Tíminn - 11.11.1922, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
153
III. Nl.
Aðalvitnisburðirnir, sem opinber-
lega hafa komið fram um hælið, er
grein Sig. læknis Magnússon i Mbl.
og Páls Vigfússonar í Tímanum.
Læknirinn svarar seint og með eng-
um rökum. Hann vísar á bug öllum
aðfinslum, hælir hinni dönsku yfir-
lijúkrunarkonu hástöfum, og tekur
þannig á sig sjálfan fulla ábyrgð á
öllu sem aflaga kann að fara á hæl-
inu, líka hjá undirmönnunum. þetta
er vitaskuld rétt í eðli sínu. Yfir-
læknirinn velur starfsfólkið, og það
er á hans ábyrgð.
Af grein Páls Vigfússonar má fá
óánægjulegan fróðleik um stærsta og
dýrasta sjúkrahús landsins. þangað
kemur fátækur, brjóstveikur náms-
maður, sem árum saman er búinn
að berjast við að halda áfram skóla-
námi, þrátt fyrir þessar tvær mikiu
hindranir. Ilann kemur í góðri trú
á hælið. Litlu síðar er honum neit-
að; um alla viðunanlega aðstoð til
að hafa nógu hlýtt á sér í leguskál-
anum. Og þegar mistök vei'ða með
matinn, sem vitaskuld getur altaf
komið fyrir, þá er læknirinn uppi
með ónot og hörku, tekur aðfinsl-
urnar eins og sjúklingurinn sé óviti.
Sjúklingurinn finnur, að hjá yfir-
manni hælisins er ekki til neins að
kvarta. Hann lokar eyrunum ef vand-
að er um framkomu undirmanna
sinna, sem eru þar þó vegna sjúkl-
inganna, eins og hann.
þegar svo kemur óætur matur
næst, sendir sjúklingurinn sýnishorn
til Læknafélags Rvíkur. jiað gekk
milli margra lækna og allir voru
sammála um að það væri óætt. í
stað þess að taka þessu rólega, við-
arkenna að „slys“ geta altaf komið
fyrir á stóru heimili, þá er nú byrj-
að að ofsækja sjúklinginn. Ekkert
tiliit er tekið til þess, að læknirinn
hefir sjálfur neytt hann til að leita
þeirrar réttaraðstöðu utan hælisins,
sem húsbóndinn vanrækti að láta í
té heima fyrir.
Síðan er hótað að reka sjúkling-
inn fyrir að finna að óætum mat.
Um veikindi hans er ekki skeytt.
Honum er gerður kostur á að vera,
ef hann beri harm sinn í hljóði. Síð-
an er honum ranglega kent um grein
„Fyrverandi sjúklings". Síðan er
maður, sem hefir haft blóðspýting,
hrakinn og hrjáður líkamlega, hrint
í ofsafullri reiði út frá lælcni sínum
og síðan „útskrifaður", en þó ekki
heilbrigðari en það, að hann er taf-
arlaust lagður inn á spítala í Rvík.
Er þetta eins og þjóðin vill hafa
sitt stærsta sjúkrahús?
Menn segja að Sig. Magnússon hafi
vel vit á brjóstveiki. Segjum svo að
það geti verið rétt. En það er ekki
nema lielmingurinn af þeim eigin-
leikum, sem yfirlæknir á berklahæli
þarf að hafa. Hann þarf fyrst og
íremst að vera góður liúsbóndi,
sterkur, fjörugur, lífsglaður. Sjúkl-
ingarnir þurfa að finna yl og dreng-
skap anda úr hverju boði hans og
banni. í venjulegri læknisstöðu þarf
ekki mikið nema þekkingu. Á heilsu-
liæli er aðalatriðið að yfirlæknirinn
komi fram við sjúklinga sína eins
og góðir foreldrar við harn, með
miklum kærleik, mikilli umhyggju
og miklu langþoli.
Læknir einn utan Reykjavíkur hef-
ir haldið því fram, að Sig. Magnús-
son myndi vera allvel hæfur til að
vera berklalæknir í Reykjavík. þar
myndi þörf fyrir slíkan mann. Og
þar reyndi lítið á nema þekkingar-
hliðina. En að Vífilsstöðum yrði að
setja annan mann, ef þjóðin ætti að
geta fengið þá trú á hælinu, sem er
óhjákvæmileg, ef það á að geta rutt
hvíta dauðanum úr landi. J. J.
II. Nl.
Vinnukonum á hælinu er skift
niður í eldhús, borðstofu, ganga,
þvottahús og skópláss, og er skó-
plássið álitið erfiðast; í því var
lengi roskin stúlka,sem Ingveldur
hét, dugleg og sívinnandi, hún
fór fyrst á fætur á morgnana og
burstaði 50 til 60 eða 70 pör af
skóm, skúraði neðsta ganginn,
skrifstofuna, tröppur, kjallara og
hjálpaði til að hreinsa til í borð-
stofunni eftir kl. 6 á kvöldin.
Aldrei kvartaði hún um að hún
væri þreytt, en kvaðst oft vera
sárlasin og leitaði ráða yfirlækn-
isins, Sig. Magnússonar. Hann
kvað ekkert alvarlegt að henni,
og henni óhætt og ekki ofraun að
halda áfram starfi sínu. Trúði
hún þessu og vann áður upptalin
verk, en svo var hún þreytt á
morgnana kl. 9—10, þegar hún
kom inn á skrifstofuna, að skúra
þar, að hún fleygði sér niður á
stól eða dívan, afmynduð af
þrautum. Eg talaði þá oft við
hana að leita til annara lækna,
en ekki vildi hún fallast á það
fyr en seint og síðar, leitaði þá
til Mattíasar læknis Einarssonar,
sem kom henni tafarlaust á
Landakotsspítala, og sagði príór-
innunni að Ingveldur væri að-
framkomin af krabbameini.
Eg heimsótti Ingveldi á spítal-
anum þær 2 eða 3 vikur, sem hún
lifði þar, hún var að sjálfsögðu
sárþjáð, en hjartanlega þakklát
Matthíasi lækni fyrir hjálp hans
og aðstoð.
Jarðarfarir frá Vífilsstöðum
voru margar, en mjög á einn
veg; þó var sá munur á, að þeir
sem höfðu verið ríkir eða átt'
vandamenn, voru venjulega flutt-
ir burt á líkvagni eða bíl, en þá
sem höfðu v.erið fátækir og um-
komulausir, flutti vinnumaður frá
hælinu á skítugri kerru að Görð-
um, en jafnan var burtförinni
hagað þannig, að sjúklingar væru
í leguskála. Virðist þetta undar-
leg varasemi, þar sem sjúkling-
ar að sjálfsögðu jafnan vita þeg-
ar félagar þeirra falla frá. Seint
á ái’inu 1917 andaðist Rögnvald-
ur Ólafsson byggingameistari, og
slapp því við að vera á hælinu
frostaveturinn 1918. Hann hafði
sem kunnugt er teiknað hælið og
stjórnað mest um bygging þess,
einnig hafði hann dvalið að
mestu eða öllu leyti sem sjúkling-
ui' á hælinu eftir að það tók til
starfa, var mjög forráðamaður
sjúklinga, virtur og elskaður.
Sjúklingar og hjúkrunarkonur
fóru þess á leit við læknirinn, að
húskveðja yrði haldinn yfir
Rögnvaldi með prestum og sálma-
söng, sem siður er til, en við það
var ekki komandi. J>á var beðið
um að lík hans yrði flutt í frí-
tímum sjúklinga, svo þeir gætu
fylgt honum út fyrir hlið eða
vestur á veg, og var því einnig
þvemeitað.
Sigurborg Jónsdóttir.
Aths. Grein þessi mun mörgum
þykja helst til harðorð. En vegna
þess að höf. er kunn kona, sem
dvalist hefir lengi á Vífilsstöð-
um og gegnt þar trúnaðarstarfi,
þótti ekki fært að synja henni
birtingar. Ritstj.
——o------
Vífilsstaðapeðin
á borði.
Drotningarpeðinu var leikið
fram á undan kóngspeðinu í Víf-
ilsstaðamanntaflinu. Jæja, látum
það nú vera, þó það sé að vísu
heldur lakari leikur. En nú er
kóngspeðið komið fram á borð og
er tvípeð. Um tvípeð er það að
segja, að oft reynist það litlu
meira virði en þó einfalt væri. Og
ekki virðist þetta tvípeð líklegt til
þess að verða kóngi sínum til öfl-
ugrar varnar, ef dæma skal eft-
ir þessum síðasta leik, sem birtur
er hér í Tímanum, kallaður
„Svör“, merktur Valtýr Alberts-
son — Jónas Sveinsson. Pistli
þessum þarf eg engu að svara
vegna lesenda Tímans. þeir sjá
nú, þegar þeir hafa lesið „Svör-
in“, að frásögn mín í 41. tbl. Tím-
ans, sú, er hér ræðir um, er rétt.
En vegna ykkar, Valtýs og Jónas-
ar, sem setið nöfn ykkar undir
„Svörin“, vil eg reyna að fara um
þau nokkrum orðum. En eg segi
ykkur það satt, drengir mínir, að
það þarf góðan vilja til þess að
taka ykkur alvarlega og ræða við
ykkur, eftir að þið hafið auglýst
ykkur fyrir alþjóð manna á þann
hátt, sem þið gerið með þessum
endemis „Svörum“. En eg skal nú
samt reyna, þó aldrei væri nema
vegna þess, að við erum gamlir
skólabræður.
Spurningar mínar reyndi eg að
setja fram með svo skýrum orð-
um, að hverjum meðalgreindum
manni væri auðvelt að svara, ef
efni leyfðu. En þrátt fyrir þetta
hefir ykkur ekki tekist betur með
svörin en svo, að þau eru að
mestu leyti aðeins ruglingslegur
illhreytingur til mín. En svo
greindir held eg þó að þið hljót-
ið að vera, að þið sjáið það, ef
þið beitið athygli, að persónuleg
illindi til mín geta ekki vertó
svör vð spurningum mínum eða
sannanir fyrir því, að yfirlýsing
ykkar sé rétt. Og ekki geta þau
orðið yfirlækninum ykkar til öfl-
ugrar varnar, þó ykkur sé það
mikið áhugamál að duga honum
sem best. Viljann vantar ekki, en
mátturinn virðist minni, sem von-
legt er. En viðleitni ykkar í þessa
átt má að vísu meta út af fyr-
ir sig.
En lítið þið nú á. Eg skal nú
segja ykkur hvað þið þurftuð
að gera til þess, að lesendur Tím-
ans litu ekki á yfirlýsingu ykk-
ar sem markleysu eina. þið þurft-
uð fyrst og fremst að sýna Ijós-
lega fram á það, að eg segði
rangt frá höfuðatriðunum í um-
ræddri frásögn minni — hvar eg
skýrði rangt frá og hvað væri
sannleikur. Best hefði farið á
því, að þið hefðuð svarað spurn-
ingum mínu'- hverri út af fyrir
sig, í sö' töluröð og eg setti
þær fran. Ög með þeim svörum
hrekja einhver orð eða einhverj-
ar setningar í frásögn minni. En
þið máttuð ekki með nokkru móti
samþykkja hana, eins og þið þó
gerið. Skal eg síðar reyna að
sýna ykkur fram á, að svona sé,
þó að ykkru hafi auðvitað orðið
þetta óvart. Og svo þurftuð þið
að hrekja eitthvað fleira í grein-
um mínum um Vífilsstaðamálið,
úr því að þið ráðist á þær yfir-
leitt, þó að þið farið þar að vísu
út fyrir efni yfirlýsingar ykkar
og fyrirspurna minna. þetta þurft
uð þið að gera. En illindin í minn
garð sanna svo átakanlega lítið
annað en óvildarhug ykkar til
mín, fyrir aðgerðir mínar í Víf-
ilsstaðamálinu.
þið lýsið í upphafi máls yfir
því, að ykkur hafi komið orða-
lagið á fyrirspurn minni ein-
kennilega fyrir sjónir. þetta
hefðuð þið ekki þurft að taka
fram. Flestir munu fá skilið af
„Svörum“ ykkar, að ljóst. og
ákveðið mál hljóti að koma ykk-
ur einkennilega fyrír sjónir. En
„Svör“ ykkar komu mér ekki ein-
kennilega fyrir sjónir, vegna
þess, að eg kann svo mikið í
manntafli, að eg kannast við
mannganginn. þá getið þið til
þess, að ætla mætti, að Pétur
væri höfundur að fyi'irspurn
minni, en ekki Páll. Óheppilegt
var nú það, að þið skylduð setja
þetta fram. Mjög hætt við því,
að það geti leitt meira til nán-
ari athugunar á ritháttarein-
kennum „Svai’a“ ykkar og dyljist
mönnum því síður Vífilsstaða-
markið. þið eruð líka svo ógætn-
ir, að þið markið „Svörin“ hik-
laust og án nokkurs tilefnis und-
ir Gróusagnamark fyrri varnar-
höfunda Vífilsstaðamálsins. Af
þessu virðist ljóst, að þið vitið
ekki hvað menn kalla Gróusögur.
þá skal eg segja ykkur það.
Sagan er svona: Gróa á Leiti
sagði: „ólýginn sagði mér“, þeg-
ar hún sagði slúðursögur. Síðan
eru slúðursögur þær, sem eiga
sér engan nafngreindan höfund,
nefndar Gróusögur. Svona er nú
sagan sú. Jæja, nú vitið þið hvað
kallað er Gróusögur, og ættuð því,
eftir þessa fræðslu, að geta fund-
ið það hjálparlaust, að greinar
mínar um Vífilsstaðamálið hafa
engar slíkar sögur að geyma. En
nú skulum við halda áfram. —
Næst minnist þið á moldviðri. því
hefðuð þið átt að sleppa. Og eg
held, að þið hefðuð hlotið að
sleppa því, ef þið hefðuð lesið
„Svörin“ ykkai’ yfir, frá upphafi
til enda, áður en þið létuð þau
frá ykkur fara.
En nú fer að verða bragð að
bitanum. Nú takið þið að svara
spurningum mínum. Fyrsta svar-
ið hljóðar á þessa leið: „Okkur
þótti yfirlýsingin óþörf vegna
þess að við þektum höfundinn“.
Já, þessu get eg vel trúað, þyk-
ir það mjög eðlilegt. En þið
hefðuð nú samt ekki átt að segja
frá þessu. því það er hálf óvið-
feldið að þið lýsið lítilsvirðingu
ykkar á höfundi þeirrar yfirlýs-
ingar, sem þið setjið/ sjálfir nöfn
ykkar undir. — því næst snúið
þið ykkur aftur að mér og finn-
ið að því, að eg skuli tilfæra eft-
ir yfirlækninum „orð og setning-
ar, sem þú kveðst eigi geta
ábyrgst að réttar séu“. þania
farið þið ekki nákvæmlega með
orð mín. Eg sagði: „Orð þau . .
.... get eg ekki verið viss um
að séu nákvæmlega*) eins og
læknirinn talaði þau.............En
svo nærri er hér farið réttu lagi,
að hvergi mun breytt merkingu
málsins“. þið sjáið, að þarna mis-
munar nokkru. En svo kemur
næsta setning ykkar: „Ekki
vantar nákvæmnina". Óheppileg
setning á óheppilegum stað. Ein-
mitt vegna þess, að eg vildi við-
hafa nákvæmni, þá tók eg þetta
fram.
þá kemur loks að kjarnanum,
þar sem þið viðurkennið óvart,
að eg fari með rétt mál í frá-
sögn minni. Fyrst segið þið: „Eft-
ir frásögn þinni að dæma mætti
ætla, að yfirlæknir hefði haft við
orð að vísa þér forsendulaust eða
lítið af hælinu“. Ilvernig hafið
þið lesið? í frásögn minni kem-
ur það ljóslega fram, að yfir-
læknirinn vísaði mér brott af
hælinu vegna þess, að eg sendi
fqrmanni Læknafélagsins fiskbit-
ann og bréfið. Hlýtur hver mað-
ur, sem les frásögn mína, að
sannfærast um þetta. Næst á eft-
ir þessu segið þið svo frá því, að
ástæðan fyrir brottvísuninni hafi
verið fiskbitasendingin, — sannið
þannig algerlega mál mitt. þetta
*) Orð þetta var undirstrikað í
fyrri grein minni.
brallinu að bráð eins og gömlu húseignirnar. Senni-
lega verður erfitt fyrir bankann að gera við þeirri
hættu. Ilitt er aftur á móti framför, að mörg einstakra
manna heimili eru bygð saman, ekki nema ein hæð og
loft, svo að hver fjölslcylda hefir hús fyrir sig, og að
komið verður við vinnusparandi vélum, og fylsta sparn-
aði við sameiginleg efniskaup. Ef til vill hefir þessi til-
raun Landsbankans mesta þýðingu í því efni, að þar
með er viðurkent, að lánsstofnunum korni við með
hvaða skipulagi bygt er, ef þeir lána féð.
Húsnæðisvandkvæðin er ein hin erfiðasta þraut, sem
bíður eftir skynsamlegri lausn hér á landi. Meginið af
öllum húsurn í bæjum og sveitum eru bygð úr liald-
lausu efni, og þurfa endurbyggingar við sem allra fyrst.
Langflestum íslenskum byggingum er mjög áfátt bæði að
því er snertir smekklegt útlit og heppilegt skipulag á
herbergjum. í nálega öllum sveitum og víða í sjóþorp-
um er húskuldinn voðalegur vágestur alls heimilisfólks-
ins. Ofan á þetta bætist svo það, að kauptúnahúsin eru
alt af dreifð, götur og leiðslur óþarflega langar, stöðug
verðhækkun á liúsum og lóðum. Alt þetta liggur eins og
rnara á þjóðinni.
Af þeim fáu erlendu dæmum, sem hér hafa verið
nefnd, má sjá tvö úrræði, sem grípa mætti til í kaup-
túnunum hér á landi. Annað er að breyta öllum ný-
bygðum í „garðaborgir". Hitt að þessar nýbygðir væru
eign samvinnufélaga, svo að brask með húsin væri óhugs-
anlegt. í þessu er fólgin sú breyting, að sameina tvær
stefnur til að gera húsin sem best og ódýrust. Að byggja
mörg hús i einu, stafn við stafn, til að spara óþarfa út-
veggi, og njóta hagnaðar af því að nota vinnusparandi
vélar, sameiginlcg innkaup og aðflutninga á efni. Með
þessu verður stofnkostnaður liúsanna eins lítill og unt
er. Og á liinn bóginn hindraði samvinnuskipulagið óeðli-
lega verðhækkun á eigninni síðar meir.
Ríkismenn cinir liafa efni á að byggja einstök liús,
með görðum alt í kring. En af því að fæstir íslending-
ar eru ríkismenn, verði allur þorri kauptúnabúa, sem
byggja hús sín fyrir lánsfé, að gæta hófs og framsýni
við byggingarnar. Og ef fylgt væri skynsamlegum rök-
um og hinni bestu erlendu reynslu, ætti öll nýbygð hér
á landi að vera í svipuðu horfi og Port Sunlight, en
eign samvinnufélaga.
Haustið 1921 liélt sá sem þetta ritar ræðu um bygg-
ingarmálið í Reykjavík, fyrir allmarga menn, sem áhuga
liöfðu á byggingarmálum. Var þar sýnt fram á, hversu
byrja mætti á að breyta nýbygð Reykjavíkur í ódýra
garðaborg. í bænum væru mjög nmrgar fjölskyldur sem
vantaði hús, og sem vildu byggja, en liefðu ekki efni
á þvi. þó myndu allmargir af þeim mönnum geta út-
vegað sér eða lagt fram 5—6 þúsund krónur í bygg-
ingu, ef unt væri að fá álíka, uppliæð að láni. Og ef
skynsamlega væri að farið, hlyti að mega koma upp litl-
um en góðum lieimilum fyrir 10—12 þúsund kr. Heppi-
lcgt stæði fyrir „garðaborg" væri sunnan og vestan í
Skólavörðulioltinu, frá liinum fyrirhugaða Landsspítala
og Kennaraskólanum upp að listasafni Einars Jónsson-
ar. Ef Bergstaðastræti væri lengt frá Ingólfshúsinu og
suður að Kennaraskóla, myndi mega byggja ofanvert við
þá götu 50 hús. Framan við gæti verið grasrönd, og
runnar milli búsanna og götunnar. Á bak við gætu
verið matjurtagarðar upp að næstu götu, en mjór gang-
ur milli kálgarðanna og bakhliðar. Skamt frá þessum
stað liggur hringjárnbraut utan um bæinn. Með því að
leggja st.utta álmu að hússtæðunum, mætti flytja alt
efni, timbur, sand, möl og steinlím með járnbraut á
byggingarstaðinn, neðan frá höfn og sunnan úr Öskju-
ldíð. Bærinn átti lóðirnar og gat látið þær á erfðafestu.
Með því að byggja húsin hlið við hlið, eða stafn við
stafn, mátti spara útveggi og gera húsin þó hlýrri. Með
þvi að byggja -mörg hús í einu mátti nota mörgum
sinnum sömu steypumótin. Og aðdrættir á járnbraut áttu
að geta verið margfalt ódýrari en akstur í hestvögnum.
Bankinn, sem lánaði féð til viðbótur í öll húsin, átti að
geta sett það skilyrði, að húsin yrðu jafnan félagseign,
þ. e. þó að hver húseigandi væri að vísu eigandi að
sinu húsi, þá gæti hann aldrei látið það af hendi, nema
við félagið, og það aldrei láta neitt af húsunum hækka
í verði við eigandaskifti.
Með því að breyta íslenskum kauptúnum smátt og
smátt í samvinnu-„garðaborgir“, væri sú þraut ráðin í
samræmi við þekkingu nútímans á s^íkum málum.
Sennilega verður þó ekki horfið að því ráði, heldur
fé. sóað eins og hingað til, í dreifð, dýr, haldlaus hús,
ónóg fyrir þá, sem í þeim búa, og byrði fyrir eftirkom-
endurna. En ekki veldur sá er varir.