Tíminn - 17.01.1931, Blaðsíða 2

8
TmrifN

mmmm
Hjartanlegar þakkir til allra vina minna
nær og fjær, er sendu mér kveðjur og gjafir
á fimmtugsafmæli mínu.
Sigv. Kaldalóns
fyrir byltingar og ofbeldisverk,
uppreisn gegn því skipulagi, sem
borið hefir vonum rýrari ávöxt
til almemiingsheilla. Þar sem al-
menningur á við neyð að búa,
skella menn skuldinni á þjóð-
skipulagið sjálft, í stað þess að
áfella mennina, sem ekki áttu
þroska til að varðveita það og
fullkomna.
V.
Nú á síðustu tímum verður
mörgum að spyrja, hvaða ráð
muni bezt koma að haldi, til þess
að sporna við byltingum og
tryggja óslitna þróun félagsmál-
anna. Sumstaðar t. d. í Finnlandi
hefir verið gripið til þess ráðs,
að mæta byltingamönnunum með
þeirra eigin vopnum, beita við þá
ofbeldi, kosningaþvingun eða her-
valdi. Við slíkum ráðstöfunum er
lítið að segja, ef öryggi almenn-
ings krefst þeirra, því að rétt er
og skylt að taka hart á þeim
mönnnum, sem fara út fyrir lög-
helguð takmörk. En öruggasta
ráðið til þess að sporna við bylt-
ingum eru hvorki hervald eða
aðrar þvílíkar neyðarráðstaf-
anir.
Þjóðfélagi, sem tekst sæmilega
að halda í skefjum aðgangs-
frekum einstaklingum og tryggja
almenningi viðunandi afkomu,
þarf aldrei að óttast uppreisn
gegn þjóðskipulaginu.
En yfirgangsstefna, sem hæð-
ist að lífsreglum sinnai' eigin
þjóðar með forsjárlausu hags-
munastriti og lítilsvirðingu á við-
urkenndum rétti lítilmagnanna, á
jafnan byltinguna yfir höfði sér.
I öllum löndum hins menntaða
heims eiga öfgaflokkarnir til
hægri og vinstri samleið í bar-
áttunni gegn þjóðskipulaginu. I
raun og veru er erfitt að segja,
hvorir eru núveranda stjómskipu-
lagi fjandsamlegri eða hættu-
legri „svörtustu" íhaldsmenn eða
„rauðustu“ kommúnistar. Ihaldið
vinnur að því, raunar oft óvit-
anda, að gjöra þjóðfélagið svo
úr garði, að það hijóti að bresta
fyr eða síðar. Byltingin er smiðs-
höggið á starf þeirra manna, sem
þykjast vera mestir vinir þjóð-
skipulagsins.
VI.
I flestum löndum eru uppi gætnii'
umbótaflokkar, sem hafa opin
augun fyrir báðum þessum hætt-
um, sem að þjóðskipulaginu
steðja. Þeirra vinnuaðferð er
friðsamleg mótstaða gegn ofbeldi
yfirgangsmannanna, sem í fá-
vizku sinni og forsjárleysi undir-
búa jarðveginn fyrir byltinguna.
Þessvegna er líka byltingamönn-
um allra landa verst við umbóta-
flokkana. Þar sem allt eir í
óreiðu, og handhafar ríkisvalds-
ins hafa gefið almenningi steina
fyrir brauð, er gózenland fyrir
órólegar sálir, sem „spekúlera" í
tilfinningum hinna bágstöddu.
Það er engin tilviljun, að árás-
um hins fámenna íslenzka komm-
únistaflokks hefir fyrst t og
fremst verið beint gegn Fram-
sóknarflokknum. Það er engin til-
viljun, að þeir hafa ekki fylkt
liði sínu og borið fram rauðu
fánana frammi fyrir dyram Jóns
fyrirspnrnir til
I Mbl. 16. þ. m. stendur m. a.:
„Núverandi stjóm tók í nóvember-
mánuði síðastliðnum stærsta ríkis-
lánið,*) sem enn' hefir verið tekið af
íslandi. Lán þetta var að upphæð
um 12 milj. króna isl., en það er
um 110 kr. skuldabaggi á hvert
mannsbarn í landinu eða 550 kr.
baggi á hverja fimm manna fjöl -
skyldu". m
Út af þessari frásögn beinir
Tíminn eftirfarandi spurningum
til ritstjóra Mbl.:
1. Er ríkislánið 1980 stærra en
,.enska lánið“, sem Magnús Guð-
mundsson tók árið 1921, og hve
miklu munar?
2. Hversu hátt var „enska lán-
ið“ 1921, reiknað í íslenzkum
krónum. Hversu þungur skulda-
baggi var það „á hvert manns-
bam í landinu“ og hversu þung-
ur á „fimm manna fjölskyldu“?
3. Hversu há voru þau ríkislán
samtals, sem íslenzka ríkið tók í
fjármálaráðherratíð Bjöms
Kristjánssonar, Sigurðar Eggerz
og Magnúsar Guðmundssonar?
Hversu þungur skuldabaggi voru
þau samtals á „hvert mannsbam
í landinu“ og hversu þungur á
hverja „fimm manna fjöl-
skyldu“ ?
4. Ólafur Thors seldi ríkinu
flutningaskipið Borg árið 1917
fyrir 1100 þús. kr. en ríkið seldi
>að aftur fimm árum seinna
fyrir 140 þús. kr. Mismunur 960
þúsundir og hafði þó verið varið
stórfé til viðgjörða á skipinu.
— Hversu þung byrði var tapið
af þessu skipkaupi „á hvert
mannsbarn í landinu“ og hversu
þung á „hverja fimm manna
fjölskyldu“?
5. Hversu há voru ríkislánin,
*) Auðkennt hér.
Þorlákssonar, Ólafs Thors eða
Knud Zimsen. Það er engin til-
viljun, að foringi reykvísku
kommúnistanna situr að sumbli
hjá aðalritstjóra íhaldsflokksins
sömu dagana, sem fylgismenn
hans safnast saman úti fyrir
stjómarráðinu til að kveða níð
um Jónas Jónsson eða syngja
byltingasöngva hjá forsætisráð-
herrabústaðnum á næturþeli.
Kommúnistamir vita það vel, að
Framsóknarflokkurinn ætlar sér
að sanna það, sem íhaldið var á
góðum vegi með að ósanna: gildi
lögverndaðs stjórnskipulags í
friðsömu þjóðfélagi.
unin var orðin sannkallað glæfra-
spil. — Flestir munu hafa séð,
að við svo búið mátti ekki standa,
þó menn deildi á um hvað gera
skyldi. En ráðið fannst. Einka-
sala á síld var lögleidd.
Mörgum þótti stökkið of stórt
og stóð stuggur af því; hinir
voru fleirí, sem væntu sér góðs
af einkasölunni, en fæstir munu
þó hafa þorað að gera sér vonir
um, að hún reyndist okkur strax
í byrjun sú gersemi, sem hún
hefir orðið, að henni tækist strax
að breyta síldarframleiðslunni úr
fjárhættuspili í góðan og trygg-
an atvinnuveg, án auðsöfnunar
annað árið og f járhruns hitt árið.
Ein af aðalmótbárunum gegn
einkasölunni, og vafalaust sú,
sem við mest rök hafði að styðj-
ast, var, að óvarlegt væri að
koma henni á, meðan hún ætti
ekki vissan aðgang að neinni
verksmiðju. Síldareinkasölunni
varð að fá vald í hendur til að
takmarka söltun síldar, eða jafn-
vel stöðva söltun alveg, svo síld-
armarkaðurínn yfirfylltist ekki,
en neyðarúrræði hlaut það að
vera og illframkvæmanlegt, ef
ekki var hægt að gera verð úr
síldinni á annan hátt. Af þessari
ástæðu, meðal annara fleiri, mun
Magnús Kristjánsson hafa borið
fram tillögu sína um að ríkið
Iieikhúsið
Dómar. Ilarmleikur í 4 þátt-
um, eftir Andrés G. þor-
mar.
byggði síldarbræðsluverksmiðj u.
Saga þessa máls hefir nú verið
rakin, svo ég fer ekki nánar út
í það, en vil aðeins færa beztu
þakkir, öllum, sem léð hafa hönd
til að lyfta þessu Grettistaki;
þökk þingi og ríkisstjóm og þá
fyrst og fremst frumkvöðli verk-
smiðjubyggingarinnar, hinum
látna ágæta ráðherra Magnúsi
Kristjánssyni.
Og sem fulltrúi Síldareinkasöl-
unnar í stjórn ríkisverksmiðjunn-
ar, vil ég sérstaklega þakka fyrir
hennar hönd og gleðjast yfir
þeim stuðningi, sem hún væntir
sér af verksmiðjunni.
Fyrir hönd stjórnar verksmiðj-
unnar þakka ég það traust, sem
henni hefir á þessari stundu ver-
ið sýnt af hálfu ríkisstjórnarinn-
ar og umboðsmanns hennar, með
því að afhenda henni nú verk-
smiðjuna, til fullra umráða. Starf-
rækslan hefir reyndar verið í
höndum stjórnarinnar í nokkrar
vikur, en margt er ennþá ógert
við verksmiðjuna, sem við teljum
heppilegt og þykir gott að mega
hafa fullan ákvörðunarrétt um.
— Við vitum að vandi fylgir veg-
semd hverri, og finnum til þess,
að mikill vandi hvílir á okkur, og
við höfum tekið okkur þunga
ábyrgð á herðar, en við viljum
vera samhentir um að vinna að
vegar munu hæfileikar hans bet-
ur fallnir til framkvæmdastjóm-
ar en til leikforustu. Mun honum
eins og mörgum áhugamönnum
hættir til, missýnast um sjálfan
sig. Haraldur er vel fallinn, til
þess að leika afmörkuð hlutverk
og hefir einstöku sinnum leyst
hlutverk sitt prýðilega af hendi.
En í Dómum leikur hann illa og
hefir mótað hina yngri leikendur
of mjög eftir sínum eigin frá-
leitu tilburðum. — Fríðfinnur og
Gunnþórunn leika ágætlega, sem
jafnan áður, því þau eru leikar-
ar af guðs náð. Brynjólfur Jó-
hannesson og Marta Kalman
leysa og sín smáu hlutverk lýta-
laust aí hendi. En hinir yngri
léikendur, sem eni nú að mótast
af leikforustu Haralds Bjöms-
sonar leika meira og minna illa.
Þessi höfuðsóttarbragur, stór-
kostlegu bakföll og hlykkjagang-
ur um leiksviðið, auk sífelldra
rómbylja í nálega hvem setningu
líkist yfirleitt ekki framkomu
neinna manna undir neinum
kringumstæðum. Sólveigu Eyj-
ólfsdóttur skorti mjög mikið til
þess að bera uppi sitt hlutverk.
Gestur Pálsson lék miður en
honum er títt og Guðlaugur Guð-
mundsson ætti ekki að sjást á
leiksviði. Bezt lék Þóra Borg, af
liinum yngri leikendum. Áhrifa-
mesta atríði leiksins var uppreist
hennar, drengileg og sköruleg,
gegn foreldrum hexnxar. Enda
varð hún þá hrifin af innihaldi
leiksins, sem telja má að á þeim
eina stað nái ánægjulegri hæð í
dramatiskum krafti. Enda rakn-
aði leikkonan þá úr reyfum
hinnar óeðlilegu mótunar og
olli almennri hrifningu áhorf-
enda.
Leiktjöld og leiksvið, sem gert
hefir Freymóður Jóhannesson
málari, mun taka langt fram öllu
því, sem sézt hefir í þeirri grein
hér á landi. Þar sézt meðal ann-
ars dunandi foss og sólsetur á
Skagafirði með eðlilegum hætti.
Bætir slík list leikixm upp að
miklu og er þess verð að allir
Ibæjarbúar sjái.
Spectator.
gengi verksmiðjunnar og vomun
að það takist, með fulltingi guðs
og góðra ixiaxxna.
Ég gat þess áðan, að ég teldi
verksmiðjuna vera okkur Sigl-
firðingum gersemi mikla. Þeirri
gersemi gleðjumst við yfir í dag.
Mér þykir ekki ólíklegt, að ein-
hverjum kunni að hafa flogið í
hug, að fullsnemmt væri að gleðj-
ast, — útlitið væri ekki exmþá
svo glæsilegt. Satt er það, að
byrjunarörðugleikunum höfum
við fengið að þreifa á. — Alltil-
finnanlegt hefir það verið hve
vex-ksmiðjan var síðbúin; hitt er
þó lakara, að einmitt á fyrsta ár-
inu, þegar verksmiðjunni er sér-
staklega áxlðandi að vinna sér
traust, skuh aðalframleiðslan,
lýsið, sú vönxtegundin, sem mest
verðmætið liggur í, vera svo að
segja óseljanleg.
En ekki skulum við öxvænta;
ég vil telja þetta góðs vita. „Fall
er fararheill“. Forfeður okkar,
gömlu hyggnu sveitabændumir,
töldu sér það hollt, að verða
fyrir óhöppum fyrsta búskapar-
árið. „Skaðinn gjörir mann hygg-
inn“, sögðu þeir og það er nokk-
uð til í því. —
Það væri gaman að vera nú
nokkrum spádómshæfileikum
gæddur og geta skyggnst inn í
framtíðina, en ekki þori ég að
við vígslu síldarverksmiðjunnar
s. 1. hlaust, flutt af Þormóði
Eyjólfssyni formanni verksmiðju-
stjómarinnar.
Breytinga- og byltingaöld hefir
nú um nokkuxn tíma geysað yfir
heiminn. — Við íslendingar erum
afskekktir og frernur seinfærir að
eðlisfari, en við komum þó á eft-
ir smátt og smátt og stundum
nokkuð skyndilega. Manni getur
varla blandast hugur um, að á
þessum allra síðustu áram, hefii’
verið óvenjumikill ólguhugur í
okkur, óvenjumikið um nýjungar.
Fyrir þremur árum færðist
Norðurland og Suðurland skyndi-
lega nær hvoxt öðru. Bílamir
tóku þá að þjóta milli þessara
landshluta, flugferðir hófust,
skipaferðir urðu fleiri, hraðari og
reglubundnari en áður. Allur
þessi hraði smitar einstaklingana.
Við förum að hugsa hraðar, fjar-
lægðir hverfa og okkur vex ekki
í augum að leggja út í stóxræði.
— Einhversstaðar hefir stíflu
verið kippt í burtu og hugsjónir
og framkvæmdir flæða yfir land-
ið.
Við Siglfirðingar höfum orðið
sérstaklega fengsælir á þessu
timabili. Á þessum árum höfum
við hlotið þrjár gersemar, sem
hver um sig, mun okkur langtum
þarfari, og hafa langtum stór-
felldari þýðingu fyrir afkomu
okkar og athafnalíf, en nokkuð
það, er við höfum áður fengið.
Þessar þrjár gersemar tel ég
vera: Síldareinkasöluna, hafnar-
bryggjuna og Ríkisverksmiðjuna.
Um þörfina fyrir bæinn á hafn-
arbryggju hefir aldrei verið .deilt,
og því var strax hafizt handa
með hana, eftir að lofoi’ðið fyrir
ríkisábyrgð fyrir láni til hennar,
fékkst haustið 1929. Nú furðum
við okkur á því einu, hve lengi
við gátum unað því að vera án
hennar.
Siglufjörður er svo settur, að
hann hefir lítið og óhentugt land
til ræktunar og tíðarfar svo
óstöðugt og hríðasamt á vetrum,
að sjósókn er ekki alltaf treyst-
andi.
Aftur á nióti er aðstaðan til
síldveiða sú langbezta á landinu.
— Síldveiðar, síldarverkun og
síldai’vinnsla eru því og hafa vei’-
ið aðalatvinnuvegurinn hér. —
En svo óheppilega tókst til, að
r kstur þessa atvinnuvegar var
kominn í mestu óreiðu; haim var
óskipulagsbundinn með öllu, hver
keppti við annah og síldarverzl-
HliorDuakliIlsins
sem Jón Þorláksson tók á árun-
um 1926—27 ? Hversu þungur
skuldabaggi vora þau lán „á
hvert mannsbam í landinu“ og
hversu þungur á „hverja fimm
manna fjölskyldu“?
6. Hversu miklar voru þær
skuldii', sem stóðu á nafni hins
íslenzka ríkis árið 1927, þegar í-
haldsstjórnin fór frá völdum?
Hvei’su þungur baggi - voru þær
á „hvert mannsbarn í landinu"
og ■ hversu þungur á „hverja
fimm manna fjölskyldu“?
I nafni þjóðarinnar, sem á
heimtingu á því að fá að vita
allan sannleikann í þessu efni,
skorar Tíminn á ritstjóra Morg-
unblaðsins að svara fiaman-
gx-’eindum spurningum með ná-
kvæmum tölum, undandráttar-
laust og tafarlaust.
íslenzkir kjósendur, gætið þess
i'andlega, hvenær þessum spum-
ingum verður svarað í Morgun-
blaðinu og á hvern hátt þeim
verður svaiað!
Til hr. Hallgríms Jónssonar’
Ut af grein yðar í Morgun-
blaðinu 18. þ. m., vil • ég leyfa
mér að vekja athygli yðar á því,
að það er misskilningur hjá yð-
ur að Gísli Jónsson hafi áður en
,,Þór“ var keyptur boðið mér
nokkurt skip til kaups, annað en
„Sindra“, undir því verði sem
„Þór“ var keyptur fyrir, heldur
var tilboð hans sett fram í blaða-
greinum eftir að „Þór“ var hing-
að kominn.
Pálmi Loftsson.
Leikfélag Reykjavíkur endur-
skapað réðst með leik þennan
upp á sviðið síðastl. fimmtudags-
kvöld í fyrsta sinn. Leikurinn
gerist í Skagafirði á galdra-
brennuöldinni. Sökum ættar-
drambs og varmennsku er þar
ofsókn snúið gegn ungum manni
og vasklegum og felldur yfir hon-
um brennudómur. En hann fyrir-
fer sér í leikslok, svo og Unn-
usta hans, sem mestur styr
stendur um í leiknum og leitast
er við að kúga til eiginorðs við
son sýslumannsins í héraðinu,
hið mesta varmenni og oflátung.
Umgerð leiksins er ekki illa
gerð, en fer að miklu leyti út
um greipar höfundarins í með-
ferðinni. Meginatburðir leiksins
hverfa á bak við leiksviðið ná-
lega allir og er því mest komið
undir ímyndunarafli áhorfand-
ans, hversu honum tekst að njóta
þess, sem gert er ráð fyrir, að
þar fari fram. Ber mest á upp-
þembuskáldskap í samtölunum
eins og títt er um verk ungra
skálda. Aftur á móti brestur
heildaráhrif og hinn stíganda
dramatiska þunga, sem auð-
kennir listaverk slíkrar tegund-
ar. Leikurinn fer í mola hjá höf-
undinum sjálfum. Höf. segir í
formála, að framdrög leiksins
hafi hann gert „á þeim áram æf-
innar, sem mönnum er gjarnast
að halda, að þeir sé skáld“. —
Benda þau hóflátlegu ummæli á,
að hann sé nú kominn á aðra
skoðun og mun það skaðlaust.
Þótt margt megi að leiknum
finna, er þó meðferð hans að
Þessu sinni sízt til þess fallin, að
auka gildi hans. Allmiklu lofs-
orði hefir í blöðum höfuðstaðar-
ins verið lokið á leikforustu Har-
alds Bjömssonar. Á hann að vísu
lof skilið fyrir dugnað sinn og á-
liuga. Mun honum einum fært að
halda uppi leikstarfsemi í Reyk-
javík, eins og nú er háttað. Hins-