Tíminn - 10.01.1931, Síða 1

LANDS8ÓKASAFN
Í2S903
Ojaíbfeci
09 afo,rci6slutiui6ur ÍE i m a n s er
Hannueig l^orsteinsöóttír,
£cefjargötu 6 a. KeyfjaDÍf.
J2^gceibsía
Címans er í Cœfjargötu 6 a.
©pin öaglega fl. 9—6
Sími 2353
XVI. ár.
Reykjavík, 10. janúar 1931.
r
Ospektírnar í Reykjavík
Viðtal við Hermann Jónasson lögreglustjóra.
Aðdragandi.
Þann 30. f. m. var skýrt frá
því hér í blaðinu, að æsingamenn
nokkrir úr hópi kommúnista
hefðu þá daginn áður gjört hark
nokkurt úti fyrir stjómarráðshús-
inu. Vakti þetta tiltæki raunar
litla eftiítekt, en atvikaðist þann-
ig, að sendinefnd frá verkamönn-
um kom í stjórnarráðið í þeim
tilgangi að eiga tal við atvinnu-
málaráðherra viðvíkjandi atvinnu-
bótum hér í bænum en. kommún-
istarnir, sem höfðu pata af för
nefndarinnar, söfnuðust saman
og veittu henni eftirför. Nokkrir
þeirra skipuðu sér við imigang
hússins og höfðu rauðan fána
á lofti, en aðrir þyrptust að
grindunum, sem lykja um stjórn-
arráðslóðina. Höfðu þeir þar í
frammi háreysti nokkra og sungu
m. a. níðvísur um einn ráðherr-
anna. Eftir að nefndin hafði lokið
máli sínu, dreifðist hópurinn
fljótlega, enda var veður í kald-
ara lagi. Munu þeir, reykvisku
kommúnistornir, öðru vanari en
að standa úti í vondum veðrum
og því fremur hafa kosið húsa-
skjólið að þessu sinni. Engin slys
urðu eða óskundi af mannsöfnuði
þessum og lögreglan, sem var
viðstödd, lét hópinn afskiptalaus-
an.
Frásögnina um hliðstæða at-
burði, og þó alvarlegri, sem síðar
hafa orðið, byggir Tíminn á
skýrslum sjónarvotta og viðtali
við lögreglustjóra, sem góðfús-
lega hefir látið blaðinu í té upp-
lýsingar um óspektir þær, sem
orðið hafa, og lögreglan hefir lát-
ið til sín taka.
Bæjarstjómarfundurinn 30. des.
Þriðjudaginn 30. des. var fund-
ur í bæjarstjóm Reykjavíkur.
Fundarstaður bæjarstjómar er í
samkomusal goðtemplara við
Templarasund. Hófst fundurínn
eins og venja er til kl. 5 síðdegis.
Til umræðu var þá fj árhagsáætl-
un bæjarins fyrir næsta f járhags-
ár, og var gjört ráð fyrír, að þær
umræður myndu standa nokkuð
fram eftir kvöldinu. Svo hagar til
á fundum bæjarstjómar, að
grindur era í miðjum sal, og eru
sæti bæjarfulltrúa þar fyrir inn-
an. En framan við grindurnar er
svæði ætlað áiheyrendum. Var
áheyrendasvæðið þéttskipað þflim-
an dag, og m. a. staddir þar
nokkrr þeir menn, sem að Verk-
lýðsbláðinu svonefnda standa og
beitt hafa sér fyrir kommúnista-
samtökum hér í bænum.
Klukkan átta síðdegis veitti
forseti bæjarstjómar fundarhlé
til kvöldverðar. En jafnskjótt
sem lýst hafði verið yfir fundar-
hléi reis upp meðal áheyrenda
kommúnisti einn, Guðjón Bene-
diktsson að nafni, og kvaddi sér
hljóðs. En að sjálfsögðu er það
ólögmætt, enda eigi venjulegt, að
áheyrendur tali á fundum bæjar-
stjómar. Krafðist Guðjón þess,
að hætt yrði umræðum um fjár-
hagsáætlunina, en í þeirra stað
hafnar umræður um atvinnubæt-
ur verkamanna, og kvað hann
forseta hafa heitið sér því, að
það mál skyldi tekið fyrir þá um
kvöldið. Lýsti G. B. jafnframt
yfir því, að þar væri nægur lið-
styrkur til taks til þess að knýja
bæjarstjómna til þess að verða
við kröfu þessari, ef á þyrfti að
halda. Eftir, að hann hafði lokið
máli sínu, varð aftur kyrrt um
hríð og yfirgáfu bæjarfulltrúam-
ir þá fundarsalinn um stund.
Kl. 9Vz hófst fundur á ný, og
var þá enn haldið áfram umræð-
um um fjárhagsáætlun bæjarins.
En að stuttri stundu liðinni tók
að bera á ókyrrð frammi í saln-
um meðal áheyrendanna. Um kl.
10 hafði Jakob Möller bæjarfull-
trúi kvatt sér hljóðs. Hávaðinn
meðal áheyrenda var þá orðinn
mjög mikill, svo að til vandræða
horfði, ásamt tóbaksreykingum,
sem bannaðar eru í salnum. For-
seti ávarpaði þá áheyrendur og
bað þá hætta slíku athæfi. 1 stað
þess að gefa gaum að orðum
hans, tóku kommúnistar að þoka
sér inneftir salnum og ixm fyrir
grindurnar, þar sem bæjarfull-
trúarnir sitja. Vörpuðu þeir þá
jafnframt fram harðyrðum í garð
bæjárf ulltráanna.
- Þegar svo var komið máli og
sýnt þótti, að bæjarstjómin fékk
ekki að halda áfram fundinum
óáreitt, sneri forseti sér til lög-
reglustjórans, sem fundinn sat,
ásamt öðrum bæjarfulltrúum, og
bað um lögregluvemd handa
fundinum. Eftir skipun lögreglu-
stjóra, vora þá fimm lögreglu-
þjónar, sem nærstaddir vora,
kvaddir inn í salinn. Tóku þeir
sér stöðu innan við grindumar,
og báðu áheyrendur að rýma
fundarsvæðið. Tókst Iögreglu-
mönnunum í fyrstu að ýta þeim,
sem komnir vora inn fyrir grind-
urnar, aftur fram á áheyrenda-
svæðið, án þess að til átaka kæmi.
Hófst þá skyndilega gaura-
gangur mikill frammi í salnum.
Nokkrir kommúnistar stukku upp
á bekki á áheyrendasvæðinu og
höfðu 1 frammi ógnanir við bæj-
arstjómina. Hvöttu þeir félaga
sína til þess að vama bæjar-
stjóminni útgöngu. uns hún hefði
látið að kröfu kommúnista. Þeir
sem mest bar á af upphlaups-
mönnum þessum vora Guðjón
Benediktsson, Haukur Bjömsson
og Þorsteinn Pétursson.
Þegar svo var komið, gjörðu
sumir bæjarfulltrúamir tilraun
til að sefa óeirðimar með því að
tala til áheyrenda. Bentu þeir
upphlaupsmönnunum á það, að
samþykkt fjárhagsáætlunarinnar,
væri beint skilyrði til þess, að
um atvinnubætur gæti verið að
ræða. Þegar orð þeirra bára eng-
an árangur kvað forseti frekara
fundarhald þýðingarlaust. Bjugg-
ust bæjarfulltrúamir þá til út-
göngu. Gekk þá fyrstur út einn
af fulltrúum jafnaðarmanna. En
kommúnistamir vömuðu hcnum
með valdi útgöngu og hrandu
honum aftur inn í salinn.
Tveir lögregluþjónar, sem stað-
ið höfðu meðal áheyrenda, og
ekki vora í einkennisbúningi, tóku
sér nú stöðu við hlið félaga
sinna. Skipti nú engum togum, að
upphlaupsmennimir réðust á lög-
regluna, og létu ganga á henni
það, sem lauslegt var í salnum.
Með því, að lögregluþjónarnir
voru fáir, og lögreglustjóri hafði
ekki talið rétt að gefa þeim skip-
un um að beita bareflum að þessu
sinni, tókst nokkrum upphlaups-
mönnum að komast inn fyrir
hana í salnum og sóttu þá að
lienni aftan frá. Hlutust þá
meiðsl þau, er síðar verða greind.
Um þetta leyti hafði kommún-
istum komið liðstyrkur nokkur.
Hófu þeir þá á loft rauða íánann
og spjöld, sem á voru letruð slag-
orð byltingarmanna.
Að stundu liðinni leiddisr, þeim
þó þófið og urðu á brott úr hús-
inu, og hurfu bæjarfulltrúamir
þá einnig á brott, enda funcL- þá
fyrir nokkra slitið.
Þrír lögregluþjónar meiddust í
viðurveigninni. Karl Guðmunds-
son lögregluþjónn fór úr liði á
þumalfingri hægri handar. Sveinn
Sæmundsson lögregluþjónn hlaut
áverka mikinn á enni af flösku,
sem varpað var í höfuð- honum,
og auk þess hnefahögg í andlitið.
Magnús Eggertsson lögrogluþjónn
hlaut sömuleiðis áverka í andliti.
Bæjarfulltrúarnir sluppu hinsveg-
ar óskaddaðir.
Þegar út úr fundarhúsinu kom
söfnuðust kommúnistamir saman
í Vonarstræti og vora þar flutt-
ar æsingaræður. Að því loknu
stefndi hópurinn suður Tjarnar-
götu og nam staðar við bústað
forsætisráðherra.Gjörði hann þar
einnig hávaða nokkum og söng
byltingarsöngva, en hvarf því-
næst brott, enda var ráðherrann
eigi heima, og eftir stutta stund
dreifðist hópurinn.
óspektimar á gamlárskvöld.
Undir eins næsta dag —
gamlársdag — eftir að uppþotið
varð á bæjarstjómarfundinum,
hóf lögreglan rannsókn i málinu,
í því skyni, að komast fyrir um
upptök þess, og hverjir brotlegir
hefðu orðið við landslög. Varð
hún þess þegar vís, að sumir
þeirra manna gengust fyrir lið-
safnaði í því skyni að koma af
stað óeirðum á gamlárskvöld, og
að áforrn þeirra myndi vera að
ráðast á lögregluna og ráða niður-
lögum hennar. Lögreglustjóri
gjörði þá þegar ráðstafanir til
þess að tryggja viðbúnað til að
halda uppi reglu í bænum, ef eitt-
hvað skærist í. Þótti fyrirsjáan-
legt, að ýmsir miður löghlýðnir
borgarar, sem oft láta venju
fremur á sér bera þetta kvöld,
myndu snúast til liðs við komm-
únistana, ef stofnað yrði til mót-
þróa við lögregluna af þeirra
hálfu. Eins og áður var fram tek-
ið, hafði lögreglan í uppþotinu á
fundinum, farið að svo vægilega
sem frekast var unnt og ekki
neytt bareflanna, sér til vamar,
þegar á hana var ráðist, sem
henni er þó jafnan heimiLt. Mátti
við því búast, að óeirðaseggimir
álitu þessa hlífisemi stafa af van-
mætti lögreglunnar og yrðu því
aðgangsfrekari.
Á áliðnum degi, þegar umferð-
in fór að aukast á götunum, var
allt lögregluliðið til taks, og auk
þess hafði lögreglustjóri fengið
því aukavarðmenn til aðstoðar.
Jafnframt gaf hann lögreglu-
mönnunum fyrirmæli um að nota
kylfur, ef á þá yrði ráðist, til
þess að árásarmönnum yrði það
ljóst, að reglu yrði haldið uppi,
með öllum þeim ráðum, sem lög
frekast leyfðu.
Jafnframt því, sem lögreglan
gekk fram í því að halda uppi
reglu almennt á götunum, hefði
hún strangar gætur á þeim
mönnum, sem uppvísir voru orðn-
ir að óspektum á bæjarstjóraar-
fundinum. Reyndist það ekki að
nauðsynjalausu. Seint um kvöld-
ið réðst einn þeirra, Þorsteinn
Pétursson, með hóp manna inn á
samkomu á Hótel Heklu, og neit-
uðu þeir félagar að fara þaðan,
unz lögreglumenn komu á vett-
vang, en þá urðu þeir á brott
janfskjótt. Um Guðjón Bene-
diktsson, sem einnig vora hafð-
ar nákvæmar gætur á, varð lög-
reglan þess vís, að hann sat nokk-
urn hluta kvöldsins inni á rit-
st j órnarskrif stof u Morgunblaðs-
ins, en ekki tók hann þátt í
óspektum með félögum sínum
þetta kvöld.
Víðsvegar um bæinn urðu
áflog og ryskingar. Nokkrum
sinnum réðust óspektarmennimir
á bifreiðar með fólki í, og gjörðu
tilraunir til að velta þeim um
koll. Tókst lögreglunni þó að
hindra slys af þeim orsökum.
Hvað eftir annað var ráðist á
lögregluna sjálfa og aðstoðar-
menn hennar. Neytti hún þá bar-
eflanna sér til varnar og tvístr-
aði árásarmönnunum jafnharðan.
Bar lögreglan fullkominn sigur
úr býtum í öllum þeim viðskift-
um. En ekki varð hjá því kom-
izt, að sumir árásarmannanna
hlytu meiðsl í þeim viðskiptum,
og gyldu á þann hátt ólög-
hlýðni sinnar. Eru mál þeirra
manna nú undir rannsókn, eftir
því sem lögreglustjóri hefir tjáð
blaðinu.
Handtökurnar.
2. jan. voru eftirgrennslanir
lögreglunnar komnar það á veg,
að ástæða þótti til að hefja rétt-
arrannsókn út af upphlaupinu á
bæjarstjómarfundinum. — Þann
dag tók lögreglan fasta fjóra
kommúnista, sem staðið höfðu
fremst í óspektunum.*, Þessir 4
menn eru: Guðjón Benediktsson,
Haukur Bjömsson, Magnús Þor-
varðsson og Þorsteinn Pétursson.
Lágu tveir hinir síðastnefndu áð-
ur undir sektardómi fyrir af-
brot þessu máli óviðkomandi.
Guðjón Benediktsson og Hauk-
ur Björnsson voru þegar næsta
dag leiddir fyrir dómara og yfir-
heyrðir. Játuðu þeir viðstöðu-
laust þátttöku sína í óspektun-
um á bæjarstjómarfundinum.
Guðjón Benediktsson játaði enn-
fremur, að ákveðið hefði verið
fyrirfram af kommúnistum, að
beita bæjarstjóraina ofbeldi, ef,
atvinnubótamálið yrði ekki tekið
á dagskrá. Kvað hann kommún-
ista hafa haft liðsafnað og ann-
an viðbúnað í þessu skyni og
hefði ætlunin verið sú að loka
bæjarfulltrúana inni í fundar-
salnum þangað til krafan yrði
uppfyllt, en standa vörð um hús-
ið, svo að þeim gæti eigi komið
hjálp að utan. En í þeirri ringul-
reið, sem orðið hefði í bardagan-
um við lögregluna, hefði fram-
kvæmd þessa áforms lent í
handaskolum.
Voru þeir Guðjón og Haukur
úrskurðaðir í gæzluvarðhald, unz
lokið væri undirbúningsrannsókn
málsins.
Við frekari yfirheyrslu játuðu
einnig þeir Magnús Þorvarðsson
og Þorsteinn Pétursson þátttöku
sína í uppþotinu og árásinni á
lögregluna.
Miðvikudag 6. jan. var rann-
1. blað.
sókninni lokið. Vora þá fang-
arnir látnir lausir en þeim jafn-
framt tilkynnt, að sakamál yrði
höfðað gegn þeim.
Meðan á rannsókninni stóð var
talsverður uggur í bænum um
uppþot af hálfu kommúnista og
jafnvel búist við tilraunum til
þess að leysa þá félaga úr varð-
haldinu. Lögreglan var því jafn-
an til taks, ef á þyrfti að halda.
En ekki munu æsingamennirnir
hafa talið slíkar tiltektir væn-
legar.
Um kvöldið 3. jan. var fundur
háður í verkamannafélaginu
Dagsbrún. Var fundurinn fjöl-
mennur og af sumum forsprökk-
um kommúnista gjörðar tilraun-
ir til að eggja fundarmenn til
uppþots. Hinsvegar réðu ýmsir
hægfara jafnaðarmenn, svo sem
Héðinn Valdemarsson og Ölafur
Friðriksson, eindregið frá því að
grípa til slíkra óyndisúrræða.
Máttu þeir sín meir en kommún-
istarnir og endaði fundurinn
fi'iðsamleg<ji, að öðru leyti en því,
að hópur kommúnista fór, að
honum loknum um nokkrar götur
borgarinnar og lét dólgslega. M.
a. staðnæmdust þeir félagar úti
fyrir bústað forsætisráðherra og
kyrjuðu byltingasöngva. Að öðru
leyti var allt með kyrrum kjör-
um.
Á fundi bæjarstjórnar, sem
haldinn var síðastliðinn fimmtu-
dag, fór allt friðsamlega fram.
Til frekari vaniðar var, að fyrir-
mælum lögreglustjóra, haldinn
lögregluvörður um húsið. En
kommúnistarair gjörðu enga tik
raun til að hindra störf fundar-
ins og létu ekkert á sér bæra.
Var fjárhagsáætlun bæjarins af-
greidd frá fundinum, en þar er
m. a. gjört ráð fyrir, að hraða
ýmsum framkvæmdum bæjarins,
sem ákveðnar era, og er það
gjört í því skyni að auka at-
vinnuna í bænum næstu mánuð-
ina.
Við fyrirspum frá blaðinu hef-
ir lögreglustjóri gefið þau svör,
að lögreglan hafi sýnt lofsverðan
vaskleik og þó jafnframt fyllstu
gætni, í afskiptum sínum af
framangreindum óspektum og að
sér hafi engar kærar borizt, um
að hún hafi þar farið út fyrir
lögmæld takmörk. Menn þeir,
þeir, sem talað er um að hafi
orðið hart úti í þeim viðskiptum,
virðast ekki hafa séð ástæðu til
að kvarta við hann um fram-
komu lögregluþjónanna.
Réttarrannsókn út af óeirðun-
um á gamlárskvöld stendur nú
yfir, og yfirheyrslur margra
manna, sem þar koma við sögu.
-----o----
Yfirlit
er nú fengið um rekstur ííkis-
skipanna á síðastliðnu ári. Tapið
á rekstri Esjunnar er nál. 50
þús. kr. miima en næsta ár á
undan, og má sjálfsagt aðallega
þakka breytingu þeirri, sem varð
á rekstri skipanna, og hinni á-
gætu útgjörðarstjóm Pálma
Loftssonar. Hæfilegur munnbiti
handa íhaldinu, sem aldrei hefir
linnt látum, að ásaka ríkisstjórn-
ina fyrir ráðstöfun hennar á
rekstri ríkisskipanna.
Steingrímur Steinþórsson
skólastjóri á Hólum er stadd-
ur hér í bænum, kom landveg að
norðan nú í vikunni.