Tíminn - 07.10.1922, Blaðsíða 1

(S>)Ctíbtel
og afgvei&slumafiur Cimarts cv
5 i g u r g e i r $ v i f> r i f s f o n,
Sambanbsbústnu, Heffjapíf.
2\fQrei&öía
Címans cr í Sambanbsfyúsinu.
COpitt baglcga j)—\2 f. I?
Simi 4%-
YI. ár.
Rejkjavík 7. október 1922
42. blaó

<®>- -xgs- <$»■ -*í> •<&- -«es- -Jgs- -<ís- <3> -^- <^E>-
9&ars'
NAVY CUT
CIGARETTES
Kaldar og Ijúífengar.
Smásöluverð 65 aura
pakkinn, 10 stykki.
4
*
4»
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.
*
♦
♦
♦
♦
♦
♦
❖
♦
♦
Frá íandssímanum.
Á morgun, 1. október, verða opnaðar tvær 3. flokks landssíma-
stöðvar, á Hvanneyri í Andakílshreppi og Narfeyri í Skógarstrandar-
hreppi.
Prá og með deginum á inorgun, 1. október, læklca talsímagjöld
eins og hér segir:
35 aura gjaldið lækkar niður í 25 aura
50 —
75 —
125 —
175 —
250 —
300 —
400 —
- 35 —
— - 50 —
— - 75 —
— - 100 —
- 150 —
— - 175 -
— - 225 —
Reykjavík, 30. september 1922.
1 il Isilri.
I.
pað hefir áður verið áætlað hér
í blaðinu, með bestu manna yfir-
sýn, hversu miklu kjöttollshækk-.
unin muni nema í heild sinni fyr-
ir bændastéttina.
Hitt er eigi síður fróðlegt að
reyna að gera sér grein fyrir
hversu hár sá skattur muni vera
á hvern einstakan bónda að með-
altali.
J>að mun þá láta nærri að með-
albóndinn selji 60 fjár. Meðal-
þunga kjötsins má áætla 14 kg.
Kjötþunginn þá allur 840 kg. Nu
er tollhækkunin 15 aurar á kg.
Eftir þessu verður þá skatturinn
af tollhækkuninni. sem. legst á
hvern bónda að meðaltali 126 kr.
Hvað munar þetta miklu hlut-
fallslega af öllum þeim tekjum
sem bóndinn hefir af afurðasölu?
Kjötverðið utan Reykjavíkur-
markaðsins verður ekki áætlað
hærra, eftir útlitinu, en 90 aurar
á kg. Andvirði kjötsins, sem með-
albóndinn selur, 840 kg., verður
þá 756 kr.
Gærurnar áætlast 180 kg. og
verðið kr. 1,30 á kg. Nemur sú
upphæð 234 kr.
Ullina sem meðalbóndinn selur
af fénaði sínum má áætla 80 kg.
og verðið kr. 2,50 á kg. Sú upp-
hæð nemur þá 200 kr.
Afurðasaja . meðalbóndans. af
f járbúinu verður þannig alls áætl-
uð á kr. 1190,00.
Nú er það alkunnugt að hrossa-
sala er nálega engin í ár, og auk
þess eni það ekki nema fáar sveit-
ir nú orðið sem selja nokkuð sem
heitir af hrossum.
Um langflesta bændur gildir
það nú, að ekki er um aðrar af-
urðir að ræða en sauðfjárafurðir,
sem seldar eru burt af heimilinu.
þai-afleiðandi gildir þáð um
mikinn þorra bænda að skattur-
inn af kjöttollshækkuninni nemur
um það bil 10% — tíu af hundr-
aði — af öllum þeim tekjum sem
bóndinn hefir af afurðasölu burt
af heimilinu.
pá er menn gera sér þetta ljóst,
skilst mönnum það fyrst fyllilega
hversu alvarleg tíðindi þetta eru
fyrir bændastéttina íslensku.
Slíka nýja tíundagreiðslu eiga
íslenskir bændur nú að undir-
gangast, ofan á alt sem á undan
ei gengið.
Og er þess ekki síst að minn-
ast að tollurinn skellur á að óvör-
uf, eftir að bændur hafa ráðið til
sín vinnukraft, samið um kaup-
gjald o. s. frv.
það má geta þess um leið til
fróðleiks, að ekki "mun fjarri lagi
að áætla að „brúttó“ tekjur af
einum togara séu 400,000 kr. Tíu
af hundraði af þeirri upphæð eru
40,000 kr.
Vitanlega er þetta ekki sam-
bærilegt að öllu leyti.
En einhversstaðar myndi braka
í og' það myndarlega, kæmu þeir
atburðir fyrir, óvænt og svipaðs
eðlis, sem kjöttollshækkunin, sem
hefðu í för með sér 40 þús. kr.
nýjan skatt á hvern einasta tog-
ara. pað myndi braka í einhvers-
staðar og það ætti að barka í ein-
hversstaðar, því að undir slíkum
kringumstæðum á þjóðfélagið að
styrkja atvinnuvegina alveg sér-
staklega, Og eins og sýnt var
fram á í síðasta blaði hefir þjóð-
félagið þegar farið inn á þá braut
að gera alveg sérstakar ráðstafan-
ir fyrir sjávrútveginn undir slík-
um kiingumstæðum.
Bændurnir geta ekki gripið til
svipaðs ráðs sem þess að binda
togarana við hafnargarðinn mik-
inn hluta ársins.
En hver verður framtíð hins ís-
lenska þjóðfélags ef fjölmargir
bændur verða innan skamms að
gefast upp við búskapinn og flytja
annaðhvort til Reykjavíkur, eða
láta tælast af forgyltum tálvon-
um vestan um haf?
II.
það er vitanleg't að norski mark-
aðurinn er enginn framtíðarmark-
aður fyrir aðalframleiðsluvöru ís-
lensku bændanna: kjötið. það
vantai’ nú ekki nema 10% á það
að norsku bændurnir fullnægi
kjötþörf Noregs. Og' vitanlega er
kjöttollshækkunin eitt af mörgu
sem nú er gert þar í landi til að
herða á bændunum að fullnægja
kjötþörfinni algerlega.
Kjöttollshækkunin er ný og
þörf og næsta alvarleg áminning
um hættuna að hafa svo þröng-
an markað fyrir þessa vöru og rík
hvöt um að afla nýs markaðar,
allra helst þess markaðar, sem tek
ið gæti við kjötinu nýju.
það verður að leggja á það af-
arríka áherslu að alt verði gert
sem unt er að gera í þessu efni.
En þrátt fyrir miklar og marg-
víslegar tilraunir hefir það ekki
tekist enn. Og' það er alveg víst
að í háust verður aðalmarkaður-
inn enn í Noregi og engin viss von
er um að það breytist mjög bráð-
lega.
þessvegna eru það napurkaldar
kveðjur, þegar Morgunblaðið og
Lögrétta benda bændum nú á lif-
andi innflutning til Englands. það
er eins og að vísa þeim manni á
kjötkatla Egyptalands, sem er að
verða hungurmorða á Geirfugla-
skeri.
Spurningin sem fyrir liggur nú
í haust, sem krefst svars þegar 1
stað, er þessi:
Ætlar þjóðfélagið að sinna rétt-
látum kröfum bænda um fullan
stuðning í kjöttollsmálinu þar sem
fyrir liggja eftirfarandi ómótmæl-
anlegar stáðreyndir ?
1. Að þjóðfélagið, ekki síst með
stuðningi bænda á þingi, hefir bú-
ið svo stórum vel að sjávariitveg-
inum undanfarið sem sýnt hefir
verið hér í blaðinu, og nú alveg
nýlega, sömuleiðis með stuðningi
bænda, gert alveg sérstakar lög-
gjafarráðstafanir til þess að forða
sjávarútveginum við áfelli.
2. Að sterk líkindarök eru fyr-
ir því að kj öttollshækkunin stafi
af ráðstöfunum sem íslenska rík-
ið hefir gert vegna sjávarútveg-
arins, sem landbúnaðinum eni al-
veg óviðkomandi.
3. Að tollhækkunin skellur á al-
veg að óvörum, eftir að bændur
hafa ákveðið lcaupgjald og nemur
10% af tekjum mikils þorra með-
albænda af afurðasölu.
Og því skal haldið fram hik-
laust og afdráttarlaust:
Að þáð muni vera óheyrilegt
og ókunnugt í nokkru siðuðu landi
að ríkið láti slíkt áfelli á annan
aðalatvinnuveginn áfskiftalaust,
þar sem alt er svo í pottinn búið
sem hér er.
----o----
Jón, þorleifsson málari hefir
opriað málverkasýningu í Good-
templarahúsinu.
Dönsk og íslensk
1‘jáiTíiálíisíjórn.
pegar upp komst um hið mikla
tap í Landmandsbanken, hjálpaði
danska ríkið með forgangshlutum.
Sejtti gamla bankaráðið undir
rannsókn og skipaði nýja menn til
að stýra bankanum. Tap bankans
lenti á gömlu hlutabréfunum. þau
ganga nú manna á milli fyrir 15
kr. 1000 kr., þ. e. eru alveg verð-
laus. Danir hefðu getað farið
öðruvísi að: Lofa öllum þeim, sem
höfðu sett bankann í vandræði,
að stjórna honum áfram. Gera
alt til að bjarga gömlu hluthöfun-
um. Lofa bankanum að hafa
1—2% hærri útlánsvexti en öðr-
um bönkum og vinna tapið þann-
ig upp á almenningi í landinu. Að
Danir eklú gera þetta er blátt
áfram af því að þeir eru ekki
nógu þroskalausir. peir hafa ekki
nógu litla þekkingu og nógu lít-
inn manndóm til að fara þann-
ig að.
Hér á landi er alt öðruvísi far-
ið að. íslandsbanki hefir með
geysiháum vöxtum grætt mikið
árið sem leið, og þar með boi'gað
á 3. miljón af tapi sínu. En tap-
ið átti fyrst og fremst að lenda á
hluthöfunum, alveg eins og við
Landmandsbanken. þeir áttu bank
ann. þeir höfðu fengið gróðann
meðan gróðinn var. peir höfðu
stjórnað bankanum.
Baráttan um viðreisn Islands-
banka hlýtur að snúast fyrst og
fremst um það, hvort tapið á
skuldum eigi að koma á hluthaf-
ana, eða bankinn að vinna það
upp með óeðlilega háum vöxtum
á landsmönnum. Landsbankinn
hefir lækkað vexti sína í 6%. Is-
landsbanki vill ekki fylg'ja með,
og er í 64/2%. þó hefir hann seðla
landsins og ríkislánið.
pingið og landsstjórnin hefir
eitt vopn til að leggja hluthafa
bankans undir íslenska málstað-
inn. það getur gert seðla Islands-
banka innleysanlega. pá verður
bankinn að taka annað viðhorf,
unna landinu forgangshluta, og
fullra yfirráða um stjórn bank-
ans. Takist þetta ekki, er það af
því, að þjóðfulltrúana skortir
manndóm til að gæta réttinda
þjóðarinnar. J. J.
----o--
Uppreisn
í Barnaskóla Bevkjavíkur
Skólanef nd Reykj avíkur hef ir
ráðið sérfróðan mann í kenslu-
málurn til að vera námsstjóra í
barnaskólanum næstu tvö ár.
Fjórir af fimm skólanefndar-
mönnum voru samhuga um þessa
ráðstöfun. Formaðurinn Jón
Ófeigsson, Gunnlaugur Claessen
læknir, frú Laufey Vilhjálmsdótt-
ir og þorvarður þorvarðarson
prentsmiðjustjóri. Á móti var Jón
þorláksson kaupmaður. Stjórnar-
ráðið félst á tillögur meiri hlut-
ans, eins og auðvitað var skylda
þess. Skólastjórinn er orðinn gam-
all maður, en skólinn afarstór og
hefir vei'ið í megnu ólagi í mörg
undanfarin ár, og í mörgu mikið
á eftir sumum öðrum minni skól-
um hér á landi. Kenslutæki öll
bæði lítil og ófullkomin, og ein-
liver þrái móti því að bæta úr því.
þannig eyddu forráðamenn skól-
ans fé, sem bærinn lagði til skóla-
áhalda, í skólaborð og beklci. Um
sama leyti var svo eitt eða tvö
íslandskort til handa yfir 1000
bömum! Kenslan hefir ekki ver-
ið samræma milli bekkjanna,
flokkun barna eftir hæfileikum og'
þekkingu í frámunalegu ólagi, og
ékkert gert frá hálfu skólastjórn-
arinnar til að koma gagnlegum ný-
ungum í kensluaðferðum inn í
skólann. Skólanefnd ætlaði náms-
stjóranum að byrja á þessum end-
urbótum: Bæta kensluaðferðir,
flokkun barnanna, sjá um að-
di’ætti á nýtísku kensluáhöldum
o. s. frv. Námsstjórinn var ein-
göngu skipaður til að bæta
stærsta skóla landsins. Engum var
gert mein með þessari ráða-
breytni, nema þeim, sem af óskilj-
anlegum ástæðum kunnu að óska
þess að skólinn héldi áfram að
vera í ófremdarástandi.
En þegar skólinn á að byrja
gerast þau býsn, að skólastjórinn
Morten Hansen þverneitar að
hlýða skólanefnd, neitar að náms-
stjórinn megi koma í skólann,
þótt hann hafi í höndum fullkom-
ið erindisbréf frá skólanefnd bæj
aiins. Morten Hansen er gæfur
maður og ellihniginn. Honum
hlýtur að vera mjög móti skapi að
stíga þetta óafsakanlega spor.
Menn þykjast líka vita, að hann
sé knúinn áfram af 2-—3 af undir-
mönnum sínum, sem aldrei hafa
sýnt áhuga á nokkurri framför
við barnaskólann, m. a. staðið
móti ]iví að þar væri bygt bað-
húsið, sem nú er verið að ljúka
við, fyrir forgöngu þeirrar sömu
skólanefndar, sem valdi Stein-
grím Arason sem kenslustjóra.
Skólanefndin hefir viljað gera
alt sem í hennar valdi stóð, til að
bæta barnaskólann. þegar nú að
yfirmaður skólans neitar að hlýða,
er ekki annað sýnilegt en að
hann hljóti að leggja niður starf
sitt, viljugur eða nauðugur. Og
friður getur tæplega komist á í
þessu máli fyr en búið er að losa
barnaskólann við þann litla en
óþarfa hluta af kennraliðinu, sem
hefir komið þessu hneikslismáli af
stað. J. J.
-----o----
Moigimblaðið og kjöttollurinn.
Einhver sem kallar sig „Bóndi“
ritar í Morgunblaðið um kjöt-
tollsmálið móti Tímanum. það er
ekki ómaksins vert að svara
greininni. En hlálegt væri það,
þótt Tíminn vilji ekki leggja trún
að á, ef satt er, sem suma grun-
ar, að varalandkjörni Morgun-
blaðsþingmaðurinn, Sigurður bú-
fræðingur, sé höfundur greinar-
innar. Maklega væri þá launað
þeim fáu bændum sem létu glepj-
ast á Morgunblaðslistanum. En
vitanlega getur ekki verið um
marga ,,bændur“ að ræða sem
rita í Morgunblaðið um þetta mál.
Skorar Tíminn á Morgunblaðið að
létta þessum grun af þeim vara-
landkjörna, ef svo er að hann sé
ekki höfundur greinarinnar. Munu
hans raunir nógar, þótt ekki sé
honum það kent, sem hann er
saklaus af.
Bræðurnir Eggert Stefánsson og
Sigvaldi Kaldalóns læknir hafa
haldið hljómleika undanfarið í
Nýja Bíó. Voru öll lögin eftir Sig-
valda og hann lék undir söng
Eggerts. Einróma lof gátu þeir
sér báðir bræður og er langt síð-
an hljómleikar hafa verið haldn-
ir hér í bæ sem náð hafa meiri og
almennari hylli.
Morgunblaðið ber ekki á móti
því að það hafi fengið „styrk“
frá hinu „íslenska“ steinolíufélagi,
til skrifanna um steinolíumálið.