Tíminn - 30.12.1922, Page 1

(§>jaíbtex
<xj afgreiÖsluma&ur íTimans er
Sigurgetr ^riðrifsfon,
Sambanbsfjúsinu, ReYÍjauif.
^jgrexböía
í í m a n s er i Sambanbsfjúsinu.
©pin bajleja 9—\2 f. I)
Sími 496.
VI. ár.
Rej kjayík 30. desember 1922
51. blað
föears*
ELEPHANT
CIGARETTES
£júffengar og kaldar
að reykja
Smáaöluverð 50 aur. pk,
Tást alstaðar.
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.
-
♦
♦
*
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Fyrir 100 árum, 27. des. 1822,
fæddist í litlu sveitaþorpi í Aust-
ur Frakklandi einn hinn mesti vel-
gerðamaður og snillingur mann-
kynsins Louis Pasteur, hinn
heimsfrægi efnafræðingur sem
lagt hefir grundvöllinn að læknis-
fræði nútímans með því að upp-
götva hinar ósýnilegu smáverur,
sóttkveikjurnar, sem mennirnir
eiga í hvíldarlausri baráttu við.
En það var ójafn leikur meðan
annar aðilinn hafði bundið fyrir
bæði augu.
Faðir Pasteurs hafði verið
undirforingi í her Napoleons og
tekið þátt í mörgum af herferð-
um keisarans, í glæsilegum sigr-
um og þungum raunum. Eftir að
styrjöldunum lauk var gamli Past-
eur sútari í litlum sveitabæ, vann
mikið, varð bjargálna maður en
ekki ríkur. En í tilbreytingar-
leysi, hins daglega lífs gleymdi
gamli Pasteur ekki fornum frægð-
ardögum. En hann þagði og
vann, en elskaði þó land sitt öllu
öðna framar. Son sinn setti hann
til menta í skóla þorpsins. Síðar
komst Louis fyrir heppilega tih
viljun í framhaldsskóla í París.
Drengurinn var ekki bráðger, en
viðkvæmur og fastlyndur. 1 höf-
uðborginni þjáðist hann fyrst af
óyndi, en brátt læknaði vinna,n
hann. Námið gekk hægt en slysa^
laust. Skylduræknin var frábær.
Við eitt próf var hann neðarlega
í röðinni, en gat þó komist yfir
næsta lærdómsstig. En hann vildi
ekki byrja á nýju námi með
ónógum undirbúningi. Trúmensk-
an í vinnunni var í öllu fyrsta
boðorð hans. Hann eyddi ári til
að búa sig betur undir, og var þá
ánægður með úrslitin. Hann lagði
stund á efnafræði og vann sér
tiitölulega fljótt mikið álit. Hann
giftist ungur ágætri konu, sem
var hans önnur hönd upp frá því
í öllu hans starfi. Arf sinn eftir
foreldrana gaf hann systrum sín-
um. Snemma hneigðist hugur
hans að því, að skilja, hverju
sætti gerð í mjólk, öli og vínum.
Sannaði hann, að gerðinni valda
ósýnilegar smávex’ur, bakteríur.
Áður höfðu menn um allan heim
haldið, að slíkar lífagnir væru
sjálfmyndaðar, þ. e. ættu ekki sér
líka foreldra. Pasteur sannaði
með löngum rannsóknum, að slík
sjálfmyndun er helber heilaspuni,
en að yfirborð jarðar, loftið og
vatnið er fult af óendanlegri
mergð af smáverum, sem lifa sjálf-
stæðu lífi, hver tegund eftir sínu
eðli. Skaðleg landfarsótt spilti
silkirækt Frakka. Tjónið var met-
ið 100 miljónir franka árlega.
Pasteur fann sóttkveikju þá, sem
sýkinni olli, og fullkomið ráð til
að lækna hana. Vann hann með
þeirri uppgötvun þjóð sinni ómet-
anlegt gagn. Framan af átti
Pasteur oft í vök að verjast.
Hann átti öfundarmenn, sem lögðu
alt hans starf út á versta veg, og
glöddust yfir hverri hindrun, sem
varð á vegi hans. En smátt og
smátt breyttist þetta. Læknar
sannfærðust um, að hann hefði
opnað þeim nýjan heim, og gefið
þeim þar að auki vopn til að berj-
ast með móti sumum hættulegum
sjúkdómum. þar að auki reis upp
margskonar iðnaður, sem bygður
var á rannsóknum hans, allskon-
ar gerilsneiðing, niðursuða, bjór-
gerð o. s. frv. Honum var þá feng-
ið fé til að stofna mikla rann-
sóknarstöð í París, sem ber nafn
hans, og er alt til þessa dags ein
hin frægasta rannsóknarstofa sem
til er í nokkru landi, og heldur
áfram æfistarfi hins mikla manns,
rannsóknum á hinum ósýnilegu
smáverum, sem valda sjúkdóm-
um, dauða og rotnun.
Eldri Pasteur eyddi afli æsku-
ára sinna í að þjóna hinum mesta
herkonungi, sem sögur fara af.
En yngii Pasteur varð herkon-
ungur, langtum giftumeiri sjálf-
um Napoleóni. Napóleon þjónaði
sjálfum- sér og dauðanum. Og
riki hans hrundi í rústir. Pasteur
gleymdi sjálfum sér en vann að
eflingu og sigri lífsins. Ríki hans
nær nú um heim allan og verður
því voldugra, sem tímar líða. þess
vegna minnast menn nú um jóla-
leytið hins mikla lífgjafa, sem
fyrir einni öld síðan sá dagsins
Ijós í húsi umkomulítils sútara
suður í Júrafjöllum.
----o----
»Dýr mundí
Maflíði allur«.
Bæjarstjórn Reykjavíkur hefir
alveg nýlega samþykt fjárhags-
áætlun bæjarins fyrir næsta ár.
Útsvörin sem á að leggja á bæj-
arbúa í þessu árferði, verði nokkr-
um tugum þúsunda króna hærri
en í fyrra. það á að jafna niður
einni miljón króna og þriðjungi
miljónar betur.
Eitt atriði þessarar fjárhags-
áætlunar stingur svo í augu, að
ekki verður orða bundist. það á
að malbika vegarspotta á Hvei-f-
isgötu, frá Smiðjustíg að Vatns-
stíg. Vegarspotti þessi er um það
bil 110 — eitt hundrað og'tíu —
faðmar á lengd. Og bæjai-stjórn-
in hefii’ heimilað að verja 60000
— sextíu þúsund — krónum til
þess að malbika þennan vegai’-
spotta.
Vafalaust verða þeir margir,
sem trúa þessu alls ekki. þeir
geta sannfærst með því að lesa
fjárhagsáætlunina og með því að
stíga vegalengdina.
það er óhugsandi annað en að
eitthvað verulega muni vera at-
hugavert við vinnubrögðin að
geta grafið sextíu þúsund króna
í rúmlega 100 faðma löngum
vegarspotta.
En hitt er þó ennþá merkilegra,
að meiri hluti Bæjarstjórnarinnar
skuli telja það verjandi, að veita
sextíu þúsund krónur til slíks
starfs í þessu árferði. Og að borg-
ararnir skuli þola það, að sóttar
séu sextíu þúsund krónur ofan í
vasa þeirra í þennan vegarstubb.
|>ví þá ekki heldur að þekja
göt\ma með tveggja krónu pen-
ingum, eða með Islandsbankaseðl-
um? Mætti þá vera, að höfuð-
staðarbúarnir sýndu hinni dýru
götu hæfilega virðingu.
Áður er búið að grafa, með
þessum hætti, á annað hundrað
þúsund krónur í Hverfisgötu.
Einir þrír af bæjarfulltrúunum
höfðu greitt atkvæði gegn þess-
ari fjárveitingu.
En suður í Fossvogi er ágætt
land til ræktunar. Að nokkru leyti
er það skurðað fyrir löngu, Frás-
vélin hefir unnið þar stórar spild-
ur. Iðgrænn akur var þar í sum-
ar á blettunum, sem Búnaðarfé-
lagið hirti um. En Bæjarstjóm-
arsvæðin öll í flagi og hirðuleysi.
Bærinn altaf mjólkurlaus. Mjólk-
in í miklu hærra verði en þyrfti
að vera, ef fullur kraftur væri
lagður á ræktun Fossvogar.
Mikla vinnu í atvinnuleysinu
hefði mátt fá fyrir þessar sextíu
þúsund krónur — úr því endilega
átti að veita þær, — við ræktun í
Fossvogi, og stórum hefði mátt
auka þar ræktaða landið. Sumum
hefði þótt það betri og farsælli
meðferð fjárins. En Bæjarstjórn
Reykjavíkur álítur hitt nauðsyn-
legra að hafa malbikaðan stein-
inn undir fótinn, þennan hundrað
og tíu faðma vegarspotta, en að
fá ódýrari mjólk og auka rækt-
aða landið á berangrinum kring-
um bæinn.
„Dýr mundi Hafliði allur“. Dýr-
ar verða þær orðnar, Reykjavík-
urgötumar, þegar búið er að mal-
bika þær allar, úr því hver 110
faðma spotti kostar 60 þús. kr.
Sem betur fer mun annað eins
ráðdeildarleysi alls ekki þekkjast
neinstaðar annarsstaðar á íslandi.
En ýmsir munu spyrja sjálfa
sig, hvað það eigi að ganga lengi
að landsstjómin skrifi upp á ný
og ný lán fyrir Reykjavík, sem
nema hundruðum þúsunda króna,
í viðbót við skuldasúpuna, sem
fyrir er, þegar Bæjarstjórain sýn-
ir slíkt ráðdeildarleysi í stjórn
fjármála bæjarins.
---o-----
Ábyrgðin.
Lausafrétt gengur um það, að
Tofte bankastjóri hafi sagt af sér
í Khöfn, eða lofað að gera það,um
áramótin. Litlu skiftir hvort það
er rétt eða ekki. Ilitt skiftir
meiru, að allur þorri hugsandi
manna í landinu sér nú glögglega,
að allir forráðamenn Islandsbanka,
st-m ráðið hafa sjóm bankans síð-
an 1S18—19, verða að bera ábyrgð
íyrir gerðir sínar, alveg á sama
háít og frændþjóð okkar, Danir,
xtur þá, sem ráðið hafa fyrir
I.andmandsbanken síðustu missir-
in, standa dönsku þjóðinni reikn-
ingsskap gerða sinna.
Við borð liggur nú, að fjöldi
hraustra karla og kvenna telji sig
nauðbeygð að flýja ættjörð sína
og leita til framandi landa. Og
agentar fjarlægra ríkja em nú
þegar teknir að nota sér neyð
landsins, vilja taka á móti mesta
verðmæti Islands, etarfskrafti
þess. það þarf nákvæmlega að
rannsaka það, hvem þátt hin
frámunalegu töp Islandsbanka hjá
braskaralýð landsins eiga í
þessu þjóðaróláni. Og það er
margt fleh’a viðvíkjandi enska
láninu, sem þarf að rannsaka,
meðferð þess, veðið fyrir því hjá
Islandsbanka o. s. frv., og láta
síðan hvern valdhafa bera ábyrgð
eftir sínum tilverknaði.
Á næsta ári má búast við að
áhrif undangenginnar fjármála-
glópsku fari að koma mjög alvar-
lega við allar stéttir manna hér
á landi. þá ber svo við, að al-
menningur getur og hlýtur að
verða að fella sinn dóm um þetta
mál, með kosningunum. það er
lítill vafi á, að þær geta ekki snú-
ist um armað en Islandsbanka-
málið og afleiðingar þess. þjóðin
fær þá tækifæri til að dæma um,
hvort hún vill lengur hafa fjár-
mál sín í höndum þeirra manna,
sem hafa stýrt Islandsbanka und-
anfarin ár, tekið enska lánið og
varið því eins og gert var.
það er gott að athuga undir
eins þessi tvö atriði: 1. Að þeir,
sem bera ábyrgð á ástandi Is-
landsbanka, eins og það er nú,
og áhrifum þess á þjóðina, verða
að bera ábyrgð gerða sinna. 2. Að
næstu kosningar hljóta að snúast
um Islandsbankamálið og hvern-
ig þjóðin getur bjargast úr þeim
ógöngum, sem hún er nú kom-
in í. J. J.
---o----
Fulltrúi landsins
í íslandsbanka
afsakar sig.
Bjami frá Vogi varð í einu
reiður, hryggur og aumur, þegar
Tíminn birti part af hinni frægu
skýrslu hans um íslandsbanka frá
1920. Ilann sá, hversu verk hans
bar nú höf. vitni. Verður skýrsla
hans síðar krufin til mergjar.
Iðrun Bjarna kom fyrst fram í
því, að hann var að snúast utan
um menn, sem hann hélt að væru
í kynnum við samvinnumenn, og
tala utan að því, að Tíminn léti
málið falla niður útskýringar-
laust. Um síðir bjóst hann þó til
að verja sig, og hélt ræðu í Bíó
á annan dag jóla og seldi aðgang
á krónu. Við fyrirlestur þennan
var tvennskonai* prettvísi beitt.
Stúdentar höfðu ætlað að koma
á „stjórnmálaviku", þar sem full-
trúar allra flokka leiddu saman
hesta um landsmál kvöld eftir
kvöld. En allir hinir eiginlegu
flokkar, samvinnumenn, sameign-
arrnenn og samkepnismenn, höfðu
synjað þátttöku. Bjarni einn var
til með að tala fyrir E-flokkinn.
þar með var málið fallið. En í
von um að fá fleiri áheyrendur
auglýsti Bjarni erindi sitt sem
„stjórnmálaviku", en bað svo
áheyrendur um gott veður fyrir
skrumið, þegar inn kom. í öðru
lagi gaf Bjarni í skyn í auglýs-
ingunni, að hann ætlaði að ráð-
ast á stefnu Tímans. það var
önnur veiðibrellan til að lokka
kaupmenn og verslunarfólk, sem
er andstætt samvinnuhreyfing-
unni, til að kaupa sig inn. En er
til kom, var þetta ósatt líka, að-
eins lítilfj örlegt fjái-plógsbragð.
Á sitt eigið nafn og umræður um
E-pólitíkina hefði Bjarni ekki
fengið fleiri áheyrendur en rétt-
látir voni í Sódóma. Á nafn
„stjórnmálavikunnar“ og Tímans
fékk hann slæðing í húsið. En eitt
af bæjarblöðunum fann þó ástæðu
til daginn eftir að afsaka tóm-
leikann með því, að Reykvíking-
ar væru alment ekki vaknaðir kl.
21/2 eftir hádegi.
Efni x-æðunnar var að gylla
póiitík Bjarna, afsaka töpin í Is-
landsbanka og vitlausu skýrsluna.
Ekki vildi hann láta skifta um
forstjóra í bankanum, og víst
ekki _ um bankaráð. Sambandið
vildi hann setja undir eftirlit, lík-
lega þeirra kaupmanna, sem bú-
ið er að gefa upp miljónir af fé
landsins. Samvinnufræðslu vildi
liann eyða, en koma kaupmanna-
skólanum á landið og fjölga dó-
sentum og prófessorum við há-
skólann. Tíminn -var óalandi fyrir
að hafa andmælt legátafargan-
inu. því fleiri legáta erlendis, og
því fíeiri legáta hér, því betur
bæri þjóðarbúskapurinn sig. Bein-
an gróða á Gunnari Genúa-legáta
taldi hann 7 miljónir (á hverju
ári sem Spánverjar kúga landið
til vínkaupa). Gróði á Lundúna-
legátanum nam líka miljónum.
Gróði á Bjama sjálfum, þegar
hann var legáti, 10 kr. á hverju
útflutningshrossi. (Merkileg til-
viljun að Bjarni skyldi vinna
sinn stærsta heiðurskrans í sam-
bandi við hrossakaup.). Á dýrasta
sendimanninum, Sv. B., tilfærði
hann engan beinan gróða. Sam-
ábyrgð kaupfélaganna þótti hon-
um óhæfileg, en hefir þó eins og
B. Kr. lögfest hana sem skyldu
fyrir öll íslensk kaupfélög, með
samvinnulögunum. Að lokum
komst Bjarni að því, að samning-
urinn frá 1918, sem hann fékk
1000 kr. og tvo krossa fyrir að
vinna að, og hefir þóst mestur
að, væri mesti viðsjálsgripur, af
því að umboðsmaður Dana hér
væri eklci nefndur á réttri blað-
síðuskrá yfir danskar m.annvirð-
ingar. þóttust áheyrendur skilja,
að ræðumaður vildi hefja nýja
sjálfstæðisbaráttu, með E-forkólf-
ana í fararbroddi, til að knýja
Dani til að hafa stöðunafn um-
boðsmanns þeirra á réttri blað-
síðu í áðurnefndri bók. Ýmislegt
sagði Bjarni fleira, t. d. að bænd-
ur ættu að spara sem mest (vegna
letigarðsins) og láta fjólur gróa
á torfhúsum sínum, en alt vai
efnið á sömu bókina.
Áheyrendur sárkendu í brjósti
urn Bjama, fyrir að vera svo geix
samlega genginn í barndóm, án
þess að vita sjálfur af. Einn
fundaimaður sagði, er hann gekk
út: „Eg sé eftir að borga Bjarna
krónu fyrir þannan vaðal, en þó
meira eftir tímanum, sem eg hefi
evtt hór“. Svo fór um ijóferð þá.
* X.
----o-----