Tíminn - 25.11.1922, Page 1

©faíbfetx
o$ afgmöslumaðui' Cimans er
S t $ u r g e i r ^riöriísfon,
SambanösljúsÍHu, Keyfjaoíf.
YI. ár.
lteykjavík 25. nóvember 1922
^fojtexbsía
limans er i Sambanösíjúsinu.
®pin öaglcga 9—\2 f. I)
Simi 496-
49. blað
GLASGOW
MIXTURE
er indælt að reykja.
Smásöluverð kr. 3.50
lL lbs. bankar.
Meira m icksMt.
Margsinnis hefir verið sýnt
fram á, hversu líkt var háttað
um vandkvæði stærstu bankanna
í Danmörku og Islandi. En hins-
vegar voru aðgerðimar ólíkar.
Danir skáru í meinsemdina, réttu
við sinn banka með nýju fé og
nýrri stjóm. Á íslandi var nýja
vínið, enska lánið, látið í gömlu
belgina. Afleiðingin er eftir
þessu. Stöðvun á viðskiftalífinu
líkt og 1920 virðist vera í aðsigi.
Gengisbraskarar eru farnir að
leika list sína, og auglýsa í Mbl.
íslenska krónan fellur. Vandræði
framleiðenda, verkamanna og op-
inberra starfsmanna fara vax-
andi. Og höfuðástæðan til allra
þessara meinsemda er sú, að
seðlabankinn hefir ekki verið lát-
inn fá nauðsynlega læknishjálp.
það hefir verið líkt eftir Dönum
þegar síður skyldi en í þessum
bankalækningum
Enn einu sinni er vert að
minna á aðferðamuninn. Land-
mandsbankinn hefir sannanlega
tapað alt að 150 miljónum. Is-
landsbanki um 5 miljónum. Ef
miðað er við fólksfjölda er þetta
tap eins þungbært fyrir Island.
par að auki vita menn, að eftir
era ýms töp hér á toguram og
húseignum, sem ekki eru enn
komin fram reikningslega.
Danir ráku þegar í stað burtu
bankastjórana og bankaráðið, alla
þá, sem stýrt höfðu bankanum,
þegar hin stórfeldu töp vora að
myndast. Og almenningsálitið var
svo eindregið í Danmörku, að
þessir forráðamenn bankans skil-
uðu aftur gróða af bankanum.
Sumir lögðu fram allar eigur sín-
ar, t. d. Gluckstadt, sem afhenti
nær 30 miljónir. þar að auki
lögðu þessir menn niður virðing-
arstöður í þinginu og víðar. All-
ir voru sammála um að stjórn
bankans hefði yfirsést, að hún
ætti að fara, að hún ætti að borga
það sem hún gæti af tapi bank-
ans, og að hún ætti að sýna opin-
berlega merki um sektartilfinn-
ingu.
Hér hafa engir slíkir atburðir
gerst. Bankastjórarnir sitja enn,
á hæstu launum, sem þekkjast á
Islandi. Og þó mæla lög svo fyr-
ir, að tveir af þrem eigi að víkja
burtu, vegna hjálpar við bank-
ann, sem landið hefir látið í té.
Að lokum kom bankaráðið sam-
an fyrir eitthvað þrem vikum.það
hefir haldið marga fundi, en ekki
orðið neitt ágengt, að sögn, nema
að skipa bankanum að lækka vext-
ina í 6%. En þar rís bankastjórn-
in á móti. Hefir ekki viljað lækka,
og telur bankaráðið ekki hafa
rétt til að ráða málinu til lykta.
Tofte vill þannig láta almenning
borga skakkaföllin með þessum
háu vöxtum. Um annað atriði
var rætt á fundinum: Hverjir
tveir af þrem bankastjóranum
skyldi víkja. Bankaráðið mun
hafa verið sammála um, að H.
Thorsteinsson og Tofte skyldu
fara, en Claessen sitja kyr. Tofte
telur sig hafa samning enn fyrir
11/2 ár, en Hannes aðeins 6 mán-
aða uppsagnarfrest.
I bankaráðinu eru 7 menn, þrír
útlendingar, forsætisráðherra,
Bjarni frá Vogi, Guðm. Bjömson
landlæknir og Jakob Möller. Sig.
Eggerz fór með útlendu atkvæðin
og hafði þannig 4 atkvæði. Hann
gat þessvegna ráðið einn öllu.
Fréttir af fundinum eru óglögg-
ar og nokkuð á reiki. Mest var
að sögn glímt við launakröfur
Tofte. Sumir vildu borga honum
eftir samningnum iy2 ár, frá ára-
mótum. það hefðu getað verið
frá 30—50 þús. kr. Aðrir vildu
borga 100 þúsund í eitt skifti fyr-
ir öll. það mun hafa verið krafa
Tofte sjálfs. Annars mun hann
hafa hótað að beita þrásetu. End-
irinn varð sá, að forsætisráðherra
sleit fundi og fer á konungsfund.
Kemur sennilega ekki fyr en í
janúar aftur. Ef af þessu leiðir,
að landið komi ekki sínum trún-
aðarmönnum fljótlega í bankann,
getur þessi töf orðið bagaleg fyr-
ir fjármál landsins.
Framkoma Tofte mælist mjög
illa fyrir. Almenningur álítur að
hann hefði átt að fara að eins og
forráðamenn Landmandsbanlcans.
Viðurkenna að sér hefði mistek-
ist með að stjórna. Fara óumtal-
að um áramót, og skila gróðahlut
síðustu ára, síðan bankinn byrj-
aði að tapa. Krafan um 100 þús.
kr. heiðurslaun þótti bera vott
um ódæma frekju.
Meðan stóð á umræðum banka-
ráðsins, kom upp sá kvittur, að
tapast hefði í bankanum 120 þús.
kr. af fé bankans í vörslum eins
eða fleiri af starfsmönnunum. Var
um sjóðþurð að ræða. Slík þurð
gat varla verið tilkomin á einum
degi. Langsennilegast þótti, að
hún væri safn margra ára. Eftir
liðuga viku birti Mbl. fregnina,
og að sjóðþurðin væri borguð.
Jafnframt hreytti blaðið úr sér
illyrðum til þeiri’a, sem hefðu
fundið að rekstri bankans, og var
auðséð, að málgagni kaupmanna
og mikils hluta af embættis-
mannáhóp Rvíkur, fanst bankan-
um hafa verið prýðilega stjómað.
Engin opinber rannsókn á að
fara fram um málið. Alt sem al-
menningur á að fá að vita um
málið er, að alt í einu uppgötvar
bankastjórnin að 120 þús. eru
horfin úr kassanum, og að Mbl.
tilkynnir viku síðar að þær hafi
fundist, og að bankinn bíði ekki
eins eyris tjón.
Kunnugir menn fullyrða, að sá
maður, sem ábyrgð bar á þessu
fé, sé ákaflega ólíklegur til að
hafa dregið sér einn eyri af þessu
fé. þá er óhjákvæmilegt að það
hafi tapast fyrir eitthvert frá-
munalegt ólag á stjórn bankans,
týnst, mistalist, verið tekið af
fólki innan bankans eða utan,
misreiknað 0. s. frv. En með því
að drepa málið niður rannsóknar-
laust, tekur hr. Tofte ábyrgðina
á sig og félaga sína. Hið eina sem
viðskiftamenn bankans og þjóðin,
sem lánar honum sinn síðasta
skilding, eiga að fá að vita, er
það, að bankastjórnin veit ekki
að 120 þús. vantar í kassann og
hefir a. m. k. vantað í nokkra
mánuði.
Menn hafa vitað, að Tofte hef-
ir verið slysinn að lána, slysinn
að borga Prívatbankanum einum
margar miljónir sumarið 1920, og
slysinn að vilja ekki fara hljóða-
laust. Nú bætist það ofan á, að
hann hefir verið svo slysinn, að
geta ekki gætt góðrar reglu inn-
an bankans. Ekki borið gæfu til
að gæta þess einfaldasta og sjálf-
sagðasta í daglegum rekstri bank-
ans, að sjóðurinn væri í lagi. Að
þessu leyti er Tofte meiri en
Gluckstadt. Óhöppin út á við era
hlutfallslega jöfn. En í hinni
innri stjórn bankans kemst Tofte
fram úr þessum fræga landa sín-
um.
Fyrir nokkram mánuðum var
einn af vildarvinum Islandsbanka
að hæla sér af því, að ef hann
yrði gjaldþrota, yrði gjaldþrot
sitt hið stærsta, sem þekst hefði
á íslandi. Mál Tofte verður ein-
kennilega stórt á sinn hátt. Undir
stjórn hans hefir Islandsbanki
tapað meira fé en dæmi eru til
áður á íslandi. Undir stjórn hans
hefir meira af skuldum verið gef-
ið upp braskaralýð landsins, held-
ur en dæmi eru til. Undir stjórn
hans hefir myndast hin stærsta
sjóðþurð, sem sögur fara af á Is-
landi. Og að loknu starfi heimt-
ar hann af þessari fátæku, út-
píndu þjóð, þau hæstu heiðurs-
laun, sem nokkur maður hefir
hingað til krafið íslensku þjóð-
ina um. J. J.
---0----
Hvernig styrkir rílcið
—rir—111 rniniM
landbúnaðinn?
Sigurður Búnaðarfélagsforseti
Sigurðsson hefir í smíðum mikla
og ítarlega ritgerð um ræktun og
nýbýli. Á hún að birtast í næsta
hefti Búnaðarritsins. Lýsir hann
því hvað ýmsar af nágrannaþjóð-
unum hafa gert í þessu efni. Rek-
ur sögu málsins hér á landi og
kemur fram með tillögur um
hvað beri að gera.
Úr þessari ritgerð eru tekin
þau eftirtektaverðu atriði sem hér
fara á eftir:
Á 50 síðastliðnum áram hefir
ríkið stutt landbúnaðinn með 3 l/z
miljón króna, og er þá alt tekið
með, smátt og stórt.
Styrkurinn er þannig að meðal-
tali 70 þús. kr. á ári.
Til þess að styrkja þennan þýð-
Lngarmesta atvinnuveg landsins,
hefir ríkið síðastliðin 50 ár varið
tæplega einni krónu á hvert
mannsbarn í landinu árlega.
En á einum fimm áram, frá
1915—1919, voru fluttar inn til
landsins vörar fyrir hina sömu
upphæð — 31/2 miljón króna —
sem landbúnaðurinn íslenski hefði
getað framleitt: t. d. mjólk, kjöt,
kartöflur, smjör, ostar o. s. frv.
Síðari árin hefir ríkisstyrkur-
inn til landbúnaðarins vaxið í
krónutölu. Síðustu 20 árin hefir
hann t. d. 16 faldast. En á sama
tíma hafa útgjöld landsins 35
faldast og útkoman er því sú, að
síðaii árin hefir ríkisstyrkurinn
stóram minkað til landbúnaðar-
þarfa í hlutfalli við framlög landsi
ins tii annars.
Á hinum sömu 50 árum hefir
jarðargróði tvöfaldast og búpen-
ingi fjölgað um þriðjung, en eins
og kunnugt er hefir fólki stóram
fækkað nálega í öllum sveitum á
þessu tímabili.
þessar tölur eru næsta eftir-
tektaverðar. Og það verður síðar
vikið að þeim lærdómi sem þær
flytja, hér í blaðinu, þótt ekki
verði nú.
það er holt að hafa þær í huga
um leið og lesnar eru tillögur Sig-
urðar forseta um styrk til auk-
innar jarðræktar, sem birtar eru
á öðram stað hér í blaðinu.
þessar tölur eru ennfremur
örðugur ljár í þúfu þeim mönn-
um, sem sjá allar tölur í stækk-
unargleri, ef eitthvað það á að
gera sem miðar til hagsbóta fyr-
ir bændastéttina.
Og loks er það ekki ónýtt að
hafa slíkar ólýgnar tölur hag-
skýrslanna til að skýrskota til til
hliðsjónar, þegar þarf að berjast
við blekkingarnar, sem á lofti eru
hafðar nú í kjöttollsmálinu.
----0---
Markaðsleitin
vestur um haf.
Fáar fréttir hafa borist af ferð
Péturs Ólafssonar konsúls vestur
um hafið, í markaðsleit fyrir salt-
fiskinn. Enda er um langan veg
seint að spyrja tíðindi og förinni
var fyrst heitið til Brasilíu. Hef-
ir staðið þar allshei’jar vörusýn-
ing er draga mun að sér kaup-
sýslumenn úr allri Suður-Ame-
ríku og víðar að.
En þeir eru margir hér heima
sem bíða óþreyjufullir þeirra
frétta. Enn ljósar en áður blasir
nú við ófögnuðurinn af víninn-
flutningnum, því að Bakkus hefir
þegar haldið innreið sína, og bölv-
unin ver daglega, sem er skugg-
inn hans og eilíf fylgja. Enn ljós-
ar er það en áður, að öll orð and-
banninga í þessu máli vora raka-
laus blekkingavefur. Hefðu Is-
lendingar og Norðmenn staðið
saraan, má telja víst, að engin
breyting hefði orðið á markaðin-
um. Og hvar er hún nú fisksölu-
gullöldin sem þeir lofuðu and-
banningarnir? Enn sárar en áður
svellur mönnum hugur í brjósti
við þá tilhugsun að eiga að leggja
á sig endanlega á þessum vetri
þrældómslæðinginn spánska og
leiða alla þá margvíslegu bölvun
yfir aldir og óboma.
Pétur Ólafsson mun leggja leið
sína um Bandaríkin er hann hefir
lokið erindum sínum í Suður-
Ameríku. Og í Bandaríkjunum er
ekki einungis mikill markaður fyr-
ir saltfisk. þar era og öflugustu
bannmennirnir í heiminum. þar
er sterkasta vígi bannstefnunnar.
Eigi að vænta okkur íslending-
um styrks þar, þá er erindi ekki
fulllokið þótt rætt sé við þá aðila
alla sem standa að fisksölunni.
Óumræðiega mikill styrkur gæti
oi’ðið að málaflutningi hinna öfl-
ugu bannmanna þar vestra. því
að þeim er það ljóst að það er
ekki bannstefnunni í heiminum
óviðkomandi hversu fer um okk-
ar fámennu þjóð í því efni.
Pétur Ólafsson er hinn kjörni
maður til hins fymefnda og nýtur
í því efni almenns trausts.
En sá maður er annar hérlend-
ur, sem hefir sérstaka aðstöðu til
að reka hinn hluta erindisins.
Maður sem • sumpart er persónu-
lega kunnugur, sumpart gæti þeg-
ar sett sig í samband við helstu
leiðtoga bannmanna í Bandaríkj-
unum.
Sá maður er Einar H. Kvaran
rithöfundur.
þá fyrst væri þetta mál fylli-
lega vel rekið, ef Einar H. Kvar-
an yrði sendur vestur til Banda-
ríkjanna til aðstoðar Pétri Ólafs-
syni við starfið þar.
þeirri bendingu vill Tíminn
skjóta til landsstjórnarinnar og
talar þar áreiðanlega fyrir munn
mikils hluta þjóðarinnar.
____o ... 9
Tilberinn.
Við vanhelgun vígðra dóma,
vesall í sjón og reynd,
var hann af ágirnd alinn
við altarishornið með leynd.
I okrarahringnum insta
hann eignaðist skjól og vörn,
varð stæltur, sterkur og feitur
og stór eins og roskinn björn. —
I sögunum okkar segir,
að sendur tilberinn var
að hnupla mjólk handa mömmu
sinni,
í maganum hana hann bar.
En þessi á þjóðleið var sendur
og þvældist þar til og frá,
sjálfræði manna og sannfæring
sóttist hann eftir að ná.
það þótti brátt þjóðarnauðsyn,
þegar að nokkuð leið frá,
sá kvæði niður þann kynjavætt,
sem kynni þar tökin á.
Og Páll kom með „plenarium"
og postulleg helgiþing
og ýtti við ófreskjunni,
hún ærðist og snerist í hring. —
Hún glúpnaði og gekk öll saman
við gneista röksemda báls,
og eyddist, og varð nær að engu
við yfirsöngva Páls.
Eitt refkeilurif þar nú liggur,
sem rumurinn feiti stóð
innan í hnupluðum ullarlagði
frá örpíndri fávísri þjóð.
X.
----o----
Ísíiskssala togaranna á Eng-
landi hefir gengið ágætlega und-
anfarið.