Tíminn - 20.12.1924, Blaðsíða 3

T I M I N N
201
hefir sjálf helgað með vígslum og
yfirsöng. Fegurð grískrar menn-
ingar, festa Rómverja og dreng-
skapur germanskrar heiðni er
kirkjunni ekki óviðkomandi. J>eir
tímar eru undir lok liðnir, að al-
menningur fái ágætum „heiðingj-
um“ dauflegan dvalarstað hjá
ilelju.eins og Dante gerir í„Divina
Comedia“. f>að voru til menn eítir
guðs hjarta áður en saga kirkj-
unnar hófst og utan hennar vé-
banda, eftir að vald hennar óx.
Kirkjan á að vera svo víð milli
veggja, að þeir rúmist í hóp helgra
manna. Iiún má engum perlum
kasta, heldur safna öllu í sjóð sinn.
Kirkjan verður að njóta allra
helgra manna, sem standa eins og
fjallstindar úr hafi tímans, og
enn hefir ekki vatnað yfir.
Hin besta stoð kirkjunnar eru
lielgir menn. Mannadýrkun er ekki
hættuleg, ef þeir menn eru ágætir,
sem litið er upp til. það eru menn-
irnir, sem eru innblásnir af guðs
anda, en hvorki bækur né stofn-
anir, nema að svo miklu leyti, sem
innblásnir menn eru þar að verki.
Sýnir og vitranir hafa án efa átt
ríkan þátt í að veita ýmsum
ágætum mönnum þrek til að berj-
ast hinni góðu baráttu. En þó mun
ílest opinberun hafa orðið með
sama hætti og þegar hugsunum
vorra hversdagsmannanna skýtur
upp úr djúpi sálarinnar. lnnblást-
ur og opinberun verða ekki skýrð
fyr en sú gáta er ráðin, hvernig
hugsanir vorar verða til. það er
eins og elding slái niður eða öllu
heldur ljósi sé brugðið upp í sálu
mannsins. En hvernig þetta verð-
ur, er hulinn leyndardómur. Hin
hversdagslegustu fyrirbrigði sál-
arlífsins eru enn óskýrð, en þegar
gátur þeirra verða ráðnar, fæst
um leið lausn á hinum háleitustu
fyrirbrigðum trúarlífsins. Manna-
setningar verða ekki greindar frá
guðlegri opinberun eins auðveld-
lega og kirkjan hefir oft haldið.
Hjá hinum ágætustu mönnum
rennur hið mannlega og guðlega
saman, svo ekki verður sundur
greint, eins og grænka jarðarinn-
ar rennur saman við bláma him-
insins út við sjóndeildarhringinn.
Göfgi mannanna er guðleg opin-
berun. Helgir menn eru kirkjunn-
ar sterkustu stoðir. En þá er ekki
átt við helga menn í kaþólskum
skilningi. Vorflóð siðbótarinnar
sópaði burtu fimm sakramentum,
helgum dómum og dýrlingum.
Fyrir það verður siðbótin ekki
ái'eld. Helgra manna sögur sann-
færa lesandann fljótt um það. þar
er sagt frá dýrlingum en ekki
mönnum með holdi og blóði. Sum-
ir eru einsetumenn, sem berjast
við djöfla og gera kraftaverk svo
undursamleg,að galdrasagnir heið-
inna manna komast ekki í hálf-
kvisti við það. Aðrir eru riddarar,
sem berjast við óvætti. þar er
blandað saman þjóðsögum og
Keiðnum goðsögnum. Dýrlingur-
inn dregur að sér allar undursam-
legar sagnir. það hleðst utan á
hann þar til ekki sést móta fyrir
mannlegum eiginleikum. Kynja-
sögur af einum dýrling eru færð-
ar yfir á annan. Hver borg og
hvert land vill gera sinn dýrling
sem dýrlegastan. í frásögninni er
vénjulega lítil list og lélegt mál.
það er hreinsun að því þegar þess-
ir trjámenn trúarlífs miðaldanna
sópast burtu með vorflóöi siðbót-
arinnar. En siðbótin hefði mátt
setja sanna menn í staðmn. Hún
hefði átt að setja í kórinn ýmsa
hina ágætustu fulltrúa heilagrar
kristni. það er ekki allra eðli að
líkja eftir Lúther í trúarefnum.
það er ekki við allra hæfi að vera
steyptir í sama móti og hann.
Trúareðli manna er með ýmsum
hætti. Einn laðast að Lúther, ann-
ar að Melanchton, sá þriðji hefir
mest uppáhald á Bernhard frá
Clairvaux, hinn fjórði hyllir
Thomas a Kempis. Lúthersk
kirkja þarf að opna sal sögunnar
fyrir börnum sínum. þar er um
auðugan garð að gresja. Eitthvað
handa öllum. Mikilmenni kristn-
innar, innlend og útlend, þarf að
diaga fram í dagsljósið. þeir eiga
að standa inst í kórnum. en Krist-
ur yfir altarinu.
Jesús guðspjallanna er hin
mikla uppgötvun síðari tíma. Á
þeim grundvelli verður reist sú
siðbót, er nú stendur fyrir dyrum.
I trúar- og kirkjulífi Norðurálf-
unnar má sjá öll tákn nálægðar
siðbótar. Fyrirboðarnir eru nú
jafnskýrir og á 15. öldinni. Hinum
vísindalega undirbúningi er um
það bil lokið. Vér bíðum hins spá-
mannlega eldmóðs, er kveiki í tötr-
um gamallar trúfræði, sem enn
hylja Kristsmyndina sjónum al-
mennings. Siðbót Lúthers opnaði
biblíuna fyrir alþýðu manna. Nú-
tíminn greinir milli hinna einstöku
rita biblíunnar og setur guðspjöll-
in í öndvegið. Kaþólsk kirkja horf-
ir á Krist gegn um gleraugu há-
spekinnar., Lúthersk kirkja lagði
höfuðáherslu á bréf Páls postula.
Nútíminn leitar Jesú sjálfs eins
og honum er lýst í guðspjöllunum
eftir sögusögn handgenginna
lærisveina. það var eins ástatt um
Kristsmynd kirkjunnar og um
helgra manna sögur miðaldanna.
Siðbót Lúthers skolaði burtu dýr-
hngunum. Helgir ménn kristninn-
ar eiga því að geta staðið oss fyr-
ir hugskotssjónum eins og þeir
voru í lifanda lífi. Sú siðbót, sem
nú er undirbúin og fyrir dyrum
stendur, mun endurnýja Krists-
Heirailisiðnaðarfélag Islands.
Umsóknir um styrk úi' sjóði félagsins, árið 1925, þurfa að vera
komnar fulltrúaráðinu í hendur fyrir 30. apríl n. k. títíla skal um-
sóknirnar til félagsins, eu senda þær forseta þess, frú Karólínu Guð-
mundsdóttur, að Skólavörðustíg 43 í Reykjavík. Fylgja verða glöggar
skýrslur um störf umsækjenda heimilisiðnaði til umbóta.
Tímaritið IÐUNN
býður nú þessi kostaboð:
Nýir kaupendur, sem senda andvirðið með pöntun, fá
II.--VIII. árg. fyrir 1,00 krónu hvern,
alls kr. 7.00.
(Verð kr. 43.00, 1. árg. uppseldur).
IX. árg. er nú að byrja og kostar Iðunn eins og áður kr. 7.00.
Alls verða menn þvi að senda með pöntun kr. 14.00.
18®?“ Slíkt boð hefir aldrei verið boðið áður,
og* verður ekki boðið aftur.
Þetta gildir aðeins fyrir þá, sem panta, strax, er þeir sjá
þessa auglýsingu, enda upplagið orðið mjög lítið og fá þeir,
sem fyrstii' verða.
Afgreiðsla Iðunnar,
Pósthólf 451 Bergstaðástræti 9. Reykjavík.
Heimilisiðnaðarfélag íslands.
Félagið lætur kenna vefnað í Réykjavík á næsta hausti. Kenslan
hefst 1. október, en endar 30. nóvember. Umsóknir þeirra, er njóta
vilja kenslunnar, séu komnar fulltrúaráðinu í liendur fyrir 30. apríl
n. k. Stíla skal umsóknirnar tii félagsins, en senda þær forseta þess,
frú Karólinu Guðmundsdóttur, ;ið Skólavörðustíg 43 í Reykjavík. Nem-
endur eiga sjáltir það er þeir vefa, en greiða 75 kr. fyrir kensluna.
Ofið verður úr innlendu efni, er því nemendum hentugt, að bafa að
heiman ullarband, t. d. einþa tt fyrirvaf.
mynd kirkjunnar. Hin nýja Krists-
mynd kirkjunnar verður altaris-
tafla tuttugustu aldarinnar. Deil-
an um það þagnar, hvort Kristur
hafi verið guð eða maður. Á því
veltur alt, að menn hafi þroska til
að sjá Krist eins og hann var.
Hugmyndir manna um Krist fara
eftir þeirra eigin sálarþroska, en
ekki eftir því, hvað þeir kalla
hann. Oftlega hafa þeir, sem hyit
hafa Krists fræði fyrri alda, þó
dregið hann niður í undirheima
meðalmenskunnar í ræðum og riti.
þráfaldlega hafa þeir, sem kirkju-
legri Kristsfræði afneita, haft há-
leitari hugmyndir um Krist. En
undir því á kirkj an alt sitt, að
Kristsmynd hennar, sem yfir
altarinu hangir, sé göfug og tígu-
leg eins og lýsingar guðspjall-
anna. Um þá lýsingu þarf ekki að
bæta. Hún er sönnust mynd þeirr-
ar göfgi, er vér þekkjum hæsta.
Hún er sú opinberun guðdómsins,
sem mannkynið. hefir mesta hlotið.
Skólakúsið á Laugum.
Smíðinu er nú lokið að sinni,
húsið fullgert að utan og innan að
undanskildu efsta lofti, sem verð-
ur sundurhólfað þegar þörf kref-
ur, og eftir á að mála veggi inn-
an og dúkleggja. Grunnflötur húss
ins er 200 m2, en gólfin fjögur:
Kjallari, tvær stofuhæðir og loft
með kvistum.
í kjallaranum er eldhús, matsal-
ur fyrir 40 manns, þvottahús, bað, |
salerai og geymslur. Á næstu hæð
eru skólastofur tvær, íbúð skóla-
stjóra o. fl. Á efri hæð eru heima-
vistir og íbúð kennara, og á lofti
\-erða heimavistir og íbúð þjón-
ustufólks. Útveggir allir, að und- ;
anskildum austurvegg,sem byggja ’
á við síðar, eru tvöfaldir, úr járn-
bentri steinsteypu, skilveggir og
gólf steypt, að undanskildu efsta
lofti, sem er af tré. pakið er gert
úr borðiviði með pappa og báru-
járni.
Heimavistir, sem fullgerðar
eru, rúma 30 manns, án þess að
þrengt sé að, en 10 geta bæst við
á efsta lofti. Herbergin öll eru
rúmgóð, björt og sólrík; aðeins 3
af 30 íbúðarherbergjum njóta ekki
sólar. En það sem mest þykir þó
um vert við þetta hús er hin dýr-
mæta laugahitun og heita og kalda
vatnið, sem leitt er víðsvegar um
húsið. þegar jarðhiti er notaður
til þess að hita upp hús, þarf ofna-
stærðin að vera svo mikil, að næg-
ur hiti sé 1 aftakakulda, því ekki
verður jarðhitinn aukinn né mink-
aður, eins og á sér stað i eidstóm,
en auðvelt er að takmarka vatns-
renslið og loka fyrir ofnana til
hálfs eða fulls. Fyrir þessu er séð
á Laugum, en mest er sú aðferð
notuð, að hafa opna glugga daga
og nætur, þegar of heitt þykir.
Húsið er því sannnefnt heilsu-
hæli.
Heita vatnið er tekið úr laug
uppi í fjalli, 500 metra frá húsinu.
Fallhæðin að grunni hússins er 60
m., en vatnsmagnið 2*4 lítri á
sekúndu. Ekki þyrfti nema helm-
ing þessa vatns til hitunar, en
vegna vetrarsundlaugar, sem fyr-
irhugað er að byggja, er gott að
hafa þetta vatnsmagn. Hitinn. í
lauginni er 56 stig. C., en heim-
Fomið er vatnið 55 st. C. þrent er
það, sem styður að því, að vatnið
kólnar ekki nema um 1 gr.: Um-
búnaður á leiðslunni, fallhæðin og
vatnsmagnið. Út úr húsinu fer
vatnið 49 stiga heitt. Kostnaður á
svona hitun er líkur og á venju-
legri miðstöðvarhitun. Mismunur-
inn fer eftir vegalengd höfuð-
leiðslunnar og hitamagni vatns-
ins. Hér lá mismunurinn aðallega
í auknum 'vinnulaunum við um-
búnað á höfuðleiðslunni.
Eigi að meta héita vatnið til
peninga og reikna hitann eftir nú-
gildandi verði kola og miða eyðsl-
una við miðstöð, sem gæfi þolan-
legan hita, þá má ekki gera ráð
fyrir minni eyðslu en 30 smálest-
um á ári, en með flutningskostn-
aði gerir það fullar 3000 kr. Sé
miðað við 6% vexti, svarar þetta
til höfuðstóls að upphæð 50,000
kr. Lóðina undir húsið og allmik-
ið land vel fallið til ræktunar hef-
ir hr. Sigurjón bóndi Friðjónsson
á Litlu-Laugum selt fyrir eitt þús.
kr. Slíkt má kalla rausnargjöf en
ekki sölu. Auk þess getur skólinn
fengið i/g af jörðinni fyrir sann-
gjarnt verð.
Allur kostnaður við skólahúsið
er milli 80 og 90 þús. kr. Ríkið
hefir lagt fram * 1 2 * * 5/5 kostnaðar, eða
alt að 35 þús. kr., hitt hafa ping-
eyingar lagt fram.
meistarann í þessari baráttu. í öðru
lagi hugsar Sig. Guðmundsson, að
hinn endurbætti skóli verði aukinn
gagnfræðaskóli fyrir bænduma, að
þaðan útskrifist „bændastúdentar", þ.
e. menn, sem að loknu námi hverfa
heim í átthaga sína og verða þar bænd
ur, en njóta góðs af ítarlegri skóla-
göngu. þriðja ástæðan, sem vel mætti
halda á lofti, er sú, að á Akureyri má
á vetrum iðka margar þær íþróttir,
sem eru hollar unglingum í löngum
skólum. par má róa og sigla á höfn-
inni, iðka skíðahlaup og skautagöng-
ur. Er aðstaða sú öll miklu betri en i
Keykjavík.
í þetta sinn ætla eg ekki að segja
þér ítarlega frá baráttunni um mál-
ið á Alþingi. pú veist sjálfsagt, að það
cru Framsóknarmenn, sem hafa borið
málið fram til þess sigurs, sem unn-
mn er, og að það eru flokksbræður
þínir, íhaldsmennirnir, sem hafa bar-
ist af öllu afli fyrir að hindra þessa
endurbót. Sú saga kastar ekki miklum
ljóma yfir samherja þína sem menn-
ingarfrömuði. Nú er svo langt komið,
að 4. hekkur starfar á Akureyri. Vænt-
anlega kemur 5. og 6. bekkur á eftir
og svo prófréttur við tækifæri. Síðan
þarf að hlúa svo að skólanum, að
hann geti á allan hátt verið úrvals-
heimili fyrir úrvalsmenn.
1 Noregi er þróunin í þessu efni
svipuð og hér. par eru flestir hinir
gömlu mentaskólar í bæjunum, og
miðaðir við þarfir bæjamanna. petta
þoia bændurnir ekki, að láta bola son-
um sínum og dætrum frá þeim
mentastofnunum, sem öll þjóðin kost-
ar. peir hafa krafist að reistir væru
serstakir mentaskólar fyrir dugandi
námsmenn, sem byrja seint og geta
lagt mikið að sér. pessir skólar eru nú
5 í Noregi og verða sennilega fleiri.
Stærsti skólinn er í Voss, skamt ofan
við Björgvin. par lét vinstrimanna-
stjórnin á striðsárunum reisa glæsi-
lega höll úr steini fyrir eina miljón
króna. Nemendur eru þar nokkuð á
þriðja hundrað. Menn ljúka þar
stúdentsprófi á 4 árum, en kenslan er
í 10 mánuði ár hvert. Eg hlustaði þar
á kenslu nokkra daga í haust. Kensl-
an virtist vera í ágætu lagi. Piltar í
4. bekk töluðu á fallegri ensku við
kennara sinn um leikrit Shakespeares.
— í engum ríkisskóla í Noregi þekk-
ist það eins og hér er siður, að stækka
skólana eins og harmoníkubelg — eft-
ir aðsókninni. Skólarnir hafa ákveðna
bekkjatölu og ákveðna nemendatölu.Ef
fleiri sækja en rúm er fyrir, er skor-
ið úr með samkepnisprófi. Eg reyndi
að koma á þessari sjálfsögðu reglu
við mentaskólann, með þingsályktun í
vetur sem leið. Með því mátti spara
mörg embætti við skólann og væntan-
I lega hreinsa úr skólanum nokkuð af
liðléttingum. En íhaldið fann til með
bekkjarlöllunum og bjargaði þeim
En um leið var flokkurinn sviftur
vopni i baráttunni móti þróun Akur-
eyrarskólans. Úr því Reykjavík má
unga út ótakmarkaðri tölu af stú-
dentum, og ekki þarf þar að sálda úr
þynningana, þá getur ekki verið
hætta, þótt dálitil viðbót dugandi
manna komi frá Akureyri.
Norsku bændurnir skilja vel hví-
líka þýðingu þessi skólahreyfing hef-
ir. Héruðin leggja mikið á sig til að fá
! þessa nýju skóla. Upptök þessara
j „bændasonaskóla" eru nálega ætíð hin
: sömu. Áhugasamir menn skjóta sam-
; an nokkru fé. Sveit eða amt leggur til
meira eða minna fullkomið húsnæði.
I Kennarar eru fengnir, sem áhuga
! hafa á málinu, og vilja fóma ein-
liverju meðan erfiðleikamir eru sem
I
| mestir. Ríkisstyrkur er veittur til
■
, reksturs skólans. En venjulega er
myndað félag til stuðnings skólanum
! hin fyrstu ár. Áhugasamir menn í því
I héraði, sem skólinn starfar aðallega
fyrir, lofa vissu árgjaldi, eftir efnum
cg ástæðum hin fyrstu ár. Nemendur
greiða skólagjald, sem gengur til at5
standast kensluna. Smátt og smátt
þróast skólinn og ríkið tekur hann að
sér. pá koma hinar nauðsynlegu
hyggingar, áhöld og kenslulið. í Nor-
egi má nú í dag sjá þessa þróun á öll-
um stigum. Voss-skólinn er nú full-
myndaður og hinir yngri bræður
sigla i kjölfarið. Hér þarf vitanlega
ckki nema einn slíkan „bændasona-
skóla". Námstíminn ætti að vera 5 ár,
átta mánuðir á ári, eins og gert var
ráð fyrir i frv. porsteins M. Jónsson-
ar 1923. pá ættu ekki að vera í Akur-
eyrarskólanum nema 100—120 manns
a ári, eða eins og þar er nú. Heima-
vistin gæti rúmað helming þessara
manna, móske alt að 80, með því að
gera „langa loft“ á efstu hæð.
Ilér er ekki að ræða um dýra end-
urbót, heldur um átök milli Reykja-
vikur og bygðavaldsins. Reykjavík
vill blósa sinn skóla sundur, og opna
hórnum sínum götu að námi og lands-
sjóðslaunuðum embættum. Bændurn-
ir borga líka sinn skerf tii þessa stóra
cg dýra skóla. peir eru seinþreyttir til
vandræða. Lengi létu þeir bjóða sér
það að borga fyrir réttindi, sem þeir
voru i verki útilokaðir fró að nota
nema með afarkostuin. En nú hafa
þeir vaknað. Og jafnhliða þvi að bænd
urnir heimta sinn rétt í samgöngum,
aðgang að starfsfé, og að þungamiðja
þjóðlífsins haldi áfram að vera í
bygðum landsins, kemur krafan um
jafnrétti í uppeldismálum. Höfuð-
staðarbúar hafa nú mentaskóla, sem
er sniðinn eftir kröfum fólksins þar,
eins og það skilur lífið. íslensku
sveitamennimir feta i fótspor frænda
sinna í Noregi, og láta ekki afskifta
sig um aðgang að langskólanámi
fyrir börnin, sem til þess duga.
Úrslitin í baráttunni um fyrirkomu-
lag Akureyrarskólans eru ekki vafa-
söm. Sjónarmið sveitanna hlýtur að
sigra þar. Með honum mæla öll skyn-
samleg rök. Móti mæla aðeins hags-
munir þess hluta þjóðarinnar, sem nú
hefir trygt aðstöðu sína til langskóla-
náms, en sem ekki getur felt sig við
að samborgaramir fái samskonar að-
stöðu, miðað við þeirra kringum-
stæður. J. J.
Kaldalónsþankar III, nýtt lag
fyrif harmoníum, eftir Sigvalda
j Kaldalóns tónskáld, er nýkomið
út. Hvílir yfir því sami þýðleiki
1 og einkennir öll lög hans.