ondi. Hefir stundum mátt skilja umræðúrnar svo, að hér
væri um tvo harðandstæða flokka að ræða. Með sama
rétti mætti segja, að andstæða væri milli handarbaks og
lófa á sömu hendi. Alt sem lifir eru neytendur. Allir
sem eitthvað vinna til gagns, eru framleiðendur. Og þar
sem allir eru neytendur, og því nær allir vinna eittlivað
nýtilegt, getur hér ekki verið um andstöðu að ræða, held-
ur tvær hliðar liins óskiftilega mannlifs.
Tökum dæmi þessu til skýringar. Eftir daglegri mál-
venju er fiskimaður framleiðandi, en læknir aðeins neyt-
andi. En vitaskuld eru þeir báðir neytendur, þurfa hús,
fæði, fatnað o. s. frv. þar er enginn munur. Og báðir
eru líka framleiðendur. Annar. eykur fiskinn á markað-
inum, fullnægir þörf ýmsra hungraðra manna. Hihn eyk-
ur heilsu og langlífi, bjargar miklu vinnuafli frá ótíma-
bærum dauða, fullnægir þörf þeirra veiku.
í raun og veru er allir dugandi menn þannig félagar
í tvöföldum skilningi. þeir eru bæði neytendur og fram-
leiðendur. En þó'að alt mannkyn sé þannig bundið sam-
an tvöföldum viðjum, er ekki alveg sama á hvern þátt-
inn litið er.
Samvinnuhreyfingin byrjaði í fyrstu sem félag neyt-
enda. Tilgangurinn var að fá ódýrari matvæli, föt, hús
o. s. frv. En fyr cn varði var framleiðslan komin í spilið
líka. Félögin eignuðust lönd, skip, akra, verksmiðjur,
banka o. s. frv. þau voru bæði neytendur og framleiðend-
úr, eins og allir dugandi og heilbrigðir menn. En skipu-
lag þeirra var fyrst og fremst miðað við þarfir félags-
manna, að því leyti sem þeir eru neytendur.
Samvinnan barst úr áttliögum sinum í Englandi til
flestra annara landa Norðurálfunnar. Sumstaðar var meiri
áhersla lögð á þarfir neytendanna, t. d. þar sem kaup-
félög störfuðu, án iðnaðar eða jarðræktar. Annai’sstaðar
varð framleiðslan yfirsterkari, t. d. í mjólkurbúum, slát-
urfélögum, eggjasölusamtökum o. s. frv. Allmikill munur
er á starfsháttúm þessara tvennskonar félaga, þar sem
þau starfa aðgreind. Félög sem starfa eingöngu að því
að útvega mönnum sinum sem bestar og ódýrastar vör-
ur, eiga jafnan samleið með öðrum, ef ekki eru vöru-
þrot á markaðinum. í stað þess að skaðast á samheldn-
inni, eru slík félög venjulega því sterkari, sem þau eru
stærri. Neytendafélög í heilu landi gera félag með sér
um heildsölu til sameiginlegra kaupa. Margar slíkar
heildsölur gera með sér f£lag til að vera ennþá sterkari,
geta keypt ennþá betur. þannig mynda samvinnuheild-
sölur Dana, Norðmanna og Svía með sér yfirsamband
(Nordisk Andelsforbund). Og á næstu árum stofna öll
samvinnufélög í alþjóðasambandinu sameiginlega heild-
sölu. því fleiri hendur, því meiri og betri vinna, þegar
unnið er í bróðerni.
Öðru máli er að gegna um framleiðendafélögin. þau
cru^hvergi nærri eins stcrk. Eiga jafnvel erfitt með að
starfa sanian, þótt í sama landi sé. í Danmörku eru þvi
nær öll kaupfélög í Fællesforeningen. En hin margvíslegu
framleiðendafélög hafa ekki neitt sambærilegt allsherjar-
skipulag. Og þó eru sömu menn, eða samskonar menn
féiagar bæði í kaupfélögunum og sölufélögunum. En að-
stöðumunurinn þroskar mismunandi eiginleika. Á ís-
landi hafa félög þau, sem mynda Sambandið, þroskast
eins og í Englandi. Kaupfélögin eru samtök neytenda.
En síðar tóku þau að sér að selja framleiðsluvöi-ur félags-
manna sinna. Sú verkviðbót hefir ekki leitt af sér stefnu-
eða skipulagsbreytingu.
Samvinnufélög sem eingöngu starfa að því að um-
bæta og selja vörur fyrir vissan flokk eða hóp manna,
lenda alveg ósjálfrátt í kepni við aðra, sem hafa sömu
vöru á boðstólum. Takmarkið verður að selja sem hæstu
verði, án þess að líta á afleiðingar fyrir heildina. Sölu-
félögin eiga erfitt með annað en að líta á önnur sarns-
konar félög sem keppendur og andstæðinga. Kaupfélög
hafa að öðru jöfnu því betri aðstöðu sem þau eru í sterk-