Tíminn - 10.01.1931, Blaðsíða 2

2
TlMINN
Honum var það áreiðanlega
mikið gleðiefni, er ég- fullvissaði
hann um, að hugur alls þorra Is-
lendinga væri hinn sami; væri
um nokkura breytingu að ræða,
þá væri hún sú, að íslendingum
yrði æ fastara í hendi að stofna
til aukins samstarfs með Norður-
landaþjóðunum.
— Hg braut upp á umræðu um
hitt atriðið, úr dönsku stjóm-
málalífi.
Nokkru eftir stríðslokin fór svo
að stærsta Kaupmannahafnar-
bankann rak upp á sker. Það var
verzlunarbanki fyrst og fremst,
Kaupmannahafnarbanki, kaup-
mannabanki og stóriðjuhölda.
Það var þegar í upphafi vitað
að tap bankans var gríðarmikið.
En þennan banka tók ríkið að
sér og tók ábyrgð á honum.
Útkoman er orðin tap, sem
nemur nokkurum hundruðum
miljóna króna.
En nokkuru síðar lenti banki
bændanna dönsku, samvinnubank-
inn, í erfiðleikum. Þar var ekki
um að ræða nema smáræði, hjá
því sem var um kaupmannabank-
ann — það vissu menn þá þegar.
Enda er nú komið í Ijós, og var
nokkurnveginn komið í ljós þá,
að þrátt fyrii’ fljóta uppgerð,
borgaði þessi banki öllum skuld-
heimtumönnum meir en 90% af
skuldunum.
En þessum banka var hlífðar-
laust sprakað um koll og af hálfu
þings og stjórnar var á það horft
án aðgerða sem dugðu.
Ég sagði við J. C. Christensen,
að ég gæti ekki skilið, að þetta
skyldi geta komið fyrir í hinu
mikla bændalandi, Danmörku. Ég
bætti því við, að ég teldi, að á
Islandi væru bændumir svo sterk-
ir í stjórnmálunum, að slíkt hefði
ekki getað komið fyrir þai', að
bændabankanum væri þannig
sparkað um koll, allra sízt eftir
það, að ríkið hefði reist úr regin-
rústum Kaupmannahafnarbank-
ann.
J. C. Christensen var fáorður
um þetta mál og vildi vera fá-
orður um það. En það þóttist ég
finna, að þama hefði verið farið
að mjög á annan veg en hann
hefði óskað. Fá orð, en mikill
þungi bar vott um það. Og það
var ég viss um þá stundina, að
liefði J. C. Christensen enn verið
leiðtogi bændanna dönsku, er
bændabankinn lenti í erfiðleikun-
um, þá hefði engum liðist að
standa yfir höfuðvörðum þessar-
ar blómlegu og afarþýðingar-
miklu stofnunar dönsku bænda-
stéttarinnar.
Að því áfalli búa enn bænd-
umir og samvinnumennimir
dönsku, en að vísu eru þeir farn-
ir að fitja upp á nýjan leik.
VI.
Við skildum undir miðnættið,
í smábæ, inn á miðju Jótlandi.
Járnbrautin flutti okkur hjónin
til Kaupmannahafnar og eftir fáa
daga stigum við á skip heim á
leið. En J. C. Christensen ók
heim til sín um nóttina í bílnum
sínum.
Ég vissi að ég mundi aldrei sjá
hann aftur. En eftir þessara fáu
klukkustunda samvistir var mér |
orðið verulega hlýtt til þessa j
gamia, sterka manns — sterka
manns: bæði að burðum, í skapi,
og í ættjaiðarást sinni. Við höfð-
um notið með honum langsam-
lega ánægjulegasta dagsins á
ferðalaginu.
Ég samfagnaði í huga mér,
bændastéttinni dönsku, að hafa
eignast, og notið svo lengi, svo
glæsilegs og trausts foringja. Og
nú, þegar hann er látinn, þá vil
ég gjarna að frá íslandi heyrist
þakkarorð og hlýjar minningar,
vegna þeirrar samvinnu, sem
hann átti við íslendinga, bæði
1907 og 1918, og vegna þeirrar
fölskvalausu velvildar, sem ég
fann að hann bar í brjósti til Is-
lands.
Tryggvi ÞórhaUsson.
Þegar daginn fer að stytta
og veðrin að versna erum
við búnaðarfélagsráðunautamir
venjulega „látnir út“. Og sinn
vetur í hvem landsfjórðung. Og
nú stóð til að ferðast um Skafta-
felissýslu, hina vestri og Rangár-
þing í þetta sinn. Við, gömlu fé-
lagarnir Helgi í Sumarliðabæ í
Holtum og ég skyldum fara í
sýslurnar báðar, og Klemens
Kristjánsson á Sámsstöðum. Stór-
stúka Islands mæltist til að fá að
senda fyrirlesara á samkomur
þessar. Þótti sjálfsagt að leyfa
l’að og var valinn til þeirrar far-
ar Sigurður Tómásson á Barkar-
stöðum í Fljótshlíð. Von var og
á Sigurði Jónssyni frá Amar-
vatni frá S. I. S., en fyrst seinna.
Ég lagði upp frá Reykjavík og
komst fyrsta daginn í bíl að
ölfusá — annan að Þjórsártúni,
gangandi í verstu ófærð —
þriðja að Sámsstöðum — og
fórða til Víkur, rétt eins og í
gamla daga. Komust þó 1 bíl frá
Seljalandi til Víkur.
Þar beið okkar meðreiðarmað-
ur vor Magnús bóndi Finnboga-
son í Reynisdal, meðstjórnandi
Búnaðarsambands Suðurlands, og
fylgdarmaðurinn, Jón, sonur míns
góða gamla kunningja Páls á
Heiði. — Svo lögðum við allir upp
frá Vík morguninn eftir á hest-
um og býst ég við að hersingin
hafi ekki tekið sig iila út, hafi
annars nokkur tekið eftir þegar
við fórum.
Morguninn, sem við fórum frá
Vík var fagurt veður og frost
töluvert. Logn var þá og er alltaf
mikið ánægjulegt að ríða framhjá
Víkur- og Fagradalshömrum og
Ilöfðabrekkufj allinu í slíku veðri.
Fíllinn flaug hátt og hvítir væng-
irnir glitruðu í sólskininu. Björg-
in í Mýrdal eru öll morandi af
lífi og fíllinn leggur sinn tón til
í hinum mikla samsöng náttúr-
unnar, þó söngfugl verði hann
víst naumast talinn. Björgin gróa
og grænka undan áburðinum sem
er afarmikill og því eru fjöllin
þar víða algræn og gróðurmikil.
Hvönnin unir sér þar á sillunum,
og hefi ég ekki annarsstaðar séð
hana stórvaxnari. Víða er ein-
kennilegt að sjá til hamranna og
ekki síst í Höfðabrekkufjalli við
skvompur þær, sem nefndar eru
Rúnkakórar.
Brátt tekur sandurinn við og
Múlakvísl. Nú er hún þur að kalla
svo óhætt er að ríða hana með
vetlinga á höndum. Við fylgjum
stikunum yfir sandinn, sem leið
liggur, hann er hvass og kaldur
á móti, víst um 10 stig. Við sælu-
húsið við Dýralækjarsker er áð,
gott er að koma í skjólið eitt
augnablik, svo er haldið á stað
aftur. Hjörleifshöfði lækkar á
bak við okkur, og nú nálgumst
við óðum byggðina, sem ber hið
fallega nafn:
Álftaver.
Rökkvað er þegar við komum
þangað, við sjáum fyrst ljósið
í Hraunbæ, en höldum svo að
Herjólfsstöðum, því þangað var
ferðinni heitið. Fengum við þar
beztu viðtökur hjá Jóhannesi
fyrrum bónda á Söndum í sömu
sveit, og konu hans. Sandar eru
úti í miðju Kúðafljóti, en þaðan
fluttu þau hjón eftir Kötluhlaup-
ið síðasta. Sandur er aðeins 10
m. yfir sjávarmál, en Herjólfs-
staðir rúmlega 40. — Annars
sýnist öll byggð í Álftaveri liggja
flöt og verndarlaus fyrir ef Katla
hleypur í þá átt, aðeins lágir og
sandorpnir hraunhólar ei;u milli
byggðarinnar og sandsins. En
fólkið er tryggt við byggðina
sína. Fáir eru þó bæimir í Álfta-
veri víst naumast fleiri en 8 eða
9, en tvíbýli sumstaðar. Annan
daginn, sem ég var þai', gekk ég
yfir að Þykkvabæjarklaustri og
skoðaði kirkjuna og legstein
gamla ábótans, sem þar er í garð-
inum. Altarisklæði á kirkjan í
Þykkvabæjarklaustri úr rauðu
vaðmáli. Mun á því íslenzk vinna
að öllu leyti og er það hið prýði-
legasta. — Frú Hildur kona
Sveins bónda í Þykkvabæjar-
klaustri sýndi mér kirkjuna og
gripi hennar og virtist mér hún
vel kunna að meta og vilja vemda
það, sem þjóðlegt er.
Miklu er safnað í Álftaveri af
íslenzku korni, melnum. Víst ekki
þó eins mikið til manneldis eins
og áður var gert, heldur kaupir
sandgi’æðslan kornið og notar' til
útsæðis. En fullhreinsað korn,
tina, sáum við þar einnig.
Ágætlega sóttu Álftveringar
fundina hjá okkur. Var mér sagt
að ekki hefði vantað nema einn
karlmann. Og daginn seinni vildi
unga fólkið skemmta sér, og um
kvöldið komu allar stúlkur sveit-
arinnar með tölu. — Þær voru
G sem komnar voru yfir ferm-
ingu, og ekki þurftu þær að hita
bekkjunum meðan danzinn stóð
yfir.
Mörg sjást sérkennileg andlit
meðal Skaftfellinga og sjá má
þar menn svo stórvaxna að hálf-
tröll mættu þeir kallast. Er mér
einkum í minni einn gamall Álft-
veringur, Oddur Brynjólfsson.
Iiann er með hæstu mönnum og
prúður og stilltur í framkomu.
Hann kom á fundinn báða dag-
ana með syni sína tvo og svo
voru þeir hávaxnir, að gamh
maðurinn sýndist lítill þegar
bann stóð á milh þeirra. Enda
munu þeir báðir vera þó nokkuð
á 4. alin, og eftir því breiðir um
herðarnar. Hefðu þeir án efa
sómt sér vel í stafni einhvers
drekans forðum. — Sérkennilegri
þóttu mér þeir Skaftfehingar
vera, sem búa í lágsveitunum
milli stórvatnanna, nálægt sjón-
um, en þeir sem sveitirnar
’oyggja efra.
Úr Álftaveri fórum við áleiðis
í Skaftártungu. Var þá bjart yf-
ir og sjón að sjá til fjaha með
Lómagnúp og Öræfajökul í
fjarska. Skálmina fengum við ó-
spilta að kalla, enda þótt frost
hefði verið undanfarið. Leiðin
liggur um eyðisanda og gróður-
laus hi'aun. Svo sem miðja vegu
mihi Skálmarbæjahrauns og
Skaftártungu fórum við af baki
við Laufskálavarða. — Þar mun
áður byggð verið hafa, en löngu
eydd af völdum jökulhlaupa.
Þjóðsagan segir að á Laufskála
hafi verið 50 hurðir á járnum
eitt sinn og örnefnið bendir til
að gróðursælt hafi verið þar
fyrrum, þó nú sé þar hvergi
stingandi strá. Laufskálavarði er
heil þyrping af vörðum og þar á
hver sem um veginn fer, að
leggja stein í eina þeirra. Var
einkennilegt að sjá hvíta tinda
Öræfajökuls bak við þennan ara-
grúa af kolsvörtum steinvörðum,
stórum og smáum, á hæðum og
í lautum.
I Skaftártungu.
Oft hefi ég orðið hissa á ýmsu
því sem fyrir augu mín hefir
borið í íslenzkri náttúru. Sjaldan
þó eins og þegar ég fór austur
yfir Mýrdalssand í fyrsta sinn
að sumri til. Mýrdalssandurinn
er ógurleg eyðimörk og hvergi
að kalla sézt stingandi strá og
hvergi sézt þaðan til grænna
grunda. En svo er maður allt í
einu kominn að og yfir Hólmsá,
í hinar grænu tungur milli
djúpra gilja. Gras- og skógarilm
leggur móti manni og sandur og
auðn er með öllu horfin. Verða
menn þeim umskiftum fegnir og
hestarnir ekki síður. Ekki er þó
verra að koma í Tunguna á
vetrardegi, þvi þar er hvert
myndarheimilið við annað og
fólkið allt hið alúðlegasta. Raf-
lýst víða á bæjunum og síma-
samband milli allra bæja í sveit-
inni. Innansveitarsamband sam-
kvæmt nýjum lögum. Hafa bænd-
ur þar ekki horft í kostnað til að
koma því á og munu ekki eftir
því sjá. Áður var einangrunin
tilfinnanleg á hinum afskekktu
bæjum þar í sveit, en nú er
sveitin eins og eitt 'stórt heim-
ih.
Svo vel sóttu Tungumenn fund
okkar félaga, að þar var hver
bóndi úr sveitinni. Og um kvöld-
ið var skemmtun haldin. Þar hélt
séra Björn í Ásum erindi um
skáldskap Davíðs frá Fagraskógi
og var margt ágætlega sagt og
vel athugað. Danzað var síðan
fram undir morgun. Óvíða hefi
cg séð jafn myndai’legar heima-
sætur og í Skaftártungunni. Og
þótti mér varla vansalaust fyrir
þá félaga okkar, sem ótrúlofaðir
voru, að fara þaðan ótrúlofaðir
aftur. — En það hefir máske
ekki verið þeim að kenna.
Eldhraunið.
Austur á við héldum við sem
leið liggur um Eldhraunið mikla;
hinn mjög svo misheppnaða veg,
sem grafinn er niður í hraunið,
sem þar af leiðandi veiðir hverja
snjóflyksu, sem fýkur þar um.
En dýrkeypt er sú reynsla, sem
af þeirri vegagerð er fengin.
Samgöngubætur hafa orðið mikl-
ar síðustu árin tvö á þessum slóð-
um. Brú koimn á Tungufljót og
allar Ásakvíslar brúaðar í einu
lagi. Þurfti nú ekki að fara þær
spilltar ið neðra eins og fyrst, er
ég fór þar um fyrir 8 árum. En
vegagerð vantar enn milli brúnna,
enda þótt bílar fari þar um eins
og nú er. Ráðgert mun, að veg-
urinn komi að ári.
Lárus alþm. á Klaustri vai'ð
okkur samferða austur, frá Hlíð.
Aldrei er töf að Lárusi í ferða-
lögum. Hef ég ekki þekkt harð-
duglegri ferðamann en hann.
Þó snjólítið væri, var vitanlega
snjór í hinum niðurgrafna vegi.
Var þó greitt farið — áð einu
sinni í hrauninu og síðan við Dal-
bæjarstapa, er þar undurfagurt
niður við Skaftána. Eldhraunið er
heldur að gróa upp, strá og strá
á stangli og einstöku víði- og
birkihrísla að byrja að festa sig
í mosanum. Má undur heita
hversu fljótt það virðist ætla að
gróa; ekki lengri tími en liðinn
er síðan hraunið vall glóandi úr
iði'um jarðar. Og þar eiga bænd-
ur von á beitilandi fyrir nokkrar
kindur þegar allt Eldhraunið
er uppgróið. — Jarðfróðir menn
segja að hraun þetta sé hið mesta
að rúmmáli og flatarmáli, sem
runnið hefir í einu; svo sögur
fari af hér á vorri jörð.
Framh. R. Á.
----a---
Útvarpið
og íréttirnar
(Flutt í útvarpið 11. jan, 1931).
Frá og með deginum í dag er
fyrirhuguð aukning á frétta-
ílutningi útvai-psins þannig, að í
stað 10—15 mín. útvarpslesturs
komi 20—25 mín. lestur. — Um
leið er starfinu skipt milli tveggja
manna. Til starfsins eru ráðnir
til reynslu: Ásgeir Magnússon
kennari, til þess að hafa á hendi
fréttasöfnun innanlands og séra
Sigurður Einarsson, til þess að
gera yfirlit um heimsviðbm’ði og
til þess að flytja daglega frá-
sagnir af merkustu atburðum og
þeim málefnum, sem efst eru á
baugi á hverjum tíma í stjórn-
málum og í menningarlegum efn-
um.
Það mun verða talið mikið í
ráðist af svo fámennri þjóð, sem
íslendingar eru, að byggja út-
varpsstöð, sem er ætlað að starfa
með 16 kw. orku og að halda
uppi útvarpsstarfsemi til nokk-
urrar líkingar við það, sem
tíðkast meðal stærri þjóða.
Á hitt verða allir sáttir, að fá-
um þjóðum muni vera slík þörf
útvarps sem íslendingum, sem
búa í dreifðum og sundurgirtum
byggðum fjallalands við strjálar
póstgöngur og þá samgönguörð-
ugleika, sem eru samfara ís-
lenzkum landsháttum. Er um það
hér á landi mjög ólíkt háttað
því, sem tíðkast víðasthvar er-
lendis, þar sem járnbrautarkerfi
tengir saman byggðir mannanna,
og þar sem æðaslög þjóðlífsins
og umheimsins berast daglega úf
í hvern afkima landsins.
Þessar staðreyndir gera það á
hinn bóginn Ijóst, að fréttir
þurfa að vera einn meginþáttur í
íslenzkri útvarpsstarfsemi. Enda
mun það vera samhuga álit út-
varpsráðsins og alh’a þeirra, sem
eiga þátt í stjóm útvarpsins.
Skal ég svo í fáum orðum gera
grein fyrir því, hversu frétta-
starfsemi útvarpsins verður hátt-
að, eftir því sem nú er ákveðið
og hvaða takmarki það hyggst að
ná í þeirri grein.
Útvarpið hefir skipt frétta-
stai’finu í tvennt, eins og fyr var
sagt. Það hefir gert samning við
Fréttastofu Blaðamannafélagsms
og hefir leyfi til þess að notfæra
sér fréttasöfnun hennar eftir
vild. Það hefir ráðið fréttaritai'a
í hverju héraði og kaupstað
landsins. Það hefir þegar og mun
iramvegis afla sér beztu og á-
reiðanlegustu erlendra blaða og
timarita og það mun taka upp
það sem markverðast er í erlend-
um útvarpsfréttum, enda hefir
það þegar tryggt sér góðfúslegt
leyfi helztu útvarpsstöðva í ná-
grannalöndunum, til þess að end-
urútvarpa frá þeim fréttum sem
öðru. Loks mun það verða á
hnotskóg um það merkasta, er
gerist í lífi þjóðarinnar og menn-
ingarstarfi. Mun það, við og við,
fiytja fréttir frá stofnunum
þjóðarinnar, skólum hennar og
verklegum framlívæmdum; flytja
merkar bókafregnir og annað
það, er verða mætti til fræðslu
og skemmtunar þeim, er á hlýða.
Þörf Islendinga, eigi sízt þeirra
er í sveitum búa, að afla sér nóg-
samlegrar fræðslu um það, sem
gerist í umheiminum, er háð
tvennskonar annmörkmn: — I
fyrsta lagi samgönguörðugleik-
um þeim, sem áður var lýst. I
öðru lagi munu iblöð svo fámennr-
ar þjóðar, sem Islendingar eru,
ávalt verða lítil að vöxtum og
bresta bæði rúm og aðstöðu til
þess að flytja þjóðinni fjölbreyti-
lega og nægilega fræðslu um
heimsviðburði og innanlandsmál-
efni. Smáþjóð getur ekki skapað
blöð, sem standa að neinu leyti á
sporði heimsblöðum stórþjóð-
anna.
I annan stað ber ekki að dylj-
ast þess nokkuð almenna álits, að
íslenzk blaðamennska hafi enn
ekki náð því þroskastigi, sem
vænta má, að hún nái, þegar
stundir líða fram. Margt ber til
þess, að andlegar skylmingar
blaðamanna og stjórnmálamanna
hér á landi verða nokkru harð-
vítugri, en sumir myndu æskja.
I smáum þjóðfélgum verða
þrengsli og árekstrar meiri en í
stórum. Við deilum í návígi, Is-
lendingar. Þar á ofan er hugur
þjóðarinnar í uppnámi. Við erum
að reisa land og þjóð úr margra
alda rústum. Framsókn okkar og
framfarir á öllum sviðum til
lands og sjávar er ein hin stór-
felldasta í framfarasögu þjóð-
anna á síðustu áratugum. Þetta
ris þj óðarhugans, þessi átök við
að brjóta fjötur niðurlægingar-
aldanna valda því, að eigi er á-
vallt gætt hófs né sézt fyrir sem
skyldi. Þessar staðreyndir valda
mér engum kvíða um framtíð
íslendinga. Ég er þess fullviss, að
góð greind og drengskapur verða,
hér eftir eins og hingað til, rík-
astar eigindir í fari Islendinga og
að þjóðin rís óbuguð og sterkari
en áður úr umbyltingum nútím-
ans.
Annmarkar þeir, sem ég hefi
lýst nú um stund, valda því eigi
að síður, að þjóðina brestur