Tíminn - 30.09.1922, Side 1

Ojaíbfeti
og afgrei6síuma5ur Cimans er
Sigurgeir ^riðrtfsfon,
Sambanbsljúsinu, KeYfjauíf.
2^f<gteibsía
Címans .er i SambanbsIfúsinu.
(Dpin baglega 9—I)
Sími 4<)6.
VI. ár.
Keykjavík 30. september 1922
41. blað
<$*>
Afbragðs fegund
af
hreinum Virginiu sigarettum.
Smásöluverð 65 aurar.
Fpaegar fypip gaeði.

♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
j
Kjöttollurinn.
Enn ein ný hlið á málinu.
I.
Reynslan hefir sýnt að í flest-
um löndum er stéttaskifting .þjóð-
anna aðalundirstaða stjórnmála-
flokkanna. Stjórnmálasamtök eru
leiðin sem stéttimar fara til þess
að gæta hagsmuna sinna. þetta er
og komið á daginn hjá okkur Is-
lendingum.
En þá væri illa farið ef hags-
munir stéttanna sem að þjóð-
málaflokkunum standa, réðu einir
athöfnum stjórnmálamannanna og
öllu stjórnarfari landsins.
Undirstaðan undir heilbrigðu
stjórnmálalífi er þá sú, að þótt
svo fari að stéttirnar telji sig
knúðar til að stofna til pólitiskra
samtaka til þess að gæta hags-
muna sinna, þá beiti þær ekki
valdi sínu gjörræðilega, heldur
réttlátlefa, þannig að hag lands-
ins í heild sinni, allra stéttanna,
sé sem best borgið.
Eftir þeirri reglu hefir bænda-
flokkurinn íslenski, Framsóknar-
flokkurinn, viljað lifa.
En vitanlega er það ekki nóg
að einn flokkur, eða ein stétt, lifi
eftir þessari reglu. það verður að
krefjast þess að allir flokkar og
stéttir lifi eftir henni. það verð-
ur að krefjast þess að atvinnu-
vegirnir rétti hviorir öðrum bróð-
ur- og hjálparhönd þá er sérstak-
lega kreppir að.
Nú eru aðalatvinnuvegir Is-
lendinga tveir: landbúnaður og
sjávarútvegur.
Skal það nú athugað, í fáum
dráttum, hversu bændurnir hafa
búið að sjávarútveginum að und-
anfömu, og hvers þeir ættu þá
að mega vænta nú, er sérstaklega
kreppir að þeim.
II.
Reksturfé bankanna.
það er alkunna hversu ólíkt hef-
ir verið að þessum tveim atvinnu-
vegum búið um rekstursfé frá
bönkunum, undanfarinn manns-
aldur.
Langsamlega mestur hlutinn af
rekstursfé bankanna, — og mik-
ið af því hefir sumpart verið
sparifé sveitamanna, sumpart hef-
ir ríkið útvegað það — hefir ver-
ið notaður til stuðnings sjávarút-
veginum.
þetta hefir borið góðan árang-
ur og vitanlega hefir ríkið í heild
sinni haft af þessu mikið gagn.
Sjávarútveginum hefir farið stór-
kostlega fram. Vegna þess að
hann fékk svo mikið rekstursfé,
hefir hann komið atvinnurekstr-
inum að miklu leyti í það horf
sem fullnægir kröfum tímans.
En afleiðingin hefir orðið sú að
landbúnaðurinn hefir dregist aft-
ur úr. Vegna skorts á rekstursfé
vantar mikið á að landbúnaður-
inn sé kominn í það horf sem full-
nægir kröfum tímans.
Ástæðan er ekki sú, að landbún-
aðurinn hafi ekki getað tekið
nauðsynlegum framförum, heldur
sú að hann fékk ekki það rekst-
ursfé sem var einkaskilyrðið.
Nú fyrst er verið að hefjast
handa um þær framkvæmdir og
framfarir í landbúnaðinum, sem
hefði átt að byrja á fyrir 20—30
árum, sem hefði mátt byrja á þá
með fullum krafti, ef landbúnað-
urinn hefði þá fengið nægilegt
rekstursfé.
Kröggur landbúnaðarins stafa
af því að hann er nú 20—30 ár-
u á eftir á framsóknarbrautinni.
Og bændurnir eru nú á eftir af
því að þeim hefir verið neitað um
rekstursfé.
Bændurnir hefðu getað beitt
sínu pólitiska valdi á undanförn-
um árum til þess að rétta hluta
sinn í þessu efni. þeir hafa altaf
verið fjölmennir á þingi.
þeir gerðu það ekki.
þeir leyfðu það að sjávarútveg-
urinn færi með mestalt það hand-
bæra fé sem bankarnir höfðu yfir
að ráða. Og þeir glöddust yfir
þeim framförum sem sjávarútveg-
urinn tók fyrir þá peninga, sem
honum voru í hendur seldir.
þannig hafa bændurnir íslensku
búið að sjávarútveginum á und-
anförnum árum um þetta mjög
svo þýðingarmikla atriði.
Skuldauppgjafirnar og skulda-
töpin.
það er alkunna að undanfarið
hafa bankamir verið að tapa
mörgum og stórum fjárhæðum
sem þeir hafa lánað atvinnurek-
endunum. Sumpart hafa hlutað-
eigendur orðið gjaldþrota, sum-
part hafa bankarnir samið við
hlutaðeigendur um að þeir borg-
uðu lítinn hluta skuldanna, en
hitt hefir verið gefið upp. þessi
skuldatöp. . og.. skuldauppgjafir
bankanna nema miklu meira en
kjöttollshækkunin í Noregi, vafa-
lítið mörgum sinnum meiru,
það er ennfremur alkunnugt,
hvaðan þessi töp stafa. Mun það
mála sannast að nálega ekkert af
töpum bankanna stafi frá bænda-
stéttinni. Nálega að öllu leyti
stafa töpin af mishepnuðum at-
vinnurekstri við sjóinn og sum-
part af kaupmensku.
Hvað koma þessi töp þessu máli
við?
I fyrsta lagi er þess að minn-
ast að Landsbánkinn er eign allr-
ar þjóðarinnar. það sem sá banki
kann að tapa lendir á baki allrar
þjóðarinnar, bændanna ekki síður
en annara, sem eiga bankann.
I öðra lagi er þess að minn-
ast að landslýðnum í heild sinni er
það ekki óviðkomandi hversu
miklu Islandsbanki tapar, þar sem
landið hefir fengið þeim banka í
hendur margar miljónir króna,
eins og alkunnugt er.
I þriðja lagi og allra helst er
þess að minnast að beina afleið-
ingin af þessum miklu töpum eru
hinir háu vextir, sem enn eru
mjög háir, þótt nú sé verið að
lækka þá. þessa háu vexti verða
bændumir að borga eins og aðr-
ir, bæði af því fé sem þeir kunna
að hafa fengið að láni sjálfir og
af því fé sem bankarnir lána til
bændaverslunarinnar, hvort sem
bóndinn skiftir við samvinnufé-
lag eða kaupmann.
Háu vextirnir hafa gert sitt til
að halda við dýrtíðinni í landinu,
sem lamað hefir stórum allan at-
vinnurekstur.
Skatturinn sem árlega hefir
lagst á bændastéttina undanfarið,
vegna háu vaxtanna er ærið hár.
Sá skattur stafar meðfram af
áðurnefndum töpum, en þau töp
eru landbúnaðinum að öllu leyti
óviðkomandi.
þannig hefir bóndinn orðið að
leggja á sig skatt árlega vegna
mistaka í rekstri sjávaiútvegsins.
Er það þá ekki sanngjaint að
nú verði tekið tillit til sanngjamra
krafa bænda í kjöttollsmálinu?
Ríkisábyrgðin á togurunum.
Á alþingi í fyrra var lands-
stjóminni gefin heimild til þess,
samkvæmt beiðni ýmsra togara-
félaga, að ábyrgjast alt að 200
þús. -kr. af lánum er á sumum
skipanna hvíldi.
Hér var um að ræða stórfeld-
asta atvinnurekstur landsins sem
áður hafði staðið í miklum blóma,
en nú var svo krept að, að sum-
ir atvinnurekendur hans neyddust
til að fara þessa leið.
það var ekki greitt eitt atkvæði
af hálfu bænda á þingi móti því að
ríkið tæki á herðar sínar þessar
stórfeldu ábyrgðir. Bændurnir
töldu það sjálfsagt, þótt vitanlega
fylgdi nokkur áhætta, að láta
slíka ábyrgð í té.
þeir litu svo á, að þar sem a.
m. k. nokkur hluti þessa þýðing-
armikla atvinnuvegar taldi sig
knúðan til að leita þessa stuðn-
ings, þá væri sjálfsagt að láta
hann í té.
Spánarmálið.
það er alkunna að meginþorri
lcjósenda til sveita var eindregið
fylgjandi aðflutningsbanninu. það
er og vafalaust að mikill, mjög
mikill þorri bænda, leit svo á að
að fjölmörgu leyti væri það afar-
viðsjái;verð braut að fara á, að
láta undan kröfum Spánverja í
því máli. því mun enginn dirfast
að neita.
Engu að síður greiða allir full-
trúar bænda á alþingi því atkvæði
sitt að verða við kröfum Spán-
verja.
þeir gerðu það vegna þess að
þeir trúðu ummælum sjávarút-
vegsmanna að sjávarútvegurinn
væri í hættu staddur að öðram
kosti.
Sveitirnar opnuðu sig fyrir
áfengisbölinu vegna sjávarútveg-
arins. þvernauðugar gengu þær
inn á þessa braut til þess að
bjarga sjávarútveginum.
III.
Fleiri dæmi skulu ekki talin að
sinni sem varpa ljósi yfir þessa
hliðina á kjöttollsmálinu. En það
mætti fleiri nefna.
Morgunblaðið og Lögrétta hafa
snúist öfug í máli þessu. Vísir
ritar í líka átt, þótt ekki sé á jafn
háu stigi ósanngimin þar.
En að óreyndu skal því ekki trú-
að að bændastéttin nái ekki rétti
sínum í þessu máli.
Dæmi þau, sem hér eru nefnd
að framan, eru sterk gögn í mál-
inu og það má bæta fleiram við.
Á öðrum stað í blaðinu er vik-
ið að nýjum gögnum sem snerta
hina hlið þessa máls.
það verður aldrei of oft brýnt
fyrir stjórnmálaflokkunum að
hinu pólitiska valdi fylgir og
skylda til að beita valdinu rétt-
látlega. Stéttir þjóðfélagsins verða
að styðja hvorar aðra í lífsbar-
áttunni. Annars er þjóðfélaginu
hætta búin.
Bænd&stéttin hefir sýnt það I
verkinu að hún ann öðrum stétt-
um fulls réttar. Nú ætlast hún til
hins sama í sinn garð í kjöttolls-
málinu.
----o----
Kjöttollurinn
og norsku sjómennirnir.
I fyrradag birtir Morgunblaðið
fregn sem það segir að hafi stað-
ið í mörgum Norðurlandablöðun-
um. Fregnin er svohljóðandi:
„Norskir sjómenn, sem nýlega
eru komnir heim frá fiskiveiðum
við Island, kvarta mjög undan
óbilgirni þeirri, er útlendir sjó-
menn verði fyrir af hálfu ís-
lenskra yfirvalda. Fullyrða þeir m.
a. að fiskiveiðaskipin séu tekin
fyrir utan 3 mílna Íandhelgislín-
una, og að útlend skip séu kraf-
in um hafnargjöld þegar þau leiti
hafnar í neyð, jafnvel þó það sé
fyrir utan brimgarðinn. Að því er
„Arbejder Politiken“ segir frá,
hafa norsku sjómennirnir, sem
heim eru komnir frá íslandi, sam-
þykt á fundi áskoran til stjórn-
arinnar um það, að hún haldi uppi
tolli á íslensku kjöti eins og hún
frekast gæti, til þess að aftra inn-
flutningi þess“. (Leturbreyting
gerð hér).
það liggur nærri að ætla að
þessi frétt hafi óvart vilst inn í
dálka Morgunblaðsins.
þessi fregn kemur sem sé alveg
þvert á móti þeirri skoðun, sem
Morgunblaðið hefir haldið fram í
kjöttollsmálinu.
Tíminn heldur því fram að full
líkindarök séu fyrir því að kjöt-
tollurinn stafi meðfram af ráð-
stöfunum sem íslenska ríkið hef-
ir gert vegna sjávarútvegarins.
Morgunblaðið neitar þessu.
þó er Morgunblaðinu fullkunn-
ugt að þegar síldveiðalöggjöfin
var á ferðinni, hótuðu norsku sjó-
mennimir kjöttolli. Og nú birtir
Morgunblaðið sjálft fregn um það
að norsku sjómennimir skori á
stjórn sína „að hún haldi uppi
tolli á íslensku kjöti í Noregi eins
og hún frekast gæti, til þess að
aftra innflutningi þess“.
Hvernig ætlar Morgunblaðið að
fara að því að halda fast við
þessa skoðun?
Blaðið verður að viðurkenna að
bæði áður og eftir að kjöttollur-
inn er lögleiddur era noi*sku sjó-
mennimir, að heimta tollinn.
Liggur þá ekki alveg beint við að
hinir sömu aðilar hafi og átt a.
m. k. einhvern þátt, beinan eða
óbeinan, í sjálfri lögfesting tolls
in?
það virðist ekki vera hægt að
svara þessari spumingu öðmvísi
en játandi.
Og afleiðing svarsins er sú að
bændastéttin íslenska á ekki und-
ir neinum kringumstæðum að bíða
stórkostlegan fjárhagshnekki á
aðalframleiðsluvöm sinni, kjöt-
inu, vegna löggjafar um síldveiði.
það er skylda ríkisins að bæta
bændastéttinni að fullu það tjón
sem hún býður af þessum orsök-
um, meðfram a. m. k.
----o-----
Að hverju leyti er
B. Kr. svaraverður?
Niðurl.
þungamiðjan í laumupésanum er sú
ósk B. Kr. að öll kaupfélög séu lögð
niður og Sambandið með. Ef draum-
ur kans á að í'ætast, fá kaupmenn
aftur að skattleggja alla íslendinga
með óþörfum milliliðsgróða.
En um þessi stóru gömlu fyrirtæki
veit B. Kr. sama sem ekki neitt, eða
sér alt eins og í þoku. Hatur hins
ellihnigna „kramara", eins og Lög-
rétta nefndi hann fyrrum, lamar
dómgreind hans þegar komið er inn
á þessi svið. Hann er í þessu efni
neðan við það að hægt sé að tala við
hann á alvarlegan hátt. Maður sem
vill leggja niður fyrirtæki, sem mörg
þúsund menn hafa verið að reisa
áratugum saman, verður að þekkja
sögu og þróun þessara fyrirtækja.
í siðasta blaði var sýnt að B. Kr.
veit ekki nema tóma vitleysu um
Sambandið. Og af þvi sem hann tal-
ar um erlend samvinnufyrirtæki, eins
og Hovedstadens Brugsforening, er
auðséð, að hann veit ekkert í þeim
efnum heldur.
það má teljast fáránleg dirfska
af manni i kringumstæðum B. Kr. að
leggja út i krossferð um algerða tor-
týming samvinnufélagsskapar á ís-
landi, með fáfræðina eina saman og
ósigrana úr „kaupfélagsskap" fyrir
Árnesinga, til stuðnings.
En utan um þessa undirstöðuvit-
leysu i laumupésanum eru ýms ein-
stök atriði, mest samtýningur úr
rabbi heiðursfólks í Rvík, sem hímir
yfir afgreiðslu, dómar þess um kaup-
félögin. þessum atriðum má svara,
þvi að þau eru þó að minsta kosti
hleypidómar allfjölmennrar stéttar.
Og þar mun gengið svo af „öreigan-
um“ dauðum, eins og vant er, að
hann óski þess sárlega, að hafa spar-
að þessar 2500—3000 „gullkrónur",
sem hann af fátækt sinni hefir lagt
i pésann.
Af því að pési B. Kr. varð til, var
sendur út og er slíkt endemisverk,
sem almenningi er nú kunnugt, hefir
þótt hæfilegt að rifja upp fyrir al-
menningi hin gömlu og nýju frum-
hlaup B. Kr. móti samvinnufélögun-
um, og hvað þeir, sem þektu hann
best, eins og Lögrétta, málgagn
Heimastjórnarflokksins, hugsaði um
hann meðan hann var í fullu fjöri.
þar á cftir munu bæði stjórn Sam-
bandsins og einstakir samvinnumenn
láta B. Kr. fá að kenna aflsmunar
einu sinni enn. J. J.