Tíminn - 11.11.1922, Síða 1

©jaíbferi
oq, afgrei&sluma&ur Cimans er
Sigurgeir ^ri&rifsfon,
Samban&síjúsinu, KeYfjauíf.
iZKfgtEibsía
C í m a n s er i Sambanösljúsinu.
0pin öaijlega 9—\2 f. b
Sími 496.
VI. ár.
lleykjavík 11. nóvember 1922
47. blað
SHOKING
lIXTQRfe
^J^SGOW & BRIST^
GLASGOW
MIXTURE
er indælt að reykja.
Smásöluverð kr. 3.50
‘L Ibs. bankar.
Dón sódwíii.
Af tveim málum verður Björn
Kristjánsson kaupmaður lengst
kunnur í sögu þessa lands. Hvort-
tveggja málið heyrir nú orðið sög-
unni til. Og dómur sögunnar verð-
ur hinn sami um framkomu hans
í báðum: þungur áfellisdómur.
Fyrir 13 árum runnu þau ráð
undan rifjum hans að Tryggva
Gunnarssyni var sparkað út úr
Landsbankanum, ásamt tveim
öðrum alkunnum mætismönnum.
Var þá ekki nema hálfur annar
mánuður þangað til Tryggvi
Gunnarsson átti að fara úr bank-
anum með löglegum hætti vegna
nýrrar skipunar um stjórn bank-
ans.
Og nú í haust, rétt fyrir aðal-
kauptíðina, sendi hann út með
mestu leynd undirferlislegt árás-
arrit á langstærsta innlenda versl-
unarfélag íslendinga, Samband
íslenskra samvinnufélaga.
pessi tvö mál, sem Björn kaup-
maður Kristjánsson verður lengst
„frægur“ af virðast í fyrstu
óskyld. En þegar nánar er at-
hugað kemur það í ljós, að margt
og næsta eftirtektavert má benda
á sem er líkt um bæði. Skal bent
á fjögur atriði.
I. Ráðist á þjóðnýtasta manninn
og þjóðnýtustu stofnunina.
Alviðurkent er það nú — senni-
lega af öllum Islendingum, nema
ef til vill af B. Kr. — að Tryggvi
Gunnarsson hafi verið einhver
þjóðnýtasti maður íslands á
sinni tíð. Hann bar af öllum um
óeigingimi. Hann bar af flest-
um, ef ekki öllum um dugnað og
framkvæmdaþrek.
Tryggvi Gunnarsson átti sitt
langa æfistarf að baki þegar
hann var rekinn úr bankanum.
þann mann kaus B. Kr. sér frem-
ur öðrum, til þess að svala sér
á, til þess að sýna á mátt sinn.
þótt Tryggvi Gunnarsson ætti
ekki eftir nema hálfs annars mán-
aðar vist í bankanum, gat B. Kr.
ekki beðið. Hann varð að svala
heift sinni á Tryggva Gunnars-
syni. Hann mátti ekki losna úr
Landsbankanum, nema með end-
emum. —
Og stofnunin sem B. Kr. réð-
ist á í haust, er þjóðnýtasta
stofnunin, sem nú starfar á þessu
landi. Samband íslenskra sam-
vinnufélaga er í fyrsta lagi eina
veralega sterka og öfluga við-
leitnin sem hafin hefir verið af
íslendinga hálfu um að gera
verslunina innlenda: En sam-
vinnufélögin era jafnframt bjarg-
ráðafyrirtæki fjölmennustu stétt-
ar landsins. Og samvinnufélögin
hafa unnið þeirri stétt óumræði-
legt gagn á undanförnum árum.
þroski samvinnufélaganna er eitt
aðalskilyrðið fyrir farsælli fram-
tíð þessa lands.
þessa stofnun kaus B. Kr. sér
fremur öðram til að svala heift
sinni á. Og tíminn, sem hann
valdi til árásarinnar, árásar í
mestu leynd, það er mesti kreppu-
tími sem dunið hefir yfir þetta
land og það var í byrjun kaup-
tíðar.
II. Tortrygnin réði.
Hvernig stóð á því að B. Kr.
gat ekki beðið þann hálfan ann-
an mánuð sem Tryggvi Gunnars-
son átti eftir að sitja í bank-
anum ?
því er auðsvarað. það var tor-
trygni B. Kr. sem því réði. Ilann
taldi sjálfum sér trú um það fyrst
og því næst öðrum, að ekki væri
alt með feldu í bankanum, að
bankastjórnin myndi ekki geta
staðið í skilum með fé bankans.
þessvegna réði B. Kr. því að
hann kom í Landsbankann „eins
og þjófur á nóttu“. Hann heimt-
aði það að Tryggvi Gunnarsson
og meðstjórnendur hans skiluðu
af sér fé bankans fyrirvaralaust
og þegar í stað. Hann sat á glóð-
um meðan þeir voru að telja
fram féð. Hann skifti litum þeg-
ar þeir skiluðu af sér þannig að
fyrirvaralaust kom hver einasti
eyrir til skila.
Tortrygnin hafði svona ógur-
lega hlaupið með hann 1 gönur.
Tryggvi Gunnarsson, Eiríkur
Briem 0g Kristján Jónsson reynd-
ust aðrir menn en hið tortrygna
ímyndunarafl B. Kr. hafði bú-
ist við. —
Tortrygnin er undirrót herferð-
ar B. Kr. gegn samvinnufélögun-
um. Tortrygnina elur hann í
brjósti gegn forstöðumönnum
kaupfélaganna og Sambandsins.
Tortrygnina vill B. Kr. vekja í
brjósti samvinnumanna íslensku,
gegn þeirra eigin sjálfbjargar-
félagsskap.
Tortrygnina vill hann vekja í
annara brjósti. Hann vill smita
aðra menn sinni tortrygni. Tor-
trygni á að vera aðalbitvopnið á
samvinnufélögin.
En í annara augum en B. Kr.
eru forstöðumenn kaupfélaganna
og Sambandsins jafnhátt hafnir
yfir tortrygnisgruninn og Tryggvi
Gunnarsson og meðstjórnendur
hans reyndust að vera, er B. Kr.
tókst að fá aðra í lið með sér til
óhæfuverks, sem bygt var á tor-
trygni.
III. Hvötin var eigingirni.
það þarf ekki að fara á nein-
ar grafgötur um það, hvað B.
Kr. gekk til um að gera aðsúg-
inn að Tryggva Gunnarssyni í
Landsbankanum.
B. Kr. ætlaði sér að komast í
bankann sjálfur. Hann þoldi ekki
við að bíða eftir því í hálfan
annan mánuð.
Eigingirni og ekkert annað en
eigingirni lá á bak við þessa at-
höfn B. Kr. Eigingirnin er „kær-
leikslögmálið“ sem B. Kr. lifir
eftir.
Var það þessvegna sem B. Kr.
þurfti að svala sér þannig á
Tryggva Gunnarssyni. Ólíkari
menn að því leyti hafa aldrei lif-
að á íslandi. —
Eigingirni er líka hvötin sem
rak B. Kr. af stað í herferðina
gegn samvinnufélögunum. því að
B. Kr. er kaupmaður. Hann er
þessvegna hræddur við sam-
vinnufélögin. Hann er hræddur
um að þau dragi viðskiftamenn
frá V. B. K., þ. e.: Versluninni
Björn Kristjánsson.
Vitanlega sér B. Kr. þarna öld-
ungis rétt. En er nokkur afsok-
un í því fólgin? Hverskonar
„kærleikslögmál“ er það að láta
gróðafíknina knýja sig til að
semja og lauma út árásarriti á
viðskiftaandstæðing, og það á
hinum hættulegustu krepputím-
um.
Eigingjörnu hvatirnar í mál-
um þessum báðum hanga utan á
B. Kr. Hver einasti íslendingur
horfir á þær — og kveður því-
næst upp dóm sinn.
IV. Úrslitaósigur um bæði málin.
B. Ki’. vann bráðabirgðasigur
yfir Ti-yggva Gunnarssyni. Hon-
um tókst að sparka Tryggva
Gunnarssyni út úr Landsbankan-
um og setjast í sætið.
En sannarlega var það ekki
annað en bráðabirgðasigur. For-
dæming heillar þjóðar, fordæming
allra núlifandi íslendinga hvílir á
herðum Björns Kristjánssonar
fyrir það tiltæki og fordæming
sögunnar mun æ hvíla á Bimi
Kristjánssyni fyrir það.
Og það er eins og örlögin hafi
tekið það í sínar hendur að birta
refsidóminn yfir B. Kr. því að
hver var hin hinsta ganga hans
ur Landsbankanum, þeirri stofn-
un, sem hann bolaði sér inn í?
Hann dæmdi sig sjálfur burt úr
bankanum. Hans eigið lundarfar
rak hann út úr bankastjóraher-
bergi bankans og fram í biðstof-
una. Og þaðan fór hann píla-
grímsgöngu öreigans til Alþing-
is. — Sá er eldurinn sárastur sem
á sjálfum brennur. —
B. Kr. mun hafa talið sig vinna
bráðabirgðasigur er hann laum-
aði út pésa sínum í'étt fyrir kaup-
tíðina á kreppuárinu mikla 1922.
Og hátt var sungið og dátt dans-
að í Morgunblaðinu og Lögréttu.
En nú er það fram komið að
B. Kr. hefir beðið úrslitaósigur.
Einum rómi fordæma sam-
vinnumennirnir þessa ritsmíð.
Dylgjurnar og rökvillur laumu-
pésans eru að engu hafðar.
Skrif samvinnumanna hafa svo
gersamlega rifið niður rökvillur
B. Kr., svo að þar stendur ekki
eftir steinn yfir steini.
Og það er öldungis víst að
laumupésinn hefir þveröfug áhrif
hjá því sem B. Kr. ætlaðist til.
þessi herferð hans verður áreið-
anlega til þess, að samvinnu-
menn treysta enn betur fylkingar
sínar en áður.
Samvinnumönnum hefir gefist
tækifæri til þess að sanna það
enn einu sinni fyrir alþjóð ís-
lendinga hversu þjóðnýtur sam-
vinnufélagsskapurinn er og hversu
samvinnufélögin eru langtrygg-
ustu og farsælustu stofnanirnar
sem nú era reknar á íslandi, þótt
þau eigi nú að sjálfsögðu við
erfiðleika að stríða.
Og nú á að mega telja að þess-
ari herferð Björns kaupmanns
Kristjánssonar sé lokið. Vonast
Tíminn til að þurfa ekki að verja
miklu rúmi í viðureignina við
hann eftirleiðis. „Hann hefir gert
ykkur eftirleikinn auðveldan“,
sagði gamall bóndi nýlega. það
er orð og að sönnu.
----0---
Enn um
fslandsbanka.
Danir hafa rekið frá Land-
mandsbankanum bankaráðið og
bnkastj órnina, alla þá, sem kom-
ið höfðu nærri því að steypa
stofnuninni í skuldafenið. þar að
auki leggja hinir burtviknu fram
eigur sínar upp í skaðann, það
sem þær ná.
Hér á landi er engin veruleg
breyting orðin á stjórn ísl.banka,
nema að sr. Eggert á Breiðabóls-
stað er hættur að fá 10 þús. á
ári fyrir að undirskrifa ársreikn-
inginn. Svo hefir Sighvatur
Bjarnason hætt að vera banka-
stjóri, en fær 6000 kr. í eftir-
laun. Með dýrtíðarappbót hefir
það verið um 12 þús. kr.
íslenska þjóðin hefir látið bank-
ann hafa enska lánið að mestu,
og óhemjumikið af óinnleysan-
legum seðlum. þetta er lagt upp
í hendurnar á sömu mönnunum
sem hafa verið svo óhepnir að
stýra bankanum þannig, að bú-
ið er að gefa upp um 5 miljónir,
og þó er það ekki tapið alt. Að-
eins ein breyting hefir orðið.
Hluthafamir hafa ráðið nýjan
bankastjóra, E. Claessen. Hann
var áður einn hinn umsvifamesti
málfærslumaður í bænum, mjög
nátengdur viðskifta- og kynning-
ar böndum við marga þá menn
sem Tofte hafði lánað mest, og
málfærslumaður sumra þeirra.
Bankinn hefir ekki gert þá skuld-
ugustu af þessum mönnum gjald-
þrota, heldur gefið þeim upp. Og
það hefir verið aðalhlutverk
Claessens að koma einhverju
formi á skuldasúpu þá, sem Tofte
og Sighvatur höfðu látið mynd-
ast. þetta hefir verið gert með
því að gefa upp mörg hundrað
þúsund krónur sumum aumustu
skuldunautunum. Fyrir það fé
sem búið er að gefa upp, hefði
mátt byggja akveg með viðeig-
andi brúm milli helstu undirlenda
á landinu. Líka hefði mátt nota
það til að leiða rafmagn heim á
hvert heimili á stórum svæðum
hér á landi. En féð er sokkið í
sjóinn og fæst aldrei aftur. Og
glettin forlög hafa hagað því svo
til, að einn hinn fjölsóttasti mál-
færslumaður í Reykjavík hefir
gefið upp úrvalsmönnunum í út-
gerðar- og kaupmannastétt lands-
ins. þetta hefir sjálfsagt verið
nauðsynlegt. En það hefði eigin-
lega ekki átt að vera það eina,
sem gert var til að tryggja hags-
muni almennings í þessu máli.
það mun vafalaust koma að
því, að þingið grenslist efth' af-
stöðu og aðgerðum hvers einstaks
af þeim mönnum, sem hér hafa
farið með vald. B. Kr. og þor-
steinn í hagstofunni verða að
svara til „matsins“ nafntogaða.
Bjarni frá Vogi verður að svara
til vottorðs síns frá 1920, um hið
ágæta heilsufar bankans. Síðan
kemur heill hópur af ráðherrum
og bankaráðsmönnum, sem hver
hefir sína sögu að segja. Merki-
legt atriði verður það, hversu
fylgt verður eftir kröfunni um að
gamlir bankastjórar og banka-
ráðsmenn skili aftur ofborguðum
gróða frá tapárunum.
Allar líkur benda til, að næstu
kosningar muni snúast um ís-
landsbanka. Annar flokkurinn,
samvinnumennirnir, eru líklegri
til að taka svipaða afstöðu og öll
danska þjóðin tók gagnvart
Landmandsbankanum. Að hrainsa
burtu þá, sem riðnir voru við
tapið, og láta endurborgun koma
til greina, eftir því sem efni era
til. þar næst að freista að hjálpa
bankanum til lífsins aftur. Gera
enska lánið að forgangshlutum.
Afnema gamla bankaráðið og
setja nýtt ráð frá atvinnuvegun-
um fyrir báða bankana og reyna
að samræma störf þeirra. Láta
lækka í verði þau skip og útvegs-
tæki, sem bankinn hefir nú veð
í, en bera sig ekki, af því þau
voru keypt með þreföldu verði
í stríðslokin, og era nú að sliga
þjóðina alla.
því miður eru allar líkur til að
margir verði til að berjast á móti
þessari heilbrigðu lausn. það
verða braskararnir, þeir sem hef-
ir verið gefið upp, og þeirra blöð
og fylgifiskar. Og verði þeir of-
an á, er sennilegt að tvennar og
þrennar 5 miljónir fari í súginn,
beina leið á eftir hinum fyrstu.
Hvaða alment ástand í landinu
muni leiða af slíku áframhaldi
hefir hver borgari best af að
gera sér hugmynd um með sjálf-
stæðri athugun. J. J.
---o----
Til
Þórðar Sveínssonar
læknis.
Síðustu 2 greinar yðar til mín
era þannig úr garði gerðar, að
eg skil ekki í öðru en að allir, sem
áður voru ókunnugir rithætti yð-
ar um trúmál, og „sanngirni" í
trúmáladeilum, sjái, eins og kunn-
ugir vissu áður, að það sé ekki
ómaksins vert að skrifast frekar
á við yður um þau efni. Eg vona
að þér sjáið það síðar, að það var
ógætni að byrja trúmálaárás út
af bamahjali, sem þér misskild-
uð, — og þegar þér erað orðinn
sanngjarn kristindómsvinur, er
mér ánægja að skrafa við yður
um sameiginleg áhugamál, og eins
um hitt, sem á milli kann að bera,
verði það þá nokkuð.
í þeirri von að það verði fyr
en yður varir nú, kveð eg yður
með bestu óskum.
Sigurbjörn Á. Gíslason.
-----0----
Margar greinar verða að bíða
næsta blaðs.