Tíminn - 13.09.1922, Blaðsíða 1

AukaJ>l£id'!
Reykjavík 13. sept. 1922
Laumuspíl
Björns Krístjánssonar
kaupmanns.
Frétt úr Borgarfirði hermir, að þar sé verið að
dreifa út meðal bænda níðriti um samvinnufélögin
eftir Björn Kristjánsson kaupmann. Pésinn kvað
vera um 70 bls. að stærð, og er sendur í sérstöku
bréfi með persónulegri utanáskriít til bænda í Borg-
arfirði.
pað mun mega telja fullvíst, að það verði ekki
Borgfirðingar einir, sem njóta þessarar föðurlegu
umhyggju B. Kr., heldur allir bændur á landinu.
Póstar norður og austur eru nú á förum. Mun leik-
úrinn til þess gerður, að geta dreift bréfi þessu um
alt land rétt fyrir kauptíðina, án þess að því verði
svarað fyr en mánuði síðar, þegar ósannindin og
blekkingarnar verða búin að hafa sín áhrif.
Laumuspil B. Kr. í þessu máli sýnir að hann íyrir-
verður sig íyrir þetta afkvæmi sitt. Ef hann hefði
vitað sig fara með rétt mál og drengilegt, myndi
hann hafa geíið ritið út hér í Rvík, þar sem það
er prentað, og látið selja það opinberlega í bókabúð-
um, eins og heiðarlegar bækur. Ekki gert neina til-
raun að koma kenningum sínum leynilega út um
land, og búa svo um hnútana, að þeim yrði ekki
svarað fyr en eftir margar vikur. þessi aðferð sýn-
ir dóm B. Kr. um pésann. Hann treystir svo lítið á
rök sín, að hann býst við að þau grotni sundur,
eins og mjöll í vorsól, ef þeim fylgi mótrök frá
samvinnumönnum. þeir sem trúa á málstað sinn, og
vita sig f'ara með satt og rétt mál, fara ekki slíka
launvegi. þeir vilja að sem flestir heyri mál sitt, að
því sé andmælt í heyranda hljóði. þá fyrst njóta
sín yfirburðir góðs málstaðar.
En þetta hræðist B. Kr. Hann kvað jaínvel ekki
geta dulið í sjálfum pésanum, hvern hug hann ber
í brjósti við væntanleg svör samvinnublaðanna.
Vafalaust verða gerðar athugasemdir á sínum
tíma við ritling þennan. En það er þó ekki frá
samvinnumönnum, sem B. Kr. stafar mest hætta í
þessu máli. Áfellisdómurinn býr í honum sjálíum.
Með leyndinni lýsir hann yfir vantrausti á verki
sínu. Hvert traust munu aðrir fá á því verki, sem
hofundurinn sjálfur vantreystir?
það má ganga að því vísu, að aðalefni pésans sé
tilraun að gera fjárhag kaupfélaganna tortryggileg-
an. Og sennilega velur B. Kr. einmitt haustkauptíð-
ina til birtingar, af því hann gerir ráð fyrir, að ein-
hverjir lítilsigldir félagsmenn fái við hugvekju hans
kjark til að láta vera að borga vorvöruúttekt í sínu
eigin félagi, þ. e. svíkja sjálfa sig og sitt eigið félag.
þar sem nú að B. Kr. og einkasonur hans eru eigend-
ur tveggja stórra verslana í Rvík og ef til vill fleiri
leynilegra, og láta talsvert á sér bera í 'samtökum
kaupmanna, er varla hægt að fordæma þessa f'ram-
komu B. Kr. nógsamlega. Ofan á sífeldan róg og
dylgjur Mbl., sem það við og við verður að taka
aftur og biðjá fyrirgefningar á, bætist nú flugu-
mensku-ritlingur B. Kr. Má segja, að alt er þegar
þrent er.
Tvent er undarlegt við þetta framferði. Djörfung
kaupmanna, sem vita um stöðugt fjölgandi gjald-
þrot ýmsra kaupsýslumanna, að -óska eftir saman-
burði af þessu tægi. Og í öðru lagi hin sjúka dirfska
B. Kr. að vilja fara út í fjárhagslegan samanburð
við bændur á Islandi, eins og fortíð hans er háttað.
Lesendum Tímans er kunnugt um fjárhagsástandið
síðastliðinn vetur. Tveir fimtu hlutar Islendinga
versla í Sambandsfélögunum. Skuldir þeirra út á við
voru um eina miljón. þrír finjtu hlutar íslendinga
versla við kaupmenn. Skuldir þeirra erlendis, á sama
tíma, voru um 25 miljónir. Auk þess hafði enska
lánið nær því eingöngu farið í skuldir hiima síðar-
nefndu. Menn vita ekki til að ein einasta króna af
enska láninu hafi gengið til skuldalúkningar kaup-
félaga eða Sambandsins.
þessar tölur sýna fjárhaginn út á við. Inn á við
voru hlutföllin hin sömu. Samkvæmt skýrslu hr. H.
Kristinssonar forstjóra á Sambandsíundi í vor, sem
lesendum Tímans er kunn, voru skuldir allra Sam-
bandsdeildanna við Sambandið á borð við það, sem
menn vita að sum fárnenn togarafélög í Reykjavík
skulduðu á sama tíma. Kaupíélögin og Sambandið
njóta hins mesta trausts hjá viðskiftabönkum sín-
um innanlands og utan. Ekkert kaupfélag hefir orð-
ið gjaldþrota á þessum krepputíma. Engu kaupfélagi
hefir verið gefin upp ein einasta króna, svo að
menn viti. Aftur á móti hafa margir kaupmenn
oi'ðið gjaldþrota, og skuldaupphæðirnar stundum
nær heilli en hálfri miljón. Erlendir viðskiftamenn
og bankar hér á landi hafa þannig tapað stórfé.
þar að auki hefir íslandsbanki neyðst til að gefa
upp ýmsum kaupsýslumönnum afarháar fjái'hæðir.
Einum, sem talið er að hafi skuldað Islandsbanka
um 850 þús., mun hafa verið gefið upp kringum 700
þúsund. þar sem bankinn heldur þessu stranglega
leyndu, eru tölurnar í hverju einstöku tilfelli eltki
nákvæmlega kunnar. En hitt vita menn, að þann-
ig er búið að gefa upp mörgum mönnum, og þó er
eftir að „semja“ við ýmsa, þar á meðal eignalausa
síldarsölumenn. En hið viðurltenda tap Islandsbanka
mun nú þegar meir en 3 miljónir. Skilamennirnir
verða að borga fyrir þá óskilvísu. „Fátæku“ sam-
vinnubændurnir, sem B. Kr. vill knésetja biðja
hvorki um uppgjöf á sínum litlu skuldum, eða gera
sig líklega til að refjast um greiðslu þeiiTa. En
með háu vöxtunum borga þeir sinn bróðurpart af
miljónunum, sem búið er að gefa kaupmannastétt-
inni.
þá er samábyrgðin annað rógsefnið. En hví leita
kaupmenn ekki nær sér? Hafa ekki kaupmanna-
gjaldþrotin leitt í ljós, að kaupmennirnir eru flæktir
í botnlausum skuldaviðjum hver fyrir annan og
bændur íyrir kaupmenn? það er skrítin tilviljun,
að kaupmenn gerðu í fyrra um þingtímann langar
og margar skáldsögur um að Sambandið væri búið
að biðja um landsábyrgð fyrir 5 miljónum! Stjórn
Sambandsins datt aldrei í hug nein slík ábyi'gð, m.
a. af þeirri mjög gildu ástæðu, að það þurfti henn-
ar ekki með. það hafði nægilegt traust án þess að
fá bakábyrgð þess hluta þjóðarinnar, sem skuldaði
25 miljónir út á við og meira inn á við.
Að lokum er aðstaða B. Kr. sjálfs. Hann er með
ríkustu mönnum landsins. Sumir kunnugir álíta að
þeir feðgar geti á undanförnum árum tæplega hafa
haft minni gróða en 100 þús. kr. á ári af verslun-
um sínum. Fyrir nokkrum árum kom B. Kr. til þings-
ins, sagðist vera öreigi, og bað um ellistyrk. Menn
trúðu honum þá. Iiann hefir síðan fengið um og
yfir 8000 kr. á ári í öreigaframfærslu. Vafalaust get-
ur hann gilt úr flokki talað um að hann sé ekki
skuldugur, og ekki fátækur. Bændurnir sem hafa bú-
ið með tekjuhalla, þótt lítill sé á kaupmannagj ald-
þrotsvísu, nú í 2—3 ár, gefa þessum öreiga 8000
kr. á ári af fátækt sinni. Nú vill hann launa þeim
með þeirri fræðslu, að þeir séu skuldugir og fátækir.
En skyldi ■ ekki mörgum fara svo, að þeir hugsi á
þessa leið: „Mun Björn Kristjánsson sannsögulli
um verslunarmálin í laumupésa sínum nú, en á Al-
þingi forðum, er hann gaf sjálfum sér öreigavott-
orðið, innan um þingheim allan, sem vissi fullvel
hvað klukkan sló?“
Jónas Jónsson.