Tíminn - 16.09.1922, Side 1

©faíbferi
og afLjreiðsIumaöur Cimans er
5 i 9 u r 9 e i r ^riðriísfon,
5amban6st)úsínu, JveYfjauíf.
C í m a tt s er í Sambanðsfyúsinu.
©pin öagleya g—(2 f. I)
Sími 49fi.
r*—
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦

flfbragðs fegund
af
hreinum Yirginiu sigarettum.
Smásöluverð 65 aurar.
Frægap fypip gæði.
VI. ár.
Stéttirnar og
stjórmnálin.
Einhver algengasta ásökunin
sem mótstöðumennirnir beina að
Tímanum, er þessi: þið eruð að
búa til stéttaríg í landinu. Hin
pólitisku samtök bænda sem að
Tímanum standa eru stéttapólitík.
þessar ásakanir eiga svo að tala
sjálfar máli sínu. það er gefið í
skyn að hér sé um einhverja al-
óheyrilega óhæfu að i’æða á voi’u
landi Islandi. Og kaupmennimir í
Morgunblaðinu hrópa einum rómi:
Bændur! Varið ykkur á stétta-
rígnum og stéttapólitíkinni sem
rekin er í Tímanum!
jpetta mál skal nú athugað nán-
ar. Og er þá rétt að virða fyrir
sér nútíðai’ástandið í þjóðfélaginu
íslenska.
Verkamannahreyfingin er að
komast í fastar skorður á íslandi,
þótt ung sé. Langöflugust eru
samtökin oi’ðin í Reykjavík. En
greinar þeirra eru komnar um alt
land.
Verkamannahreyfingin er stétta
barátta bæði í efnalegu og pólit-
isku tilliti.
Verkamannaíélögin hafa hafið
baráttuna um verkakaupið, stytt-
ing vinnutímans, um yfirvinnu o.
s. frv. Alt eru þetta hagsmuna-
mál stéttarinnar.
Samhliða ex-u verkamannafélög-
in orðin harðsnúin pólitisk félög,
eins og utanlands.
Stjónimálastarfsemi er sem sé
ein aðalleiðin til að gæta lxags-
muna stéttarinnar.
það fer ekki hjá því að áhrif-
in fari að koma þaðan á löggjöf
íslands, eins og á löggjöf annai'a
landa. Fyrsti vísirinn ei*u vöku-
lögin á togurunum.
Stéttabarátta blasir við í al-
gleymingi í félagsskap hins fjöl-
menna verkalýðs á Islandi.
Á þetta við nú um verkamenn
kaupstaðanna bæði þá er vinnu
stunda á sjó og landi. —
Fiskifélagið er stéttai-félag
þeirra manna einkum, sem útgerð
xeka í smáum stíl. J>að nær nú
um alt land. því miður hefir sá
félagsskapur ekki enn náð þeim
þroska sem skyldi. Á Fiskiþingi í
fyri’a segir svo í nefndaráliti með-
al annars: „Eins og kunnugt er
eru nú bændur ár frá ári að
þjappa sér betur saman um hags-
muni stéttarinnar, bæði hvað
snertir verslun þeirra og áhrif á
skattalöggjöf landsins og styrk-
veitingaráð, og standa þeir nú
sigri hrósandi yfir fiskimanna-
stétt landsins sundraðri og for-
ystulítilli og því nær með öllu
áhrifalausri í hagsmunamálum
sínum. Nefndin er á einu máli um
það að þetta megi ekki lengur
svo til ganga, heldur verði Fiski-
félagið að' beita sér meira en það
hefir gert fyrir því, að samtök
myndist meðal fiskframleiðenda
og fiskimanna þessa lands“.
Ummæli þessi eru ljós vottur
um hvert stefnir í þessu efni og
er það vel farið. En því miður
urðu mistök um val á forystu-
manni á þessu ái*i, en það mun
vonandi lagast. —
Iíitt er alkunnugt, að stórút-
gei’ðarmennimir eiga með sér öfl-
ugan stéttarfélagsskap. Hafa þeir
átt og eiga öfluga fulltrúa á al-
þingi og hafa komið ár sinni þar
vel fyrir borð (t. d. ríkisábyrgðin
á togaralánunum). Um þátttöku
stórútgerðarmannanna í pólitiskri
blaðaútgáfu verður síðar rætt. —
í hlutfalli við fólksfjölda er em-
bættismannastéttin af arf j ölmenn
á Islandi. En vitanlega er þessi
stétt miklu fámennari en verka-
menn, bændur og sjávarbændur.
Engu að síður hefir þessi stétt
bundist í hai’ðsnúinn félagsskap
til þess að gæta hagsmuna sinna.
Mun öllum það í fersku minni er
embættismannastéttin þvingaði
gegnum þingið stórkostlegri
launahækkun sér til handa með
vei’kfallshótun.
Mikill hluti embættismanna-
stéttai’innax’, einkum hinir hæst-
launuðu, standa eins og múr að
hinum pólitisku samtökum sem
gefa út Morgunblaðið og fleiri
blöð.
Engin stétt hefir átt hlutfalls-
lega jafnmai’ga fulltrúa á þingi.
það er mjög áberandi hve þeir
fullrúar hafa bai’ist fyrir hags-
munum stéttar sinnar (t. (J.
Magnús Pétursson fyrir lækna-
stéttinni). Jafnvel sumir bændur
hafa í’aunverulega fyi’st og fi’emst
stutt hagsmuni þeirrar stéttar (t.
d. einkum Jón á Hvanná). —
Stéttabaráttan í hinu íslenska
þjóðfélagi kemur hvergi eins ber-
lega í ljós og í framkomu kaup-
mannastéttarinnar. Annarsvegar
er hinn eiginlegi stéttarfélags-
skapur kaupmannanna og er
verslunai’i’áðið þar á oddinum.
Ilinsvegar eru hin pólitisku sam-
tök kaupmannanna. Nokkur hluti
embættismannastéttarinnar og
stórútgei’ðarmannanna hefir og
bundist í þann félagsskap.
Félagsskapur þessi ræður yfir
langflestum hinna pólitisku blaða
sem gefin eru út á íslandi: Morg-
unblaðinu og Lögréttu í Reykja-
vík, Fram á Siglufirði, Islending
á Akureyi’i og Austanfara á Seyð-
isfirði. Bardagaaðferð og hags-
munabarátta þessarar og þessara
stétta á stjórnmálasviðinu er svo
alkunn, áð ekki þarf orðum að því
að eyða. Síðasta tegundin þeirrar
baráttu er laumupési kaupmanna-
öldungsins Björns Kristjánssonar,
sem settur er til höfuðs bænda-
stéttinni og verslunarsamtökum
bænda: samvinnufélögunum.
þessar myndir af íslenska þjóð-
félaginu munu nægja.
það er Ijóst af þeim að hags-
munabai-átta stéttanna er í al-
gleymingi í hinu íslenska þjóðfé-
lagi, ekki síður en í öllum þjóð-
félögum í Norðurálfunni.
þennan sannleika vill Morgun-
blaðið reyna að fela fyrir alþjóð.
Ásakanir þeirra um að bænda-
stéttin íslenska, eða Tíminn af
hennar hálfu, sé sérstaklega að
stofna til sjéttarígs í lanind eru
gjörsamlega rangar.
Stjórnmálastarfsemi er beina
leiðin til þess að gæta hagsmuna
atvinnuveganna og þeirra stétta
sem þá stunda. þessvegna hafa
verkamennirnir, útgerðarmennirn-
ir, embættismennimir og kaup-
mennirnir, stofnað til þess félags-
skapar, hagsmunalegs og stjórn-
málalegs, sem nú hefir vei’ið lýst.
Bændastéttin hlýtur að gera hið
sama og á að gei’a hið sama. það
ei’u bein ósannindi að bændurnir
íslensku eða Tíminn af þeirra
hálfu, stofni til stéttarígs eða
stéttabaráttu fremur öðrum stétt-
um hins íslenska þjóðfélags.
það er af langflestum viður-
kendur sannleikur að landbúnað-
Reykjavík 16. september 1922
urinn er og verður að vera undir-
staðan undir hinu íslenska þjóð-
félagi. Blómlegur landbúnaður er
eina tx-yggingin sem til er fyrir
öi’uggri afkomu þj óðai’innai’, fyrir
andlegri, siðferðilegri og líkam-
legri hreysti þjóðarinnax’.
Hinsvegar er það og viðui’kent
af langflestum að landbúnaðurinn
hefir verið hornreka á íslenska
þj'óðai’búinu á undanfömum ár-
um. Hann hefir dregist aftur úr
í lífsbaráttunni vegna þess að lög-
gjafar og fjárveitingai’valdið hefir
ekki haft fullan skilning á þýðing
landbúnaðai’ins, t. d. eru peninga-
búðirnar nálega lokaðar fyrir
bændastéttinni. En öllum era
ljósar afleiðingar slíks skipulags.
Af þessu ástandi stendur land-
búnaðinum og hinu íslenska þjóð-
félagi svo mikil hætta, að það er
skylda bændastéttai’innai’, ekki
eingöngu við sjálfa sig, heldur og
við íöðurlandið, að bindast í öfl-
ugan félagsskap til þess að bæta
þetta ástand. Sá félagsskapur
verður fyrst og fremst að vera
pólitiskur félagsskapiu’.
þessvegna hafa bændurnir ís-
lensku stofnað Tímann í Reykja-
vík og Dag á Akureyi’i.
Og hvað sem líður ásökunum
Morgunblaðsins og fylgihnatta
þess, hvað sem líður blekkingun-
um og rykinu sem blöð þau þyrla
í augu almennings, skal þeim fé-
lagsskap haldið áfram, í þeirri trú
að vei’ið sé að vinna að því að
efla og tryggja farsæla fi-amtíð
til handa hinni íslensku þjóð.
Steinolían.
I.
I hverju eintaki af stuðnings-
blaði Jóns Magnússonar koma
árásai’greinar á landsverslun fyr-
ir að bjarga fiskimönnunum frá
einveldi ameríska hringsins. þessi
læti era sorglegur vitnisburður
um hnignun nokkurs hluta þjóð-
arinnar. Ekkert mál hefir fengið
betri undirbúning en landsvei’sl-
un með steinolíu. Síðan löngu fyr-
ir sti’íð hefir þjóðin óskað eftir
að losna- alveg . úr skiftum við
Standard Oil. þingið hefir tvisvar
samþykt lög um einkasölu. I þing-
inu mælti enginn bót álagningu
hi’ingsins. Fiskifélagið reyndi að
keppa, með styrk úr landssjóði, en
beið ósigur. Meðal þeirra sem sam-
þyktu 1917 að landið tæki einka-
sölu á steinolíu, voru þeir J. M,
og M. G., núverandi forkólfar
kaupmanna. þingið vildi að land-
ið byi’jaði með einkasölu undir
eins og hægt væri eftir að stríð-
inu lyki. Á stríðsárunum keyrði
um þvei’t bak með óánægjuna
með ameríska hringinn. Lands-
^vei’slun byrjar að keppa og lækk-
ar verðið stói’kostlega. Hringur-
inn sjaldan minna en 15 kr. ofan
við landsvei’slun. Án landsversl-
unar hefði vélbátaútvegurinn leg-
ið ósjálfbjai’ga við fætur hins er-
lenda félags. Ai’ðui’inn af striti
möi’g þúsund sjómanna runnið í
vasa ei’lendi’a auðmanna og nokk-
urra aðstoðarmanna þeiri-a hér á
landi.
1 sumar er alt undirbúið fyrir
einkasöluna. Landsverslun tekst
að tryggja Islandi lægsta vei’ð á
olíuheimsmai’kaðinum, á hvei’jum
tíma. Var hægt að komast lengi-a?
Átti samkepni vesalla pi-angai’a á
íslandi að þi’ýsta olíunni ofan fyr-
ir frumverð heimsmarkaðar ? Síð-
an sparar landið tugi þúsunda, ef
til vill hundi’uð, með því að flytja
í stáltunnum, og spara rýmun.
Frh. J. J.
----o----
Tvisvar verður
gamall maður barn.
B. Kr. hefir frá því hann byrj-
aði vei’slunarprang sitt, haft beig
af samvinnustefnunni. Hann
reyndi á blómatíð sauðaútflutn-
ingsins að keppa við félögin, fékk
sauði hjá bændum í Árnessýslu
og sendi út. En allur sá leiðangur
fór í hundana. Verslunarþekking-
ingin, sem B. Klr. er alt af að
guma af, var ekki meiri en svo,
að hann varð að gjalti er til Eng-
lands kom. Hafði hann bæði
skömm og skaða af þessari gróða-
tilraun sinni. En gamlir bændur í
Árnessýslu vita hvað mikið þeir
græddu á kaupum B. Kr.
Á gamals aldri vill B. Kr. reyna
á nýjan leik. Rétt áður en land-
póstar fóru, varð skipsferð í
Borgarnes. B. Kr. vii’ðist þá hafa
sent gríðarmikið af laumupésan-
um til bænda í Borgarfirði. Skip-
ið kom snemma dags upp eftir, og
sýslumaður Borgfirðinga sást með
blíðu brosi vex-a að útbýta þessu
„stutta og digra“ launbarni B. Kr.
meðal bænda. Skipið fór til Rvík-
ur um kvöldið, og pésinn kom til
eins af eigendum Tímans það
sama kvöld. B. Kr. hafði látið
prenta pésann í Actaprentsmiðju,
þar sem Tíminn er prentaður. En
svo mikinn vamað mun höf. hafa
boðið á að leyna þessum óburði,
að enginn af aðstandendum Tím-
ans hafði hugmynd um myi’kra-
verk B. Kr. Litlu síðar kom frétt
af ísafirði, að pésinn væri kominn
38. blað
þar á land úr einhveri’i skútu.
Er auðséð á öllu þessu, að B. Kr.
hefir farið með pésann eins og
mannsmoi’ð, bæði í pi’entsmiðjunni
og við að koma honum út um
land. Daginn eftir að pésans varð
fyrst vai-t í Borgamesi, fékk und-
irritaður eitt eintak sent, ef til
vill fi-á höf. En þá var komið að
kvöldi og seinni landpóstui’inn á
förum í býti morguninn eftir.
Um leið og fi’éttin kom úr
Borgamesi um þetta ófrægilega
myrkraverk B. Kr., brá Tíminn
við og sendi út aukablað. Sama
blýið í setjaravél Actaprent-
smiðju, sem var að kólna úr pésa
Bjöms, tók nú á sig nýja mynd,
og vai’ð að fyrstu tilkynningu um
laumuspilið. Og í sömu póstunum,
sem B. Kr. hafði ætlað að flytja
ósannindin og dylgjurnar um
kaupfélögin, fóru nokkur þúsund
bréfa með skýi’ingum á athæfi
mannsins, hvötum hans og foi’tíð.
þó að pési B. Kr. sé j afnómei’ki-
legur og raun ber vitni urn, gæti
skeð að hann hefði blekt einhvei’ja
fáfi’óða sál, ef ekki hefði verið
þetta ódæma pukur við smíði
hans og dreifing.B.Kr. mætti rnuna
eftir „gula sneplinum“ sem einn
samhei’ji hans sendi út um land
með leynd hér á áranum. Pukrið
eyðilagði þá sendingu. það var
eiginlega aldi’ei minst á gula snep-
ilinn nema fyi’ir það að með hon-
um var gerð mishepnuð tilraun
til að komast aftan að andstæð-
ingi, af því kjai’kinn vantaði til að
ganga beint undir vopnin.
I pésanum segir B. Kr. að kaup-
menn séu gáfuðustu menn land-
anna. En því eru þeir þá manna
gáfnatregastir og mentunarminst-
ir hér? Hann segir að samvinn-
an, með því að forða almenningi
frá féflettingu, sé brot á „kæi’-
leikslögmálinu“! Hann fer lítils-
vii’ðandi oi’ðum um Jakob Hálf-
dánai’son og Benedikt á Auðnum,
án þess að nefna nöfnin. Karltetr-
ið finnur einhvei’n öfundai’hi’oll,
þegar hann minnist manna sem
verða frægir fyrir að hafa rutt
braut þjóðbætandi nýungum. þar
finnur hann fátækt sína. Hann
virðist ekki vita að dönsku kaup-
félögin hafa samábyrgð. Heldur
e'kki um samvinnuheildsölur ann-
ara þjóða. Hann segir að enskum
kaupfélagsstjórum sé bannað að
taka þátt í pólitík. Veit ekki frem-
ur en nýfætt bam, að blöð og að-
alfundir enskra samvinnufélaga
berj ast fyrir pólitisku samhaldi fé-
laganna. Kaupfélag Skagfirðinga
yngir hann um 21 ár. Sambandið
um 14—15 ár. Dylgjur um að
Sambandið muni hafa eða geti
falsað reikninga sína. Heldur fast
frarn að íslenskir bændur séu
sameignarmenn og öreigar. En á
hverju varð hann „öreigi“? Var
það á því, sem Landsbankinn lán-
aði í hans tíð gjaldþi’ota kaup-
mönnum? Að síðustu vill hann
láta drepa öll kaupfélög og Sam-
bandið. Bændur eiga að koma í
smáhópum með tólgarböggla og
smjörpinkla til þeirra feðga
Björns og Jóns og annara því líkra
kaupmanna, svo að unt sé að
framkvæma á þeim ,,kærleiksboð-
orð“ sanni’ar kaupmensku. þann-
ig er allur pésinn. Laumuspil,
endurskin af lítilli gi’eind og tak-
mai’kalausri fáfræði. Gamall mað-
ur, sem á að baki sér eyðilegar
rústir, er brjóstumkennanlegur
fyrir að bæta svona „kaupmanns-
striki“ seinast í viðskiftareikn-
inginn. J. J.