Tíminn - 16.12.1922, Side 1

2Kfgreií>öía
C í m a n s er í Sambanösfyúsinu.
©pin baglecja 9—\2 f. I).
Sími 496.
t
Hannes Hafstein,
©jaíbfrtx
og afgreiöslumaöur Cimans er
Sigurgeir ^ri&rtfsfon,
Sambartösljúsinu, ífeyfjapif.
VI. ár.
Hannes pórður Hafstein er
fæddur 4. desbr. 1861 á hinu
gamla amtmannssetri, Möðruvöll-
um í Hörgárdal. Foreldrar hans
voru Pétur amtmaður Havstein
og þriðja kona hans Kristjana
Gunnarsdóttir prests í Laufási,
alsystir Tryggva bankastjóra.
Móðir þein’a var Jóhanna dóttir
Gunnlaugs sýslumanns Briem í
Eyjafjarðarsýslu, og er óþarft að
rekja þá ætt frekar, því hún er
alkunn og margrakin. Frú Krist-
jana lifir enn í hárri elli. Pétur
amtmaður var af dönskum ættum.
Hann var þjóðkunnur fyrir rögg-
semi og skörungsskap í embættis-
færslu, en þótti um of ofsafeng-
inn og sjálfráður. Virti hann því
oft að vettugi fyrirskipanir
stjórnarinnar í Kaupmannahöfn,
og fór sínu fram. Fyrir þessar
sakir, og það eigi síst, að hann
í bréfum sínum til stjórnarinnar
erlendis, fór oft mjög hörðum
orðum um stjómdeildarforingj-
ann, Oddgeir Stephensen, var
honum vikið frá embætti 1870,
og flutti hann þá að Skjaldar-
vík, og bjó þar til dauða síns,
1875. Hannes ólst því upp við
Eyjafjörð, og vandist þar snemma
við siglingar og sjóferðir um
fjörðinn. Óx honum ekld í aug-
um, þótt bára skylli á bátinn,
eða jafnvel gæfi á til rnuna, og
hafði hann jafnan síðan mikið
yndi af sjóferðum. Árið 1874
kom hann í latínuskólann og út-
skrifaðist vorið 1880 með hæstu
1. einkunn. Skólanám sitt rækti
hann vel; var allajafna efstur í
sínum bekk, enda var hann tal-
inn einhver hinn gáfaðasti og efni-
legasti piltur, er þá um nokkra
hríð hafði komið til skólans. Og
eftir andlegu atgjörfi hans fór hið
líkamlega, því hann var snemma
einhver hinn fríðasti maður, hár,
þrekinn og vel vaxinn. Og þegar
hann eltist, var það einmæli, að
meira glæsimenni gæti ekki að
líta með þjóð vorri.
það kom snemma í ljós, að
Hannes var skáldmæltur vel, og
orti hann mikið á skólaárum sín-
um, einkum kvæði og vísur, er
miðuðu til að prísa lífið og nautn-
ir þess, eða voru meinfyndin í
garð náungans. Sumar af þessum
vísum lifa enn, en margar eru
að hverfa í gleymskunnar haf,
eða gleymdar, og ættu þó skilið
að geymast.
öll skólaárin hafði hann fast
athvarf í húsi hálfsystur sinnai,
frú þórunnar Jónassen. oo- manns
hennar, og studdu þau hann ætíð
síðan, og má fullyrða það, að
hann átti systur sinni mikið að
þakka, og kunni líka að meta það.
þegar Hannes kom til háskólans
1880, var æsing mikil í Danmörku,
eigi einungis í stjónimálum, held-
ur einnig meðal mentamanna.
Allur þorri yngri skálda og
mentamanna hafði þá skipað sér
fast undir merki Georg Brand-
es. Langhelsta skáld Dana um
þær mundir, Holger Drachmann,
fylgdi þá Brandes eindregið.
þennan flokk fylti Hannes þegar
i stað, og einkum dáðist hann að
Drachmann, enda er auðséð á
skáldskap hans um þær mundir,
að hann hefir orðið fyrir miklum
áhrifum af Drachmann. Nokkur
kvæði hans þýddi hann þá, og það
snildarvel. Stefna sú, sem kend
var við Brandes, var kölluð
,,Realisme“, hún gagntók svo hug
Iiannesar og annai-a ungra náms-
manna, að þeir gáfu út vorið
1882 rit, er þeir kölluðu „Verð-
andi“, og er stefnu þessari þar
eindregið haldið fram. í því riti
eru mörg kvæði eftir Hannes,
jafnvel sum af hans allrabestu,
og var hann þó þá aðeins tvítug-
ur að aldri; sýnir það, hve bráð-
þroska hann var. Hér á landi var
hóp þessum tekið með mikilli
samúð af yngra fólkinu, en með
megnustu andstygð af öllum hin-
um eldri mönnum, svo menn skift-
ust í flokka, með og móti; sýnir
það, hve mikla eftirtekt ritið
vakti.
Fyrstu Hafnarárin gengu hjá
Hannesi því mjög til lesturs út-
lendra skáldrita, til skáldskapar,
og auk þess lifði hann fjörugu
stúdentalífi með félögum sínum,
enda hafði hann peningaráð í
betra lagi, og átti altaf hauk í
homi, þar sem var Tryggvi móð-
urbróðir hans, er þá var búsettur
í Höfn. Hann mun því lítið hafa
Reykjavíb 16. desember 1922
sint laganámi fyrstu árin sín í
Höfn, en er Garðvistinni var lok-
ið, tók hann til námsins og gekk
undir próf í lögum vorið 1886, eft-
ir ónógan undirbúning, og hlaut
2. einkunn. Samsumars fór hann
upp til Islands.
Dalasýsla vár þau árin nokk-
urskonar heimasæta, sem beið
eftir sínum brúðguma; en lög-
fræðingunum þótti hún tekjulítil,
og sátu þar því ekki til lang-
frama. Eftir heimkomu sína
]>jónaði Hannes þessu embætti
frá 1. sept. 1886 þangað til fram
á vor. Næstu tvö árin var hann
í Reykjavík, og gegndi mála-
færslumannsstörfum, sem þá var
reyndar lítið um. þessi árin var
mjög fjörugt stúdentalíf hér í bæ,
svo eg efast um, að það hafi
nokkru sinni verið fjörugra síð-
an. Átti Hannes mikinn þátt í
því; þau árin orti hann flest af
sínum þjóðkunnu kvæðum, sem
prentuð eni í stúdentasöngbók-
inni undir merkinu á. Margir hafa
hneykslast á sumum þeirra
kvæða, en alveg að ástæðulausu,
því þau bera einungis vott um
heilbrigða lífsskoðun.
þ. 3. nóvbr. 1889 var hann
skipaður ritari við landshöfðingja-
dæmið, og gegndi því embætti
nokkur ár. þann 26. septbr. 1895
var hann skipaður sýslumaður í
Isafjarðarsýslu og bæjarfógeti á
Isafirði.
Á stúdentaárum sínum hugsaði
Hannes lítið um stjórnmál; hug-
ur hans hneigðist þá mest að
skáldskap og fögnnn vísindum.
pó mætti hann á þingvallafundi
1888, en þótti þar mjög íhalds-
samur. Hann leitaði síðan kosn-
ingar til Alþingis, en náði eigi
kosningu fyr en í septbr. 1900
fyrir Isafj arðarsýslu, 0g sat hann
í fyrsta sinn á þingi árið 1901.
Flokkaskipun og skifting í
þinginu var þá nýmynduð. Ann-
arsvegar stóð heimastjómar-
flðkkurinn, er vildi fá stjómina
inn í landið, en hinsvegar stóð
flokkur þingmann, er vildu sæta
hverju því færi, sem fengist gæti
til stjórnbótar, en þá var í boði
sérstakur íslenskur ráðgjafl, er
væri búsettur í Kaupmannahöfn
við hlið konungs. Heimastjórnar-
flokkurinn hafði á undanfömum
þingum verið í meiri hluta, og
felt frumvörp um þennan sér-
staka ráðgjafa, en á þinginu
1901 var mótflokkurinn í meiri
hluta, og valt þar þó einungis
á einu atkvæði. Fmmvarp um
sérstakan í-áðgjafa marðist því í
gegn á þinginu, en heimastjómar-
menn þóttust beittir ójöfnuði af
svona litlum meiri hluta, og
væntu, að búast mætti við miklu
betri undirtektum um langt um
frekari umbætur á stjórnarfyrir-
komulaginu en þetta, af því
vinstrimannastjórn hin fyrsta
hafði þá verið skipuð meðan á
þingi stóð. Af þessum ástæðum
ákvað flokkurinn að senda mann
niður til Hafnar til að skýra
hinni nýju stjórn og leiðandi
stjómmálamönnum frá málinu, og
var Hannes kjörinn til þeirrar
farar, enda hafði hann haft fram-
sögu flokksins vegna í stjórnar-
skrármálinu á þingi. þesei sendi-
52. blað
för greiddi honum tveim ámm
síðar aðgang upp í ráðherrasætið.
Niðurstaðan í málinu var eins
og kunnugt er, að með boðskap
konungs til íslendinga 10. jan.
1902 var gefið fult loforð um að
stjóman-áðið fyrir Island skyldi
fiutt til Islands, ef Alþingi æskti
þess, og var það samþykt á Al-
þingi 1902 og 1903. Á fyrra þing-
inu átti Hannes ekki sæti; en
vorið 1903 var hann kosinn þing-
maður Eyfirðinga, og var fram-
sögumaður flokksins í stjómar-
skrárnrálinu á þingi 1903. Hin
nýju stjórnarskipunarlög vom
staðfest af konungi 3. oktbr. s. á.,
og þá um haustið var Hannes
kvaddur á konungsfund og falið
sem væntanlegum ráðherra að
undirbúa stjómflutninginn, og
hinn 31. jan. 1904 var hann skip-
aður fyrsti ráðherra íslands frá
1. febrúar.
Hannes Hafstein var þá í blóma
lífsins, aðeins liðlega fertugur.
það var mikill vandi því sam-
fara að koma hinu nýja fyrir-
komulagi í framkvæmd, og þurfti
mikla lipurð til þess að leysa þar
úr ýmsum vafningum og vafa-
spurningum, en honum tókst það
furðuvel, enda var hann allajafna
liðlegur í samningum, en gætti
þess þó jafnan, að slaka aldrei
til frá því, sem hann áleit rétt.
Hann var mjög aðlaðandi í öllu
viðmóti, og kurteis í orðum, og
hjálpaði það honum yfir mörg
sker. þá var ekki minni vand-
inn fyrir fyrsta ráðherrann
gagnvart Alþingi og landsbúum
sjálfum. því auðvitað gerðu me|n
liáar kröfur til innlends ráðherra.
Um pólitiska starfsemi hans ráð-
herraár hans, 1904 til 1909, næg-
ir að vísa til Stjómartíðinda á
þann álitlega lagabunka, sem
komu út þessi árin. Flest þeirra,
einkum hin merkari, komu frá
stjórninni. I.angmerkasta málið,
sem hann kom í framkvæmd, var
ritsímamálið. þrátt fyrir megna
mótspyrnu á Alþingi og opinber
mótmælafundahöld, sem voru
mjög illvíg í hans garð, hikaði
hann aldrei eitt augnablik, held-
ur hélt því áfram með frábærum
kjarki og dugnaði, og- hamingjan
fylgdi honum, og tefldi hann þó
stundum fulldjarft í því máli.
Hamingjan var yfirleitt með
honum þessa ráðherratíð hans.
Hann hafði þann heiður, að taka
á móti Friðriki konungi VIII. og
fylgd hans, ásamt dönsku ríkis-
þingsmönnunum, 1907, og er öll-
um enn í minni, með hve mikl-
um skörungsskap hann fyrir
hönd landsins tók við þessum
tignu gestum.
Meðan konungur dvaldi í
Reykjavík, var skipuð millilanda-
nefndin til þess að koma á end-
anlegri skipun á sambandinu milli
íslands og Danmerkur. Hannes
vænti sér mikils af þessari nefnd,
en það fór öðruvísi. Meiri hluti
þjóðarinnar vildi ekki aðhyllast
frumvarp meiri hlutans, en samt
er það víst, að umræður um mál-
ið þá hafa haft mikla þýðingu,
og vafalaust lagt grundvöllinn
undir hina endanlegu skipun, sem
varð 1. desbr. 1918. Kosningarn-
ar haustið 1908, er aðallega sner-
ust um „uppkastið", gengu al-
gjörlega á móti Heimastjórnar-
flokknum, svo Hannes varð að
víkja úr ráðherrasessi á þingi
1909, en hann sat áfram á þingi
fyrir Eyfirðinga, og við hið fyrsta
landskjör var hann efstur á lista