Tíminn - 21.10.1922, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
143
„stoppa" mig, svo að eg leiddi
ekki þessa alþektu skoðanasystur
gömlu guðfræðinganna lengra
fram á sjónarsviðið. En þegar
eg var búinn að koma honum í
skilning um, að hér var um and-
lega dóttur „hinnar sannlútersku
evangelisku íslensku þjóðkirkju“
að ræða, gengst hann þegjandi
við frændseminni. Býst eg helst
við því, að hr. Á. G. myndi verða
að lokum fáanlegur til að veita
Jóku alla þá virðing, sem hann á
völ á, ef við héldum deilum þess-
um áfram dálítið lengur.
En nú er eg kominn að aðal-
árangrinum, sem orðið hefir af
greinum mínum.
Ritstjóri Bjarma nefnir nokkra
gamalguðfræðinga, er hafa haldið
því fram við fólkið, að sumir
menn mundu lenda í helvíti og
verða þar um aldur og æfi. En
hann segir jafnframt, að þeir hafi
ekki trúað þessu sjálfir. Hann
segir: „Menn voru þá (þ. e. á
17. og 18. öld), eins og sumir eru
enn, svo afar hræddir við að fólk
mundi verða enn andvaralausara,
ef farið væri að minnast á nokk-
urn möguleika til afturhvarfs í
öðru lífi“.
Svo klykkir hann út með því að
vitna í ummæli eftir þýskan prest,
sem er dáinn fyrir fáum árum.
Hann segir um afturhvarfið eftir
dauðann: „það er uxi, sem vonar
það ekki, en asni sem kennir
slíkt“.
þarna fengu gömlu guðfræðing-
arnir þokkalega ádrepu. SUkan
vitnisburð hefir þá lengi vantað.
Eftir þessum skjölum að dæma,
eru þeir eins og örgustu „pólit-
isku“ íoddarar. þeir kenna söfn-
uðum sínum þvert á móti því sem
þeir trúa sjálfir. Eða ætla þeir
að teyma menn til sannleikans á
tjóðurbandi lýginnar það er sem
þeir hafi tileinkað sér kjörorð
þau, er Jesúítum hafa verið eign-
uð, þeim til svívirðingar: „Til-
gangurinn helgar meðalið“. Hefði
eg eða mínir líkar komið fram
með þessa ásökun á hendur gömlu
guðfræðingunum, mundi hafa ver-
ið sagt, að hún væri sprottin af
ofstæki gegn kirkju og kristin-
dómi. Gott er að hr. Á. G. sjálfur
hefir gert það. Ekki er vakurt
þótt riðið sé. Svona eru þeir inn
við beinið, þessir gömlu guðfræð-
ingar, að því er ritstjóra Bjarma
segist frá. „Fyr má nú vera fað-
ir minn, en flugumar springi af
hita“. Ekki er að furða, þótt
stundum hafi verið tómahljóð í
kenningum kirkjunnar, enda sýp-
Skeiðará hlaupin.
það er nú komið á tíunda ár
síðan Skeiðará hljóp síðast; það
var í maí 1913. Voru menn hér
eystra beggja megin Skeiðarár-
sands, farnir að búast við hlaup-
inu síðustu árin, því að nú lengi
hefir hún hlaupið á 5—11 ára
fresti. En það var þó ekki fyr en
í sumar, einkum síðari hluta þess,
að menn þóttust sjá merki þess
að skamt væri til hlaups. Til dæm-
is sáu menn í Inn-öræfum nú um
nokkrar vikur daglegan mun á
því, hve Skeiðarárskriðjökullinn
hækkaði þar sem hann fellur
fram milli Færinestinda að aust-
an og Súlutinda á Eystrafjalli að
vestan.*) — því til sönnunar, hve
miklum og snöggum breytingum
skriðjökullinn getur tekið, skal
þess getið, að Hannes Jónsson á
Núpsstað, póstur milli Prests-
*) Er þar á milli ca. dönsk míla eða
71/2 km. En svo breiðist skriðjökull-
inn út, er niður á Sandinn kemur,
að rönd hans að framan verður 26
km. löng, enda er hún nolíkuð boga-
dregin. — En Skeiðarársandur sjálf-
ur er milli bœjanna Núpsstaðar og
Svínafells í Örœfum ca. 7 danskar
milur, eða 52y2 km. Er það nokkuð
lengra en frá Reykjavík og austur að
Kotströnd. En sá er munurinn, að á
ur hún nú seyðið af því, sem von
er. En eftir á að hyggja: Er þessi
yfirdrepskapur gömlu guðfræðing-
anna tekinn nokkuð að ganga úr
sér? Eru þeir hættir að ljúga að
íólkinu, ef þeir hafa einhvern-
tíma álitið nauðsynlegt að gera
það? Er ekki sama áframhald-
andi nauðsynin? Eða hafa þeir
nú leitt allan lýðinn inn á þær
siðferðisbrautir, þar sem honum
er ekki framar hætt við að steyta
fót sinn við steini? Ætli sr. Helgi
Hálfdánarson hafi líka haldið, að
útskúfunarkenningin og eilíf
glötun væri í raun og veru mark-
leysa ein og staðlausir stafir Mun
hann hafa sett þessar kenningar
inn í kverið móti betri vitund, að
eins til þess að vera ekki talinn
guðfræðilegur asni? Spyr sá sem
ekki veit. Margt finst skrítið þeg-
ar farið er að róta í gömlum rúst-
um.
Satt að segja held eg að margir
hafi álitið, að gömlu guðfræðing-
amir hafi haldið fast við kátleg-
ar kreddur í hjartans einlægni, án
nokkurrar undirhyggju. þess-
vegna hafa þeir ekki verið taldið
nærri eins ámælisverðir og ella
mundi. „petta er hjartans sann-
færing þeirra; þeir trúa þessum
kenningum sínum eins og nýju
neti“, hafa menn sagt, og því
fremur reynt að fyrirgefa þeim
ofstækið og blindnina. Jónas Hall-
grímsson segir um sérstaka menn,
að þeir hafi ætlað að hafa asna-
kjálka sér til réttlætingar á dóms-
degi. J>að er ef til vill ekki óhugs-
andi,. að asnakjálkar geti orðið
mönnum til málsbóta, en aldrei
hræsni og leikaraskapur, eins og
þessir gömlu þjónar kirkjunnar
hafa haft í frammi, eftir því sem
hr. Á. G. segir.
Hr. Á. G. gerir ráð fyrir því,
að eg muni nota „upplýsingar”
hans eftir því sem gáfur mínar
og skap leyfir. En er nokkuð at-
hugavert við það? Hví skyldi ekki
hver maður nota skynsemi sína?
Annars virðist mér grein hans all-
gott sýnishorn ritsmíða, sem
menn skrifa án þess að nota skyn-
semina nokkuð. Er slíkt háttalag
ekki freistandi til eftirbreytni,
jafnvel þótt ekki sé um vanda-
meira verk að ræða en eiga í rit-
deilu við ritstjóra Bjarma út af
ásælni „hinni trúuðu“.
Sem dæmi þess, hve leikinn hr.
Á. G. virðist vera orðinn í því að
rita skynsemislaust, má benda á
það, að hann segir, að eg hafi
verið að „hóa“ í Pétur gamla
Madsen í grein minni „Álftanang-
bakka á Síðu og Hóla í Hornafirði,
fylgdi ferðamanni, er var að sjá
sig um, þriðjudaginn 19. f. m.
austur í hlíðina á Lómagnúp að'
austanverðu, til að sýna honum
Eystrafjall, Súlutinda, skriðjök-
ulinn og afstöðu Núpsstaðaskóga,
sem eru austan í fjallgarðinum
inn af Lómagnúp, og á Eystra-
fjalli. Tók Hannes þá eftir því, að
skriðjökullinn sunnan og austan
við Súlutinda var miklu hærri
en hann skömmu- áður hafði ver-
ið, en þó sléttur. þennan sama
dag fór hann inn í Núpsstaða-
skóga til að leggja upp við, þar
á meðal á Eystrafjalli, sem er
austan Núpsvatna og norðan Súlu,
jökulvatn strangt og stórgrýtt, er
kemur vestan undan Skeiðarár-
skriðjökli og hleypur vanalega
þegar Skeiðará hleypur, en sjald-
an jafnhliða henni, heldur ýmist
fyr eða seinna. Var Hannes við
þennan starfa þar til á fimtudag
21. f. m. En er hann kom fram
í Lómagnúpshlíð, varð honum lit-
ið norður að Súlutindum, og sá
þá, að þar var kominn, sunnan og
Skeiðarársandi eru að vestan Núps-
vötn, en Skeiðará austan til, stór jök-
ulvötn straumhörð og oft með sand-
bleytum. Skiftir klukkutímum að
komast yfir þau, þegar þau eru í ess-
inu sínu. þetta er sagt ókunnugum
til upplýsingar. M. B.
inn“. Er sem honum finnist hann
sjálfur vera orðinn að Pétri gamla
og Pétur álftarunginn. Eg nefndi
ekki Pétur á nafn, enda kom hann
ekki málinu við, karlsauðurinn.
Lét eg hann afskiftalausan og
ætla mér svo að gera. Annars get
eg naumast haldið að þessi tilgáta
hr. Á. G. um „hóið“, sem eg hafi
átt að ætla Pétri, sé af öllu meiri
einlægni sprottin en sumar kenn-
ingar gömlu guðfræðinganna, er
þeir létust trúa, en trúðu ekki,
eftir því sem hr. Á. G. segir.
það er helst á hr. Á. G. að
heyra, að hann vilji ekki kannast
við það, að nokkurt undanhald sé
hjá honum í trúarefnum. Er sem
hann vilji ekki kannast við út-
skúfunarkenninguna. Munu menn
samt vera nokkuð á annari skoð-
un um það mál. Maður nokkur
spurði mig fyrir nokkru, hvort Á.
mundi nú genginn af trúnni, þar
sem hann væri nú farinn að trúa
því, að menn gætu iðrast eftir
dauðann. En vera má að hér sé
um sama leikaraskap að ræða og
hj á öðrum gamalguðf ræðingum.
Ef til vill er alt útskúfunarkenn-
ingarfargan Innra trúboðsins eins
konar „klókindabragð“ til þess að
halda fylgismönnum sínum í sið-
ferðisskefjum.
Hr. Á. G. segir á einum stað:
„Svo er fáfræði hans (þ. e. mín)
mikil, að hann lætur sem hvergi
sé heimatrúboð nema í Danörku".
Hvar hefi eg sagt það? Mér vit-
anlega hvergi. Malum serpit, seg-
ir latínan. Sannast það á heima-
trúboðinu.
En svo var eitt enn. Eg spurði
hr. Á. G. hvar hann áliti að fram-
liðnir menn væni eftir dauðann,
meðan beðið væri eftir afturhvarfi
þeirra. það er ekkert svar, þótt
hann segi að mér muni vera kunn-
ugra um, hvar þeir eru. Eg er
ekki að spyrja hann um álit mitt
í þeim efnum, heldur um hans
eigið álit eða kirkjunnar. Og geti
hann ekki svarað því vífilengju-
laust, tel eg hann af hólmi runn-
inn.
Hins vegar fer hann að spyrja
mig um miðil einn, er dr. Helgi
Péturss hefir minst eitthvað á.
Vil eg leyfa mér að benda honum
á það, að skynsamlegast muni
vera fyrir hann að finna dr. Helga
Péturss sjálfan. Hann á heima á
Smiðjustíg.
Sömuleiðis spyr hann mig um
það, hvar Haraldur prófessor
Níelsson hafi fengið myndir þær,
er hann sýndi hér á landi. Mun
honum vafningsminst að spyrja
austan við þá, hár jökulhryggur
með 3 gríðarháum tindum. Svo
hafði jökullinn breyst þar á rúm-
um 2 dögum. Hann var því í eng-
um efa um, að nú væri ekki langt
að bíða Skeiðarárhlaups. Miðviku-
daginn 27. f. m. leggur svo Hann-
es á Sandinn í póstferð austur að
Hólum. Verður hann einkis var
fyr en hann kemur austur fyrir
Hörðuskriðu. Er hún á miðjum
sandi og ber hæst þar sandinn,
enda verið bygt þar dálítið sælu-
hús. par varð fyrir honum vatns-
fall í mörgum álurn, kolmórautt
og lagði af því fýlu mikla, en þar
hefir ekki lækur sést í nokkur ár.
Grunaði hann þá strax að alt væri
eigi með feldu, en hélt þó áfram,
og er hann kom svo langt, að
hann sá lengra austur á Sandinn,
þar sem Skeiðará rennur, sá hann
að hún flæmdist þar um mikið
svæði í mörgum álum. Mundi nú
margur hafa snúið aftur og rið-
ið sem hestamir þoldu vestur yfir
Sandinn. En það gerði ekki Hann-
es. Hann hélt austur með ánni.
Var állinn, sem hann fyrst kom
að, ófær með öllu og jakaferð í
honum, og auðsætt, að hlaup var
að byrja, en fór sér hægt. Hann-
es var á syðri leiðinni, er liggur
austur að Svínafelli. Hann beygði
nú upp með ánni, því þar leist
honum hún árennilegust; og er
hann hafði farið svo um stund,
sr. H. N. að því sjálfan. Hann á
heima í húsi einu, er Vinaminni
heitir, ekki ýkja langt frá Ási..
En þetta stökk hr. Á. G. í er-
lenda miðla minti mig á ofurlítið
atvik, er gerðist norður í landi fyr
ir nokkrum árum. Vil eg segja
hr. Á. G. það. Eitthvað má af
öllu læra.
Tuddi einn var orðinn töluvert
eykinn. Var honum sérstaklega
uppsigað við strák einn þar á
bænum, enda var víst ekki örgrant
um, að stráksi hefði ert hann
eitthvað. það var svo einhverju
sinni, að strákur situr upp á tún-
garði, er allur var hlaðinn úr
grjóti. Tuddi var inni á túninu
og kom auga á hann. Hleypur
hann þá að garðinum, en þegar
hann sér, að hann getur ekki náð
í stráksa, labbar hann bölvandi
fram og aftur með garðinum, eins
og tuddum er títt. Fór svo fram
um hríð og var hann hinn illileg-
asti. Skamt frá garðinum var hús-
kofi. Alt í einu tekur tuddi undir
sig stökk og rýkur í húsvegginn
til þess að geta svalað sér á ein-
hverju. Rekur hann þá homin á
kaf í vegginn, en festist þar. Lá
hann þar á hnjánum nokkra stund,
og var við því búið, að hann
mundi þá og þegar snúa sig úr
hálsliðunum.
pegar er hann losnaði, var hann
orðinn svo dasaður, að hann
snuddaði á burt og leit ekki við
stráksa, er sat á garðinum og
hafði gaman af óförum tudda.
pórður Sveinsson.
----o----
A víð og dreíf.
Eyrarbakkaspítalinn.
Fátt er lánlegt við það hús. Stað-
urinn afarilla valinn. Tjörn fyrir
framan húsið, þá hár malarkambur.
Að gera frárensli fram í sjó myndi
kosta ærið fé. Kunnugir búast við að
vatn leggist. að húsinu á vetrum.
Kostnaðurinn við að fullgera húsið
um 240 þús. Upp í það eru samskot-
in liklcga um 40 þús. Sýslan hvorki
getur eða vill leggja fé fram.Notar sér
það að húsið var bygt alt öðruvísi
en sýslunefnd ætlaðist til. Ef húsið
á að komast upp, verður landið að
leggja fram það sem samskotin ekki
ná, hátt á annað hundrað þúsund.
Og svo er reksturskostnaður. Rang-
æingar hafa sitt sjúkrahús á Stór-
ólfshvoli. Efri hluti Árnessýslu fær
sjúkraskýli í hinum nýbygða læknis-
bústað í Biskupstungum. Svo að 240
sá hann hvar tveir menn frá
Skaftafelli, er stendur þar langt
frá í skógi vöxnum og fögrum
grasbrekkum, austan og norðan
við Sandinn, og ber hátt, voru
komnir út í ána til þess að reyna
liana og hjálpa honum yfir hana.
Og þótt vatnsflug mikið væri og
allmikil jakaferð, tókst þeim með
gætni og harðfylgi að komast yfir
hana. Pósturinn hélt svo áfram
austur að Svínafelli, fékk þar
mann með póstflutninginn áfram
austur að Ilólum, en hélt aftur
samdægurs út yfir Skeiðarársand,
einn síns liðs, þó að Skaftfelling-
ar vildu á honum halda. Höfðu
þeir gætt árinnar meðan hann fór
austur að Svínafelli, og hafði hún
ekki vaxið mikið, en samt var
þetta ofdirfskuverk. J>að sem
knúði Hannes til þess, sem mun
vera eins dæmi, var það, að hann
vissi að ástvinir hans (kona, 7
börn og aldraður faðir) myndu
lifa i .dauðans angist, að hann
hefði farist í hlaupinu, ef hann
kæmi ekki aftur, þar til það væri
fjarað svo, að yfir sandinn yrði
komist. En þess gat orðið langt
að biða. Til að firra þau slíkri
kvöl, lagði hann á tvær hættur á
sandinn, og komst yfir hann.
Ilefir hlaup þetta farið hægt
og sígandi, vaxið jafnt og þétt
nú 1 8 daga; var það langmest í
morgun og náði þá alllangt út fyr-
þús. húsið við Eyrarbakka verður að-
allega fyrir Flóann. Vonandi versn-
ar heilsufar manna þar ekki svo
mjög, að þeir fáu hreppar þurfi svona
mikils með handa sjúklingum sínum.
B. Kr. og skuldir kaupmanna.
B. Kr. finnur að skuldalisti kaup-
manna, sem lá fyrir viðskiftanefnd
í fyrra, er óþægilegur baggi, og vill
ósanna tölur Tímans. En það geng-
ur ekki vel. í nefndinni voru fjórir
Framsóknarmenn: Ingólfur Bjarna-
son, Sigurður Jónsson, Sigurjón
Friðjónsson og Sveinn Ólafsson. B.
Kr. veit að almenningur trúir hverj-
um þessum manni miklu betur en
honum. Tíminn bygði umsögn sína
á viðtali við þessa menn. Annars er
auðséð hvernig B. Kr. ætlar að sleppa
frá kaupmannaskuldunum. Hann
breytir þeim í danskar krónur og
minkar skuldirnar með gengisríun-
inum. Allir vita að þá var komið
annað gengi á íslenska krónu en
danska. Og íslendingar höfðu islensk-
an en ekki danskan gjaldmiðil upp
í skuldir sínar, og hlutu að reikna
með því. Að eitthvað hafi verið til
upp í þessar skuldir kaupmanna get-
ur vel verið. Stéttin er væntanlega
ekki ö!l öreiga eins og þessi málsvari
hennar. Tíminn liefir aldrei sagt að
skýrslan hafi verið um netto skuldir
kaupmanna, heldur skuldir þeirra.
En auðvitað er lítið að marka hjal
B. Kr. um livað til var upp í skuld-
irnar. Sjálfur hefir hann átt sínar
4000 gullkrónur og aðrar 4000 pappírs-
krónur í dýrtíðaruppbótinni. En hve
mikils virði hefði ætlun kaupm. um
10 miljónir í síld verið haustið 1919?
Til að fullkomna röksemdasvikin
minnist B. Kr. ekki á að kaupfélög-
in áttu óseldar vörur því nær alveg
fyrir sinni erlendu skuld. Öll þessi
þvæla B. Kr. minnir á innlegg hans
í ritsímamálinu forðum, sem sent
var eins og laumupésinn út um alt
land. þar taldist B. Kr. svo til, að
síminn myndi gereyðileggja fjárhag
landsins, bæði í bráð og lengd. Mað-
ur sem hefir jafnoft verið staðinn að
því að snúa sönnu máli í villu fyrir
tóma heimsku og mentunarleysi, eins
og B. Kr., ætti að hætta að vonast
eftir að honum yrði trúað.
Bréf B. Kr. til B. Kr.
Einhver sprenghlægilegasti vaðall
sem sést hefir á prenti lengi, eru
pistlar úr eitthvað 10 smjaðursbréf-
um, stíluð að sögn til B. Kr. og birt
í Mbl. Að lokum skrifar B. Kr. sjálf-
ur undir og þakkar fyrir. þetta minn-
ir á manninn, sem heilsaði sjálfum
sér er hann sá sig í stórum spegli.
Lítið er gamals manns gaman. Aum-
ir miðjan sand. í gær og í nótt
heyrðust á Núpsstað þungir dynk-
ir og smellir öðru hvoru, er jök-
ullinn var að brotna upp af ofur-
þunga vatnsins, en í sífellu sker-
andi vatnaniður. í morgun gekk
Hannes upp á fjallið fyrir ofan
Núpsstað og sá þá miklar jökul-
hrannir austur á sandinum, og
eitt vatnshaf alllangt vestur fyr-
ir hann miðjan, en ekki hafa
Núpsvötn eða Súla enn þá hlaup-
ið, nema það hafi orðið í dag.
Pósturinn kom hér í dag, og sagð-
ist hann hafa tekið fyrst í gær
eftir öðrum lit á þeim, og bjóst
því við, að þau mundu bráðlega
hlaupa líka sem Skeiðará, enda er
svo í flestum hlaupum. Er útlit
á að hlaup þetta standi lengi og
verði með þeim stærstu, sem
komið hafa í manna minnum, því
fyrst í morgun hafði reykjar-
mökkur sést upp úr Vatnajökli
frá Kálfafelli í Fljótshverfi. Var
mökkurinn frá Kálfafelli að sjá
rétt norðan við Björninn, en svo
nefnist fjallgarðurinn, er gengur
norður af Lómagnúp. En á Núps-
stað skyggja há og snarbrött
hamrafjöll á þær stöðvar í
Vatnajökli.
Prestsbakka á Síðu, 4. okt. 1922.
Magnús Bjarnarson.