Tíminn - 10.01.1931, Blaðsíða 1

LAN0S8ÓKASAFN
Jft 123905
ÍSIÁNDS
©iaíbferi
og, afevciöslumaöuv íTímans er
H a n u p e i c, l>orsteinsoóttir,
£o?fjara,ötu 6 á. %.eyt']avít.
$lu&a£>Za&
Cimans er í Cœfjargöfu 6 a.
(Dpin baq,kq,a fl. 9—6
Sími 2353
II. árg.
Reykjavík, janúar 1931.
1. blaS.
J. C. Christensen
Ári miður en hálfáttræður féll
J. C. Christensen fyrir fangbrögð-
um Elli kerlingar — hinn stóri,
sterki Jóti. Karlmannlegri mann
gat ekki að líta og þann manns-
aldurinn, sem hann tók >átt í
stjórnmálalífi Dana sópaði að
honum meir en nokkurum öðrum
stjórnmálamanni fyrir vitsmuna
sakir og stjórnmálakænsku, og
enginn danskur stjórnmálamaður
núlifandi á eins mikið í núgild-
andi danskri löggjöf sem hann.
Ekki er það ofmælt að síðustu
fjörutíu árin hefir hann notið
meira og traustara trausts meðal
danskra bænda en nokkur maður
annar. Gagnsóknarlaust var hann
venjulega kosinn á þing. Og um
alla Danmörku hefir mörgum
manninum flogið sú hugsun í hug
við lát hans, að nú hafi til mold-
ar hnigið mesti stjómmálamaður
Dana á þessari öld.
Við Islendingar höfum og
ástæðu til þess að minnast J. C.
Christensens. Hann kom hingað
með Friðreki konungi áttunda
1907, fyrstur danskra forsætis-
ráðherra. Hann kom hingað aft-
ur 1918 til sambandslagasamn-
inganna. Hann var án alls efa
mjög einlægur IsJandsvinur, eins
og flestir hinna fyrri Grundtvigs-
sinna. Hið stóra spor sem danskir
stjórnmálamenn stigu 1907, í átt-
int til þess að viðurkenna sjálf-
stæði íslans, er meir honum að
þakka en nokkrum manni öðrum.
Og þegar það fréttist að hann
kæmi af hálfu flokks síns til
samninganna 1918, þá vissu það
fróðir menn að samningar myndu
takast á þeim grundvelli sem Is-
lendingar myndu við una. Hann
gekk ekki til slíkra verka, J. C.
Christensen, án þess að ná niður-
stöðu.
Förin til Islands 1918 er eitt
af síðari störfum hans sem
stjórnmálamanns. Hann dró sig í
hlé, út úr stjórnmálunum,
skömmu síðar og sat síðasta ára-
tuginn á friðstóli heima á Jót-
landi, við það starf, sem formað-
ur Heiðafélagsins, að rækta skóg
og þurka mýrar — breyta ónýtu
landi í ræktarland. — Aðeins
einstaka sinnum lét gamli maður-
inn til sín heyra, og þá hlustaði
þjóðin öll á það sem honum bjó
í brjósti. —
Nú er það ekki ætlun mín að
segja sögu þessa stjórnmála-
kappa og bændaforingja. En ég
vildi segja frá nokkurri kynningu
sem ég hafði af honum fyrir
stuttu.
n.
Það var vorið 1928. Ég fór þá
utan með lögin frá Alþingi til
staðfestingar, í fyrsta sinn. Þá
höfðu meðal annars áburðarlögin
náð samþykki þingsins — loks-
ins. Til þess að reyna að ná beinu
sambandi um áburðarkaupin
ákvað ég að fara suður til Ber-
línar, því að þar er höfuðsetur
hins mikla félags, sem framleiðir
áburðinn. Og eins og gengur vildi
ég jafnframt hafa eitthvað meira
upp úr ferðinni og ákvað því að
fara um Jótland heimleiðina. Mig
langaði til þess öðru fremur að
fá að sjá eitthvað af hinni stór-
feldu ræktun Heiðafélagsins á
józku heiðunum — staðnum, sem
sumir vildu gera að heimkynni
íslendinga einu sinni. Formaður
þess var þá J. C. Christensen og
hann vildi ég fremur flestum
dönskum mönnum sækja heim.
Ég sendi honum því skeyti frá
Höfn áður en ég lagði af stað
til Berlínar, sagði frá erindi og
nefndi til dag, er ég gerði ráð
fyrir að geta verið kominn norð-
ur á Jótland úr Þýskalandsferð-
inni. Ég fékk skeyti um hæl að ég
væri velkominn. Og föstudaginn
fyrir hvítasunnu kom ég, glaður
eftir góð erindislok í Berlín, með
járnbrautinni norður eftir Jót-
höfðingjar álfunnar þá er
heimsstyrjöldin hófst, einkum
þeim er mægðir voru konungs-
ættinni dönsku. Stórt brjóstlíkan
af sjálfum sér hafði Vilhjálmur
Þýskalandskeisari gefið, en marg-
ar myndir minntu á keisaraætt-
ina rússnesku og konungsættina
ensku. Myndir þriggja síðustu
konunga Danmerkur og Islands
héngu þar — gjöf frá hverjum
um sig. Á mynd sína hafði nú-
verandi konungur ritað: „Til ráð-
herra afa míns, föður míns og'
ráðherra míns". — Og svo skip-
uðu þar veglegan sess myndir af
Hannesi Hafstein ráðherra og
frú Ragnheiði Hafstein og marg-
ar myndir voru þar frá íslandi,
og frá heimsókn íslenzkra al-
þingismanna til Danmerkur 1906.
Hann spurði margs frá Islandi
og af töluverðum kunnugleik. En
I
landi og gisti í Ringkjöbing,
stutta leið frá heimih J. C.
Christensens. Morguninn eftir í
býtið kom hann svo og sótti okk-
ur hjónin í sínum eigin bíl og var
á ferðinni með okkur allan dag-
inn. Ekki sá ég þreytu á honum,
er hann skildi við okkur undir
miðnættið. Þá var hann tveim ár-
um betur en sjötugur.
Hann tók á móti okkur með
liinni mestu alúð. Það var auð-
fundið, að við vorum mjög hjart-
anlega velkomin. Allmörgum vin-
um sínum og samherjum hafði
hann stefnt til sín, til þess að
borða með okkur á heimilinu. Og
hann lét allan bæinn vera fánum
skreyttan út af komu okkar.
Húsið, sem J. C. Christensen
bjó í, ásamt konu sinni, sem enn
lifir, er að ytra útliti sem sveita-
bær, heldur meiri háttar; mjög
fallegur garður umhverfis og vel
hirtur — en annars ekkert sér-
stakt við bústaðinn að sjá. En
þegar inn var komið var ekki
um að villast að þar átti óvenju-
legur maður heima. Fyrst og
fremst hið geysimikla og fallega
bókasafn — langstærsta her-
bergið í húsinu — og svo hinir
mörgu gripir, sem minntu á
forna frægð. Gjafir voru þar,
meiri og minni háttar, frá mörg-
um þeitn, er mestjr voru þjóð-
það fann ég, að Hannes Hafstein
var honum hugstæðastur ís-
lenzkra manna.
III.
Þá er Danir urðu fyrir hinu
mikla tjóni og miklu sorg, 1864,
að missa Suður-Jótland, — voru
það nokkurir föðurlandsvinir og
bjartsýnir menn, sem vildu beina
huga þjóðarinnar til þess að
stofna til nýrra landvinninga inn
á við, í stað hins, er tapast hafði.
Þeir hófu baráttuna fyrir því að
rækta jósku heiðarnar. Og getur
nú að líta hinn furðulega árangur
af því starfi í tvo mannsaldra.
Ég hefi ekki á hraðbergi tölur
um það hve mikill hluti Jótlands
var þá óbyggðar heiðar, algerlega
ónothæft land, hulið gríðarlega
þéttvöxnu lyngi sumsstaðar, en
íoksandur annarsstaðar — en það
voru geysimikil landflæmi. Og
enginn kunni aðferðir til þess að
breyta þessu landi.
Nú er mikill hluti þessa lands
þakinn hávöxnum skógi, sem
bæði gefur af sér miklar tekjur
og hefir auk þess bætandi áhrif
á veðurfarið; en annarsstaðar eru
nú blómleg héruð, þéttbýlar
sveitir, þorp, kirkjur og rjóma-
bú, járnbrautir og bílvegir — þar
sem áður var lyngheiðin, engum
til nytja. Og svo miklir era land-
vinningarnir orðnir inn á við, að
grasafræðingarnir eru farnir að
hafa orð á að ekki megi rækta
heiðina upp, heldur þurfi að
„friða" nokkur landsvæði, til þess
að geta sýnt hvernig józku heið-
arnar voru áður.
Er það vel á minnst, því að
ekkert hefi ég séð, sem betur
sýnir atorku og kunnáttu dönsku
þjóðarinnar, en samanburður á
heiðinni ræktaðri og óræktaðri.
Ég hefi ekki séð land, sem mér
hefir virzt ólíklegra til ræktunar
— þar sem annars nokkur jarð-
vegur er — en józku heiðina.
Heiðafélagið hefir haft fram-
kvæmdirnar á hendi og formaður
þess hafði J. C. Christensen ver-
ið eftir að hann dró sig í hlé úr
stjórnmálunum. Hann ók með
okkur fram og aftur um heiðar-
löndin, sýndi gróðrarstöðvarnar
á ýmsum stigum og hið fullrækt-
aða land, býlin og skógana.
Hann sagði mér sögu þessa
mikla verks, sem gerði hvort-
tveggja að auka svo gífurlega hið
ræktaða land Danmerkur, og jók
svo vel bjartsýni þjóðarinnar og
traust hennar á landið — en þess
var mikil þörf eftir hinn beiska
ósigur.
Hann mundi sjálfur ósigurinn,
J. C. Christensen og þegar ást-
vinir og sveitungar komu heim úr
styrjöldinni, sigraðir. Og hann
hafði lifað með í öllum landvinn-
ingunum á józku heiðunum. Það
var ekki hægt að fá þann leið-
sögumann, sem betur segði sögu
þessarar baráttu við óræktina á
heiðinni.
Af mörgum, ekki síst hinum
lærðu og mest ráðandi í þjóð-
félaginu þá, var það talið nálega
óðs manns æði að ætla sér að
rækta skóg á józku heiðunum eða
breyta þeim í akurlendi.
Við námum staðar þar, sem
skógurinn var einna hávaxnastur.
J. C. Christensen benti mér á
greni- og furutrén margra mann-
hæða há, gild og beinvaxin: Ein
sagan um vantrúna á skógrækt-
inni á heiðinni, sagði hann, er sú,
að kunnur skógfræðingur í Kaup-
mannahöfn sagðist skyldi hengja
sig í fyrsta trénu á heiðinni, sem
yrði nógu hátt til þeirrar fram-
kvæmdar.
Við gengum um stóra verk-
smiðju mitt í skóginum. Þar var
sagað timbur í stórum stíl og
tjara unnin úr úrgangi viðarins.
Stóðu járnbrautarvagnarnir þar á
teinum, hlaðnir timbri og tjöru-
tunnum: Annar lærður maður,
sagði J. C. Christensen, kvaðst
mundu taka það að sér að
drekka alla þá tjöru, sem fram-
leidd yrði úr skógunum á józku
heiðunum.
Mikið dæmalaust lá vel á gamla
manninum þegar hann var að
segja þessar sögur. Enda býst
ég við að fátt sé ánægjulegra í
lífinu én að geta í elli litið yfir
árangurinn af langri baráttu fyr-
ir hugsjónum þeim er allur þorri
fólksins taldi óframkvæmanlegar
— og geta látið verkin tala um
að hugsjónirnar hafi ræzt í rík-
ara mæli en hinir allra bjartsýn-
ustu höfðu gert sér vonir um.
Fáar þjóðir geta sýnt farsælla
verk en þetta, er danska þjóðin,
kynslóðin, sem ólst upp með J.
C. Christensen, framkvæmdi land-
vinningana á józku heiðunum.
Mér fannst J. C. Christensen eins
og sýna í sinni persónu, þennan
mikla þrótt og ættjarðarást.
rv.
Þegar degi fór heldur að halla
lét J. C. Christensen aka með
okkur til síns eigin heiðarlands.
Fyrir nokkurum árum vildu
bændurnir dönsku sýna foringja
sínum vináttu sína og þakklæti í
verkinu. Þeir keyptu landflæmi
mikið, þar sem meðal annars var
æskuheimili J. C. Christensens,
og mjög víðáttumikið heiðaland
og gáfu honum landið. Mjög mik-
ill hluti landsins var þá vaxinn
efnilegum skógi, og þeirri ræktun
hafði gamli maðurinn haldið
áfram dyggilega.
En nú voru þar orðin mikil
umskipti og sorgleg.
Slæpingjar nokkurir og drykkju-
ræflar höfðu verið þarna á flakki
í skóginum nokkurum dögum áð-
ur en við komum. Það höfðu
g-engið miklir þurkar. Viljandi
<ða óviljandi höfðu ólánsmennirn-
ii kveikt í skóginum, eins og öl-
kofri forðum í Þingvallaskógi.
Varð ekkert við skógareldinn ráð-
ið lengi og þar brann gjöfin
bændanna til J. C. Christensená,
mörg hundruð dagslátta hins feg-
ursta skógar.
Fátt getur ömurlegra en að
ganga um nýbrunninn skóg. Hann
var þungur á brúnina gamli mað-
urinn, er hann sýndi okkur þessa
eyðimörku — sviðna trjábolina
svo langt sem augað eygði, eins
og óendanlega stóran kirkjugarð
alsettan þessum svörtu minnis-
merkjum, hálfbrunnum trjábol-
unum.
Þarna höfðu slæpingjarnir
eyðilagt á nokkrum klukkutím-
um, það sem margar iðnar hend-
ur höfðu hjálpað náttúrunni til
þess að skapa á lengri tíma en
mannsaldri.
Ég sé ekki eftir því fjárhags-
tjóni, sem ég hefi beðið, sagði
gamli maðurinn. En ég fæ ekki
að lifa það að sjá úr þessu bætt.
Það kostar áratugi að láta aftur
skóginn skrýða þessa eyðimörku.
En þó skal það verða gert.
V.
Við komumst mjög lítið inn á
það að tala um stjórnmál, ís-
lenzk eða dönsk. Þó vil ég minn-
ast á tvennt.
Umræðurnar og yfirlýsingarn-
ar á Alþingi um uppsögn sam-
bandslaganna voru þá nýlega um
garð gengnar. Höfðu vakið mikið
umtal, ekki síst í Danmörku, og
verið útlagt á ýmsa vegu, eins
og gengur.
J. C. Christensen braut upp á
umræðum um það. Til eru þeir
danskir menn, sem rætt hafa það
mál við mig af jafnmiklum skiln-
ingi og hann, en enginn af meiri
skilningi og samúð. Hann skildi
til fulls, að þetta var hin eðlilega
rás viðburðanna, afleiðing fram-
faranna á Islandi og aukins fjár-
hagssjálfstæðis. Hin formlega
hlið á sambúð Islands og Dan-
merkur virtist mér vera honum
íullkomið aukaatriði.
En það fann ég, að honum var
hið mesta alvöru- og áhugamál,
að menningarsambandið og hið
frjálsa samstarf milli Islands og
Danmerkur mætti vera sem
fölskvalausast og að honum var
það hið mesta áhyggjuefni ef Is-
land ætlaði að fjarlægjast hina
norrænu fjölskyldu.