Tíminn - 17.01.1931, Side 1

Ojaíbferi
og afc5vci&slunia5ur tT í m a 11 s cr
K a n n d e i % p 0 r s t e i n s b ó 11 i r,
Scefjargötu 6 a. SeyfjaDÍf.
^fgreibsía
Cimans er i Ccefjargötu 6 a.
- ©piu öaglega fl. 9—6
Simi 2353
XV. ár.
Reykjavík, 17. janúar 1931.
3. blað.
„Með lögum skal land byggja“
I.
Eldsvoðar og náttúruumbrot
þykja minni viðburðir nú á tím-
um en í gamla daga. Fyr á tím-
um gjörði eidsvoðinn húseigand-
ann heimilislausan og öreigi.
Brimið, sem braut bátinn við
ströndina svifti fiskimanninn
lífsviðurværi sínu. Sá, sem feng-
ið hafði að kenna á hinu ægilega
afli höfuðskepnanna átti einskis
annars úrkosta en að sætta sig
við hlutskipti hins vanmáttuga.
Nú eru að miklu leyti breyttar
ástæður að þessu leyti. Með því
að leggja árlega nokkrar krónur
í sjóð, fær húseigandinn eða
skipseigandinn eign sína tryggða
fyrir árásum elds og hafs. Slysa-
tryggingar nútímans eru gagn-
kvæmur stuðningur vanmátta
einstaklinga gegn ofbeldi óvið-
ráðanlegra afla. Af því að eldur
vofir yfir heimilum allra manna
og óveðrin yfir hverri fleytu,
sem um sjóinn fer,. sjá einstakl-
ingarnir hag í því að heita
hver öðrum stuðningi, ef í nauð-
ir rekur. Fyrirfram veit enginn,
hver verða muni gefandi og hver
þiggjandi. En einstaklingamir
þora yfirleitt ekki að eiga það á
hættu að bera einir það þunga
hlutskipti, að missa í einu vet-
vangi árangurinn af æfistarfi
sínu.
Þjóðfélag siðaðra manna er
fyrst og fremst allsherjar trygg-
ingarfélag allra þeirra manna,
sem landið byggja. í þjóðfélag-
inu tryggir sá máttarminni hags-
muni sína gegn yfirgangi hins
sterkara. Hann tryggir líf sitt
gegn rýtingi morðingjans, eignir
sínar fyrir greipum ránsmanns-
ins, athafnafrelsi sitt fyrir á-
leitni hins drottnunargjama.
Stofnun þjóðfélagsins er knúin
fram af hagsmunum einstakling-
anna sjálfra, fyrst, og fremst,
engu síður en brunatrygging
húseigandans. Jafnvel þeir ein-
staklingar, sem bezt eru búnir
líkamlegu og andlegu atgervi vita
það vel, að þeim er tryggingar
þörf. Enginn einstaklingur er
þess megnugm' að ábyrgjast líf
sitt, eignir eða frelsi, án aðstoð-
ar annara. Til þess að öðlast
slíkt öryggi, er ekki nema eitt
ráð: Að gjörast samningsaðih í
þeirri allsherjar samtryggingu,
sem kallast þjóðfélag. Með því
móti verður hann hluttakandi í
þeirri vemd, sem þjóðfélagið
getur veitt á hverjum tíma. En
samningsskilyrðin, sem hann
verður að ganga að, til að njóta
þeirrar vemdar, eru lög þjóðar-
innar, sem hann telst til.
Húseigandi, sem svíkst um að
greiða tryggingargjald sitt,
stendur uppi heimilislaus, þegar
eldsvoða ber að höndum. Borgari,
sem neitar að uppfylla samnings-
skyldu sína við þjóðfélagið,
fremur hliðstæðan vei'knað. Því
fleiri sem skyldunni bregðast,
því minna verður úr þeirri vemd,
sem siðmenntaðar þjóðir hafa
skapað vanmátta bömum sínum.
II.
Af hálfu byltingamanna er því
venjulega haldið fram, að trygg-
ing sú, sem þjóðfélagið veitir
borgurunum, sé í raun og veru
harla lítils verð fyrir þá, sem
lítils mega sín efnalega, að þjóð-
félag nútímans sé ekkert annað
en varnarráðstöfun svokallaðra
yfirstétta, til þess að koma í veg
fyrir, að öreigamir neyti liðs-
munar og taki með valdi sinn
skerf af árangri vinnunnar. Það
eru auðsæ og óhrekjanleg sann-
indi, að arði vinnunnar er mis-
skipt, að borgarar þjóðfélagsins
bera ekki skerf frá borði í hlut-
falli við þátttöku sína í vinnunni.
Það er ómótmælanlegt, að meiri
eða minni hluti af þvi, sem al-
menningur vinnur fyiir, fer til
þess að fullnægja lífskröfum
fólks, sem lítinn eða engan þátt
tekur í framleiðslunni. Það er
líka ómótmælanlegt, að þrátt fyr-
ir aldalanga þróun og lífsreýnslu
margra kynslóða er þjóðfélags-
samningurinn ekki enn svo vel úr
gárði gjörður, að hann veiti eins
fullkomið öryggi og æskilegt'
væri. Sjálf löggjöfin er oft van-
hugsuð og óréttlát. Og jafnvel
þótt löggjöfin sé tiltölulega vel
unnin, skortir á eftirlit með því,
að henni sé fylgt fram. Á allt
þetta verður að líta, þegar meta
skal þann ávimiing, sem einstak-
lingunum, ríkum og óríkum, vold-
ugum og vanmátta, er að því að
eiga réttindi og skyldur þjóð-
félagsins.
IH.
En þrátt fyrir þau mörgu og
stóru vansmíði, er stjórnskipulag
nútímans, þingræðið, bezta ráðið,
sem hingað til hefir verið fundið
til þess að gæta réttar lítilmagn-
anna. Og það er af því að í
þingræðinu felst viðurkenning á
manngildi og mannréttindum
hvers einstaklings. Öll hin sár-
asta reynsla mannanna um aldir
og áraþúsundir hefir safnast
saman í einum brennipunkti í
þessari dýrmætu og dýrkeyptu
viðurkenningu. Hún er stigin upp
af kveini hinna undirokuðu, af
þöglum andvörpum hinna lítils-
vii'tu gegnum aldaraðir. Hún hef-
ir verið draumsjón hinna beztu
sona og dætra mannkynsins, síð-
an úr svörtustu fomeskju.
Byltingarforingjar yfirstand-
anda tíma, sem nú hvetja öreig-
ana fram til uppreisnar, kveða
upp harða dóma um ríkjanda
þjóðskipulag. Réttur einstakling-
anna til íhlutunar um stjórn
þjóðarinnar er lítils virði að
þeirra dómi. Sá mikli meiri hluti
mannkynsins, sem ekkert á, hef-
ir allt að vinna og engu að tapa,
segja þeir. Með brennandi orðum
eggja þeir öreigana til þess að
neyta líkamlegra yfirburða,
brjóta niður hið löghelgaða
stjórnskipulag og taka sjálfir í
sínar hendui’ valdið yfir heimin-
um.
En í kenningum byltingar-
mannanna, sem með ofbeldi vilja
rífa niður núveranda stjómskipu-
lag, er ein meginvilla. Villan er
blátt áfram í því fólgin, að völd-
in hverfa ekki yfir í hendur ör-
eiganna, að byltingunni lokinni.
Þegar almenningur brýtur þjóð-
félagssamninginn, ei’u leyst úr
viðjum þau öfl, sem mannkynið
hefir verið að berjast við að
temja, síðan á bernsku skeiði.
Lögmál byltingarinnar er hnefa-
rétturinn. Árangur hennar er
sigur hins sterkasta og undirokun
hinna sigruðu. Síðasta orustan
verður skrípamynd af þeirri
fyrstu.
Kommúnistabyltingin í Rúss-
landi og Fascistabyltingin í Italíu
staðfesta báðar þennan bitra
sannleika. Báðum þessum löndum
er nú stjórnað með hervaldi og
af fámennum flokki manna. En
hervaldsstj órn tryggir vitanlega
sízt af öllu öryggi þeirra, sem
minna máttar eru.
IV.
Þó að byltingamenn síðustu ára
prédiki opinberlega upplausn
þingræðisins, væri rangt að
segja, að þeir einir séu fjandsam-
legir hinu lögvemdaða þjóðfélagi.
Meðal þeirra, sem í orði kveðnu
viðurkenna nauðsyn laga og rétt-
ar, er ávalt fjöldi manna, sem í
^jhjarta sínu fyrirlítur hvort-
tveggja, og grípur hvert tækifæri
til að brjóta þjóðfélagssamning-
inn sjálfum sér í hag. Auk
óbreyttra þjófa og óknytta-
manna, sem daglega eiga í kasti
við lögregluna og venjulega eru
hættulitlir vegna lítils álits hjá
almenningi, áskotnast þjóð-
inni ávalt fleiri eða færri þegn-
ar, sem nótt og nýtan dag gnaga
rætur þess þjóðskipulags, sem
þeir aðhyllast opinberlega á
mannamótum. Útgjörðarmaður,
sem sendir togai'ann sinn imi í
landhelgi til að rupla fiski frá
sjomönnum, sem róa á smábát-
um, brýtur þjóðfélagssamninginn
á mjög varhugaverðan og í sjálfu
sér hegningarverðan hátt. Kaup-
maður, sem okrar á nauðsynjum
almennings, fremur að vísu ekki
ávalt lagabrot, en misbeitii' þeirri
vernd, sem þjóðfélagið veitir
eignum hans. Fallnir keppinautar
og brostnar lífsvonir á rústum
hinnar frjálsu samkeppni vitna
um það, hvernig athafnafrelsið
er misnotað.
Það er öllum ljóst, að iagabrot
opinber og leynileg eru þjóðinni
til tjóns og draga úr öryggi
hennar. Hinu gjöra menn sér líka
grein fyrir, að misbeiting frelsis
eða réttinda, sem einstaklingarnir
hafa lögum samkvæmt, hlj tur að
koma einhversstaðar illa niður.
Reynsla síðustu ára hefir kennt
ekkur Islendingum, að óhófs-
eyðsla manna, sem ekkert eiga,
en búa í skrautlegum húsum og
halda sig að höfðingjasið, kemur
niður á bönkunum, og að töp
bankanna koma fram í vaxta-
hækkun og stundum veltufjár-
skorti. Og einhversstaðar hlaut
það vitanlega að koma niður, þeg-
ar kaupsýslumenn, sem langaði
til að verða ríkir, söfnuðu í sín-
ar hendur mestum hluta þeirrar
framleiðslu, sem íslenzkir sjó-
menn höfðu stritað fyrir allt ár-
ið, og urðu svo að moka veru-
legum hluta af heimi í sjóiim
vegna óheppilegrar sölustjómar.
Óstjómin á síldarsölunni varð um
síðir svo mikil, að hið opinbera
neyddist til að taka hana í sínar
hendur og takmarka á þann hátt
olnbogarúm einstaklinga, sem
hættulegir voru fyrir öryggi þess
almennings, sem að framleiðsl-
unni vann.
Annað er það, sem síður liggur
í augum uppi og sjaldnar er at-
hugað. Að öll misbeiting einstak-
linga á þjóðfélagsaðstöðu er bein-
línis hættuleg því þjóðskipulagi,
sem þeir hinir sömu einstakling-
ar í orði kveðnu viðurkenna.
Utan ár heimi.
I.
I ávarpi, sem brezki ut-
anríkisráðherrann Henderson
sendi til ríkisstjómarinnar í
Bandaríkj um N orður-Ameríku
rétt fyrir hátíðamar, stendur
m. a.:
„Þjóðirnar standa á tímamót-
um. Vér höfum að velja um frið
eða styrjöld, samvinnu eða
sundrung, að halda áfram á þró-
unarbraut siðmenningarinnar eða
hvei'fa aftur í skaut villimennsk-
uimar. Ef þjóðirnar ætla sér að
varðveita heimsfriðinn, verður sú
ákvörðun að takast þegar í stað
og um fram allt áður en endur-
minningarnar um síðustu heims-
styrjöld hverfa úr hugum
manna. Að öðmm kosti mun ný
ógnaröld bresta yfir veröldina og
gjöra enda á menningu nútím-
ans“.
Það, að einn af áhrifamestu
i'áðamönnum brezka heimsveldis-
ins skuli láta sér slíka spádóma-
um munn fara í opinberu plaggi
til framandi þjóðar, sýnir greini-
lega, hversu alvarlegt ástandið er,
og hversu öryggi þjóðanna stend-
ur tæpt. En orðsending þessi
bendir líka til þess, að brezka
stjórnin, leiti nú trausts og sam-
komulags vestan hafs fremur en
í Norðurálfunni, enda er útlitið
á meginlandinu allt annað en
friðvænlegt. Frakkar og ítalir
keppast um yfirráðin á sjónum.
Á Spáni geysar bylting og í
Þýzkalandi vænta flestir mikilla
tíðinda og ófriðvænlegra. Ofan á
óánægjuna út af skaðabóta-
greiðslum og landamæraákvörð-
um friðarsamninganna, bætist nú
atvinnuleysi og alheimsviðskipta-
kreppa, harðvítug markaðsbar-
átta og tollstríð milli ríkjanna.
II.
MacDonald hefir lagt fyrir
brezka pariamentið frumvarp um
breytingar á kosningalögunum og
er það aðallega gjört fyrir til-
lilutun Frjálslynda flokksins,
sem þykist hafa orðið mjög hart
úti vegna þess fyrirkomulags,
sem nú er á kjördæmaskipun-
inni. Brezkir þingmenn eru
kjörnir einfaldri meirahlutakosn-
ingu í einmenningskjördæmum,
og því nokkui- hætta á, að litlir
flokkar verði hart úti. Hefir
Frjálslyndi flokkurinn krafizt
hlutfallskosninga, en ekki ganga
breytingar stjórnarfrumvarpsins
í þá .átt. Er haldið sömu kjör-
dæmaskipun og einfaldri meira-
hlutakosningu eins og áður, en
með þeirri breytingu, að hver
kjósandi hefir rétt til að greiða
tveim frambjóðendum atkvæði
— þó í einmenningskjördæmi sé
—., Á þá að koma fram á kjör-
seðlinum, hverjum kjósandinn
vill helzt fylgja en jafnframt,
hvem hann myndi kjósa, að
þeim frambjóðanda frágengnum.
Komizt sá frambjóðandi ekki að,
sem kjósandinn vill helzt gefa
atkvæði sitt, er það talið þeim
frambjóðandanum, sem kosinn
var til vara. Getur þetta haft á-
hrif, þar sem frambjóðendur eru
þrír eða fleiri.
Nokkuð hefir gætt sundrungar
innan Verkamannaflokksins nú í
seinni tíðy þótt ekki sé um opin-
bera mótsprynu að ræða gegn
stjóminni. Foringi þess hluta
í'lokksins, sem talinn er andvígur
Mac Donald og núverandi ráða-
mönnum flokksins, er .Sh’ Oswald
Mosley.
Það er talið vafalítið að kosn-
ingalagabreytingar stjómarinnar
muni verða samþykktar í neðri
málstofunni. Efri málstofan hefir
frestanda neitunarvald og gæti
tafið framkvæmd laganna um tvö
ár, og þann tíma yrði þá Frjáls-
lyndi flokkurinn knúinn til að
styðja verkamannastjómina. En
sumir geta þess til, að lávarðarn-
ir muni breyta frumvarpinu og
samþykkja hlutfallskosningar, og
muni þá séð fyrir enda frum-
varpsins, af því að ekkert sam-
komulag muni hugsanlegt í neðri
málstofunni um slíka breytingu.
/ III.
Fregnirnar, sem borizt hafa af
uppreisninni á Spáni, em fremur
óljósar, og aðallega úr blöðum og
tilkynningum stjómarinnar þar.
Uppreisnin virðist þó hvað sem
öðru líður hafa verið mjög alvar-
legs eðlis, og foringjar uppreisnar
manna fullyi-ða, að meirihluti
þjóðarinnar vilji lýðveidi, þó
ekki hafi tekið opinberlega þátt
í uppreisninni. Rétt eftir að upp-
reisnin brauzt út náðu byltingar-
menn á sitt vald útvarpsstöð í
Madrid og tilkynntu það þá opin-
berlega, að konungurinn væri
settur frá völdum og lýst hefði
verið yfir lýðveldi á ýmsimi stöð-
um í landinu. Var þá þegar sent
herlið á vettvang og náði það
útvarpsstöðinni úr höndum upp-
reisnarmanna. Sérstaka athygli
vakti það og þótti bera vott um
hve byltingin væri alvarleg, að
stjórnin kallaði heim herdeildir
frá klarokkó, sem skipaðar eru
innfæddum mönnum af Mára-
ættum, en Máramir eru erfða-
fjendur spönsku þjóðai’innai’ frá
fomu fari, og hefir tiltækið því
mælst mjög illa fyrir. 1
IV.
Ofsaveður með snjókomu geis-
aði í Danmörku þann 5. þ. m.
eftir því sem dönsk blöð skýra
frá. Brotnuðu, símastaurar .unn-
vörpum og ritsímasamband milli
Jótlands og Kaupmannahafnar
náðist, ekki nema yfir Svíþjóð og
Noreg. Jámbrautarlestir töfðust
ust mjög og hjá Randers sunn-
ariega á Jótlandi sátu 100 bif-
reiðar fastar í snjónum. Víða bil-
uðu ljósaleiðslur svo að fólk
sat í svarta myrkri um kvöldið
Á einum stað varð að stöðva
J réttarhald af því að vitnin, sem
■ stefnt hafði verið fyrir réttinn,
komust ekki leiðar sinnar!
Þjóðfélag þar, sem auður og völd
hafa safnast á fáar henduy, er
veikbyggðara, hefh’ minna mót-
spyrnuafl, en þar sem lánast hef-
ir að tryggja almenningi sæmi-
lega afkomu og hindra saman-
söfnun auðs og valds í höndum
hinna sterkustu. 1 löndum, sem
eiga annarsvegar volduga 0 g
auðuga yfirstétt, sem lifir í alls-
nægtum og hinsvegar fátæka og
fákunnandi alþýðu, sem stritar
án árangui’s, stendur hið lög-
vemdaða þjóðskipulag höllum
fæti. Þar sem svo stendur á, vex
upp vantrúin á þjóðskipulagið,
vantrú á gildi þróunarinnar. I
slíkum þjóðfélögum er jarðvegur