Tíminn - 16.12.1922, Blaðsíða 2

168
T 1 M I N N
föéarý
ELEPHANT
CIGARETTES
Sjúffengar og kaldar
að reykja
Smásöluverð 50 aur. pk,
Tást alstaðar.
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
L O N D O N.
♦
♦
*
♦
*
♦
*
♦
♦
♦
♦
♦
flokksins, og átti því að n ittu
lagi sæti á þinginu til dauðadngs.
Eftir að hafa látið af ráðherra-
embætti, varð hann bankastjóri
við íslandsbanka, þangað til 1912,
þá komst heimastjórnarflokkur-
inn aftur í meiri hluta, og varð
Hannes þá aftur ráðherra, og
gegndi því starfi tvö ár. En nú
var hans fyrri hamingja horfin,
starfslcraftar hans voni mikið
farnir að bila, og um leið áhugi
hans. Er ekki eiginlega hægt að
benda á neitt markvert, er hann
hafi hrundið á stað þau árin.
Auk þess varð hann þá að reyna
það mikla mótlæti að missa konu
sína, þann 18. júlí 1913, og upp
frá því var í rauninni sögu hans
lokið.
Haustið 1889 hafði hann geng-
ið að eiga Ragnheiði kjördóttur
Sigurðar lectors Melsteðs og konu
hans, Ástríðar Helgadóttur bisk-
ups, er var föðursystir hennar.
Frú Ragnheiður var ekki einung-
is eiginkona hans í þess orðs
besta og innilegasta skilningi,
heldur líka hans besti vinur og
félagi. þau voru svo samrýmd og
samtaka í öllu, að eg efast um, að
eg hafi nokkurntíma þekt hjón
eins samrýmd í öllu. Hún var
fríðleikskona og sköruleg í allri
framkomu. Var því ekki hægt
að segja annað, en að þau hjón
væru einkarvel fallin til einnig
þeirra hluta vegna, að koma
fram fyrir hönd landsins við op-
inber tækifæri. - Gestrisni þeirra
var alveg framúrskarandi bæði á
Isafirði, og þá ekki síður eftir
að hann hafði hlotið ráðherra-
tign, langt um efni fram. þau
hjón eignuðust alls 10 böm, þar
af eru 8 á lífi, 7 dætur og einn
sonur. Fjórar elstu dæturnar eru
giftar.
Hannes varð aftur bankastjóri
1914, en skömmu síðar fékk hann
aðkenningu af slagi, sem síðar
gerði oft vart við sig, og síðustu
árin lá hann alveg rúmfastur,
máttlaus og ósjálfbjarga. Svo
sorglegt hlutskifti beið hans, svo
dapurleg urðu hans síðustu ár,
þessa mikla glæsimennis.
Honum hefir nokkuð verið lýst
sem stjórnmálamanni hér að
framan, og ber sú lýsing með
sér, að hann hafði margra innri
og ytri kosti til að geta orðið
mikilhæfur á því sviði, en þó voru
margir, og það ekki einungis mót-
stöðumenn hans, heldur jafnvel
flokksmenn, sem ekki vildu viður-
kenna það. Iíann var prýðilega
vel máli farinn, en þó ekki eigin-
lega mælskumaður; hann var geð-
ríkur mjög að eðlisfari og átti því
oft mjög bágt með að stilla sig.
þetta hafði áhrif á ræður hans
og drógu því úr þeim krafti, sem
annars var í þeim fólginn. Skáld-
ið kom einnig oft fram í honum,
og bar stjómmálamanninn ofur-
liði. En væri hann rólegur, voru
ræður hans vel fluttar, kjarnyrt-
Heimsspekí
letígarðsins.
Mikið og flókið mál er að verða
út af hinni gömlu aldursskýrslu:
„Eg var 14 ára á góunni.“ Við
umræðurnar hefir komið fx’am
þýðingarmikil hlið á þeim Reyk-
víkingum, sem telja sig lifa af
„ósýnilegum tekjum“.
Málsefnin enx aðallega þrenn.
1. Ilin afkáralega aldui-slýsing,
sem Tíminn sagði frá. 2. þjófn-
aðarmál, gamalt, á Eyrai-bakka,
sem Reykjavíkurkona skrifaði um
í Mbl. 3. Heimspeki letigarðsins,
þ. e. lífsskoðun þeirra, sem ekki
nenna að vinna, og fyrirverða sig
fyrir það, ef þeir annars neyðast
til þess. Sá málaflutningur er líka
í Mbl. Er það þýðingarmesta at-
riðið, því að þar er fólgin skýr-
ing á núverandi fjármálaþreng-
ingum landsins.
Um fyrsta liðinn er það að
segja, að B. Kr. hefir legið á því
ar, því hann var mjög orðhag-
ur maður, og altaf mjög skipu-
lega hugsaðai'. Ræður hans við
hátíðleg tækifæri voru venjulega
afbragðs góðar, og má sérstaklega
nefna i-æðu hans í Alþingishús-
inu, þegar hann bauð konung og
í’ikisþingmenn velkomna hingað.
Að öllu athuguðu gæti eg trú-
að því, að nafn hans lifi lengur í
sögu landsins sem skáld en sem
st j órnmálamaður.
Hannes Hafstein átti sér
marga mótstöðumenn, sem oft
sendu honum ómildar sendingar
í x*æðu og riti, lögðu þunga og
harðorða dóma á athafnir hans,
brugðu honum jafnvel um föð-
urlandssvik o. s. frv. þessu má
hver sá búast við, sem situr í
æðstu stjóm þessa lands, „það
er ekki holt að hafa ból, háum
uppi á jökultindi“. En eiginlega
óvini átti hann fáa. Hinsvegar
átti hann fjölda vina um land alt,°.
og það ekki einungis meðal
flokksmanna sinna, og vinsældir
hans fóru fi’emur vaxandi en hitt.
Allir þessir möi'gu vinir hans
og vafalaust margir fleii'i, munu
nú við andlátsfregnina senda hlýj-
ustu þakkarkveðjur til skáldsins
ágæta, til fyrsta i'áðherrans ís-
lenska, til mannsins, sem mai'k-
aði ný, stórþýðingarmikil spor í
sögu landsins. Iíl. J.
---o----
Kverið.
iii.
þi'iðji kafli kversins er um
„guðlega þrenningu“. þar segir
svo: „Guðs oi’ð kennir oss að hinn
eini sanni guð sje faðir, sonur
og heilagur andi. Vjer segjum því
að guð sje bæði einn og þrenn-
ur eða þríeinn, og nefnum þrjár
persónur guðdómsins, en köllum
þær til samans heilaga þi’enning
(§ 25). Sonui’inn er jafn föðurn-
nm og heilagur andi jafn föður
og syni; en á hvem hátt þeir eru
undir eins einn og þi*ír, fáum vjer
eigi skilið í þessu lífi“ (§ 26).
þó leitað sje með logandi ljósi
í alh’i biblíunni, þá er þar hvergi
sagt, að hinn eini sanni guð sé
faðir, sonur og heilagur andi.
Faðir, sonur og andi ei’u að vísu
nefndir í sömu andi'ánni, en það
stendur hvergi, að þessir þrír séu
„einn sannur guð“, og ber kverið
þó „guðs orð“ fyiir þeirri kenn-
ingu. I biblíunni er hvergi sagt
að sonurinn sé jafn föðurnum.
þar er aftur á móti sagt frá þjp
að Jesús hafi í bæn til guðs sagt
þessi oi'ð: „þó ekki sem jeg vil,
heldur sem þú vilt“. Og þegar
Jesús er ávarpaður með orðun-
um: góði meistaii, segir hann:
„Ilví kallar þú mig góðan? Eng-
inn er góðui', nema einn, það er
guð“. I biblíunni kemur hvergi
fyrir orðið „þn'einn“, „þi’enning“
lúalagi í haust og vetur að fylla
kaupmannablöðin með ósannind-
um og lántraustsspillandi dylgjum
um verslunarsamtök bænda, sem
engum koma við nema þeim. Jafn-
hliða þessu hefir karl svo skrifað
væmið lof um sjálfan sig, og
þakkað sjálfum sér, alt undir dul-
arnöfnum. Flestar þessar greinar
hafa verið afkáralega skrifaðar.
Og í tilefni af þrem hinum síð-
ustu og lélegustu var B. Kr. mint-
ur á, hvað amlóðabragurinn hefir
lengi fylgt honum. Mjög fáir
menn hafa lesið hin óprentuðu
skjöl um Eyrarbakkaþjófnaðinn,
og enginn af þeim sem skrifa í
Tímann m.a. af því,að málið er í
sjálfu sér svo nauðaómerkilegt.
En samt er aldurlýsingin á vör-
um fjölmargra manna, eins og
skrítin ferskeytla, manna sem
kannast við B. Kr. en vita ann-
ars ekkert um atvikin, sem Mbl.
hefir dregið fram.
Sá afkáraskapur, sem gægðist
á unglingsárum hennar. Út af
aldurslýsingunni, sem er rifjuð
er ekki nefnd á nafn og hvergi
nokkursstaðar getið um þrjár
persónur guðdómsins. það þarf
ekki fleira að telja til að sýna,
að þrenningarlærdómurinn kemur
hvergi fram í biblíunni, og seg-
ir þó kverið, að „guðs orð“ kenni
hann.
þrenningarlærdómurinn er yngri
n nýja testamentið. Hans verð-
ur ekki vart fyr en löngu
eftir Kristsburð. Og þá er fyrst
ckki um þrenningarlærdóm að
tæða, heldur tvenningar. Á hinu
fyrsta almenna kirkjuþingi sem
haldið var í Nikea árið 325 e. Kr„
var samþykt sú kenning, að Krist-
ur væri „getinn af föðurnum frá
eilífð og sama eðlis og faðirinn".
Vakti fundarsamþyktin miklar
deilur, sem lauk þannig, að ann-
að alþjóða kirkjuþing var haldið
í Konstantínópel árið 381, og var
þar staðfest samþykt Nikeaþings-
ins, að viðbættri kenningunni um
guðdóm heilags anda. þá var full-
rnyndaður lærdómurinn um þrenn-
inguna. Hann er ekki bygður á
biblíunni, og ekki heldur upp
kominn í frumkristninni, held-
ur myndast hann á þeim öldum,
þegar kristileg trúfræði og heið-
ingleg heimspeki er mjög farið
að renna saman. Hin fyrstu ár-
in þótti hann fullgóð trúspeki,
en þegar frá leið, og sú heim-
speki, sem hann studdist við, féll
í valinn, varð hann æ torskildari.
Upp frá því hefir saga hans ver-
ið fólgin í sífeldum tilraunum til
að skýra hann og skilja, en mis-
jafnlega tekist. Hafa skýringam-
ar sveiflast á milli ákveðinnar
eingyðistrúar og augljósrar þrí-
gyðistrúar. Múhameðstrúarmenn
hafa löngum haft það fyrir satt,
að kristnir menn tryðu á þrjá
guði, og ekki getað skilið þenn-
an lærdóm á annan veg. En sum-
ir hafa gefist upp við skýring-
arnar og haldið því fram, að vjer
fáum eigi skilið lærdóminn í þessu
lífi. þann kost tekur kverið. Jeg
hygg, að það megi hiklaust bæta
því við, að mjög vonlítið sé að
vér fáum skilið hann í öðru lífi
heldur.
fram í orðfæri og hugsun B. Kr.
þegar hann var unglingur, hefir
fylgt honum síðan. Og síðasta
,,bevísið“ er niðurlagið á seinni
pésa hans, sem kaupendur Lög-
réttu eru nú nýbúnir að fá. þar
játar hann, óviljandi að vísu, að
vörn hans sé að engu orðin. Tíma-
ritið hafi hrakið alt verk hans svo
að ekki sé steinn yfir steini. Und-
irmeðvitundin hefir stýrt penna
höfundar og prófarkalesara. Eftir
að pésinn er kominn út, benda
aðrir honum á setninguna og þá
er hún gerð að prentvillu. Samt
er þetta sá beiski hlífðarlausi
sannleiki.
Skifti Tímans við B. Kr. voru í
þessu efni bókmentalegs eðlis. Og
ef bandamenn B. Kr. hefðu skilið
þetta, og látið vera að segja gaml-
ar sögur frá Eyrarbakka, myndi
þetta brot úr menningarsögu
þorpsins hafa legið óhreyft í
skjalabögli í Safnahúsinu.
Nýr þáttur í málinu er það þeg-
ar kona, ættuð af Eyrarbakka, fer
að skrifa í Mbl. um þjófnað og
Kverið gerir því þrenningarlær-
dóminn að leyndardómi, sem eng-
inn skilji. En hvernig fáum vér
komið orðum að því, sem enginn
skilur? Og hvernig má það vera
að biskupar svo hundruðum skift-
ir hafi á kirkjuþingum greitt at-
kvæði um leyndardóm, sem eng-
inn þeirra hafi haft minsta skiln-
ing á? Hið sanna er, að biskup-
arnir á fjórðu öldinni litu ekki á
þrenningarlærdóminn sem neinn
leyndardóm, heldur sem góða trú-
arskýring. En nú þegar vér emm
vaxnir frá þessari kenning, og
hefðum átt að leggja hana niður
eins og aflóga fat, þá er hún
dubbuð upp og kölluð: leyndardóm-
ur. þetta er ekkert óvenjulegt, því
þessi er jafnan aðferð þeirra, sem
hugsa ekki „eins og sá sem vald
hefir, heldur eins og fræðimenn-
irnir“. En gömul og aflóga heim-
speki verður ekki að leyndardóm
óðar en nýjar kynslóðir hætta að
skilja hana. Leyndardómur er alt
annað. þetta mikla orð ætti ekki
að leggja við hjegóma. Vjer lif-
um sem á þunnum ís. Yfir er
himinn en undir hyldýpi. Vér
tökum að vísu oft ekki eftir því
fyr en eitthvað mótdrægt ber að
höndum, fyr en ísinn brestur og
vér höngum á skörinni milli
tveggja eilífða. En leyndardóm-
arnir umkringja oss altaf og al-
staðar á alla vegu og vekja oss
til lotningar og tilbeiðslu. Slíkir
eru leyndardómamir og ærið ólík-
ir gömlum kirkjuþingasamþykt-
um.
það sé þó fjarri mér að halda,
að þessi foma kenning, sem á
fjórðu öldinni var ný guðfræði, en
sem menn nú hafa mist skilning
og áhuga á, sé einber uppfunding
heimskra manna. því fer fjarri.
Hún er tilraun til að skýra hina
helgustu reynslu trúarinnar. En
skýringartilraunir eru ekki trúar-
reynslan sjálf. Trúarreynslan er
hin sama alstaðar og á öllum tím-
um. En skýringartilraunin er
tíma- og staðbundin. Biskupun-
unum á fjórðu öldinni mun hafa
þótt sem þeir hafi klætt trúar-
reynslu sína í hátíðabúning heim-
yfirheyrslur, sem koma þar fyrir
upp, dettur henni í hug heil röð
af gömlum atburðum. Hugsunar-
samböndin myndast eins og hjá
fóstru Júlíu. Fyrir ógætni þessar-
ar konu kemst öll sagan í hámæli.
Af frásögninni í Mbl. er að sjá
sem mikil málaferli og þjark hafi
orðið út af stuldinum en réttvísin
þó ekki komist að fastri niður-
stöðu, en að lokurn hafi þýfinu þó
verið skilað. Konan, sem skrifaði
í Mbl. sýnist hafa hugsað nokkuð
lausalopalega um þetfa, og m. a.
þóst finna í Tímanum orð og at-
vik, sem enginn stafur var fyrir.
Hún var beðin að skýra þetta, þ.
e. að standa við orð sín. Hún
hefir ekki getað það og þar með
játað frumhlaup sitt. Ekki hefir
hún heldur orðið við þeirri eðli-
legu ósk, að segja frá endalokum
þess máls, sem hún byrjaði að
reifa. þess vegna er enn, þrátt
fyrir skrif hennar, ekki komin
skýrsla í Mbl. um það, hver var
valdur að verknaðinum, hvar verð-
mætið lá, meðan það var burtu
spekinnar, en í vorum augum lít-
ur hún út eins og tötrar og fá-
ránleg flækjuspeki. En í stað þess
að færa trúarreynslu vora í brúð-
kaupsklæði biblíumálsins og segja
með Páli postula, að guð sé einn,
mennirnir guðs ættar, en í Kristi
einum hafi búið fylling guðdóms-
ins líkamlega, — en það er sann-
leikurinn í þrenningarlærdómin-
um, — þá tekur kverið upp tötra
fortíðarinnar og kennir sjóndepru
vorri um bæturnar og götin.
Manni dettur ósjálfrátt í hug
sagan um nýju fötin keisarans.
Og þó allir séu hættir að skilja,
þá á samt að halda áfram að
þylja. Hér kemur fram það sem
jafnan hefir verið höfuðeinkenni
kverkenslunnar. það hefir jafnan
verið lögð meiri áhersla á að þylja
en skilja þessi fræði. Og hér er
berum orðum sagt að „vjer fáum
ekki skilið" það sem er ætlast til
að hvert rnannsbarn á landinu sé
látið þylja fyrir munni sér. Sé
það svo nauðsynlegt til sáluhjálp-
ar, þá hlýtur líka að vera ein-
hlýtt að hrópa: herra, herra, til
að komast í ríki himnanna. Hér
sannast það, sem fyr var sagt,
að kverið sé páfi en börnin páfa-
gaukar. Og er sá páfi í þessu efni
það lakari páfanum í Róm, að
hann er dauður bókstafur aflóga
kirkjuþingasamþykta. Frh.
Ásgeir Ásgeirsson.
—.—o-----
Eftirhreytur,
Hr. Á. G. er af hólmi runninn.
Það er ekki ætlun mín að elta
hann á flóttanum. En eg vil þó
sýna honum, hvernig hann hefir
gengið frá því, er hann hugðist
að verja
Fyrst er það, að hann lýsir
því yfir í síðustu grein sinni,
að grein sú í Bjarma, er gaf
ástæðu til þessarar ritdeilu, hafi
verið „þarnahjal“, eða með öðr-
um orðum: markleysa ein. Loks-
ins lánaðist mér að koma honum
á þessa skoðun. Eg er honum því
fyllilega sammála, og myndi vera
það, þótt hann lýsti því yfir um
fleiri, eða jafnvel flestallar grein-
ar, sem eg hefi séð eftir hann í
Bjarma. En þetta hefði hann átt
að segja undir eins, þá hefði
hann og sloppið við eftirlit og
aðfinslur frá minni hálfu.
þar næst vil eg benda hr. Á.
G. á það, hvernig honum hefir
farist við guðfræðingana. það
háttalag hans hygg eg að dragi
dilk á eftir sér. Plann kveður þá
skýlaust ekki trúa einhverri
veigamestu kenningunni, er hann
og guðfræðilegir skoðanabræður
hans hafa verið að hampa. Er
það kenningin um eilífa glötun.
Alt stagl þeirra um eilífa útskúf-
un á því að vera helber leikara-
frá eigandanum, og hvaða hegn-
ing kom fram að lokum. Eins og
málinu er nú komið,hefir það enga
þýðingu, nema fyrir væntanlegan
höfund að æfisögu B. Kr„ sem
fær þar tækifæri til að sýna,
hversu „ráðvendnis og hæglætis-
menn“ eins og B. Kr. kemst stund
um að .orði, verða seint og
snemma á æfinni fyrir hnjaski og
píslarvætti. Til málsskjalanna
sjálfra hefir það spurst seinast,
að B. Kr. sitji með sveittan skall-
ann við að taka afrit af þeim í
bókasafninu. Telja sumir líklegt,
að hann ætli að birta þau í hinu
stóra og vandaða hátíðaeintaki,
sem milliliðimir em vanir að gefa
út af höfuðmálgagni sínu.
þriðji þáttur hefst með því,
að fólk, sem lifir af ósýnilegum
tekjum í Rvík, byrjaði orustu út
af titlum og heiðursnöfnum. Var
Tímanum fundið til foráttu, að
hafa sagt Á. H. „matsölukona“,
um konu þá, er ritaði um þjófn-
aðinn, í stað þess að segja „frú“ Á.
H. eða „frúin“.