Tíminn - 16.09.1922, Qupperneq 3

T 1 M I N N
121
blað. Átti það helst að styðja Valla-
nesklerk og sjálfstæðisflokkinn. En
þar fékk hann litla peninga. Enginn
vildi veita honum ásjá. En i Reykja-
vík dettur hann alt í einu ofan á
peninga. Fer austur og byrjar að
gela út nýtt blað, með eintómum
árásum á einstaka samvinnumenn,
einkum p. M. Jónsson alþm. og skóla-
stjóra Samvinnuskólans. Árásir á
verslunarform kaupfélaganna gætir
minna en i Austurlandi. Sést á þvi
að peningarnir i blaðið koma ekki
fyrst og fremst frá kaupmönnum,
heldur frá manni, sem býst við and-
stöðu frá þessuin tveim mönnum i
samvinnuflokknum. Og það er á allra
vitorði, að þetta er Jón Magnússon.
Gamli brennivinsgróðinn er þar að
skjóta upp ásjónunni. Alt sem þetta
blað segir er þessvegna siðferðisiega
á ábyrgð þess, sem kostar það. Hvert
eintak af Austanfara er eins og ljós-
mynd af sál Jóns Magnússonar. Við
landskosningarnar fékk Jón minst
fylgi allra listanna á Austurlandi. Og
það er hætt við að þessi stöðuga ljós-
myndaútgáfa aí hugsunum og hug-
sjónum Jóns, auki honum litið fylgi
þar í framtiðinni. En víngróðinn' hans
hverfur eins og við rnátti búast.
Læknisinál Húnvetninga.
Fyr er að því vikið. Eftir kunnugum
er saga þess svona. Árið 1906 hætti
gamall læknir störfum á Blönduósi.
Pá áttu liúnvetningar kost á einum
helsta lækni landsins, Jónasi Krist-
jánssyni, nú á Sauðárkróki; V* allra
bænda héraðsins sendu áskorun um
að honum yrði veitt. En Hafsteins-
stjórnin veitti embættið pólitiskum
stuðningsmanni, þvert ofan i óskir
héraðsbúa. Jfessi læknir þótti alt af
mjög lélegur, nema sem tannlæknir,
fékst ekkert við skurðlækningar. Var
því ekki reynt að koma upp sjúkra-
skýli á Blönduósi. Fyrir tveim árum
veiktist læknirinn og varð ófær til
ferðalaga. 1 háift ár varð þá alt af
að sækja lækni út úr héraðinu. Voru
þá ýmsir ungir læknar og læknisefni
látnir þjóna héraðinu um stund. Var
þetta ástand alveg óþolandi fyrir
héraðsbúa. Sendu þeir lækni sinum
áskorun um að fara, og báðu land-
lækni að útvega starfhæfan lækni.
þegar Guðm. I-Iannesson var settur
landlæknir, fékk hinn fatlaði héraðs-
læknir efnilegan aðstoðarlækni,
Kristján Arinbjarnarson, sem héraðs-
búum líkar mætavel við. Að lokum
tókst að fá héraðslækni til að segja
af sér með því skilyrði, að sýslan
keypti húseignir lians. Tveir til-
kvaddir menn virtu húsin á 30 þús.,
og haíði læknir valið annan mats-
manninn. Sýslan varð þá að kaupa
á 37 þús., þ. e. gefa alveg óverkfær-
um starfsmanni 7000 kr. til að fara.
Nú ríður héraðinu á að fá góðan
lækni, og er almenningur i þessum
sveitum einhuga að mæla með Kr.
Arinbjarnarsyni. þrátt fyrir það er
fólk dauðhrætt um að einhverjum
flóðalabba kunni að verða veitt. Hafa
langa og leiðinlega reynslu af umsjá
hærri stjórnarvalda af heilbrigðismál-
unum. **
-----O------
Ágrip af sögu eins sjúklings.
I.
Sökum þess að mér hefir bor-
ist til eyma ýmiskonar umtal um
dvöl mína á Vífilsstöðum, þá tel
eg rétt að birta opinberlega
helstu atriði þess, sem þar hefir
fyrir mig borið. Og sökum þess
að mér hafa verið eignaðar sum-
ar þeirra greina, sem í Reykja-
víkurblöðunum hafa staðið nú
undanfarið, um Heilsuhælið á
Vífilsstöðum, þá lýsi eg hér með
yfir því, að eftirfarandi grein er
hið eina, sem eg hefi skrifað um
Vífilsstaðahælið fyrir utan bréf
eitt, er eg mun síðar nefna.
Eftir samráði við Halldór
Hansen lækni í Reykjavík kom eg
snemma sumars árið 1920 að Víf-
ilsstöðum og bað yfirlækni þar,
Sigurð Magnússon, að rannsaka
heilsufar mitt, og tók hann því
vel. Eftir nákvæma skoðun og ít-
arlegar spurningar sagði læknir-
inn að auk kvefs væri ofurlítið
athugavert við annað lungað í
einum stað. Væri þar byrjunar-
vottur brjóstveiki, en þó á rnjög
lágu stigi. Gott hefði verið að
vísu, ef eg hefði getað verið á
Heilsuhælinu svo sem þriggja
mánaða tíma, en þá sem stæði
væri þar full áskipað og rúm losn-
aði að líkindum ekki fyr en eftir
2 mánuði, og þá væri komið und-
ir haust og óvíst að eg hefði þá
nokkra þörf heilsuhælisvistar. Mér
mundi geta batnað heima, ef eg
færi vel með mig, þetta væri svo
lítið. Varð því ekkert af heilsu-
hælisdvöl minni að því sinni.
Liðu svo þrjú missiri. Eg reyndi
að fara svo vel með mig sem
kostur var á, en heilsan batnaði
ekki.
í febrúarmánuði 1922 leitaði eg
svo Sigurðar læknis Magnússonar
öðru sinni. Eftir mjög vandaða
tvöfalda skoðun með viku milli-
bili, ákvað læknirinn að eg skyldi
fara á heilsuhæli og hvatti mig
til þess að gera það sem fyrst.
þessi heilsubrestur væri að vísu
gamall og hefði eg betur komið
til sín fyr. Kvaðst eg þá hafa leit-
að hans sumarið 1920, en læknir-
inn mundi það ekki.
p. 19. marsmánaðar 1922 kom
eg svo til dvalar á Vífilsstaða-
heilsuhæli. pegar eg kom af fyrstu
göngu daginn eftir, kom eg í
fyrsta sinni í klefa þá, þar sem
geymdar eru yfirhafnir manna og
gönguskór. Lá þá moldarlag, sem
borist hafði inn með gönguskóm
manna, á gólfinu, en vindur stóð
inn um dyrnar og lék sér að mold-
inni. Horfði eg stutta stund a
þann leik, enda gafst mér oft
færi á að sjá hann síðar í meira
fjöri. — pegar eg hafði dvalið
tvo daga á hælinu án þess að skór
mínir væru burstaðir, spurði eg
einhvern sjúklinginn að því, hver
ætti að bursta skó sjúklinga.
Svarið hljóðaði á þá leið, að það.
yrðu sjúklingar að gera sjálfir.
Og þetta reyndist rétt. Alla þá
stund, er eg dvaldi á Vífilssiaða-
heilsuhæli, urðu sjúklingar að
hirða alla skó sína sjálfir, ella var
það ógert. Að vísu burstuðu
menn skó sína sjaldnar en venju-
lega tíðkast sökum skorts á skó-
svertu.
I leguskálanum eru rúml. 60
legubekkir. Liggja þar á daginn
þeir sjúklingar, sem allhressir
eru og nokkuira stunda fótavist
hafa. Venjulega eru flestir bekk-
ir skipaðir, en þó eigi ávalt allir.
pessi sjúklingahópur fékk til notk-
unar 6 dósii' af skósvertu á viku
hverri — eina dós hvem virkan
dag, en sunnudagurinn var hald-
inn heilagur. — Svo er fyrirskip-
að í reglum hælisins, að sjúklingar
þvoi oft hendur sínar, a. m. k. á
undan hverri máltíð. Skálabúum
er ætlað að gera það í fataklef-
um þeim, er eg hefi áður nefnt.
par var oft enga sápu að finna,
en aftur á móti ávalt tvö hand-
klæði, er allir skálabúar skyldu
nota, þó sumir muni sjaldan eða
aldrei hafa við þeim snert —
þóttust ekki geta notað þau sök-
um óhreininda, og þó mun oft-
ast hafa verið skift um hand-
klæði á viku fresti. Vitaskuld
höfðu sj úklingar önnur hand-
klæði uppi í svefnstofum sínum.
— Inn af leguskálanum er þarf-
indahús karla, allvel útbúið með
reglubundinni vatnsskolun. pó
virtist mörgum snjallast að grípa
fyrir nefið, þá inn var gengið, og
líta sem minst í kringum sig,
einkum þeim, er óbeit höfðu á
ammoníaks-þef og litlar mætur á
gulum lit. það skal tekið fram,
að klefi þessi var þveginn vel og
vandlega a. m. k. einu sinni þann
tíma, sem eg dvaldi á Vífilsstöð-
um.
Mjög skömmu eftir komu mína
á hælið kom eg að máli við yfir-
læknirinn og bað hann um að
mega taka inn þorskalýsi og fara
í steypibað á morgnana. Tók hnn
þessum málaleitunum allvel og
veitti það, sem eg bað um. Að
vísu gekk hálfskrikkj ótt með bað-
ið í fyrstu, en það lagaðist fyrir
tilstilli yfirhjúkrunarkonunnar. —
Einhverju sinni var eg í baði að
vanda. En þannig hagar til í bað-
húsi því, er eg notaði að jafnaði,
að steypibaðsklefi og kerlaugar-
klefi liggja hvor við annars hlið,
en gangur fyrir framan dyrnar,.
svo hægt er að ganga í milli klef-
anna án þess að fara út úr bað-
húsinu. Sökum þess, að bekkur
var í kerlaugai’klefanum, til að
sitja á, en annarsstaðar ekki, þá
hafði eg föt mín þar, þó eg tæki
aðeins steypibað. Að þessu sinni
var eg nýkominn úr steypibaði og
var í þann veginn að setjast á
bekkinn til að klæðast, þegar bað-
húsdyrunum var hrundið upp og
inn kom yfirhjúkrunarkonan all-
gustleg að því er mér virtist, og
spurði mig hvort eg hefði tekið
kerlaug', og neitaði eg því. Sagði
hún þá að eg mætti ekki vera
þarna. En þar sem eg sá enga
ástæðu fyrir þessu banni, þá
spurði eg hversvegna eg mætti
það ekki, en fekk að svari aðeins
endui'tekið bann. Svaraði eg þá,
að eg mundi sitja á þessum bekk
á meðan að eg sæi engan annan.
Settist eg svo á bekkinn, tók föt
mín og klæddist þegjandi. Á með-
an gekk yfirhj úkrunarkonan að
ofninum og tók að fást þar við
tómar flöskur og þuldi yfir þeim
af mikilli mælsku. Skildist mér að
hún vera að kenna þeim að hlýða.
Frh. Páll Vigfússon.
%
II.
Eg hafði upplraflega ekki ætlað
mér að skrifa um Vífilsstaðahæl-
ið, og ekki eru það hinar óvitur-
legu, hatursfullu illyrðagreinar
um starfsmenn hælisins og þá, er
þeirra málsstað taka, sem koma
mér til þess. En eg hefi heyrt, að
almenningur hefir rangar hug-
myndir um hælið, mjög á verra
veg. Möi'ður býr enn ,,í miðri
bjreiðri bygð“, og farandkonum er
lsus tungan þegar kaffið rýkur
og kökurnar fylla diskana. Eg
ætla að segja frá því í nokkrum
atriðum, hvernig ástandið á Víf-
ilsstaðahælinu kom fyrir sjónir.
Ekki get eg ráðið því, hverju
menn trúa betur, máli mínu eða
sögusögn Gróu; það fer eftir því
hvort er fremur við þeirra hæfi.
En vita skyldu menn það, að við-
urhlutamikið er að fella dóm á
stórþýðingarmiklar opinberar
stofnanir og starfsmenn þeirra
eftir kviksögum einum, þegar ná-
ungans kærleikur og sanngirni
stjórna jafnörugt tungu manna
og alment er. Slíkir palladómar
leiða aldrei gott af sér, hvorki
fyrir þá er dæma, né þá er dæmd-
ir eru, og mjög tefja þeir fyrir
heilbrigðri umbótastarfsemi.
Aldrei hefi eg átt vini né vanda-
menn á Vífilsstöðum. Sem nem-
andi hefi eg komið þar vikulega
eitt missiri, og þar að auki dvalið
þar ágústmánuð síðastliðinn. Eg
hafði frjálsan aðgang að öllu og
þessvegna mjög gott tækifæri til
að kynnast ástandinu eins og það
er í raun og veru; þurfti engar
sögusagnir, ekkert nema eftirtekt
og athugun á því er fyrir augun
bar. „Framandi kom eg og fór
eins og gestur“, mætti segja. Mér
finst eg' því enga tilhneigingu hafa
til að halla réttu máli og óhlut-
drægt geta sagt frá.
Heilsuhælið á Vífilsstöðum er
notað til annars og meira en að
vera heilsuhæli. I því er í raun-
inni sameinaðar 3 stofnanir. I
fyrsta lagi er það notað sem
spítali fyrir berklaveika menn
sem eiga enga bata von en liggja
og bíða dauða síns. í öðru lagi er
það heilsuhæli í eiginlegum skiln-
ingi, þar sem menn minna veikir
geta lifað við góða aðbúð og þá
lifnaðarháttu sem vísindin telja
besta til þess að sjúklingar geti
haldið heilsu sinni eða fengið
heilsubót. I þriðja lagi er það
notað sem heimili fyrir menn, sem
ekki þurfa beint hælisvistar við.
Slíkir menn eru vegalausir þegar
kemur af hælinu. þeir þurfa heim-
ili þar sem þeir fengju gott við-
urværi og aðbúð alla, hæfilega
vinnu og stöðugt lækniseftirlit
með heilsunni. Á slíku heimili er
hér hinn hrapalegasti skortur.
Spítalaskortur og fjár í landinu
veldur því, að heilsuhælið á Víf-
ilsstöðum vei'ður að nota til allra
þessara þarfa. Vonandi lagast
þetta að nokkru leyti þegar sá
heilladagur rennur upp að lands-
spítali tekur hér til starfa. Stöð-
ugt koma á Vífilsstaðahælið
sjúklingar sem þangað eiga í
rauninni ekki erindi, og þar eru
nokkurn veginn jöfnum höndum
dauðveikir menn, lasnir og heilsu-
tæpir. Að sníða heilsuhælisvist á
einum stað við hæfi allra þess-
ara mismunandi sjúklinga er mjög
erfitt, enda víst óvíða reynt í
menningarlöndum. í hverjum ein-
stökum atriðum heilsuhælinu er
áfátt vegna þessa ástands get eg
ekki dæmt urn. Til þess þarf sér-
þekkingu. En þegar menn tala um
það, hvort heilsuhælið nær til-
gangi sínum eða ekki, ber auðvit-
að að taka tillit til þessara vand-
ræða, og þau eru engum starfs-
mönnum hælisins að kenna, heid-
ur því einu, hversu skamt er enn
komið heilbrigðismálum hér á
landi.
Húsákynni hælisins virtust mér
vera í góðu lagi. þrifnaður með
þau, svo sem þvottur o. þ. h. virt-
ist mér altaf í besta lagi, enda
hefi eg ekki heyrt undan því
kvartað. Heyrst hafa hinar ótrú-
legustu sögur um skemdan,
óhreinan og lítinn mat á Vífils-
stöðum. Eg hefi af engu slíku að
segja, og sannai’lega átti ekkert
slíkt sér stað þennan mánuð sem
eg var þar; ekki heldur 2 mánuð-
ina þar á undan né núlíðandi
mánuð. Eg kom oft í fjósið á með-
an mjólkað var. Meira hreinlæti
við mjaltir hefi eg fildrei séð, og
því miður mun annað eins óvíða
tíðkast hér á landi. Eftir það sá
eg fullkominn þrifnað hafðan við
meðferð mjólkurinnar alt þangað
til hún kom að munni sjúkling-
anna.
Oft gekk eg um hið mikla eldhús
og búr á Vífilsstöðum bæði þá er
stóð á matargerð og þess á milli.
Fullkominn þrifnaður og bestu
vinnubrögð sýndist mér vera þar.
Eg er viss um að það væri lær-
dómsríkt mörgum húsmæðrum að
sjá slík fyrirmyndareldhús og
eldhúsáhöld. Maturinn sjálfur
þótti mér ágætur. Til að fyrir-
byggja misskilning skal eg taka
það fram, að eg borðaði sama
fæði og sjúklingarnir og með
þeim, þ. e. s. þeim, sem sjúkdóms
síns vegna mega borða alment
fæði, en það er meiri hlutinn. Hin-
ir borða eftir sérstökum matseðli
sem yfirlæknir fyrirskipar, eftir
því hvað þeim er hollast. þennan
mánuð, sem eg dvaJdi á Vífils-
stöðum, sá eg aldrei nein mistök,
svo að teljandi væru, á því hvern-
ig matur var tilbúinn eða fram-
reiddur, og gnægðir voru þar jafn
an á borð bornar. par var miklu
betra fæði en alment gerist á mat-
söluhúsum og í heimahúsum, og
hverjum manni vorkunnarlaust að
vera fullánægður með það. Álit
félaga minna læknanema, sem
voru á Vífilsstöðum 2 mánuðina
á undan ér, og þeirra sem eru
þar nú, er einróma líkt mínu.
Sumir tóku svo djúpt í árinni að
þeim hefði fundist þeir vera í
veislu allan tímann. það orð hefir
þó farið af stúdentum, að ekki
væri betra að gera þeim til hæfis
en öðrum mönnum. Heilsuhælið á
Vífilsstöðum hefir líka á að skipa
úrvals ráðskonu, einhverri læi’ð-
ustu matselju þessa lands og dug-
legri mjög. Sívinnandi sá eg hana
frá morgni til kvölds og starfs-
fólk hennar sýndist mér ágætt
lið.
Húsmæður, sem lesið þessa
grein, finst yður auðvelt að gera
öllum hjúum yðar og heimamönn-
um, þó að heilbrigðir séu, til geðs
í matarræði, jafnvel þó að þið
hafið allsnægtir, þurfið ekkert að
spara, og þó að heimili yðar sé
fáment, ef til vill ekki annað en
venslafólk? þér þurfið ekki að
svara þessari spurningu, en minn-
ist hennar þegar þér heyrið sög-
urnar um matinn á Vífilsstöðum,
um 200 manna heimili. Hugsið
þér yður hvað yður væri mikil
þægð í því að óánægðu hjúin yðar
bæru sögur út um heimili yðar
áður en þér segið kunningj akon-
um yðar Vífilsstaðasöguna. Frh.
Skúli V. Guðjónsson
stud. med. &chir.
----o----
Frá útlöndum.
Ein flugvélanna sem annast
reglulegar póstferðir til Berlínar,
hrapaði nýlega. Flugmaðurinn
týndi lífi og allir farþegarnir sem
með voi'u.
— Verslunin milli Rússlands og
annara landa er nú heldur að auk-
ast. í júnímánuði síðastliðnum
komu t. d. 87 gufuskip til Petro-
grad. Eru það langmest ensk og
þýsk skip, sem annast flutning-
ana.
— Talið er að Konstantín
Grikkjakonungur sé orðinn mjög
valtur í sessi, enda hefir reynsla
Grikkja orðið sú að síðan þeir
ráku Venizelos burt og kölluðu
Konstantín heim hefir alt gengið
hjá þeim á tréfótum, einkum út á
við.
— Jámbrautarslys vildi til ný-
lega á Frakklandi skamt frá Lour-
des, hinum fræga helgistað ka-
tólskra manna. Fjöldi pílagiima
var með lestinni og biðu 40 þeirra
bana, en 50 særðust.
— Fjármálaráðherrann enski
ritaði nýlega bréf til allra þeirra
landa sem skulda Englandi frá
stríðsárunum. Segir þar svo, að
England mundi fúslega vilja gefa
eftir öll lán frá stríðsáninum, ef
það væri framkvæmanlegt, enda
væri sú leið eina ráðið til að koma
lagi á fj árhagsástand Norðurálf-
unnar. En þar sem Bandaríkin
heimti greiðslu á lánum þeim, sem
England tók á stríðsárunum, geti
það ekki gefið eftir þau lán, sem
það hafi veitt öðrum. Englandi
sé það mjög í móti skapi að
heimta þessi lán endurgreidd, þar
eð svo beri að líta á sem þessu
fé hafi verið varið til þess að
varðveita frelsi allra landa heims-
ins. Muni England alls ekki krefj-
ast meira en þess er minst verð-
ur komist af með. Skuldir Eng-
lands við Bandaríkin nema 850
miljónum sterlingpunda, en mikið
af þessu fé tók England að láni
handa Frakklandi, Ítalíu og
Belgíu. Hjá Bandamönnum sínum
— öðrum en Rússum — eiga Eng-
lendingar 1098 miljónir sterling-
punda.
— Fyrir rúmum mánuði síðan
var háður í Kaupmannahöfn al-
heimsfundur Kristilegs félags
ungra manna. Sátu fundinn marg-
ir hinna merkustu kirkjumanna
heimsins, meðal annara John R.
Mott, sem mikilvirkastur hefir
verið á undanförnum árum allra
kristinna manna um kristindóms-
boðun, og leysti hann af hendi
óumræðilegt verk á stríðsárunum.
Síra Friðrik Friðriksson sótti
fundinn af íslands hálfu.
— Fyrir mánuði síðan var opn-
uð á Frakklandi ný þráðlaus
skeytastöð. Hefir hún fjórum
sinnum meira afl en sú stöð er
áður var mest í heiminum. Segja
Frakkar að stöð þessi geti sent
skeyti til allra stöðva í heiminum.
— Verslunin hefir aukist svo
hröðum skrefum í Hamborg, að
talið er að skipakomur þangað
séu nú orðnar tíðari en fyrir
stríðið.