Tíminn - 21.10.1922, Page 1

(ðjaíbtei
og afijretíislumaöur Cimarts er
Stgurgetr ^ri&rifsfon,
Sambanðsfyúsinu, SeYfjauíf.
iAfcjrexfcsía
íímans er í Sambanbsljúsinu.
©pin baglega 9—(2 f. b
Sími 496.
VI. ár.
Iteykjavík 21. október 1922
44. blað
ffiears*
NAVY CUT
CIGARETTES
Kaldar og Ij úffengar.
Smásöluverð 65 aura
pakkinn, 10 stykki.
♦
4* ♦
LONDON.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Fyrir síðasta alþingi voru þing-
málafundir háðir víðsvegar um
land og á langflestum voru samd-
ar eindregnar tillögur til alþingis
um sparnað í húshaldi ríkisins.
pað er engum vafa undirorpið,
að tillögur þessar lýsa afaralmenn
um vilja íslenskra kjósenda í
þessu efni.
Sá sannleikur er svo einfaldur
og ótvíræður, að þjóð sem ekki
telur nema tæpar 100 þús. sálir,
verður að gæta hins mesta hófs
um opinbert starfsmannahald. En,
því miður, verður ekki um það
deilt, að embættismannafjöldinn
íslenski er langt úr hófi fram.
'pinginu síðasta var það starf
ætlað að stíga a. m. k. fyrstu spor-
in til þess að koma á meiri sparn-
aði á þjóðarbúinu.
• þinginu auðnaðist ekki að stíga
þau spor. svo neitt gagn væri að.
Ástæðan var ekki sú, að vilja
til .þess vantaði hjá einstökum
þingmönnum. En hitt skorti ger-
samlega að nokkurt fast kerfi eða
skipulag væri á hinum einstöku
sparnaðartillögum og þessvegna
tókst andstæðingum sparnaðar-
stefnunnar að drepa alla sparnað-
arviðleitni á þessu sviði.
Tíminn hafði lagt til að skipuð
yrði sparnaðarnefnd sem ynni
kauplaust og bæri fram samstæð-
ar tillögur um sparnað á þjóðar-
búinu. þeirri tillögu var ekki sint.
þingið skipaði að vísu sparnaðar-
nefnd innan þingsins, en hana
skipuðu menn hlaðnir þingstörf-
um, svo að engin von var til að
sú nefnd gæti borið fram nægi-
lega samstæðar og þrauthugsaðai*
sparnaðartillögur.
þetta er ein aðalástæðan til þess
að ekki hefir enn verið fullnægt
hinni almennu kröfu þjóðarinnar
um sparnað.
þingið tók það ráð að vísa flest-
um sparnaðartillögunum til stjórn-
arinnar. Eins og málinu var kom-
ið var þetta eina ráðið. Og stjórn-
in marglýsti því yfir að hún myndi
bera fram og leggja fyrir næsta
þing róttækar tillögur um sparn-
að á þjóðarbúinu.
Tíminn bar enn fram tillögur
um ólaunaða sparnaðarnefnd
stjórninni til aðstoðar. Af hálfu
Framsóknarflokksins bar mið-
stjórn hans þessia tillögu frarn við
stjórnina og lagði hina allra
mestu áherslu á að verulega mikill
og alvarleg vinna yrði í það lögð
að bera fram róttækar og vel rök-
studdar tillögur í þessu efni.
því ráði var enn hafnað. Og af-
leiðing þess er sú að ábyrgðin
hvílir á landsstjórninni og á lands-
stjórninni einni að bera fram rót-
tækar og vel rökstuddar sparnað-
artillögur fyrir næsta þing.
Stærsti flokkur þingsins, Fram-
sóknarflokkurinn, mun. krefjast
þess alveg afdráttarlaust að slík-
ar tillögur komi fram: samstæð-
ar sparnaðartillögur um mjög
verulegar niðurfærslur á kostnaði
af embættismannahaldi landsins.
Eitthvert smákrukk hingað og
þangað, er alveg þýðingarlaust.
Embættismannabáknið er orðið
það farg á þjóðinni að það þarf
að beita hnífnum fast og hlífðar-
laust til að skera niður öll em-
bætti sem • ekki eru bráðnauð-
synleg.
Að svo stöddu skal það ekki
dregið í efa að slíkar tillögar verði
bornar fram. þó að ekki hafi neitt
verulega um það heyrst enn að
slíkar tillögur væru á leiðinni, þá
er hins að minnast að enn eru
nokkrir mánuðir til þings.
En stórum viðkunnanlegra væri
það, ekki síst um slíkt mál sem
þetta, að núverandi landsstjórn
hefði ekki þann sið fyrri stjórna,
að halda frumvörpum sínum og
tillögum leyndum þangað til á
þing kemur. —
Fari svo, að tillögur stjórnar-
innar reynist ekki nægilega rót-
tækar í þessu efni mun Fram-
sóknarflokkurinn á þingi telja það
skyldu sína að bera fram róttæk-
ar sparnaðartillögur. því að undir
öllum kringumstæðum verður að
knýja þingið til að taka skýra af-
stöðu til róttækrar sparnaðar-
stefnu.
Kosningarnar standa svo fyrir
dyrum þegar að þinginu loknu og
náist ekki samþykki næsta þings
á hinum róttæku sparnaðartillög-
um þá skulu kosningarnar snúast
um það og þá skal það koma í
ljós hvort þjóðarviljinn er ekki
nógu sterkur til að þvinga vilja
sinn í gegn, með kosningu nægi-
lega margra samstæðra þing-
manna til að lögfesta sparnúðar
tillögumar.
----o---
Héraðsskólí
Suðnrlauds.
Stærsta samfelda gróðurlendi
landsins liggur milli Hellisheiðal•
og Seljalandsmúla. Á því svæði
gætu allir íslendingar lifað góðu
lífi af ræktuðu landi. Menn búast
við að þangað verði lögð eina
járnbrautin, sem núlifandi kynslóð
getur búist við að sjá reista hér
á landi. þar er verið að gera tvö
hin mestu áveitufyrirtæki, sem
framkvæmd hafa verið á íslandi.
þar má bjai’ga geysimiklu landi
undan jökulám og sandfoki, ef
þjóðin vill. Að öllu sjálfráðu ætti
fólki að fjölga stórkostlega á Suð-
urláglendinu á næsta mannsaldri
og þar að hefjast margskonar
framfarir í ræktun og framleiðslu.
Annað atriði, sem kemur til
greina, eru sívaxandi áhrif hinn-
ar erlendu menningar eða menn-
ingarleysis, sem leiðir af nábýli
við Reykjavík. Hinni fomu sveita-
menningu er mest hætta búin í ná-
býli við Reykjavík. Nú þegar er
stöðugur fólksstraumur með bif-
reiðunum austur yfir fjall, og
myndi fara stórurn vaxandi, ef
farkostur yrði greiðari og ódýr-
ari með járnbraut. þetta inn-
streymi úr bænum hefir vitaskuld
marga kosti. í svo stórum hóp
verða jafnan margir, sem hverju
héraði er fremur bót en skaði að
fá fyrir gesti. En hinir koma líka,
og öllu fremur, sem aðeins flytja
með sér óhófseyðslu, og menning-
arleysi hinna nýríku.
Suðurláglendið hefir enga
mentastofnun fyrir sig. Haukadal-
ur, Skálholt og Oddi eru nú fy.rir
löngu hætt að vera andlegar
gróðrarstöðvar. Og engar nýjar
hafa komið í staðinn. Á því svæði
þar sem fyrst koma miklar verk-
legar framfarir í sveit, verður að
leggja sérstaka alúð við ræktun
fólksins. Og þar sem hin dansk-
reykvíska millibilsmenning leitai’
mest á, er skylda þjóðfélagsins að
styrkja sveitamenninguna alveg
sérstaklega.
það þarf sem fyrst að hefjast
handa með skólastofnun austan-
fjalls, helst í vor sem kemur, því
að vel má byrja í litlum stíl. Land-
ið getur vel lagt til jörð. Sam-
skotafé nokkurt er nú þegar til
eystra, sem safnað var í þessu
skyni. Hugsanlegt er að ung-
mennafélagar vildu gefa ofurlítið
af vinnu. Hvernig landssjóður
getur, sér að meinfangalausu, lagt
fram nokkuð til byggingar hór-
aðsskóla austanfjalls og víðar á
landinu, mun síðar sýnt fram á
með grein hér í blaðinu. Aðalat-
riðið er það að fá fljótt stóran og
góðan skóla á Suðurlandi. Hann
á að vera óaðskilj anlegur þáttur
í þeim framförum, sem þar er
verið að hefja. J. J.
----0—
Aukínn
drykkjuskapur
Engum getur dulist það að
drykk j uskaparóregla hefir stór-
kostlega farið í vöxt hér í bæn-
um síðan „spönsku vínin“ tóku að
flytjast. En hitt er jafnvíst að
það er ekki nema nokkur hluti
drykkjuskaparins sem stafar af
spönsku vínunum. Kunnugir segja
að lyfseðlagjafir lækna á áfengi
hafi alls ekki minkað. Og hitt er
á allra vitorði, að síðan farið var
að flytja inn „spönsku vínin“ hef-
ir smyglun sterkari drykkjanna
íarið stórkostlega í vöxt.
Andbanningar fullyrtu það hvað
eftir annað fyr á árum að smygl-
un rhyndi hætta ef leyfð væru
„léttu vínin“. Sú fullyrðing hefir
reynst argasta tál eins og alt ann-
að úr þeirri átt. Reynslan hefir
þegar sýnt það gagnstæða. I
skjóli „léttu vínanna“ verður það
miklu hægara að smygla sterk-
ustu drykkjunum. Og læknarnir
sýna sama örlætið og áður.
Yfirvöldin virðast hafa kastað
frá sér þeirri litlu viðleitni um
eftirlit sem áður var knúð fram
af bannmönnum. Sofa þau nú fast-
ari svefni en nokkru sinni áður.
Enda er ekki hægt að mæla á
móti því að nú er miklu erfiðara
en áður að framkvæma eftirlitið.
Drykkjuskapurinn vex óðfluga
og enn á hann vafalaust eftir að
vaxa mikið. Afleiðingar hans
koma jafnáreiðanlega og nótt fylg
ir degi.
Á næsta þingi mun það standa
til að löggjafarnir -lýsi blessun
sinni yfir öllu saman og lögfesti
um leið rétt útlendra þjóða, meiri
máttar, til að segja okkur fyrir
um það, íslendingum, hvernig við
eigum að stjórna landi okkar og
benda okkru inn á nýjar leiðir til
að keppa eftir meiri mannúð og
siðferði með Bakkus konung í
stafni þjóðarskútunnar íslensku.
---0---
Hugsunarólag B. Kr.
Frh.
8. (bls. 9). B. Kr. segir: „það er
kunnugt, að maðurinn getur ekki svo
að verulegt lið sé að gefið sig við
margskonar störfum". I-Ivað mikið lið
hefir þá verið að B. Kr. sem skóara,
leðursala, „kramara" (sbr. dóm
Lögr.), námumanni, bankastjóra,
simafræðingi, vega- og járnbrautar-
fræðingi, tónsmið, kaupfélagsætu o.
s. frv.? þvi þegir ekki karlanginn um
dreifing krafta, úr því að hann sjálf-
ur hefir leyft sér að gutla í óskyld-
um störfum? — En að því leyti sem
þessi sjálfssnoppungur B. Kr. á líka
að ná til kaupfélagsmanna, verður úr
ásökuninni hláleg vitleysa. Félags-
menn i kaupfélagi eyða 1—2 dag-
pörtum árlega i deildarfundi, full-
trúar lítið eitt meira. Starfsfólk kaup-
félaga er „sérfrótt" betur en flestir
kramarar, og gcfur sig venjulega við
þvi einu starfi æfilangt.
9. (bls. 10). Til áréttingar bætir höf.
við: „þessvcgna skiftist iðnaðarstétt-
in í ótal greinar, einn er trésmiður,
annar skósmiður, þriðji úrsmiður o.
s. frv.“ — Ilvað vill B. Kr. sanna
með þessum almennu setningum,
nema það, sem margir vita, að hann
hefir lært eina þessa iðn, og af hé-
gómaskap yfirgefið liana til að fást
við verk, sem hann ekki kunni neitt
til.
10. (I)ls. 10 og 11). Um gróða kaup-
manna segir höf.: „það þykir svo
sjálfsagt að hann lifi á hinum stétt-
uiium". Ennfremur að ef stétt eða
einstaklingur vill ckki láta lifa á
sér, þá kemur að því, að „sá hugs-
unarháttur ríður í beran bága við
eðli hinnar nauðsynlegu verkaskift-
ingar — og kærleikslögmálið. — Sam-
skifti stéttanna verður að byggjast
á kærleika“. — B. Kr. finnur hér að
„kærleikslögmálið“ sem hann ekki
skilgreinir nánar, sé i þvi fólgið, að
einn lifi á öðrum. Tígrisdýr og há-
karlar uppfylla fyllilega þetta sið-
ferðisboðorð höf. Skifti þeirra við
máttarminni dýr byggjast á þeim
kærleika, að lifa á þeim veikari og
máttarminni. Skritið er það, að þeg-
ar B. Kr. talar um að efnast, minn-
ist liann ekki á, að það verði gert
með heiðarlegri vinnu í sveita sins
andlitis, sem er liin gamla hugsun
heiðarlegra manna, sem breyta gæð-
um náttúrunnar í auð með vinnu
sinni. Nei. Gróðamöguleikar hans eru
bygðir á því „að lifa á öðrum“. í
þessu kemur fram tvennskonar hugs-
unarháttur. 1. Milliliðsins, sem hrifs-
ar til sín meira og minna af verði
vörunnar um leið og lnin er á leið
frá framleiðanda til neytanda. 2.
Sníkjudýrið, sem lifir á náðarbrauði
hjá fátækri þjóð.
11. (bls. 11). „Og vegna þekkingar-
leysis almennings á atvinnuvegunum
— — opnast möguleikinn fyrir fjár-
brallara og lýðskrumara að gera at-
vinnuvegina tortryggilega og vekja öf-
undina“. Hér hneigir höf. sig frammi
fyrir stórum spegli, eins og i hinum
10 bréfum, þar sem hann vottar sjálf-
um sér þakklæti og aðdáun.
það eru einmitt „fjárbrallarar" og
„lýðskrumarar" sem af þekkingar-
leysi breiða út rógburð og lygasögur
um kaupfélögin og Sambandið. þeir
reiðast því, að til skuli vera menn
i landinu, sem ekki vilja vera æti
„hákarlanna" eftir „kærleikslögmál-
inu“. Öfund þeirra vaknar af ímynd-
uðu fjártapi. þekkingarleysið og öf-
undin hleypir þeim út í sífelda róg-
mælgis-starfsemi móti stofnunum,sem
ekki leita á aðra, og aðeins verja sig
móti ásælni og • yfirgangi „kærleiks-
hákarlanna".
12. (bls. 12). B. Kr. segir þar að sú
verkaskifting sé æfagömul, „að viss-
ir menn eða hlutafélög geri sér að
atvinnu að fara með verslun lands-
ins og gera sig færa um að jjeta
það“.
Nú kastar karl af sér gærunni.
Kaupmenn og hlutafélög geri sig færa
um o. s. frv. Kaupmenn eru á eng-
an hátt færari um verslunarrekstur-
inn en sérmentaðir starfsmenn sam-
vinnufélaga, sem vinna að starfinu
æfilangt, eins og tiðkast bæði liér og
erlendis. En að hlutafélög geri sig
fær um! Hvað eru hlutafélögin nema
framlagðar peningalirúgur,sem kaupa
þekkinguna og starfsaflið sem þarf
til að reka fyrirtækið? Tölcum
„Standard Oil“ og íslandsbanka.
Ilvorttveggja eru hlutfélög sem hafa
rekið hér atvinnu. Öðru þessu félagi,
íslandsbanka, þjónaði B. K. opinber-
lega með pésum og atkvæðum á
þingi, fyrst eftir að hann braut
„verkskiftingarlögmálið" og yfirgaf
þá einu iðn, sem hann hefir numið,
og ætlaði að drepa Landsbankann og
fela dönskum Gyðingum seðlaútgáf-
una og alveldi í peningamálum í
heila öld. Heldur B. Kr. að hluthaf-
arnir í þessum félögum hafi gert sig
færa til að versla með peninga og
steinolíu á íslandi? Víst ekki. Gagn-
vart íslandi hafa þeir vitanlega enga
umhyggju aðra en þá að fá sem
hæstan arð af fé sinu. Og íslending-
ar vita hverjir borga.
Innræti B. Kr. sést best á því að
hann telur lilutafélög geta annast
verslun en ekki kaupfélög. Munur-
inn er sá, að hlutafélög leitast eft-
ir mætti við að græða á öðrum, vegna
manna, sem leggja fé í fyrirtækin,
en samvinnufélögin leitast við að láta
ekki féfletta framleiðandann, heldur
að hann fái vörur og verkakaup með
sannvirði. það má af þessu sjá að
B. Kr. er varla sjálfrátt. Öll þau
form, þar sem eðli hákarls oq tigris-
dýrs fá að njóta sín, virðast vera
honum kær. Frh. J. J.
----0-----
Skipströnd. Tveir enskir togar-
ar hafa strandað hér við land ný-
lega: Annar við Rauðanúp á Mel-
rakkasléttu, hinn við Kalmans-
tjörn á Reykjanesi. Mannbjörg
varð af báðum.